ODWODNIENIE - PRZYCZYNY, OBJAWY, SKUTKI

CZYNNOŚCI OPIEKUNA MEDYCZNEGO PODCZAS POJENIA CHOREGO

Pojenie chorego

Opiekun medyczny zapewnia odpowiednią podaż płynów w ciągu doby. Jeśli nie ma p/wskazań, to osobie dorosłej należy podać ok. 2 litry płynów. Przyjmowanie przez pacjenta zbyt małej ilości płynów prowadzi do odwodnienia organizmu.

Odwodnienie -to stan nadmiernej utraty wody z organizmu wraz z utratą składników mineralnych, co zagraża życiu pacjenta, a szczególnie niebezpieczne jest to dla osób starszych i małych dzieci. Długotrwałe odwodnienie prowadzi do: dużego osłabienia organizmu, utraty świadomości i śmierci.

Przyczyny odwodnienia:

• biegunki;

• wymioty;

• przyjmowanie niedostatecznej ilości płynów w stosunku do zapotrzebowania organizmu (np. w niedożywieniu, w przypadku odmawiania przez chorego płynów, przy leczeniu lekami moczopędnymi, podczas choroby przebiegającej z gorączką);

• utrata znacznej ilości krwi, np. w wyniku urazu;

• stosowanie diety małosolnej lub bezsolnej, która prowadzi do obniżenia stężenia sodu w organizmie (hiponatremia);

• podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia) u chorych na cukrzycę;

• rozległe oparzenie ciała;

• przegrzanie organizmu (hipertermia), np. podczas upałów.

Objawy odwodnienia, których nasilenie zależy od stopnia utraty wody:

• wzmożone pragnienie;

• suchość (przy zmniejszonym poceniu) i utrata elastyczności skóry (sprawdzenie: skóra ujęta w fałd i puszczona rozprostowuje się bardzo powoli);

• uczucie osłabienia i utrata sił;

• uczucie suchości w jamie ustnej (suche i popękane usta, utrudniona mowa);

• zapadnięte gałki oczne;

• suchy język (niedostateczne wydzielanie śliny);

• stopniowy wzrost temp. ciała;

• przyśpieszona akcja serca (tachykardia);

• przyspieszony oddech;

• spadek RR;

• zawroty głowy;

• zaburzenia widzenia;

• zmniejszenie ilości wydalanego moczu (mocz o ciemnym zabarwieniu);

• nudności;

• czasami też wymioty;

• zaparcia;

• spadek masy ciała (należy kontrolować wagę pacjenta, również leżącego ponieważ spadek wagi może być optycznie niezauważalny).

Skutki odwodnienia organizmu w % i objawy:

Utrata wody w organizmie w % w stosunku do ogólnej masy ciała	Objawy
1% - 3%	uczucie pragnienia, suchość w jamie ustnej,zmniejszenie ilości wydalanego moczu (osłabione wytwarzanie moczu)
4% - 6%	uczucie zmęczenia, osłabienie, nudności, zaburzenia motoryki, przyspieszenie tętna, podwyższenie temp. ciała.
7% - 11%	zawroty i bóle głowy, duszność, zmniejszenie objętości krwi w układzie krążenia, zaburzenia chodu.
ponad 11%	splątane myślenie, dezorientacja, drgawki, delirium.
ponad 20%	śmierć

Częstotliwość podawania płynów (dopajania pacjenta) zależy od:

• temperatury ciała chorego (osoby z gorączką muszą więcej pić, bo tracą wodę przez skórę i układ oddechowy);

• temperatury otoczenia;

• stanu skóry i błon śluzowych;

• ograniczeń w przyjmowaniu płynów spowodowanych chorobą;

• ilości wydalanego moczu (diurezy).

Czynności podczas pojenia chorego:

• poinformowanie chorego o wykonywanej czynności;

• zaopatrzenie pacjenta w odpowiednie naczynia do przyjmowania płynów (kubeczek lub filiżanka lub kubeczek „pojniczek”, łyżeczka, słomka) i serwetę;

• pomoc choremu w przyjęciu dogodnej pozycji (półwysokiej lub siedzącej) z podparciem całego tułowia;

• zabezpieczyć bieliznę osobistą i pościelową pacjenta serwetą umieszczoną pod brodą chorego;

• umieścić końcówkę kubeczka „pojniczka” lub słomki w ustach pacjenta;

• poinformować pacjenta, aby pił powoli i małymi łykami;

• przytrzymywać naczynie z napojem i robić krótkie przerwy podczas pojenia;

• po wypiciu napoju przez chorego, wytrzeć mu usta i umyć naczynia;

• jeśli jest prowadzona Karta Bilansu Wodnego, to odnotować ilość wypitego płynu.

Bilans płynów (bilans wodny) - to pomiar i ocena objętości przyjętego i wydalonego płynu przez pacjenta w określonym czasie. Polega on na zapisywaniu ilości płynów dostarczonych do organizmu pacjenta (zarówno drogą doustną, jak i dożylną) i ilości płynów wydalonych.

Woda wydalana jest z: moczem, kałem, potem i wydychanym powietrzem. prawidłowy bilans wodny jest zerowy, tzn. ilość przyjętych płynów jest równa ilości płynów wydalonych.

POTRZEBA WYDALANIA

WYDALANIE MOCZU

Wydalanie jest jedną z podstawowych czynności biologicznych człowieka i jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.

Potrzeba wydalania może być zaburzona przez:

• chorobę,

• hospitalizację;

• zmianę trybu i sposobu odzywiania.

Układ moczowy składa się z: nerek, moczowodów, pęcherza moczowego i cewki moczowej. Wytwarza i wydala mocz, spełniając w ten sposób główną rolę w utrzymaniu prawidłowego bilansu płynów i elektrolitów w organizmie.

Czynność wydalania moczu nazywa się mikcją, a objętość moczu wytwarzanego w jednostce czasu nazywa się diurezą. Wraz z moczem wydalany jest z organizmu nadmiar wody i elektrolitów oraz produktów przemiany materii (mocznik i kreatynina).

Mocz jest wydaliną, której skład zależy od: czynności nerek, przemiany materii i ilości wypijanych płynów.

