ROLA OPIEKUNA MEDYCZNEGO W OPIECE NAD OSOBĄ

UMIERAJĄCĄ W DOMU I ZOZ

Śmierć jest faktem mającym miejsce w przyrodzie, jako kres życia funkcjonowania organizmu.

Śmierć człowieka - nazywana też zejściem śmiertelnym lub zgonem - oznacza ustanie zasadniczych dla życia procesów fizjologicznych. Wyróżnia się śmierć kliniczną charakteryzującą się ustaniem pracy serca i czynności oddychania oraz śmierć biologiczną polegającą na ustaniu funkcji ośrodkowego układu nerwowego.

Umieranie, w przeciwieństwie do śmierci, jest procesem rozciągniętym w czasie. Śmierć zwykle kończy umieranie, ale może wystąpić też śmierć nagła bez umierania, np. w wyniku nagłego zatrzymania krążenia lub wypadku. Może też mieć miejsce śmierć nie związana z umieraniem, np. w wyniku długo trwającego, utajonego procesu chorobowego, nieznanego i nieuświadomionego przez jednostkę. Tym, co wyróżnia umieranie jest trwająca w czasie świadomość zbliżającej się śmierci i łączy się z istnieniem jakiejś choroby. Przyjmuje się, że umieranie rozpoczyna się wtedy, gdy choroba zostanie rozpoznana, jako nieuleczalna środkami dostępnymi w medycynie, a rokowanie oznacza śmierć chorego w określonym czasie. Umieranie może obejmować ostatnie godziny, dni, czy tygodnie życia chorego. Może to być różny okres, co do czasu i intensywności przeżywania cierpień fizycznych i psychicznych.

Świadomość umierania ma ważne konsekwencje zarówno dla chorego, jak i personelu. Dla chorego oznacza przygotowanie do rozstania z życiem i odejścia często w bólu i cierpieniach. Natomiast dla personelu medycznego łączy się z pytaniem: „Jak pomóc pacjentowi, gdy choroby nie można wyleczyć?”

Problemy chorego umierającego dotyczą zarówno sfery psychicznej, jak i fizycznej. Można do nich zaliczyć: niepewność, osamotnienie i izolację, lęk oraz cierpienie fizyczne, czyli ból.

Niepewność człowieka umierającego łączy się z brakiem informacji na temat stanu jego zdrowia, rokowania i podejmowanych wobec niego działań. W praktyce szpitalnej można wyróżnić 2 stanowiska w kwestii informowania nieuleczalnie chorych. Pierwsze stanowisko, że pacjent nie powinien znać prawdy o swoim stanie, a drugie - pacjent ma prawo do informacji. W pierwszym przypadku rozmowa z chorym ogranicza się do paru krzepiących słów lub dotyczy spraw powierzchownych, nie pozwalających na ujawnienie wątpliwości. W drugim przypadku, gdy pacjent otrzymał prawdziwą informację o swoim zdrowiu - jego relacje z personelem i rodziną odbywają się w warunkach pełnej otwartości.

Nie należy mówić o chorobie i niepomyślnym rokowaniu pacjentowi, jeżeli o to nie pyta. Zawsze jednak, kiedy pyta, należy odpowiadać uczciwie w takim zakresie, w jakim wydaje się to w danej chwili uzasadnione ale pamiętając, by nie przytłaczać chorego ciężarem informacji, których nie udźwignie. Ważne jest przekonanie pacjenta, że nie rezygnuje się z dalszego leczenia i pielęgnowania, że walkę, niezależnie od rezultatu, toczyć będą wspólnie: pacjenci, lekarze, pielęgniarki, opiekunowie, rodzina - wówczas pacjent nie będzie się bał osamotnienia i izolacji.

Znajomość prawdy o szansie zdrowia potrzebna jest nie tylko pacjentowi, zespołowi terapeutycznemu, ale także rodzinie chorego, która będzie wymagać pomocy i zrozumienia w obliczu nadchodzącej śmierci bliskiej osoby.

Psychiatra Elisabeth Klibler-Ross opisała reakcje stanowiące swoiste etapy, przez które przechodzi chory zanim zaakceptuje fakt bliskiej śmierci. Otwartość w kontaktach z chorym oraz pomoc ze strony pielęgniarek i opiekunów medycznych, w istotny sposób może te reakcje złagodzić.

1. Pierwszą reakcją jest zaprzeczenie i izolacja - wtedy chorego nie można zostawić samemu sobie. Ważne jest, by w pobliżu był opiekun medyczny lub pielęgniarka, którzy nie narzucają swojej pomocy ale gotowi są w każdej chwili jej udzielić.

2. Kiedy chory już częściowo oswoił się ze świadomością bliskiej śmierci, to następuje druga reakcja - gniewu i rozdrażnienia (zadaje sobie pytanie: „dlaczego właśnie ja?”) - agresja skierowana jest do ludzi z otoczenia, a więc do personelu medycznego - nie wolno wtedy reagować impulsywnie na gniew pacjenta, gdyż wzmaga się jego napięcie, a gniew jest sygnałem, że pacjent potrzebuje pomocy i należy poświęcić mu więcej uwagi.

3. Trzecią reakcją jest targowanie się - chory próbuje zawrzeć układ z otoczeniem lub Bogiem w zamian za przedłużenie życia i odroczenie śmierci. Etap ten jest prowadzony w tajemnicy przed otoczeniem. Chory jest cichy, zamknięty w sobie i osamotniony w swym nieszczęściu. W tym etapie nasze słowa do chorego nie docierają, a jedynie troskliwe pielęgnowanie i bycie przy nim umożliwiają utrzymanie potrzebnej więzi.

4. Czwartą reakcją jest depresja związana z poczuciem straty i żalu, jaki przeżywa chory - wówczas należy umożliwić pacjentowi wypowiedzenie się, wyrażenie żalu - wtedy łatwiej będzie mu pogodzić się z rzeczywistością.

5. Następną reakcją jest pogodzenie się - chory jest wyczerpany, słaby, odczuwa potrzebę snu i wypoczynku - sama obecność opiekuna lub pielęgniarki uspokaja i upewnia chorego, że nie jest sam.

Każdemu umierającemu towarzyszy lęk przed śmiercią. Złagodzić lęk, to pozwolić choremu mówić, słuchać go, starać się zrozumieć, wzbudzić jego zaufanie i przebywać z nim - obecność opiekuna lub pielęgniarki wzmaga poczucie bezpieczeństwa.

Bardzo często choremu umierającemu towarzyszy ból. Postępowaniem terapeutycznym należy objąć wszelkie jego wymiary - zarówno ból fizyczny leczony farmakologicznie, jak i ból psychiczny lub emocjonalny leczony psychoterapią. Bardzo ważną rolę w pielęgnowaniu chorych umierających odgrywa psychoterapia, której celem jest stworzenie takiego klimatu emocjonalnego, z którego chory będzie czerpał odwagę w drodze ku śmierci.

