Opieka nad osobą niepełnosprawną
Geneza niepełnosprawności
W 1997 roku WHO przedstawiła koncepcję niepełnosprawności w ujęciu biologicznym, jednostkowym i społecznym podając klasyfikację pod nazwą Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Działań i Uczestnictwa.
Wymiary niepełnosprawności:
• biologiczna - zniesienie, ograniczenie lub zaburzenie funkcji organizmu (organów lub układów)
• jednostkowa -ograniczenie aktywności i działania
• społeczna - ograniczenie funkcjonowania społecznego
Definicja niepełnosprawności (WHO):
„Osoba niepełnosprawna to ta, u której istotne uszkodzenie i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu, powoduje utrudnienie, ograniczenie i uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i pełnienia ról społecznych.”
W Polsce Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (uchwalona przez Sejm RP w 1997r) definiuje nspr:
„Niepełnosprawnymi są osoby, których stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia pełnienie ról społecznych, a w szczególności ogranicza zdolności do wykonywania pracy zawodowej”.
Nowelizacja Ustawy o Rehabilitacji Zawodowej
i Społecznej (2002 r.) wprowadziła trzy stopnie niepełnosprawności:
1. Znaczny - osoba niezdolna do pracy albo zdolna jedynie w warunkach pracy chronionej. Wymaga stałej lub długotrwałej opieki innych osób. Niezdolna do samodzielnej egzystencji.
2. Umiarkowany - osoba niezdolna do pracy albo zdolna jedynie w warunkach pracy chronionej. Wymaga czasowej lub częściowej pomocy innych osób.
3. Lekki - osoba mająca obniżenie zdolności do wykonywania pracy lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społ. dające się kompensować przy pomocy zaopatrzenia ortopedycznego, środków technicznych lub pomocniczych.
Rodzaje niepełnosprawności:
1. Osoby z niesprawnością sensoryczną:
- osoby niewidome i niedowidzące
- osoby nie słyszące i niedosłyszące
- osoby głuchonieme
2. Osoby z niesprawnością fizyczną:
- osoby z uszkodzeniem narządu ruchu
- osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych
3. Osoby z niesprawnością psychiczną:
- osoby upośledzone umysłowo (niesprawność intelektualna)
- osoby chore psychicznie (zaburzenie zachowania i osobowości)
4. Osoby z niesprawnością złożoną. Połączenia różnych wymienionych rodzajów niepełnosprawności
Osoby z niepełnosprawnością fizyczną
W Polsce ponad połowa osób niepełnosprawnych. Ograniczenie sprawności kg, kd lub kręgosłupa (chodzenia, czynności manualnych, stania, siedzenia).
Osoby z uszkodzeniem kkd mają większe możliwości pracy.
Uszkodzenie narządu ruchu klasyfikowane jest następująco (WHO):
- uszkodzenie lub braki w anatomicznej strukturze narządu ruchu (amputacje)
- zaburzenie czynności motorycznych (porażenie, niedowład - hemi,-para,-tetraplegia/paresis).
- deformacja narządu ruchu (skróty, zniekształcenia kk, skolioza, zesztywnienia, zaniki mięśni).
Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną
- osoby niewidome - niewidzące od urodzenia lub dzieciństwa, nie pamiętające
- osoby ociemniałe - osoby, które posługiwały się wzrokiem lecz go utraciły
- osoby szczątkowo widzące - duża lecz nie całkowita utrata wzroku
- osoby słabowidzące
Osoby z niepełnosprawnością psychiczną
Osoby z niesprawnością intelektualną (upośledzeniem umysłowym).
Klasyfikacja WHO opiera się na I.I. Cztery stopnie upośledzenia:
- lekki (I.I. 50-75)
- umiarkowany (I.I. 35-50)
- znaczny (I.I. 20-35)
- głęboki (I.I. 0-20)
Przyczyny upośledzenia umysłowego: prenatalne (SD) i postnatalne (urazy mózgu).
Skala zjawiska niepełnosprawności w Polsce
Obecnie precyzyjne ustalenie liczby osób niepełnosprawnych w Polsce nie jest możliwe, gdyż nie są one objęte bieżącą statystyką (b.r. spis powszechny).
Dane GUS z 1996 r.:
• 5 mln, 400 tyś. osób nspr.
• tj. 14,3% ogółu ludności
• dzieci nspr. 3,3% populacji w wieku do 15 lat
• przyczyny niepełnosprawności
- 46,5% uszkodzenia i choroby narządu ruchu
- 23,9% uszkodzenia i schorzenia neurologiczne
-15% choroby narządu wzroku
-15% inne
Niepełnosprawność biologiczna (fizyczna)
Niepełnosprawność prawna - orzeczony stopień niepełnosprawności przez Komisję Powiatowego Centrum ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności
Organem wydającym orzeczenie o stopniu niepełnosprawności jest Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.