Cechy charakterystyczne moczu:

• barwa moczu

• prawidłowo świeży mocz ma zabarwienie słomkowożółte. Barwa zależy od składników diety (np. czerwone buraki barwią na czerwono), leków, podanych środków kontrastowych i barwnych związków produkowanych przez organizm, np. bilirubina;

• zmętnienie moczu jest spowodowane:

• obecnością krwinek czerwonych (objaw nowotworu pęcherza moczowego, stanu zapalnego ukł. moczowego lub pochwy),

• obecnością leukocytów i bakterii (stan zapalny),

• obecnością minerałów, np. kwasu moczowego (przy dnie moczanowej),

• obecnością nabłonków i lipidów;

O każdej zmianie wyglądu wydalanego moczu należy zgłosić pielęgniarce, która jest odpowiedzialna za danego pacjenta.

• ciężar właściwy

• prawidłowa gęstość moczu waha się w granicy 1010 - 1030 g/l;

• gęstość moczu zależy od ilości substancji w nim rozpuszczonych i wielkości diurezy

• gęstość moczu wzrasta przy wydalaniu dużych ilości: białka, glukozy i metabolitów różnych leków,

• gęstość moczu zmniejsza się w niektórych chorobach, np. w infekcji dróg moczowych, moczówce prostej, przewlekłej niewydolności nerek.

• odczyn moczu (pH)

• prawidłowy odczyn moczu jest kwaśny (średnia prawidłowa wartość to 6);

• natomiast odczyn zasadowy (pH powyżej 6) jest spowodowany obecnością w moczu:

• krwi lub

• ropy (w roponerczu, które jest powikłaniem wodonercza z powodu zablokowania odpływu moczu przez kamyk w kamicy nerkowej i nieskutecznego lub niewłaściwego leczenia p/bakteryjnego) lub

• dietą bezmięsną.

• silnie kwaśny odczyn (pH poniżej 5) występuje w stanach odwodnienia i przy gorączce.

• objętość moczu

• zależy od ilości wypijanych płynów i zalegania moczu w pęcherzu;

• prawidłowa ilość moczu wydalanego w ciągu doby wynosi od 500 - 2000 ml i jest on wydalany mniej więcej 4 - 5 razy / dobę;

Każdą zmianę objętości wydalanego moczu wymaga zgłoszenia pielęgniarce.

Przygotowanie do pobrania próbki moczu

Aby wyniki badania były wiarygodne, przestrzegać zasad w okresie 24 godzin poprzedzających oddanie moczu do analizy:

• Jeśli z jakiegoś powodu przyjmuje się leki, a lekarz zlecający badanie moczu nie zadecyduje inaczej, należy stosować je według dotychczasowego schematu.

• Przed badaniem lekarz może zalecić przerwanie przyjmowania niektórych leków, które powodują zmianę zabarwienia moczu. Są to min.: witamina B, fenazopirydyna, fenytoina. Jeśli przyjmuje się leki moczopędne, koniecznie poinformować o tym lekarza zlecającego badanie.

• Unikać żucia gumy oraz przyjmowania preparatów odświeżających oddech, nie spożywać alkoholu ani większych ilości kawy czy herbaty (czarnej i zielonej).

• Przed badaniem nie spożywać: buraków, porzeczek, rabarbaru, jagód oraz większych ilości marchewki może spowodować zmianę zabarwienia moczu.

• Przed oddaniem moczu do badania unikać wykonywania większych wysiłków.

• Kobiety powinny poinformować lekarza zlecającego badanie moczu, jeśli jego termin przypada tuż przed lub w trakcie miesiączki. W takim przypadku może okazać się konieczne przełożenie testu na inny dzień.

Badanie moczu

By wynik badania był miarodajny, trzeba przestrzegać pewnych zasad. Przede wszystkim musimy zadbać o odpowiednie naczynie - najlepiej, jeśli jest to specjalny jałowy pojemnik na mocz (można kupić w aptece). Ponieważ różne zanieczyszczenia mogą utrudnić interpretację wyniku, mocz należy pobrać po starannym umyciu się. Trzeba też pamiętać o tym, że początkowy strumień zawiera najwięcej zanieczyszczeń, dlatego do badania oddajemy mocz z tzw. środkowego strumienia. Najlepiej, gdy jest to mocz poranny. Tak przygotowana próbka powinna trafić do badania w ciągu 4 godzin.

Badanie ogólne moczu określa zarówno cechy fizyczne moczu jak i jego skład chemiczny.

• właściwości fizyczne moczu:

• pH = 4,5-8.

Wartość pH w dużej mierze zależy od stosowanej diety. Dieta bogatobiałkowa powoduje zakwaszenie moczu natomiast dieta wegetariańska sprzyja alkalizacji moczu.
Na obniżenie pH moczu mają wpływ; zażywanie dużej ilości witaminy C, głodzenie, kwasica metaboliczna i oddechowa oraz dna moczanowa.
Zasadowe pH moczu często występuje w przebiegu bakteryjnego zakażenia dróg moczowych.

•  barwa - prawidłowo mocz jest słomkowy i przejrzysty;

Nieprawidłowa barwa moczu:
- czerwono-różowy może wynikać z obecności: erytrocytów, hemoglobiny, mioglobiny, niektórych leków lub barwnika zawartego w burakach,
- mlecznobiały może świadczyć o obecności: tłuszczów, bakterii i leukocytów lub wytrąconych fosforanów,
- zielononiebieski zazwyczaj oznacza obecność bilirubiny, niektórych leków lub bakterii,
- ciemnoczerwonobrunatny, przyczyną może być obecność: krwi, hemoglobiny i methemoglobiny, porfiryny, barwników żółciowych, fenolu, krezolu lub leków.

• przejrzystość
  Prawidłowo mocz jest klarowny. Zmętnienie moczu może być spowodowane wytrącaniem się kryształów fosforanowych lub moczanowych oraz ropomoczem.

• zapach
  Zmianę woni moczu mogą wywołać:
  - bakteryjny proces toczący się w drogach moczowych - gnilny, amoniakalny zapach,
  - związki ketonowe - owocowy zapach.

• ciężar właściwy
  Zależy od składników wydalanych z moczem oraz ilości przyjmowanych płynów.
  Norma wynosi > 1,023 g/ml u osób < 60 roku życia.
  

Upośledzenie zagęszczania moczu może być spowodowane:

• nieprawidłową czynnością miąższu nerek,

• zaburzeniami elektrolitowymi,

• niedoborem wazopresyny lub defektem jej receptora,

• niedoczynnością lub nadczynnością tarczycy,

• nadczynnością kory nadnerczy.

Natomiast gęstość moczu > 1,035 g/ml sugeruje obecność niefizjologicznych związków w moczu tj. glukoza, mannitol, etanol, środki cieniujące.