Opieką terminalną nazywamy działania całego zespołu medycznego świadczone na rzecz chorego w takim stanie zdrowia, w którym leczeniem nie można uzyskać już istotnego wpływu nie tylko na przebieg choroby, ale i na przedłużenie życia. Opiekę terminalną określa się mianem towarzyszenia, czuwania i bycia z człowiekiem nieuleczalnie chorym lub umierającym. Wspomaganie umierającego wymaga zatem pomocy medycznej, opiekuńczej, psychologicznej i duszpasterskiej.

Na opiekę terminalną składa się:

• oddziaływanie psychoterapeutyczne na pacjenta i rodzinę;

• stworzenie właściwych warunków do przeżycia ostatniej fazy życia;

• oddziaływanie wychowawcze w stosunku do innych pacjentów i ich rodzin;

• umiejętność wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych.

Celem działań pielęgnacyjnych w stosunku do ludzi umierających jest pomoc w godnym umieraniu poprzez stworzenie atmosfery bezpieczeństwa, troskliwości, zrozumienia i szacunku oraz ochrona przed cierpieniem fizycznym i psychicznym. Działania pielęgnacyjne muszą być dynamiczne i zmieniają się w zależności od stanu pacjenta oraz jego potrzeb fizycznych i psychicznych. Do sprawowania opieki terminalnej nie jest potrzebna żadna aparatura ani narzędzia, ale gotowość niesienia pomocy i szacunku dla drugiego człowieka.

Opieka nad pacjentem umierającym nie może pomijać jego rodziny.

Proces umierania rozpatrywać można również w płaszczyźnie fizycznej w kategorii objawów i dolegliwości, na jakie się skarży pacjent i mogą one być u każdego różne, a zależą one przede wszystkim od: choroby, jaką pacjent jest dotknięty, jego osobowości, wieku, płci i pochodzenia.

Uskarżanie się na dolegliwości może mieć różne znaczenie - może ono być uzewnętrznieniem cierpienia i bólu albo wołaniem o pomoc i prośbę o zainteresowanie się chorym. Najczęściej występującymi dolegliwościami w procesie umierania są:

• zmęczenie i wyczerpanie - są oznakami, że ogólny stan zdrowia chorego pogarsza się; zmęczenie występuje po wysiłku, zabiegach, nasila się po południu i wieczorem - objawy te można złagodzić zapewniając choremu dobry wypoczynek nocny, chory musi unikać każdego niepotrzebnego wysiłku, a zabiegi pielęgnacyjne należy wykonywać delikatnie i sprawnie;

• leżenie w łóżku sprawia, że ciało staje się obolałe, powstają odleżyny i pogarsza się oddychanie - jeżeli chory musi pozostawać w łóżku, należy często zmieniać jego pozycje, masować skórę, dbać o wygląd i komfort - jeśli stan pacjenta pozwala, to sadzać go w fotelu;

• cierpienie fizyczne i ból - w zwalczaniu bólu stosuje się wszystkie zabiegi pielęgnacyjne i środki farmakologiczne p/bólowe (na zlecenie lekarza);

• duszność i trudności w oddychaniu - są bardzo męczące dla chorego i powodują stany lękowe - zmniejszenie tych dolegliwości można osiągnąć przez: wysokie ułożenie chorego, podanie tlenu do oddychania, stosowanie inhalacji oraz środki farmakologiczna (na zlec. lekarza);

• wyniszczenie, pragnienie i utrata masy ciała - choremu należy podawać pokarmy lekkostrawne, często i w małych ilościach, uwzględniając przy tym jego indywidualne życzenia; gasić pragnienie podając płyny;

• zaburzenia wydalania są bardzo przykre dla chorego - należy dbać o czystość skóry pacjenta, zapobiegać powikłaniom wynikającym z nietrzymania moczu i stolca.

Opiekując się pacjentem w ostatniej fazie życia staramy się zmniejszyć jego dolegliwości poprzez odpowiednią pielęgnację.

Prowadzone rozpoznanie służy określeniu stanu pacjenta i wynikających z niego problemów pielęgnacyjnych. Na tej podstawie ustalamy, jakiej opieki wymaga pacjent i czego ma ona dotyczyć. Pomocą w tym zakresie służy skala opracowana przez S. Katza i współautorów. Skala ta opiera się na ocenie funkcjonalnej samodzielności lub zależności pacjenta w wykonywaniu codziennych czynności. Oceny dokonuje się na podstawie obserwacji, rozmów z pacjentem i rodziną. Planowanie opieki (samoopieki, opieki nieprofesjonalnej i profesjonalnej) zależy od określenia stopnia samodzielności i zależności pacjenta w wykonywaniu codziennych czynności. Samodzielność rozumiemy, jako wykonywanie czynności całkowicie samodzielnie, bez nadzoru i jakiejkolwiek pomocy ze strony innych osób.

Określamy, czy pomoc udzielana pacjentowi ma polegać na doradzaniu, nadzorowaniu, zachęcaniu, motywowaniu do działania, przygotowaniu do opieki, pomocy lub wykonywanie za pacjenta (lub z nim) trudniejszych elementów, czy też wykonywania wszystkich koniecznych działań za pacjenta.

Planując opiekę należy również wziąć pod uwagę:

• ocenę możliwości współdziałania pacjenta w stosowanej terapii (np. samodzielne dawkowanie i przyjmowanie leków, wykonywanie pomiarów i zabiegów);

• ocenę możliwości komunikowania się z pacjentem (np. czy pacjent jest: zaintubowany, nieprzytomny, z zaburzeniami mowy i odbioru).

Rola opiekuna medycznego

Opiekun powinien znać zasady współpracy zespołu opiekującego się osobą umierającą, aby w odpowiednim czasie poprosić o pomoc. Nadrzędną zasadą jest zadbanie o to, aby człowiek umierający odchodził w otoczeniu najbliższych, niezależnie od miejsca umierania - w domu, czy w placówce służby zdrowia.

Często opiekun jest najbliższą osobą dla człowieka umierającego. Opieka nad taką osobą wymaga przede wszystkim zachowania spokoju, okazania szacunku i empatii. opiekun powinien zapewnić warunki do godnego umierania. Zarówno umierający, jak i jego bliscy powinni liczyć na pomoc całego zespołu terapeutyczno-opiekuńczego. W zależności od miejsca, gdzie przebywa człowiek umierający, życzenia i potrzeby oraz prawa tego człowieka i jego rodziny powinny być spełnione w miarę możliwości.

Zapewnienie godnych warunków umierania wymaga:

• zapewnienie spokoju;

• zapewnienie przyćmionego światła;

• umiejętnego „odczytywania” potrzeb człowieka przez jego wnikliwą obserwację;

• delikatnego wykonywania zabiegów higienicznych;

• zadbanie o częste podawanie płynów w małych ilościach, a w ostatnim okresie tylko zwilżania jamy ustnej;

• ocierania potu;

• zapewnienia właściwego mikroklimatu w pomieszczeniu (często osoby umierające proszą o otwarcie okna);

• zadbania o posługę duchową zgodnie z przyjętymi normami kulturowymi i poszanowaniem zasad religii wyznawanej przez osobę umierającą;

• swoją postawą dawania do zrozumienia, że ma się czas i że jest się tutaj i teraz tylko dla osoby umierającej.