Stopień niepełnosprawności jest równoważny z orzeczeniem dawnej grupy inwalidzkiej - stopień znaczny I gr. inwalidzka, stopień umiarkowany II gr. inwalidzka, stopień lekki III gr. inwalidzka.
Metody oceny niepełnosprawności
Klinimetryczne skale funkcjonalne (Indeks Barthel, FIM, Skala Równowagi i Chodu Tinettiego, WFR) oraz skale od oceny sprawności umysłowej.
Kierunki wspierania działań na rzecz
osób niepełnosprawnych
• Uchwała Sejmu RP z dn.1.08.1997 r. Monitor Polski nr 50 poz.475 Karta Praw osób Niepełnosprawnych
• Ustawa z dn.27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Dz.U. Nr 123 poz. 776
• Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych 2000 r.
• podział zadań z zakresu rehabilitacji społecznej i zawodowej między administracją rządową i samorządową (powiat, województwo samorządowe, województwo rządowe)
• organizacje pozarządowe
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych (PFRON)
Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem (TWK)
• fundacje prywatne
PFRON - organizacja pozarządowa, powstała na mocy Ustawy o Zatrudnieniu i Rehabilitacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych z dn. 9.05.1991 r.
PFRON gromadzi fundusze w oparciu o wpływy od zakładów pracy nie zatrudniających odpowiedniej liczby niepełnosprawnych. PFRON posiada 16 oddziałów regionalnych w miastach wojewódzkich. Fundusz finansuje zatrudnienie i szkolenie osób nspr., sprzęt ortopedyczny i pomocniczy, samochody, dostosowanie mieszkania i turnusy rehabilitacyjne.
Aktywność zawodowa osób niepełnosprawnych
Istotne znaczenie pracy zawodowej dla osoby niepełnosprawnej.
Aspekt leczniczy, psychologiczny i zawodowy.
Praca jest czynnikiem terapeutycznym, mobilizacyjnym i przyspieszającym procesy regeneracyjne.
Praca zawodowa uruchamia mechanizmy kompensacyjne i adaptacyjne w układzie ruchu, wpływa psychoterapeutyczne, poprawia koncentrację, pamięć, mowę oraz zdolności manualne.
Satysfakcja z pracy zawodowej (poczucie własnej wartości), integracja (kontakt z innymi ludźmi).
Wynagrodzenie (niezależność finansowa).
Rehabilitacja zawodowa
Cel - przygotowanie i zapewnienie osobie nspr. pracy poprzez:
poradnictwo zawodowe
szkolenie zawodowe
Zakłady Szkolenia Inwalidów- w Polsce
9 Zakładów (największy we Wrocławiu)
szkolnictwo specjalne
zatrudnienie
Zakłady Spółdzielczości Inwalidów
Zakłady Pracy Chronionej
Zakład Pracy Chronionej
Zakład pracy dostosowany dla osób nspr. Konieczność zatrudniania min. 40% osób nspr., udogodnienia architektoniczne (ciągłość komunikacyjna), dodatkowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, opieka lekarska
i pielęgniarska, dowóz pracowników, 40 dni urlopu wypoczynkowego w roku. Część funduszy na ZPCh przekazuje PFRON.
Rehabilitacja Osób Niepełnosprawnych
Rehabilitacja (przywracanie sprawności) odbywa się dzięki istnieniu w każdym żywym organizmie tzw. potencjału rehabilitacyjnego.
Potencjał rehabilitacyjny- suma rezerw kompensacyjno- adaptacyjno-regeneracyjnych →
→ determinuje wyniki rehabilitacji.
1. Kompensacja - zdolność zastąpienia utraconych funkcji
k. niesterowana (samoistna)
k. sterowana (fizjoterapia)
k. czynnościowa (wyrównawczy przerost lub rozrost)
k. statyczna (liniowa i kątowa)
k. dynamiczna (celowe ruchy kompensacyjne, zmieniające wzorzec ruchowy dla podniesienia sprawności funkcjonalnej)
Czynniki warunkujące kompensację
1. Umiejscowienie defektu
2. Stopień precyzyjności (zróżnicowania) uszkodzonej funkcji
3. Lokalizacja defektu
4. Rozmiar uszkodzenia
5. Szybkość powstawania defektu
6. Wiek
7. Ogólny stan chorego
8. Psychiczna motywacja chorego
9. Sterowanie procesami kompensacji
2. Regeneracja - odtworzenie, odnowa uszkodzonych tkanek i narządów.
3. Adaptacja - przystosowanie się do zmienionych warunków. Uruchomienie rezerw wewnętrznych
i środowiskowych
Kinezyprofilaktyka w opiece nad osobą niepełnosprawną
Kinezyprofilaktyka - trening zdrowotny podejmowany w celu pielęgnowania, usprawniania
i wzmacniania zdrowia. Prozdrowotna aktywność fizyczna w hipokinetycznym trybie życia osoby nspr
Stosowana dla prewencji pierwotnej.