• badanie biochemiczne moczu:

• białko
  Całkowita ilość białka wydalanego z moczem w ciągu doby nie powinna przekraczać 250 mg. Gdy ilość białka przekracza normę mamy do czynienia z białkomoczem.

Wśród przyczyn białkomoczu można wymienić:

• uszkodzenie kłębuszków nerkowych lub cewek nerkowych,

• stany zapalne dróg moczowych,

• szpiczak mnogi,

• niewydolność krążenia,

• choroby przebiegające z gorączką,

• nadciśnienie tętnicze,

• cukrzyca.

• barwniki żółciowe
  Oznacza się obecność bilirubiny i urobilinogenu w chorobach dróg żółciowych i wątroby.

• hemoglobina - wykrywanie krwiomoczu lub krwinkomoczu.

• lipidy - obecność lipidów w moczu może świadczyć o obecności przeszkody w drogach limfatycznych.

• cechy morfologiczne moczu (badanie osadu moczu):

• krwinkomocz, krwiomocz - prawidłowo w moczu może znajdować się 3-4 erytrocytów w polu widzenia mikroskopu. Krwiomocz oznacza obecność erytrocytów w moczu zmieniających jego barwę a krwinkomocz to zwiększona ilość erytrocytów w moczu niewidoczna gołym okiem. 
  
  Do przyczyn krwiomoczu lub krwinkomoczu należą:
  - skaza krwotoczna,
  - nowotwory układu moczowego i narządów płciowych,
  - choroby zapalne nerek,
  - zakrzepica żył nerkowych,
  - kamica nerkowa,
  - urazy.
  Obecność powyżej 60% dysmorficznych (erytrocyty o nieprawidłowej budowie) erytrocytów jest cechą charakterystyczną kłębuszkowego zapalenia nerek. 
  

• leukocyturia - prawidłowo w moczu znajduję się do 5 leukocytów w polu widzenia. Leukocyturia zazwyczaj świadczy o zapaleniu dróg moczowych; bakteryjnym, wirusowym, grzybiczym lub pasożytniczym. Obecność eozynofilów w moczu może być objawem alergicznego śródmiąższowego zapalenia nerek. Z ropomoczem mamy do czynienia, gdy mocz zawiera leukocyty w takiej ilości, że powodują one zmianę barwy, zmętnienie oraz specyficzny zapach moczu.

• wałeczkomocz - wałeczki powstają w cewkach dystalnych i kanalikach zbiorczych w wyniku agregacji białka. 
  Wyróżniamy różne typy wałeczków:
  - szkliste mogą być obecne w moczu po wysiłku fizycznym, w stanach podgorączkowych, w toksycznym podrażnieniu nerek,
  - ziarniste świadczą o uszkodzeniu miąższu nerek,
  - leukocytowe zawierają leukocyty, zazwyczaj towarzyszą odmiedniczkowemu zapaleniu nerek,
  - erytrocytowe zawierają erytrocyty lub ich fragmenty, mogą pojawiać się w kłębuszkowym zapaleniu nerek,
  - nabłonkowe zawierają komórki cewek nerkowych mogące świadczyć o ich uszkodzeniu,
  - woskowe zazwyczaj pojawiają się w przebiegu ciężkiego uszkodzenia nerek,
  - tłuszczowe mogą pojawić się w zespole nerczycowym.
  

• krystaluria - czyli obecność kryształów w moczu.
  Wśród kryształów, których obecność w moczu ma znaczenie diagnostyczne należy wymienić kryształy:
  - cystyny świadczą o cystynurii, chorobie genetycznej,
  - tyrozyny świadczą o tyrozynurii towarzyszącej uszkodzeniu miąższu wątroby,
  - ksantyny ich obecność jest wynikiem niedoboru enzymu - oksydazy ksantynowej,
  - szczawiany, czyli oksaluria, obecność szczawianu wapnia w moczu, która może być przyczyną rozwoju kamicy nerkowej.

POSTĘPOWANIE Z PACJENTEM W WYBRANYCH ZABURZENIACH

W FUNKCJONOWANIU UKŁ. MOCZOWEGO

Białkomocz - gdy w moczu obecne jest białko - wymaga diagnostyki. Mocz prawidłowy nie zawiera białka.

Cukromocz - gdy w moczu obecna jest glukoza - wymaga diagnostyki. Mocz prawidłowy nie zawiera ani glukozy ani innych cukrów.

Wielomocz (poliuria) - to zwiększenie objętości wydalanego moczu (zazwyczaj powyżej 2000 ml / dobę).

Częstomocz - gdy mocz oddawany jest więcej, niż 7 razy / dobę.

Oddawanie moczu w nocy (nykturia) - gdy w nocy oddawany jest mocz więcej, niż raz w ciągu nocy.

Skąpomocz (oliguria) - to zmniejszenie ilości moczu oddawanego w ciągu doby do 400 - 500 ml (u osób dorosłych). Oddawanie poniżej 100 ml moczu na dobę określa się mianem bezmoczu (anurii).

Zatrzymanie moczu - to niezdolność do fizjologicznego opróżnienia pęcherza moczowego przez cewkę moczową, mimo prawidłowej produkcji moczu przez nerki.

Opieka nad pacjentem z zatrzymaniem moczu:

• prowokowanie wydalania moczu, np. przez odkręcenie kranu z wodą;

• w zależności od stanu pacjenta pomoc przy wychodzeniu do toalety (podtrzymanie pacjenta, zawiezienie na wózku), stworzenie warunków sprzyjających zaspokojeniu potrzeby wydalania moczu na sali (wózek toaletowy, podanie basenu lub kaczki);

• w przypadku braku skuteczności podejmowanych działań prowokujących oddanie moczu - należy o tym poinformować pielęgniarkę.

Bolesne oddawanie moczu (dyzuria) - to zespół odczuć związanych z oddawaniem moczu o charakterze kłucia lub pieczenia, bólowi może towarzyszyć: krwiomocz, wydzielina z cewki moczowej, podwyższenie temp. (świadczy o zapaleniu dróg moczowych). Bolesne oddawanie moczu wymaga zgłoszenia tego objawu pielęgniarce.