Opiekun zawsze współpracuje z pielęgniarką:

• w przypadku nagłego pogorszenia się stanu zdrowia pacjenta i wystąpienia objawów zbliżającej się śmierci opiekun powiadamia pielęgniarkę, aby ta wezwała lekarza i powiadomiła rodzinę;

• rodzinie i bliskim umierającego należy zapewnić dogodne miejsce przy łóżku, aby mogli tam czuwać aż do śmierci;

• należy stworzyć aurę intymności i pozwolić umierającemu na zwierzanie się - odchodzący człowiek powinien mieć prawo do wyrażania swoich uczuć i nikomu nie wolno oceniać tego, co słyszy i widzi;

• opiekun wraz z całym zespołem dba o to, aby nie zmieniać sztucznie atmosfery, która otacza umierającego;

• nie należy niczego udawać i wygłaszać poglądów na tematy medyczne, teologiczne i filozoficzne;

• należy być przy osobie umierającej, bo największym darem dla tej osoby jest obecność przy niej i umiejętność słuchania jej, a delikatny dotyk i trzymanie za rękę daje poczucie bezpieczeństwa;

• jeżeli zwracamy się do tej osoby, to zawsze bardzo spokojnym i ciepłym głosem.

Po zgonie, który nastąpił w placówce opieki stacjonarnej, pielęgniarka powiadamia lekarza i osłania łóżko parawanem.

Wykonuje się wtedy następujące czynności:

• lekarz stwierdza zgon;

• opiekun zamyka się delikatnie powieki zmarłego, a jeżeli powieki się podnoszą, nakłada się na nie wilgotne tampony;

• pielęgniarka usuwa: wenflon, cewnik, dreny i opatrunki;

• pielęgniarka odnotowuje w dokumentacji akt śmierci i wypisuje skierowanie do chłodni;

• opiekun myje całe ciało zmarłego, zaopatrując je w czyste pieluchomajtki;

• opiekun zakłada protezy zębowe i podwiązuje żuchwę, aby nie doszło do jej opadania;

• opiekun owija ciało w jednorazowe prześcieradło lub wkłada do specjalnego worka;

• ciało zmarłego należy opatrzyć identyfikatorem (wpisuje się: nazwisko i imię, płeć, pesel oraz data i godzina zgonu), który zakłada się na przegub ręki lub stopy;

• w szpitalu zwłoki umieszcza się na okres 2 godzin w wydzielonym miejscu na oddziale i po upływie tego czasu lekarz ponownie stwierdza zgon;

• zwłoki przewozi się do pomieszczenia post mortem na parterze szpitala;

• rzeczy zmarłej osoby należy spisać i spakować do foliowego worka w celu przekazania rodzinie, a rzeczy wartościowe w przypadku braku osoby upoważnionej do odbioru przekazuje się do depozytu szpitala.

Podczas wykonywania toalety pośmiertnej należy:

• stosować środki ochrony osobistej (rękawice, fartuch ochronny);

• po zakończeniu czynności umyć ręce zgodnie z instrukcją „Higieniczne mycie rąk”.

Opiekun wraz z całym zespołem powinien uszanować moment śmierci oraz umożliwić rodzinie i bliskim godne przeżywanie żałoby. Nie należy oceniać i komentować zachowań rodziny po śmierci bliskiej osoby, zawsze powinno się zachować spokój, a rodzinie trzeba okazać współczucie. Rodzinie można udostępnić telefon w celu zamówienia firmy pogrzebowej, nie wolno jednak pośredniczyć w wyborze tej firmy.

KOMUNIKACJA Z PACJENTEM

W TERMINALNYM OKRESIE CHOROBY I JEGO RODZINĄ

Ostatni etap terminalnego okresu choroby, czyli etap umierania i moment śmierci chorego jest szczególnie trudnym momentem zarówno dla chorego, jaki jego rodziny. Dlatego opiekun medyczny, oprócz umiejętności realizacji działań opiekuńczo-pielęgnacyjnych musi posiadać umiejętność właściwej komunikacji interpersonalnej z chorym i jego rodziną. Umiejętność skutecznej komunikacji z chorym w okresie terminalnym warunkuje rozeznanie jego potrzeb i możliwość ich zaspokojenia przez opiekuna i rodzinę i tym samym godne umieranie i spokojną śmierć.

Komunikacja z chorym w terminalnym okresie choroby zależy od fazy tego okresu choroby oraz od czynników osobowościowych i środowiskowych. Inaczej przebiega komunikacja z chorym w fazie choroby, kiedy pojawiają się dolegliwości i stan ogólny się pogarsza ale chory jest przytomny, a jeszcze inaczej wygląda komunikacja z chorym umierającym, u którego występują różnego stopnia zaburzenia świadomości, senność lub okresowe pobudzenie psychoruchowe. Najtrudniejsza jest komunikacja w fazie agonalnej, czyli w ostatniej fazie okresu terminalnego, ponieważ utrudniony jest wówczas kontakt słowny z chorym. Może wówczas wystąpić tzw. przedśmiertna euforia, czyli chwilowa poprawa świadomości i powrót do logicznego myślenia, z naprzemiennym pobudzeniem lub sennością. Bardziej niż euforia komunikację zaburza jednak senność. Dlatego: dla procesu komunikacji ważne jest najpierw dokładne rozpoznanie stanu świadomości chorego oraz jego reakcji na bodźce wzrokowe, słuchowe i dotykowe, a w następnej kolejności: dobór metody porozumiewania się. Gdy u chorego nie występują zaburzenia świadomości, należy bazować na komunikacji werbalnej ale odpowiednio dobranej do stanu pacjenta oraz na uważnym słuchaniu tego, co chory do nas mówi. W momencie pogorszenia się ogólnego stanu chorego następuje osłabienie sensorycznego odbioru przez niego poszczególnych bodźców z zewnątrz (faza umierania). Wówczas najlepszą formą komunikacji jest towarzyszenie choremu, które polega na rozeznaniu różnymi sposobami potrzeb chorego (za pomocą mowy ciała i uzgodnionych we wcześniejszej fazie choroby komunikatów niewerbalnych i werbalnych) oraz zadbanie o ich realizację. Ważne formy komunikacji z umierającym, to: wyrażenie troski i szacunku oraz stworzenie możliwości uzewnętrznienia godności chorego przez decydowanie o sobie. Kiedy nadchodzi moment śmierci (faza agonalna), to najlepszą formą komunikacji staje się czuwanie przy chorym i ciągłe bycie z nim, bo chory czuje naszą obecność. Wówczas najlepszym sposobem porozumiewania się jest dotyk, a nic nie mówiąc i nic nie robiąc pomagamy wtedy najlepiej.

Ważny jest kanał przekazu komunikatu (słuchowy, wzrokowy, dotykowy) ale najważniejsza jest jego treść i sposób przekazu, zwłaszcza gdy chory nie posiada pełnej informacji o swojej sytuacji zdrowotnej i świadomości o niepomyślnym rokowaniu.