układ kostno - stawowy: poprawa wytrzymałości mechanicznej (mineralizacja) kości, wzmocnienie torebek stawowych i więzadeł, wytwarzanie mazi stawowej - odżywianie chrząstki stawowej
układ mięśniowy: przyrost masy mięśniowej i wytrzymałości mięśni, wzrost ich elastyczności
układ krążenia: wzrost objętości wyrzutowej i pojemności minutowej serca, obniżenie tętna i ciśnienia tętniczego krwi, poprawa profilu lipidowego (miażdżyca).
układ oddechowy: zwiększenie pojemności życiowej płuc (VC)
układ pokarmowy: poprawa perystaltyki jelit (zaparcia)
układ moczowy: poprawa diurezy
układ nerwowy: ruch jako bodziec proprioreceptywny, kinestetyczny, koordynacyjny.
Obniżenie napięcia psychicznego (efekt endorfinowy)
Społeczne i rodzinne aspekty funkcjonowania osoby niepełnosprawnej
Środowisko rodzinne, jako pierwotne, najbardziej naturalne ze środowisk w największym stopniu wpływa na zakres i jakość funkcjonowania osoby niepełnosprawnej.
Kalectwo w pierwszej kolejności dotyka rodzinę poszkodowanego i jego najbliższe otoczenie.
Rodzina jest w stanie w pewnym stopniu zredukować ujemny wpływ sytuacji stresowej jaką niesie niepełnosprawność (wsparcie psychiczne, materialne, opieka)
Niepełnosprawny w rodzinie - pozytywny
i negatywny charakter zmian
Pozytywny
Wzrasta aktywność wewnątrzrodzinna, mobilizacja, uruchomienie często nie uświadomionego potencjału rodziny w opiece nad osobą chorą. Wzrasta okazywanie miłości i troski, wzmacniają się więzi rodzinne. Następuje rozwój duchowy, zainteresowanie praktykami religijnymi. Wzrasta aktywność pozarodzinna, nawiązywanie kontaktów społecznych z innymi rodzinami, ośrodkami i fundacjami.
Negatywny
Pojawiają się trudności materialne (wydatki związane z leczeniem, rehabilitacją, ubytek wynagrodzenia przez chorego). Koncentracja nad chorym powoduje ograniczenie opieki i kontroli nad innymi członkami rodziny. Problemy emocjonalne wynikające z obciążeń
i bezradności. Zaniedbywanie w innych funkcjach rodziny: zachowanie czystości w domu, przygotowanie posiłków, spędzanie wolnego czasu) Ograniczenie kontaktów społecznych (brak czasu, środków i sił) - społeczna izolacja rodziny.
Rodzina wobec niepełnosprawnego dziecka
Dla rodziny krytyczne zdarzenie życiowe - ograniczenia w funkcjonowaniu emocjonalnym
i społecznym rodziny. Poczucie winy, złości, niesprawiedliwości, zaprzeczenia i dramatu. Stres
i lęk przed przyszłością.
Cztery etapy przystosowawcze:
1. Faza szoku.
Dominuje rozpacz, poczucie krzywdy, bezradność, częste stany nerwicowe. Częste konflikty rodzinne, wzajemne oskarżenia, niechęć i wrogość.
2. Faza kryzysu emocjonalnego.
Okres rozpaczy i depresji. Dominuje poczucie klęski życiowej, osamotnienia i beznadziejności. Pesymistyczna przyszłość dziecka w oczach rodziców. Konflikty między małżonkami - odsunięcie ojca od problemów rodziny - ucieczka w alkohol, pracę zawodową, opuszczenie rodziny.
3. Faza pozornego przystosowania się.
Włączają się mechanizmy obronne. Rewizja diagnozy (wielu specjalistów), poszukiwanie niekonwencjonalnych środków leczenia (nieuzasadniona wiara w uleczenie dziecka). Poszukiwanie winnych nspr. dziecka (obwinianie personelu medycznego, lub „Bóg tak chciał”) Okres ten może trwać bardzo długo. Brak efektów powoduje apatię, rezygnację z wszelkiej pomocy leczniczej, skupienie całej uwagi zdrowym dzieciom. Zaangażowanie w rehabilitację słabe, często pozorne.
4. (?) Faza konstruktywnego przystosowania się.
Przeanalizowanie sytuacji i poszukiwanie najlepszych form terapii. W przeżyciach rodziców dominują uczucia pozytywne, czerpią zadowolenie z kontaktów z nspr. dzieckiem, widzą postępy w jego rozwoju - mobilizacja do dalszej pracy.
Trzy typy linii życiowych rodziców
Linia pierwsza.