Opieka nad pacjentem z bolesnym oddawaniem moczu:

• pomoc przy wychodzeniu do toalety lub stworzenie warunków sprzyjających zaspokojenia potrzeby wydalania moczu w obrębie sali;

• pomoc lub utrzymanie w czystości skóry w okolicy moczowo-płciowej - zalecane jest podmywanie i osuszanie skóry od przodu do tyłu - zapewnienie ciepłej wody;

• zapewnienie ciepłych płynów do picia po uzgodnieniu z pielęgniarką (przy zapaleniu dróg moczowych diureza ułatwia eliminację drobnoustrojów z moczem - podajemy:

• płyny obojętne;

• płyny zakwaszające mocz - zawierające dużo wit. C (sok z czarnej porzeczki, sok z żurawiny);

• specjalne mieszanki ziołowe zalecane przez lekarza i przeznaczone do stosowania w chorobach nerek i pęcherza moczowego, zwierające min.: nawłoć (odkaża drogi moczowe), skrzyp, rdest ptasi (regenerują nabłonek dróg moczowych, działają moczopędnie i zapobiegają krystalizacji kamieni w drogach moczowych), korzeń pietruszki i liście pokrzywy (działają moczopędnie, ułatwiają wydalanie drobnoustrojów z moczem);

• opiekun odnotowuje częstość mikcji i ilość oddanego moczu.

Nietrzymanie moczu - to niekontrolowane oddawanie moczu, które sprawia problemy higieniczne i socjalne. Może być objawem współwystępującym z:

• chorobami ukł. moczowo-płciowymi (nadreaktywny pęcherz, choroby gruczołu krokowego, narządu rodnego: wypadanie macicy, wady wrodzone, przetoki);

• chorobami ukł. nerwowego (SM, chor. Parkinsona, chor. Alzheimera, udar, uraz rdzenia kręgowego);

• chorobami metabolicznymi (cukrzyca);

• chorobami zakaźnymi (AIDS).

Nietrzymanie moczu 2 razy częściej dotyka kobiety, niż mężczyzn.

Podział nietrzymania moczu ze wzgl. na rodzaj nieprawidłowości w czynności dolnych dróg moczowych:

• wysiłkowe nietrzymanie moczu - polega na mimowolnym wycieku moczu podczas: wysiłku, kaszlu lub kichaniu. Jest to najczęściej występujący rodzaj nietrzymania i jest spowodowany nieprawidłowym mechanizmem zamykania cewki moczowej.

• naglące nietrzymanie moczu - polega na mimowolnym wycieku moczu, któremu towarzyszy lub który poprzedza uczucie nagłego parcia na mocz. Jest to jeden z objawów pęcherza nadreaktywnego (występuje wówczas naglące parcie i częstomocz z nietrzymaniem lub bez nietrzymania moczu przy braku czynników, które mogą tłumaczyć te objawy). Pęcherz nadreaktywny dot. pacjentów w każdym wieku, a zapadalność wzrasta wraz z wiekiem.

• mieszane nietrzymanie moczu - polega na mimowolnym wycieku moczu z towarzyszącym uczuciem nagłego parcia na mocz oraz na wycieku moczu podczas wysiłku, kaszlu lub kichania.

Moczenie - to każdy mimowolny wyciek moczu.

Moczenie nocne - polega na mimowolnym wycieku moczu podczas snu.

Ciągłe nietrzymanie moczu - polega na stałym mimowolnym wycieku moczu.

Inne rodzaje nietrzymania moczu mogą mieć charakter sytuacyjny, np. nietrzymanie moczu występujące podczas stosunku seksualnego lub w czasie śmiechu lub w czasie sytuacji stresowych.

Opieka nad pacjentem z nietrzymaniem moczu:

• utrzymywać suchość skóry pacjenta;

• wyjaśniać o konieczności regularnego oddawania moczu o stałej porze dnia;

• niedopuszczenie do dłuższego przetrzymywania moczu;

• zachęcać pacjentów leżących do regularnego oddawania moczu przez podawanie w określonych odstępach czasu basenu lub kaczki;

• fizjoterapeuta lub pielegniarka prowadzi ćwiczenia mięśni dna miednicy i zwieracza;

• opiekun stosuje środki absorbujące (wchłaniające) mocz, np.:

• podkłady gumowe lub foliowe,

• podpaski urologiczne,

• wkładki urologiczne,

• pieluchy anatomiczne,

• pieluchomajtki o różnym stopniu wchłaniania,

• u mężczyzn można zastosować cewnik zewnętrzny (uridom), który zapewni pacjentowi większą swobodę w poruszaniu się (ma postać koszulki z lateksu lub silikonu i jest podobny do prezerwatywy; po założeniu cewnika warstwa samoprzylepna zapewnia całkowitą szczelność; cewnik zewnętrzny jest zakończony rurką, która umożliwia połączenie wężykiem z workiem do zbiórki moczu wykonanego z miękkiego tworzywa sztucznego, który jest mocowany do podudzia za pomocą gumowych taśm zapinanych na rzepy; w dolnej części worka znajduje się zaworek umożliwiający jego opróżnianie;

uridomy

• opiekun zapewnia intymne warunki w czasie pielęgnacji;

• zaproponować pacjentowi zmianę przyzwyczajeń dietetycznych, która polega na ograniczeniu potraw i przypraw moczopędnych oraz ograniczenie picia napojów w godzinach wieczornych - poinformować pacjenta, że modyfikacja diety może w znacznym stopniu zmniejszyć problem nietrzymania moczu w godzinach nocnych.
  

OBRZĘKI

Są spowodowane nagromadzeniem nadmiernej ilości płynów w przestrzeniach pozakomórkowych oraz w jamach ciała (np. opłucnej, otrzewnej, worku osierdziowym). Obrzęki dot. najczęściej kk dolnych.

Cel postępowania pielęgnacyjnego z pacjentem z obrzękami:

• zapobieganie powstaniu zmian na skórze w miejscu występowania obrzęków.