Kiedy przewidujemy wystąpienie trudności w komunikacji z pacjentem ze wzgl. na postępujący charakter choroby, należy w pierwszej fazie okresu terminalnego choroby nauczyć pacjenta języka komunikatów niewerbalnych, aby potrzebę decydowania o sobie mógł do samego końca zaspokajać. Komunikacja do ostatniej sekundy życia, to gwarancja zachowania nawet niewielkiej aktywności życiowej. Jeśli nie można spodziewać się poprawy jakości życia z powodu uciążliwych i niepoddających się leczeniu objawów, to na pewno należy myśleć o godnym umieraniu i spokojnej śmierci. Te 2 procesy zależą od siebie wprost proporcjonalnie. Gwarancją spokojnej śmierci jest przede wszystkim właściwa komunikacja, zwłaszcza ta w pierwszej fazie okresu terminalnego, kiedy chory jest świadomy i ma szansę: dokonania bilansu swojego życia, pogodzenia się z nieuchronną śmiercią i z innymi ludźmi. Jest to możliwe, jeśli chory zdąży się dowiedzieć prawdy o tym, że jest nieuleczalnie chory i że śmierć jest nieuchronna. Moment przekazania tej niepomyślnej dla pacjenta informacji jest najtrudniejszym momentem w komunikacji. Informacja ta musi być przekazana tak, aby chory zachował spokój i nie zamknął się na bodźce z zewnątrz, czyli aby nie nastąpiła śmierć psychiczna przed biologiczną - najlepiej, gdy informacja jest dawkowana stopniowo, we właściwym momencie i w odpowiedni sposób. Nie wiemy jednak, kiedy chory jest gotowy na usłyszenie takiej informacji. Gdy dokładnie poznamy chorego i uważnie go słuchamy, to można uchwycić ten moment i wtedy, zachowując w komunikacji zasadę „podążania za chorym”, mówimy mu tylko tyle, ile chce usłyszeć i ani słowa więcej. Z reguły wystarcza kilka dobrze przeprowadzonych rozmów, które krok po kroku przybliżają chorego do poznania całej prawdy o swojej sytuacji. Pacjent podając komunikat „chyba odchodzę” daje nam znać, że domyśla się, jaki jest stan jego zdrowia i właśnie wtedy rozpoczynamy z nim rozmowę o trudnej prawdzie. Kiedy chory zamiast słowa „odchodzę” zacznie używać słowa „umieram”, to daje sygnał, że jest gotowy do rozmawiania o śmierci. Brak szczerości i mówienie choremu nieprawdy rujnuje wzajemne relacje i zaufanie, którym obdarzył nas chory w dramatycznej dla niego sytuacji życiowej. Zaufanie, otwarcie się i powierzenie tajemnic swojego życia obcej osobie, np. opiekunowi, to dar człowieka dla drugiego człowieka, to zaszczyt dla osoby obdarzonej zaufaniem, to też najwyższy stopień komunikacji interpersonalnej. Szczera i pełna empatii rozmowa z opiekunem pomaga choremu z odwagą spojrzeć prawdzie w oczy. Ważne jest, aby pozwolić choremu mówić o sobie, nie przerywać mu, cierpliwie słuchać, nie osądzać i nie dawać rad, a niewerbalnie wyrażać zrozumienie. Należy poznać historię jego życia i cierpienia oraz wizję „odejścia” i pożegnania się z najbliższymi i otaczającym światem. Podczas rozmowy należy zachować kontakt wzrokowy, a w czasie komunikatu werbalnego znajdować się nie dalej, niż 80 cm od chorego. Swoim ciałem i mimiką twarzy należy wyrażać szacunek dla chorego i pokorę wobec tego, o czym on mówi i przeżywa. Wyrażając współodczuwanie można też używać komunikatu niewerbalnego, np. w formie dotknięcia dłoni, policzka lub ramienia, ale tylko wtedy, gdy chory nam na to pozwoli.

Komunikacja z rodziną pacjenta w terminalnym okresie choroby

W pracy opiekuńczej z pacjentem w terminalnym okresie choroby można natrafić na przeszkody w komunikowaniu się zarówno ze strony samego chorego, jak i jego rodziny. Dużym problemem dla opiekuna medycznego jest sprawowanie opieki nad tzw. „trudnym pacjentem”, który wypiera informację o chorobie (nie chce dopuścić do siebie prawdy o swojej chorobie) i w ten sposób radzi sobie z zaistniałą sytuacją. Pacjent staje się przykry dla otoczenia i zraża do siebie tych, którzy oferują mu pomoc i wsparcie, powodując w ten sposób izolację swojej osoby od innych, nawet od najbliższej rodziny.

W swojej pracy opiekun med. częściej jednak spotyka „trudne rodziny”, niż „trudnego pacjenta”. Dla pacjenta w terminalnym okresie choroby życie z rodziną jest bardzo trudne ponieważ członkowie rodziny: za bardzo ingerują w prawa chorego, nie pozwalają mu samodzielnie podejmować decyzji o sobie albo przesadnie mu współczują. To potęguje ból u chorego i przysparza mu dodatkowych cierpień, ponieważ ma świadomość, że wraz z nim cierpią też najbliższe mu osoby. Taka sytuacja „zamraża” relacje chorego z rodziną, gdyż chory wycofuje się z rozmowy o swoich problemach, obawach i lękach, aby nie ranić innych, pomimo tego, że pragnie szczerej i prawdziwej rozmowy, która spowodowałaby usunięcie niepotrzebnych barier na drodze powiedzenia sobie prawdy o tym, że wie, że umiera, że czuje to i że żadne słowa pociechy nie zmienią tego stanu. Zdarza się, że to właśnie rodzina tę informację wypiera, nawet gdy sam chory oswoił się już z informacją, że jest nieuleczalnie chory i czeka go śmierć.

Aby poprawić komunikację między chorym, a jego rodziną należy poprzez edukację przekazać członkom rodziny niezbędne informacje, min. o tym, jak powinni się zachować wobec chorego, jakie chory ma potrzeby, jak je zaspokoić i jak przekazać informacje o oczekiwaniach chorego wobec innych i o jego „wizji umierania”.

Często ze wzgl. na bariery w komunikowaniu się z rodziną, chory obdarza zaufaniem obcą mu osobę. Osoba ta staje się powiernikiem i łącznikiem w kontaktach z innymi i jest obecna przy śmierci. Taką osobą jest często pielęgniarka lub opiekun medyczny. Opiekunowi najtrudniej jest powiedzieć rodzinie, jak powinna zachować się w momencie śmierci chorego.

Rodzina umierającego powinna:

• wiedzieć, że najlepszą formą kontaktu z umierającym jest czuwanie i dotyk oraz że tylko spokój i cisza przynoszą mu ukojenie;

• zastosować formę rytuału zgodną z wyznaniem umierającego lub prowadzić rozmowę o jego zaletach i dokonaniach życiowych;

• zastosować się do przekazanej przez odchodzącego „wizji umierania”.

Wspieranie chorego umierającego, to zadanie nie tylko dla pielęgniarki i opiekuna medycznego, ale każdego człowieka, któremu chory pozwoli na sprawowanie nad nim opieki i który z życzliwością, przyjaźnią lub miłością służy mu pomocą.