Pozostawienie nspr. dziecka na uboczu życia rodzinnego (zoorganizowanie opieki płatnej, oddanie członkowi rodziny, Dom Dziecka).
Linia druga.
Normalizacja życia. Przyzwyczajenie się do zmienionej sytuacji. Życie rodziców opiera się na kompromisie między potrzebami dziecka a realizacją swoich planów.
Linia trzecia.
Duże zaangażowanie rodziców w opiekę i wychowanie nspr. dziecka jako najważniejszy cel w życiu. Przewartościowanie własnych planów i celów. Angażowanie się w działalność społeczną (Stowarzyszenia, Fundacje).
Opieka paliatywna
Prowadzona w przypadkach chorych terminalnych → w przebiegu choroby przewidziane jest zejście śmiertelne (nowotwory, S.M. zaniki mięśniowe, choroba Alzheimera, demencja starcza).
Opieka paliatywna to kompleksowe postępowanie łagodzące skutki choroby, całość zadań poprawiających komfort i jakość życia.
W skład opieki paliatywnej wchodzi postępowanie:
1.farmakologiczne (p.bólowe)
2.opieka pielęgniarska (higiena)
3.odżywianie
4.fizjoterapia (kinezyterapia, fizykoterapia, masaż, postępowanie ułożeniowe)
5.profilaktyka powikłań (płucnych, urologicznych, odleżyn)
6.psychoterapia
Skutki długotrwałego unieruchomienia
1.powikłania płucne
Przyczyna: pozycja leżenia tyłem → napór trzewi na przeponę → wysokie ustawienie przepony → brak napowietrzania (wentylacji) dolnych płatów płuc → powietrze zalegające → rozwój drobnoustrojów (bakteria i wirusy) → zapalenia płuc
2. powikłania urologiczne
Odleżyny cewki moczowej, zastój moczu w pęcherzu → zapalenie pęcherza moczowego i nerek (zapalenie odmiedniczkowe) → niewydolność nerek.
3.powikłania zakrzepowe
Brak ruchu → obrzęki → zastój żylny w częściach distalnych → zakrzepowe zapalenie naczyń → zator tętnic mózgowych, wieńcowych.
4. odleżyny
Przewlekle nie gojące się rany → zakażenia (sepsa) → ucieczka białka i N → zaburzenie gospodarki elektrolitowej → ogólne wyniszczenie organizmu.
5. zaburzenie perystaltyki jelit
Akinezja, pozycja leżąca → atonia jelit (obniżenie perystaltyki jelit) → zaparcia → kamienie kałowe.
5. osłabienie mięśnia sercowego
Spadek pojemności wyrzutowej i objętości minutowej serca.
6. spadek pojemności życiowej płuc (VC).
7. zaniki mięśni proste (z niedoczynności)
8. zniekształcenia narządu ruchu
Przykurcze mięśni, zesztywnienia stawów.
8. odwapnienie kości (demineralizacja)
10. zanik mechanizmów pionizacyjnych - osłabienie siły mięśniowej i zaburzenie ciśnienia ortostatycznego.
11. zobojętnienie umysłowe
Ograniczenie, spadek aktywności umysłowej → utrata neuronów.
DŁUGOTRWAŁE LEŻENIE = ŚMIERĆ
Przyczyny unieruchomienia
stan terminalny
urazy mózgowo - czaszkowe (śpiączka mózgowa coma cerebralis)
udar mózgu
choroby przewlekle postępujące (S.M. choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, postępujące zaniki mięśniowe, choroby reumatyczne)
uszkodzenia rdzenia kręgowego (URK-C)
mózgowe porażenie dziecięce (tetraparesis)
urazy kd (złamanie szyjki kości udowej)
ostra niewydolność krążeniowo - oddechowa (niewydolność mięśnia sercowego, oddechowa)
zniedołężnienie starcze
Zaopatrzenie ortopedyczne osób niepełnosprawnych
Cel: pomoc w wykonywaniu czynności dnia codziennego, umożliwienie i ułatwienie samoobsługi.
Ortezy - przybory służące do stabilizacji, korekcji i odciążenia:
temblaki (chusty trójkątne)
aparaty stabilizujące (stawy kolanowe, skokowe nadgarstkowe)
łuski, szyny dla stabilizacji i korekcji stawów
gorsety (Jevetta, Boston, sznurówki L, kołnierze ortopedyczne stabilizujące kręgosłup)
podciągi gumowe na stopę
wkładki ortopedyczne
obuwie ortopedyczne
Sprzęt ortopedyczny:
kule łokciowe, pachowe, trójnogi
laski
balkoniki, chodziki
pionizatory, parapodia
wózki inwalidzkie (ortopedyczne, aktywne, manualne, elektryczne)
specjalne sztućce
specjalne uchwyty na rękę
fotele ortopedyczne, siedziska
6