Postępowanie opiekuna:

• po uzgodnieniu z pielęgniarką ułożyć pacjenta w pozycji siedzącej lub półsiedzącej - okolice ciała objęte obrzękiem układa się wyżej z wykorzystaniem dostępnych udogodnień (wałków), np. przy obrzęku kk układa się nieznacznie powyżej poziomu serca (ok.30º);

• obserwuje i mierzy obrzęki - pomiar obwodu ciała wykonuje się w miejscach, w których pojawiają się obrzęki (zawsze na tych samych wysokościach);

• kontroluje masę ciała o tej samej porze dnia w piżamie lub bieliźnie i dokumentuje wyniki pomiaru;

• informuje pielęgniarkę o każdym wzroście lub spadku masy ciała;

• prowadzi zlecony bilans płynów - obserwuje i dokumentuje ilość wydalanego moczu orz ilości wypijanych płynów, a zebrane informacje przekazuje pielęgniarce;

• informuje pielęgniarkę o każdym zmniejszeniu ilości wydalanego moczu poniżej 500 ml / dobę;

• na zlecenie lekarza lub pielęgniarki ogranicza choremu przyjmowanie płynów do ilości wynikającej z bilansu płynów (porównanie ilości płynów przyjętych z ilością wydalonego moczu);

• zwalcza uczucie pragnienia pacjenta przez równomierne rozłożenie ilości płynów wypijanych podczas dnia; zaproponować choremu: ssanie kostek lodu, plastrów cytryny lub kwaśnych cukierków, gumy do żucia, zwiększenie częstotliwości wykonywania toalety jamy ustnej przy jednoczesnym dopilnowaniu, aby chory nie popijał dodatkowych płynów oraz wytłumaczyć mu, że konieczne jest przestrzeganie zaleceń;

• na zlecenie lekarza lub pielęgniarki opiekun ogranicza podaż sodu i potasu w diecie pacjenta, a pielegniarka wyjaśnia choremu i jego rodzinie, jakich pokarmów i przypraw należy unikać;

• opiekun kontroluje i dokumentuje wyniki mierzonych podstawowych parametrów życiowych (RR, tętno, oddech, temp.), a niepokojące wyniki i objawy zgłasza pielęgniarce.

WYDALANIE STOLCA ORAZ POSTĘPOWANIE Z PACJENTEM

W WYBRANYCH ZABURZENIACH ZWIĄZANYCH Z WYDALANIEM STOLCA

Stolec (in. kał) jest wytwarzany i wydalany przez przewód pokarmowy. Prawidłowe wydalanie stolca ma duże znaczenie dla zdrowia człowieka ponieważ stolec zawiera końcowe produkty procesu trawienia oraz śluz, bakterie, resztki nabłonka i wody. Stolec charakteryzuje się dość znaczną gęstością, zwykle ma barwę brązową, która może się zmienić po spożyciu barwiących produktów (szpinak i jagody barwią na czarno, czerwone buraki barwią na czarno). Stolec przesuwa się w jelicie wskutek ruchów perystaltycznych. Ostateczne formowanie stolca zachodzi w odbytnicy, a jego wydalanie (defekacja) następuje dzięki skurczom ścian odbytnicy. Wydalanie stolce odbywa się zazwyczaj 1 raz w ciągu doby. W normie jest jeszcze wydalanie stolca o prawidłowej konsystencji do 3 razy / dobę lub co 2 dni. Wydalanie stolca odbywa się najczęściej w godzinach rannych.

Wybrane zaburzenia związane z wydalaniem stolca oraz postępowanie z pacjentem

Wszystkie zmiany w wyglądzie lub konsystencji stolca należy zgłosić pielęgniarce !

Stolec smolisty - to stolec koloru czarnego. Barwa pochodzi od hematyny- produktu przemiany hemoglobiny i jest wskazaniem do konsultacji chirurgicznej. Przyczyny: krwawienie z żołądka lub dwunastnicy.

Krew w stolcu -krew pojawia się na powierzchni stolca przy krwawieniach z dolnego odcinka przewodu pokarmowego i jest wskazaniem do konsultacji chirurgicznej.

Zielone zabarwienie stolca - powstaje wtedy, gdy część bilirubiny związanej, zawartej w żółci, pozostaje w kale w niezmienionej postaci. Przyczyny: zmieniona flora bakteryjna w jelitach, przyspieszony pasaż jelitowy (wówczas brakuje czasu na rozłożenie bilirubiny przez bakterie) lub przejściowo zwiększone wydalanie bilirubiny z żółcią pod wpływem różnych czynników dietetycznych.

Cuchnący stolec - występuje w stanach ropnych rozwijających się w jelitach i jest wskazaniem do konsultacji chirurgicznej.

Biegunka - polega na zwiększeniu liczby wypróżnień w ciągu doby i na zmianie konsystencji stolca na płynną lub półpłynną. Biegunce towarzyszy wzmożona perystaltyka jelit i kurczowe bóle brzucha.

Opieka nad pacjentem z biegunką:

• po uzgodnieniu z pielęgniarką opiekun regularnie nawadnia doustnie pacjenta i zapisuje ilość wypitych przez pacjenta płynów;

• jeżeli nie ma p/wskazań podaje choremu pokarmy zapierające: marchwiankę, banany, kisiel;

• dokumentuje liczbę wypróżnień i ich konsystencję;

• obserwuje oddawane stolce (pod wzgl. obecności w stolcu krwi lub śluzu), a zaobserwowane patologie zgłasza pielęgniarce;

• obserwuje objawy odwodnienia (tętno, RR, wygląd i napięcie skóry).

Zaparcie -polega na wydalaniu twardego stolca rzadziej, niż co 2 dni i z dużym wysiłkiem. W zależności od rodzaju zaparcia chorzy skarżą się na różne dolegliwości (uczucie ciężkości w podbrzuszu, bóle brzucha, wzdęcia).

Po dłuższym okresie trwania zaparć kał w odbytnicy tworzy twardą i zbitą masę, czyli tzw. kamienie kałowe, które jest ciężko wydalić ponieważ normalne ruchy perystaltyczne jelita, po których zwykle dochodzi do wypróżnienia, nie są wystarczajace do wydalenia kamieni kałowych.

Przyczyny zaparć:

• czynniki dietetyczne (mała podaż błonnika, płynów, owoców drobnopestkowych);

• zmiana warunków/stylu życia (unieruchomienie, tłumienie parcia na stolec, hospitalizacja, podróż);

• przyjmowane leki lub kontakt z toksynami (opiaty, leki antycholinergiczne, leki psychotropowe, arsen, ołów, rtęć);

• choroby współistniejące (ukł. dokrewnego, przemiany materii, ukł. nerwowo-mięśniowego, choroby psychiczne, kolagenozy);

• nieprawidłowości w okolicy odbytnicy (zwężenie odbytu, uchyłek lub uchyłki odbytnicy, szczelina odbytu i inne);

• silny ból (kolka nerkowa, kolka wątrobowa, zapalenie przydatków);

• przeszkody mechaniczne w przewodzie pokarmowym, np. nowotwory.