Papież Jan Paweł II w swoim dziele „Evangelium vitae” napisał: „Gdy zaś ziemskie życie człowieka zbliża się ku końcowi, jest jeszcze miłość, która potrafi zaleźć najwłaściwsze sposoby, aby zapewnić osobom starszym, zwłaszcza gdy nie są już samodzielne oraz chorym w tak zwanej ostatniej fazie życia pomoc prawdziwie humanitarną i należycie zaspokoić ich potrzeby, a przede wszystkim złagodzić ich lęki i poczucie osamotnienia”.

ZAPOBIEGANIE ZAKAŻENIOM SZPITALNYM

Zakażenia szpitalne związane są z codziennym funkcjonowaniem szpitala i stanowią jeden z najważniejszych problemów współczesnej medycyny. Występowanie zakażeń powoduje pogorszenie przebiegu choroby podstawowej, wydłużenie hospitalizacji, zwiększenie kosztów leczenia i często niepotrzebne cierpienie chorego. O prawidłowej kontroli zakażeń szpitalnych i ich zwalczania decyduje świadomość ich istnienia oraz wiedza o ich przyczynach i następstwach.

Podstawowe pojęcia

Kontaminacja/skażenie - zanieczyszczenie drobnoustrojami środowiska nieożywionego (powierzchni przedmiotów, wody, gleby, powietrza, pożywienia).

Kolonizacja - to zasiedlenie powierzchni skóry i błon śluzowych organizmu przez drobnoustroje; jest zwykle bezobjawowa, może jednak stanowić pierwszy etap infekcji.

Zakażenie szpitalne - to każde zakażenie nabyte w szpitalu, rozpoznane klinicznie i potwierdzone laboratoryjnie, które ujawniło się w okresie pobytu chorego w szpitalu lub po jego opuszczeniu i które wystąpiło po 48-72 godzinach od przyjęcia lub wypisu ze szpitala.

Szerzenie się zakażeń szpitalnych zależy od:

• źródła zakażenia (rezerwuaru);

• drogi przenoszenia;

• wrażliwości na zakażenie;

• czynnika chorobotwórczego (drobnoustroju).

Źródło/rezerwuar zakażenia - w warunkach szpitalnych źródłem zakażenia jest miejsce stałego bytowania, a czasem namnażania się drobnoustrojów. Źródła zakażenia dzielą się na: nieożywione (woda, pożywienie, aparatura i sprzęt medyczny) i ożywione (personel medyczny, pacjenci, osoby odwiedzające).

Drogi przenoszenia zakażeń w szpitalu:

• droga kontaktowa: odwiedzający, pacjent, personel (ręce), kontakt bezpośredni i pośredni;

• droga powietrzna:

• powietrzno-kropelkowa (duże jądra kropelkowe >5 μm),

• powietrzno-pyłowa (małe jądra kropelkowe < 5μm);

• droga pokarmowa (zanieczyszczone produkty i woda).

Wrażliwość na zakażenie - szerzenie się zakażeń jest uzależnione od: wieku, stanu zdrowia, stanu odżywienia, odporności danej osoby oraz od tego, czy wykonano u niej zabiegi diagnostyczne i lecznicze wymagające przerwania ciągłości skóry, implantację sztucznych materiałów lub antybiotykoterapię prowadzącą do wielooporności drobnoustrojów.

Czynnik chorobotwórczy (drobnoustrój) - zakażenia szpitalne mogą być wywoływane przez każdy rodzaj drobnoustrojów: wirusy, bakterie i grzyby. Najczęściej za powstawanie zakażenia szpitalnego są bakterie.

Wielooporne drobnoustroje wywołujące zakażenia szpitalne, których leczenie nie daje oczekiwanych rezultatów, nazwano „drobnoustrojami alarmowymi”; podlegają one obowiązkowi rejestracji.

Występowanie zakażeń szpitalnych w dużej mierze zależy od specjalizacji oddziału i ogólnego stanu zdrowia pacjenta leczonego na tym oddziale.

Zakażenie miejsca operowanego - to najczęściej występujące zakażenie po zabiegach operacyjnych. Zakażeniu może ulec okolica nacięcia oraz narząd lub jama, które zostały naruszone w trakcie zabiegu operacyjnego.

Szpitalne zakażenie płuc - to trzecia co do częstości występowania infekcja po zabiegach operacyjnych i zakażenie najczęściej spotykane u chorych na oddziałach intensywnej terapii.

Zakażenie krwi - może być potwierdzone laboratoryjnie lub rozpoznane tylko na podstawie obrazu klinicznego, gdy brak jest badania mikrobiologicznego lub gdy jego wynik jest negatywny. Do czynników ryzyka zakażenia krwi zalicza się cewniki naczyniowe i zakażone płyny infuzyjne.

Zakażenie ukł. moczowego - występuje najczęściej i stanowi 30-40% ogółu zakażeń szpitalnych. Czynnikami ryzyka zakażeń ukł. moczowego, są: cewnikowanie dróg moczowych, skażenie worka do zbiórki moczu, odłączenie cewnika moczowego od pozostałej części układu i przepłukiwanie cewnika.

Procedury zapobiegania zakażeniom

Profilaktyka zakażeń szpitalnych polega na p/działaniu ich powstawaniu i rozpowszechnianiu się. Podstawowym celem zapobiegania zakażeniom szpitalnym jest przerwanie dróg przenoszenia drobnoustrojów na wrażliwych na zakażenie pacjentów i ochrona personelu medycznego przed infekcją. Cel ten można osiągnąć przez wprowadzenie procedur określających zasady utrzymania czystości oraz zasady aseptyki i antyseptyki podczas wykonywania różnych zabiegów.

Podstawowe pojęcia

Aseptyka - to działania polegające na posługiwaniu się sprzętem jałowym mający na celu ochronę przed skażeniem naturalnie jałowych tkanek i płynów ustrojowych i sterylnych materiałów.

Antyseptyka - to walka z zakażeniami i eliminowanie drobnoustrojów; to postępowanie odkażające polegające na działaniu środków chemicznych na strukturę lub metabolizm drobnoustrojów, w wyniku czego procesy życiowe ulegają całkowitemu lub okresowemu zahamowaniu na danej powierzchni, np. na polu operacyjnymi. Do wyjaławiania stosuje się: środki antyseptyczne, wysoką temperaturę w sterylizatorach (sterylizacja) i autoklawach, promienie nadfioletowe lampy kwarcowej (sale operacyjne, sale chorych), promieniowanie jonizujące.

Dekontaminacja - to proces prowadzący do usunięcia i zabicia drobnoustrojów (również: chemikaliów, materiałów radioaktywnych, czynników biologicznych), przez co używane sprzęty stają się bezpieczne dla zdrowia. Dekontaminacji poddawani są zarazem ludzie, jak i środowisko nieożywione (materiały opatrunkowe, narzędzia).

Pojęcie „dekontaminacja” obejmuje: sanityzację, oczyszczanie, dezynfekcję i sterylizację.

Sanityzacja - proces dążący do eliminacji możliwie dużej liczby mikroorganizmów na przedmiotach codziennego użytku, powierzchniach płaskich itp. w gospodarstwie domowym i miejscach publicznych.

To postępowanie polegające na codziennym odkurzaniu, czyszczeniu, myciu, wietrzeniu i innych zabiegach higieniczno-sanitarnych. Sanityzacja to mechaniczne usuwanie bakterii ze środowiska.

Oczyszczanie - oznacza gruntowne usuwanie przez mycie widocznych zabrudzeń i zanieczyszczeń wraz ze znaczną częścią drobnoustrojów. Staranne mycie w środowisku szpitalnym zawsze powinno poprzedzać proces dezynfekcji i sterylizacji.

Dezynfekcja - to proces niszczenia drobnoustrojów metodami fizycznymi i chemicznymi.

Dezynfekcja wysokiego stopnia - to proces doprowadzający do zabicia nie tylko wrażliwych form wegetatywnych bakterii, grzybów i wirusów lecz także prątków gruźlicy i enterowirusów.

Forma wegetatywna - to forma spoczynkowa, która umożliwia organizmom przetrwanie niekorzystnych dla nich warunków

Enterowirusy - to grupa ponad 70 wirusów, które w naszym klimacie najczęściej wywołują sezonowe zachorowania - zwykle u dzieci. Większość infekcji enterowirusami przebiega łagodnie, a objawy ograniczają się np. tylko do bólu gardła, jednak w niektórych przypadków może dojść do powikłań, z których najgroźniejsze to zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Enterowirusy to grupa wirusów, do których zalicza się wirusy Coxsackie A, Coxsackie B, wirusy ECHO, wirusy wywołujące chorobę Heinego i Medina, wirusy odpowiedzialne za wirusowe zapalenie wątroby typu A (tzw. żółtaczkę pokarmową, WZW A) oraz nowo odkrywane enterowirusy, oznaczane kolejnymi numerami, np. enterowirus 68, 69 itd.
Poza żółtaczką typu A i chorobą Heinego i Medina, enterowirusy są przyczyną wielu innych chorób.

Wirusy Coxsackie A odpowiedzialne są za pojawienie się schorzeń układu sercowo-naczyniowego (m.in. zapalenie mięśnia sercowego) i oddechowego (np. diabelska grypa, ostre zapalenie gardła - tzw. herpangina, zapalenie opłucnej). Ponadto wirusy Coxackie A wywołują chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej (ang. hand, foot and mouth disease [HFMD]).

Wirusy najczęściej atakują dzieci, a do zakażenia dochodzi zwykle latem i jesienią.

Z kolei wirusy Coxsackie B wywołują choroby układu nerwowego (są najczęstszą przyczyną wirusowego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, jednak rzadko wywołują zapalenie mózgu). Ponadto wirusy Coxsackie mogą odpowiadać za zapalenie jąder i ostre zapalenie trzustki. Poza tym zakażenie wirusem Coxsackie jest uważane za możliwy czynnik sprzyjający powstaniu cukrzycy typy 1.

Natomiast wirusy ECHO wywołują zakażenia układu oddechowego, pokarmowego (letnie biegunki u dzieci i niemowląt) i wysypki.

Źródłem zakażenia może być zarówno osoba chora, jak i nosiciel enterowirusów (osoba, w której nie ma objawów chorobowych, mimo obecności wirusa w organizmie).

Do zakażenia może dojść drogą kropelkową lub pokarmową, a także wskutek kontaktu z przedmiotami, na których znajdują się wirusy. Zarazki mogą wtargnąć do organizmu także w wyniku wypicia wody zanieczyszczonej wirusem lub kąpieli w skażonych zbiornikach wodnych.

Sterylizacja - to proces, w wyniku którego całkowitemu zniszczeniu ulegają wszystkie drobnoustroje i ich formy przetrwalnikowe (zarodniki).

Higieniczne mycie rąk

Jedną z najczęstszych przyczyn szerzenia się zakażeń szpitalnych jest przenoszenie bakterii między pacjentami na rękach personelu. Mycie rąk jest podstawową metodą zapobiegania zakażeniom szpitalnym. Bakteriologiczna czystość rąk jest najważniejszym obowiązkiem personelu medycznego. Każdy pracownik szpitala ponosi bezpośrednią odpowiedzialność za przestrzeganie procedury mycia rąk.

Należy pamiętać, że: użycie rękawic nie zastępuje mycia rąk - ręce muszą być umyte również po ich zdjęciu !!!

Flora skóry rąk składa się z flory stałej (drobnoustroje namnażające się w skórze) i flory przejściowej (drobnoustroje kolonizujące powierzchnię skóry bez namnażania się; ich rodzaj i ilość zależy od zanieczyszczenia środowiska, z którym kontaktują się ręce).

Zasady ogólne mycia rąk:

• nie należy nosić długich sztucznych paznokci, ponieważ drobnoustroje kolonizują obszar pod paznokciami, a ponadto częstość i „energiczność' mycia i dezynfekcji rąk jest ograniczona z myślą o ochronie sztucznych paznokci przed zniszczeniem;

• należy chronić skórę rąk przed uszkodzeniami i nie wycinać skórek przy paznokciach, ponieważ uszkodzenia skóry sprzyjają kolonizacji i namnażaniu się drobnoustrojów;

• nie należy nosić w pracy pierścionków i bransoletek, ponieważ utrudniają one dostęp środków myjących i dezynfekcyjnych do tych obszarów skóry i zatrzymują wilgoć, co ułatwia namnażanie się bakterii, zwłaszcza Gram (-). Dopuszczalne jest noszenie zegarka, pod warunkiem, że zostanie zdjęty przed wykonaniem czynności, podczas których istnieje możliwość skażenia nadgarstków;

• wskazane jest stosowanie odzieży z krótkim rękawem, ponieważ odzież z długimi rękawami utrudnia min. mycie nadgarstków, a skażony rękaw staje się nośnikiem drobnoustrojów;

• skaleczenia i otarcia naskórka należy zabezpieczyć opatrunkiem i rękawiczkami.

W zależności od sytuacji i zastosowanego środka wyróżnia się 2 techniki mycia rąk: zwykłe mycie rąk i higieniczne mycie rąk z dezynfekcją.

1. Zwykłe mycie rąk - zapewnia codzienną czystość rąk i przeprowadzane jest za pomocą zwykłego mydła kosmetycznego i wody (najlepiej bieżącej). Ma na celu pozbycie się widocznych zanieczyszczeń oraz usunięcie w sposób fizyczny (mechaniczny) drobnoustrojów obecnych na powierzchni skóry. Umożliwia ono obniżenie liczby drobnoustrojów przejściowo występujących na powierzchni skóry rąk mniej więcej o 60 - 90 %.

Ręce należy myć:

• przed kontaktem z żywnością oraz przed posiłkami i karmieniem chorych;

• po widocznym ich zabrudzeniu;

• przed rozpoczęciem dnia pracy i po dłuższych przerwach w pracy;

• po wykonaniu prac porządkowych i czystościowych (nie dotyczy powierzchni skażonych biologicznie);

• po wyjściu z toalety.

Sposób postępowania

W celu przeprowadzenia zwykłego mycia rąk nanosi się na dłonie odpowiednią ilość 3 - 5 ml mydła. Czas mycia powinien wynosić nie mniej, niż 30 sek. Po dokładnym umyciu rąk spłukuje się i osusza ręcznikiem denorazowego użytku.