Zaparcia pogarszają jakość życia i mogą być przyczyną groźnych dla życia powikłań (zmiany nieżytowe błony śluzowej jelita grubego, owrzodzenia jelita, przepukliny, niedrożność jelit, guzy krwawnicze i inne).

Opieka nad pacjentem z zaparciami:

• opiekun obserwuje i dokumentuje częstość oddawania stolca;

• umożliwia wydalanie stolca w porze, w której pacjent jest przyzwyczajony;

• pomaga lub asystuje podczas wychodzenia do toalety lub stwarza w pokoju chorego odpowiednie warunki do zaspokojenia tej potrzeby - zastosowanie basenu lub krzesła sanitarnego;

• usprawnia pracę jelit przez:

• na zlecenie lekarza lub pielęgniarki stosuje dietę bogato resztkową (kasze, warzywa, owoce świeże, mrożone i suszone, nieprzetworzone otręby) - dieta ta dzięki błonnikowi zwiększa objętość mas kałowych, wiąże wodę i przez mechaniczne drażnienie przyśpiesza pasaż jelitowy - zaleca się wyeliminowanie z diety składników osłabiających ruchy perystaltyczne jelit (kakao, czekolada, jagody);

• po uzgodnieniu z pielęgniarką lub dietetykiem, jeśli nie ma p/wskazań, opiekun nawadnia doustnie pacjenta;

• po uzgodnieniu z lekarzem lub pielegniarką opiekun zachęca chorego do aktywności ruchowej, która wzmocni mięśnie wchodzące w skład tłoczni brzusznej i pobudzi perystaltykę jelit - czas, intensywność i ilość ćwiczeń ruchowych zależą od wieku i stanu pacjenta;

• jeśli nie ma p/wskazań opiekun wykonuje masaż brzucha;

• zakłada luźną, nieuciskającą brzucha bieliznę.

Nietrzymanie stolca -jest to niemożność kontrolowania wypróżnień, której częstość występowania rośnie wraz z wiekiem. W dużym stopniu wpływa na funkcjonowanie chorego i eliminuje go z życia społecznego.

Czynniki ryzyka:

• wiek powyżej 70 roku życia,

• płeć męska,

• ograniczenie sprawności ruchowej,

• nietrzymanie moczu,

• luźne stolce lub przewlekłe zaparcia.

Nietrzymanie stolca występuje rzadziej, niż nietrzymanie moczu.

Opieka nad pacjentem z nietrzymaniem stolca:

• utrzymanie czystości i suchości skóry chorego;

• podawanie basenu w określonych odstępach czasowych;

• stosowanie wchłaniających środków pomocniczych (podkładów, pielucho majtek);

• zapewnienie intymnych warunków podczas wykonywania zabiegów higienicznych i pielęgnacyjnych;

• zmianę przyzwyczajeń, która ma szczególne znaczenie, gdy przyczyną nietrzymania są zaparcia przewlekłe - modyfikacja diety w znacznym stopniu zmniejsza nasilenie niekontrolowanych wypróżnień

STOMIA - RODZAJE STOMII, PIELĘGNACJA, DIETA OSÓB ZE STOMIĄ

Stomia - to celowe operacyjne wyłonienie jelita cienkiego lub grubego na powłokach brzusznych. Wytworzenie Stomil wiąże się z usunięciem części jelita cienkiego lub grubego lub części układu moczowego.

Rodzaje stomii w obrębie przewodu pokarmowego:

• kolostomia - to przetoka na jelicie grubym, gdy zachodzi konieczność usunięcia części jelita grubego.Umożliwia wydalanie treści jelitowej, gdy jest to niemożliwe drogą naturalną (najczęściej po usunięciu odbytnicy z powodu nowotworu).

Prawie zawsze wyłaniania jest po lewej stronie brzucha w dół od pępka. Prawidłowa stomia powinna być nieco wypukła (od 1 do 2 cm powyżej skóry).

• ileostomia - to stomia wytworzona na jelicie cienkim, czyli operacyjne wyprowadzenie światła jelita cienkiego na powierzchnię brzucha, umożliwiające wydalanie płynnej treści jelitowej. Po przecięciu jelita jego koniec zostaje wynicowany tak, że na zewnątrz jest śluzówka, i przyszyty do skóry. Zazwyczaj umieszczana jest po prawej stronie brzucha, nieco poniżej pępka.

Wykonuje się ją, gdy jest potrzeba usunięcia całego jelita grubego lub części jelita cienkiego.

• gastrostomia

Rodzaje stomii w obrębie dróg moczowych:

• urostomia -przetoka moczowo-skórna, może być wyłoniona w dowolnym miejscu odcinka ukł. moczowego ale najczęściej tworzona jest po prawej stronie poniżej pępka. Polega na połączeniu moczowodów bezpośrednio ze skórą lub przez specjalnie wyizolowany odcinek jelita cienkiego.

Wskazania: utrudnienie odpływu moczu z nerki, spowodowane kamicą nerkową lub moczowodową; nowotwory złośliwe układu moczowego,wady wrodzone pęcherza i dróg moczowych,niektóre postacie dysfunkcji neurogennej pęcherza moczowego,gruźlica układu moczowego,zmiany popromienne po radioterapii,urazy pęcherza i dróg moczowych.

Każda stomia powinna być wypukła i znajdować się ok. 1-2 cm nad powierzchnią brzucha i mieć różowy kolor, a skóra wokół stomii powinna być zdrowa i bez podrażnień. Pacjent ze stomią nie może kontrolować wypróżnień.

Stomię zabezpiecza się odpowiednim sprzętem stomijnym - workiem, który zbiera wydaliny. Częstość wymiany worków zależy od typu stomii oraz ich rodzaju.

Rodzaje worków stomijnych:

• jednoczęściowy - składa się z: przylepca, który jest mocowany do worka;

• dwuczęściowy -płytka przyklejona na skórę i doczepiony do niej worek.

Rodzaje worków stomijnych w zależności od typu stomii:

• worki zamknięte z filtrem - do kolostomii (stolec o konsystencji stałej, uformowany);

• worki otwarte - do ileostomii (stolec płynny lub papkowaty);

• worki z kranikiem - do urostomii (mocz).

Zmiana worków stomijnych

Worki stomijne należy zmieniać w rękawiczkach (niejałowych).

Sprzęt do wymiany worka stomijnego:

• ciepła woda;

• gaza do zmywania skóry;

• mydło;

• nożyczki;

• worek na odpady medyczne;

• akcesoria do pielęgnacji skóry;

• nowy worek.