Do mycia rąk można stosować technikę Ayliffe'a Zatwierdzoną przez Europejski Komitet Normalizacyjny CEN:

• Pocieranie wewnętrznych części dłoni.

• Pocieranie wewnętrzną częścią prawej dłoni o grzbietową część lewej dłoni, a następnie w zmienionej kolejności - wewnętrzną częścią lewej dłoni o grzbietową - dłoni prawej.

• Pocieranie wewnętrznych części dłoni z przeplecionymi palcami, aż do zagłębień między palcami.

• Pocieranie górnych części palców prawej dłoni o wewnętrzną część lewej dłoni z palcami złączonymi, a następnie odwrotnie.

• Obrotowe pocieranie kciuka prawej dłoni o wewnętrzną część zaciśniętej na niej lewej dłoni, a następnie odwrotnie.

• Obrotowe pocieranie wewnętrznej części lewej dłoni złączonymi palcami dłoni prawej, a następnie odwrotnie.

2. Higieniczne mycie i dezynfekcja rąk - stosowane jest w jednostkach służby zdrowia i różni się tym od zwykłego mycia, że używa się do niego odpowiednich środków antyseptycznych (obecnie zaliczanych do grupy produktów leczniczych) i stosuje znormalizowane procedury mycia higienicznego oparte na schemacie Ayliffe'a. W wyniku stosowaniu antyseptyków skóra nie staje się sterylna, lecz w dużej mierze pozbawiona drobnoustrojów. Ponadto środki antyseptyczne hamują proces namnażania się pozostałej flory skórnej.

Higieniczne mycie i dezynfekcję rąk należy przeprowadzić:

• po każdym kontakcie z pacjentem, z zanieczyszczonymi przedmiotami, z materiałem zakaźnym, wydalinami, wydzielinami i płynami ustrojowymi;

• przed nałożeniem i podjęciu rękawic jednorazowego użytku;

• przed i po wykonaniu zabiegu u każdego chorego;

• w każdym przypadku podejrzenia zanieczyszczenia rąk drobnoustrojami.

Etapy mycia rąk:

• Otwarcie kranu nad umywalką przy użyciu łokcia, przedramienia lub nogi. Gdy brakuje kranu nad umywalką uruchamianego przy użyciu łokcia, przedramienia lub nogi, kran odkręca się i zakręca z wykorzystaniem ręcznika papierowego.

• Zmoczenie rąk bieżącą, letnią wodą. Taka woda spłukuje zanieczyszczenia i nie uszkadza naskórka dłoni oraz nie wysusza.

• Nalanie na dłoń ok. 3 -5 ml mydła z dozownika uruchamianego łokciem, przedramieniem lub nogą.

• Energiczne namydlanie rąk przez co najmniej 30 - 60 sekund, zgodnie z techniką Ayliffe'a, bez dodatkowego zwilżania rąk wodą. Wykorzystanie tej techniki zapewnia dokładne umycie rąk bez ominięcia przestrzeni międzypalcowych, kciuków, grzbietowych części dłoni, nadgarstków i opuszek palców.

• Spłukanie rąk pod bieżącą, letnią wodą w kierunku od palców do łokcia. Wraz z wodą skutecznie usuwa się drobnoustroje (dłonie wówczas pozostają najczystsze).

• Pobranie ręcznika papierowego z pojemnika i dokładne wysuszenie rąk. Wilgotne ręce są podatniejsze na skażenie i przenoszenie drobnoustrojów, niż ręce suche. Dokładne wytarcie rąk ręcznikiem papierowym pomaga w usunięciu pozostałych bakterii.

• Wyrzucenie ręcznika papierowego do pojemnika na odpady z nożnym pedałem. Nie należy dotykać rękoma pojemnika na zużyte ręczniki.

• Zamknięcie kranu nad umywalką przy użyciu łokcia, przedramienia i nogi. W innym przypadku zakręcenie kranu z wykorzystaniem ręcznika papierowego.

• Z naściennego dozownika uruchamianego łokciem, przedramieniem lub nogą pobranie środka dezynfekcyjnego na suchą dłoń (ok. 3 - 5 ml lub zgodnie z zaleceniami producenta).

• Wcieranie środka dezynfekcyjnego zgodnie z podaną wcześniej techniką przez ok. 30 sek., aż do wyschnięcia skóry.

Najczęściej popełniane błędy podczas higienicznego mycia i dezynfekcji rąk:

• zbyt krótki czas mycia;

• niedokładne mycie;

• używanie „wspólnego” mydła w kostce lub mydła w płynie zanieczyszczonego mokrobiologicznie;

• wytarcie rąk po umyciu ręcznikiem wspólnego lub wielokrotnego użycia;

• używanie zbyt gorącej wody, zbyt częste mycie rąk, mycie rąk zaraz po przeprowadzeniu dezynfekcji rąk preparatem alkoholowym - takie postępowanie obniża poziom wrażliwości skóry na środki myjące i powoduje jej wysuszanie i uszkodzenia;

• zbyt krótki czas dezynfekcji;

• stosowanie zbyt małej ilości preparatu;

• niedokładne przeprowadzenie dezynfekcji;

• pozostawienie na rękach biżuterii i zegarka;

• stosowanie alkoholowych preparatów dezynfekcyjnych na mokrą skórę (preparat antyseptyczny naniesiony na mokrą skórę ulega rozcieńczeniu i nie wykazuje dostatecznej aktywności;

• pozostawienie na skórze resztek nieosuszonego preparatu dezynfekcyjnego (zalegający środek dezynfekcyjny może spowodować podrażnienie i suchość skóry.

Dekontaminacja rozlanych płynów ustrojowych i wydalin

Polega na usuwaniu lub zabijaniu drobnoustrojów, ograniczaniu kontaktu z materiałem biologicznym chorego, który może zawierać drobnoustroje chorobotwórcze i stanowić zagrożenie infekcyjne.

Źródłem zakażenia może być: krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn opłucnowy, maź stawowa, płyn osierdziowy, płyn otrzewnowy, płyn owodniowy, mleko kobiece, mocz, kał, ślina, plwocina, wymiociny i wydzielina z nosa.

Dekontaminację wykonuje się w celu:

• likwidacji zanieczyszczeń organicznych w miejscu ich powstania;

• izolowania zanieczyszczeń od otoczenia;

• zastosowania skutecznych metod unieszkodliwienia zanieczyszczeń;

• zapobiegania zakażeniom;

• ochrony zdrowia personelu i pacjentów;

• zapewnienia odpowiednich warunków transportu.

Sposób wykonania:

• założyć rękawice ochronne i jednorazowy fartuch;

• rozlane płyny posypać równomiernie środkiem dezynfekcyjnym lub zalać środkiem dezynfekcyjnym o tym samym działaniu; pozostawić na czas nie krótszy niż 10 min.;

• całość zebrać jednorazowym, higroskopijnym materiałem (np. płatem ligniny, ręcznikiem jednorazowego użytku) i umieścić w pojemniku z materiałem zakaźnym;

• powierzchnię ponownie przetrzeć środkiem dezynfekcyjnym z zastosowaniem marginesu;

• po wykonaniu dezynfekcji zdjąć rękawice i plastikowy fartuch i umieścić je w pojemniku na odpady zakaźne;

• natychmiast higienicznie umyć i zdezynfekować ręce.

Najczęściej popełniane podczas dekontaminacji:

• zastosowanie zbyt małej ilości środka dezynfekcyjnego, ponieważ nie pokrywa całej zanieczyszczonej powierzchni, co nie zapewnia pełnej penetracji środka i sprzyja rozprzestrzenianiu się materiału zakaźnego;

• niedokładne zebranie materiału zakaźnego.

Postępowanie po ekspozycji na krew i inne materiały potencjalnie zakaźne

Materiałem zakaźnym może być każdy materiał biologiczny zawierający ilości drobnoustroju wystarczające do zakażenia.

Na ryzyko zakażenia naraża zranienie skóry skażonym ostrym przedmiotem (np. igłą, skalpelem, itp.) lub kontakt błon śluzowych lub uszkodzonej skóry (pęknięcia, otarcia, zmiany zapalne, rany) z potencjalnie zakaźną krwią, tkankami lub płynami ustrojowymi pacjenta.

Zasady ogólne:

• zawsze należy nosić rękawice, gdy może zaistnieć kontakt z krwią;

• jeśli to możliwe, unikać ostrych przedmiotów;

• zawiadamiać o każdej ekspozycji na krew i inne materiały potencjalnie zakaźne;

• nie chować użytej igły do osłony;

• umieszczać zużyte igły w pojemniku na ostre przedmioty;

• należy używać maski i rękawic w kontakcie z krwią i innymi materiałami potencjalnie zakaźnymi;

• nigdy nie przepełniać pojemników na ostre przedmioty;

• nigdy nie ignorować zagrożenia, gdy dojdzie do zakłucia !!!

Procedurę stosuje się w przypadku:

• zranienia skóry i błon śluzowych skażonym ostrym przedmiotem;

• zanieczyszczenia uszkodzonej skóry krwią i innymi materiałami potencjalnie zakaźnymi;

• zanieczyszczenia błon śluzowych krwią i innymi materiałami potencjalnie zakaźnymi.

Sposób postępowania:

• natychmiast przemyć miejsce ciepłą wodą z mydłem;

• nie tamować krwawienia i nie wyciskać krwi z rany;

• zdezynfekować skórę szybko działającym środkiem dezynfekcyjnym;

• założyć wodoodporny opatrunek;

• przy zabrudzeniu oczu - przepłukać sterylną wodą lub 0,9% NaCl;

• przy dostaniu się materiału zakaźnego do usta - przepłukać wielokrotnie wodą;

• zgłosić ekspozycję zawodową przełożonemu;

• udokumentować wypadek (data, godzina, rodzaj ekspozycji, wywiad medyczny dotyczący osoby będącej potencjalnym źródłem zakażenia).

Najczęściej popełniane błędy:

• niezakładanie rękawic;

• chowanie zużytej igły do osłony;

• przepełnienie pojemników na ostre przedmioty;

• ignorowanie zagrożenia, gdy dojdzie do zakłucia.

POSTĘPOWANIE Z ODPADAMI MEDYCZNYMI INNYMI, NIŻ ZAKAŹNE

Podstawowe pojęcia

Odpady - to substancje lub przedmioty, zaliczone do określonej kategorii, których posiadacz pozbywa się, zamierza się pozbyć lub do których pozbycia się jest zobowiązany.

Odpady medyczne - to odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w dziedzinie medycyny.

Zbieranie odpadów - to każde działanie, które ma na celu przygotowanie odpadów do transportu do miejsc odzysku lub unieszkodliwienia (umieszczanie w pojemnikach, segregowanie i magazynowanie).

Odpady komunalne - to odpady, które ze wzgl. na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwie domowym.

Odpady zakaźne/specyficzne - to odpady stwarzające zagrożenie biologiczne, czyli odpady, które miały kontakt z krwią, wydalinami i wydzielinami pacjentów oraz z chorymi zakaźnie, skażonymi płynami, przedmiotami i powierzchniami.

Odpady niebezpieczne - to odpady należące do kategorii lub rodzajów określonych w Ustawie o odpadach (DzU 01.62.628 z późn.zm.), jako niebezpieczne. Przy kodzie odpadów niebezpiecznych umieszczony jest znak *.

Przedmiotem postępowania z odpadami medycznymi innymi, niż zakaźne, czyli odpadami medycznymi niebędącymi odpadami niebezpiecznymi, które nie podlegają definicji odpadów zakaźnych, są:

• strzykawki;

• igły;

• bandaże, lignina i gaza;

• jednorazowa odzież ochronna;

• rękawice;

• fartuchy;

• worki po płynach infuzyjnych;

• opakowania po lekach (ampułki, fiolki);

• tubki po maściach;

• pojemniki i blistry po tabletkach.

Główne zasady postępowania z odpadami medycznymi:

• odpady należy segregować w miejscu ich powstawania, tak aby nie trafiły do odpadów komunalnych;

• nie należy trzymać w kieszeni igieł, skalpeli i innych ostrych przedmiotów;

• worki foliowe należy umieścić w kubłach z pokrywami otwieranymi pedałem;

• pokrywa pojemnika powinna być oznaczona rodzajem odpadów;

• worek po napełnieniu do ¾ objętości należy wymieniać nie rzadziej, niż 2 razy na dobę;

• odpadów medycznych nie wolno zgniatać przed ich usunięciem.

Sposób postępowania z ostrymi odpadami medycznymi:

• osoba używająca ostrych narzędzi jest osobiście odpowiedzialna za ich bezpieczne usunięcie natychmiast po użyciu;

• przygotować na stanowisku pracy pojemniki o odpowiedniej wielkości i opisać je (oddział, data);

• do pojemników na ostre odpady należy wrzucać:

• szklane ampułki;

• maszynki do golenia;

• igły;

• płytki szklane;

• ostrza skalpeli;

• inne ostre przedmioty i urządzenia jednorazowego użytku;

• po rozłączeniu igły od strzykawki nie wkładać ponownie osłonek na igły;

• bezpośrednio po użyciu sprzętu umieszczać go w pojemniku;

• pojemnik wypełnić do ¾ wysokości;

• pojemnik szczelnie zamknąć i wpisać datę zamknięcia;

• wypełniony i zamknięty szczelnie pojemnik w worku na odpady sanitarne (czerwonym);

• wszystkie pojemniki na ostre odpady muszą być:

• odporne na przekłucie i przemoczenie;

• łatwo dostępne tam, gdzie pobiera się krew;

• szczelnie zamknięte po napełnieniu do ¾ wysokości;

• oznaczone nazwą oddziału i datą otwarcia nowego pojemnika;

• wymieniane co 48 godzin lub rzadziej w razie potrzeby;

• po użyciu włożone do czerwonego worka i przekazane do spalenia;

• podczas transportu odpadów medycznych używać środków ochrony indywidualnej (fartuch jednorazowy i rękawice gospodarcze);

• podczas usuwania worków z pracowni, przenosić je w pozycji pionowej, z dala od siebie i nie wkładać rąk pod worek.

---