Czynności:

• przygotować nowy sprzęt stomijny;

• ostrożnie odkleić stary worek i wyrzucić go do worka na odpady;

• umyćstomię oraz skórę wokół ciepłą wodą (nie wolno używać benzyny i spirytusu);

• delikatnie osuszyć skórę za pomocą gazy;

• założyć nowy worek i sprawdzić, czy przylega do skóry.

Pielęgnacja stomii

Najważniejsza jest pielegnacja skóry wokół stomii. Jeżeli worek jest dobrze dopasowany do wielkości i do kształtu stomii (przez pielęgniarkę), to jest pewność, że skóra jest dobrze zabezpieczona. Należy obserwować stomię i skórę przy każdej zmianie sprzętu, aby móc zaobserwować, czy występują jakiekolwiek zmiany (obrzęk, wysypka, zaczerwienienie lub krwawienie ze stomii). Jeśli pojawią się niepokojące zmiany, należy poinformować pielęgniarkę.

Dieta osób ze stomią

U większości pacjentów stomia nie powoduje ograniczeń w diecie ale jej skład może zależeć od rodzaju stomii oraz choroby z powodu której została wyłoniona.

Dodatkowo pacjent powinien:

• odżywiać się prawidłowo z uwzględnieniem zasad zdrowego żywienia;

• unikać pokarmów, które powodują zaparcia i biegunki;

• ograniczyć produkty zbyt słodkie i zbyt tłuste;

• unikać produktów gazo twórczych;

• obserwować, które produkty są tolerowanie, a których należy unikać;

• spożywać odpowiednią ilość błonnika i wypijać odpowiednią ilość płynów.

POMOC W ODDAWANIU MOCZU I STOLCA PACJENTOM

CZĘŚCIOWO SAMODZIELNYM ORAZ Z DYSFUNKCJĄ RUCHU

Wypróżnianie się pacjentów, którzy nie mają problemów z przemieszczaniem się

Pacjenci przyjmowani do szpitala lub do innego stacjonarnego zakładu opieki zdrowotnej powinni zostać zapoznani z topografią oddziału, w tym łazienek. Pacjentów samodzielnych należy poinformować o możliwości korzystania z urządzeń sanitarnych oraz pomocniczych (bidety, automatyczne muszle sedesowe, przyciski spłuczki zamontowane w ścianie lub spłuczki automatyczne, poręcze, podnóżki i higieniczne podkładki na deskę sedesową).

Wypróżnianie się pacjentów w łóżku z zastosowaniem basenu i kaczki

Opiekun medyczny przestrzega zasad:

• w określonych odstępach czasu podkłada choremu basen lub kaczkę;

• jeżeli chory nie może sam unieść miednicy, zachęcamy go do tego, a w celu ułatwienia pacjentowi unoszenia miednicy można umocować w wezgłowiu łóżka wysięgnik, który pacjent chwyta oburącz i unosi miednicę;

• w czasie korzystania przez chorego z basenu lub kaczki, należy zapewnić warunki intymności;

• po wypróżnieniu się pacjenta należy wykonać czynności higieniczne (higiena pośladków i krocza), jeśli pacjent sam się podmywał to należy mu umożliwić umycie rąk;

• jeśli stan pacjenta nie jest p/wskazaniem, to należy dążyć do tego, aby pacjent wypróżniał się poza łóżkiem, np. na wózku toaletowym.

Wypróżnianie się pacjentów poza łóżkiem z użyciem krzesła lub wózka toaletowego

Dla pacjentów z dysfunkcją narządu ruchu oraz osób z trudnościami z wypróżnieniem się do basenu w pozycji leżącej są przeznaczone krzesła toaletowe, których dobór jest uzależniony od zapotrzebowania i mobilności chorego:

• krzesło toaletowe nieskładane - wyposażone w pojemnik sanitarny i poduszkę do siedzenia, posiada uchwyt i jest tak zaprojektowany, aby ułatwić wylewanie zawartości;

• składane krzesło toaletowe - wyposażone w pojemnik sanitarny i poduszkę do siedzenia; posiada uchwyt i jest tak zaprojektowany, aby ułatwić wylewanie zawartości;

• wózek z tapicerką i pojemnikiem sanitarnym;

• wózek sanitarny na czterech kołach - jego konstrukcja umożliwia najeżdżanie na sedes.

Wózki i krzesła toaletowe pozwalają pacjentowi siedzieć, jak na zwykłym krześle lub na wózku inwalidzkim.

Korzystanie z toalety z użyciem podnośnika osobowego

Podnośnik osobowy może być używany, jako podnośnik toaletowy i wannowy. Umożliwia transport osób w pozycji leżącej i tym samym ułatwia korzystanie z toalety. Umożliwia również mycie pacjenta oraz ubieranie i przewijanie. Podnośnik jest łatwy do obsługi.

Zapotrzebowanie na środki pomocnicze

NFZ refunduje częściowo lub w całości (do wysokości limitu cenowego określonego stosownymi przepisami) zlecony prze lekarza ubezpieczenia zdrowotnego zakup środków pomocniczych, w tym cewników zewnętrznych, wkładek urologicznych dla kobiet i mężczyzn (kieszonek do zbiórki moczu), podkładów lub wkładów anatomicznych, pieluch anatomicznych i pieluchomajtek, cewników urologicznych, worków do zbiórki moczu i zestawów do stomii.

Aby pacjent otrzymał wymienione środki w ramach refundacji z ubezpieczenia zdrowotnego, musi zgłosić się do sklepu medycznego wraz ze zleceniem na zaopatrzenie ortopedyczne i środki pomocnicze podpisanym przez lekarza. Pierwsze zlecenie powinno być potwierdzone przez NFZ, co pozwala otrzymać ,,Kartę Zaopatrzenia” konieczną do cyklicznego pobierania środków medycznych.

Pacjenci korzystający ze świadczeń zdrowotnych w zakładkach opieki zdrowotnej zapewniających całodobową opiekę mają prawo do bezpłatnego zaopatrzenia w środki pomocnicze.

POTRZEBA TERMOLEGULACJI I WYMIANY GAZOWEJ

Termolegulacja - podstawy fizjologiczne i zasady opieki nad pacjentem z gorączką

Termoregulacja - to utrzymanie stałej temperatury ciała. Jest nieodzownym warunkiem funkcjonowania organizmu ludzkiego i tym samym jedną z potrzeb człowieka.

Nadrzędną rolę w termoregulacji odgrywa ośrodek termoregulacji, który znajduje się w podwzgórzu. Mechanizmy termoregulacji działają przy temp. 31 - 41ºC.

Temperatura 36,6 st. C określana, jako normalna jest niezbędna, by organizm mógł prawidłowo funkcjonować.

Temp. ciała, którą należy uznać za prawidłową waha się w granicy 36 - 37ºC. Mierzona pod pachą jest o 0,6 - 0,8ºC niższa od temp. mierzonej w jamie ustnej i odbytnicy.

Temperatura ciała prawidłowa fizjologicznie zmienia się wraz z wiekiem - jest wyższa u dzieci, niż u dorosłych i ludzi w starszym wieku.

Temperatura waha się w ciągu doby - najwyższa jest w godzinach popołudniowych, a niższa w czasie snu i godzinach rannych.

Temperatura ciała zależy od:

• stopnia aktywności fizycznej i psychicznej (wzrasta po wysiłku fizycznym ponieważ nasila się metabolizm w mięśniach),

• rodzaju pożywienia (wzrasta po spożyciu produktów bogatych w substancje białkowe),

• u kobiet temp. ciała zależy od fazy cyklu miesiączkowego (wyższa temp. jest w okresie owulacji),

• temp. wzrasta w okresie ciąży,

• po ekspozycji na ciepło,

• wartość temp. wzrasta w stanach emocjonalnych (tzw. gorączka emocjonalna).

Nadcieplność jest wtedy, gdy temp. ciała jest wyższa, niż 37ºC. Spowodowane jest to tym, że ilość ciepła, jaką otrzymuje organizm lub jaką wytwarza, przewyższa możliwość utraty tego ciepła przez organizm.

Gorączka - to stan, który jest reakcją obronną na zatrucie lub zapalenie lub zakażenie bakteryjne, wirusowe, grzybicze lub pasożytnicze, czyli na substancje pirogenne (gorączkotwórcze), które oddziałują na ośrodek termoregulacji. Temperatura ciała wynosi wówczas powyżej 38ºC.

Typy gorączki:

 1. Gorączka krótkotrwała - przez 1-2 dni temperatura jest podwyższona o 2-2,5 stopnia wskutek ostrych zatruć lub zakażeń ulegających szybkiej likwidacji, np. przy grypie.

2. Gorączka ciągła - utrzymuje się na tej samej wysokości (o 1,5-2 st. wyższym od normalnego) przez kilka tygodni. Występuje w: zapaleniu płuc, płonicy, durze brzusznym, nowotworach i wielu chorób zakaźnych.

3. Gorączka skacząca, zwana też septyczną lub trawiącą charakteryzuje się skokami o 1,5 do 3, a nawet o 5 stopni.

4. Gorączka przerywana - typowa przy malarii, gdy to raz jest gorąco, a raz strasznie zimno.

5. Gorączka powrotna - np. przy durze powrotnym nawroty gorączki wynikają z powodu rozmnażania się krętków Obermeyera i pojawiania się ich we krwi.

Jest dużo rodzajów gorączki, min.:

• gorączka poniedziałkowa (odczuwanej przez tkaczy po przerwie weekendowej, gdy organizm ze świeżą siłą reaguje na pyły),

• pięciodniowa,

• okopowa,

• krwotoczna,

• błotna,

• pól ryżowych,

• nerwowa lub psychiczna.

• gorączka powstaje też, gdy ciało broni się przed zarazkami i przy urazach fizycznych - wstrząśnienia mózgu, wylew krwi do mózgu, ciśnienie śródczaszkowe, lub przy dużym stresie - gdy impulsy z kory mózgowej pobudzają ośrodek termoregulacji (tzw. gorączka nerwowa lub psychiczna).

Wśród objawów gorączki wyróżnia się objawy subiektywne (te, które odczuwa chory) i obiektywne (które można wykryć podczas badania przedmiotowego pacjenta).

Objawy wysokiej temperatury:

• złe samopoczucie,

• zmęczenie,

• dreszcze (bo dochodzi do obkurczenia się naczyń krwionośnych i drżenia mięśniowego),

• bóle mięśniowo-stawowe,

• bóle głowy,

• zaczerwienienie twarzy,

• suchość błon śluzowych,

• wzmożone pragnienie,

• przekrwione oczy,

• błyszczące gałki oczne,

• brak apetytu,

• nadmierna potliwość (gdy temp. ciała obniża się),

• przyspieszenie częstości oddechów i tętna (czynności serca) - na każdy 1ºC wzrostu temp. ciała czynność serca zwiększa się o 10 uderzeń/minutę),

• pobudzenie,

• zaburzenia świadomości.

Opiekun medyczny:

• choremu zapewnia możliwość odpoczynku, komfortu, spokoju i bezpieczeństwa;

• dba o optymalny mikroklimat w pomieszczeniu- temp. nie powinna być wyższa, niż 18 - 20ºC, okresowo wietrzyć salę/pokój;

• obserwuje chorego pod kątem wzrastania o obniżania się temp. ciała (pomiar temp. ciała, czy występują objawy sugerujące wzrost lub obniżenie się temp.: nadmierne pocenie się, zaczerwienienie twarzy, uczucie zimna, bladość skóry);

• stosuje zimne okłady na okolice przebiegu dużych naczyń tętniczych (okolice pachwinowe i pachowe) - skórę pod okład należy natłuścić, np. wazeliną, do okładów można użyć tkaniny bawełnianej;

• stosuje chłodne kompresy żelowe - chłodzenie obniży temp. ciała nawet o 2 ºC;

• należy pamiętać o czynnościach higienicznych związanych z myciem ciała oraz zmianą bielizny pościelowej - toaleta całego ciała powinna być wykonywana 2 razy/dobę (rano i wieczorem), a w przypadku nadmiernego pocenia się również w ciągu dnia wykonuje się czynności higieniczne oraz zmianę bielizny pościelowej i osobistej);

• w przypadku występowania gorączki należy zmienić okrycie chorego na lżejsze, a w przypadku występowania uczucia zimna należy chorego dodatkowo okryć;

• gdy pacjent ma dreszcze należy go ogrzać przez zastosowanie termoforu i właściwe nawodnienie;

• podaje duże ilości ciepłych płynów -

- człowiek zdrowy traci 600 ml wody przez skórę i płuca, a podczas gorączki wydalanie to zwiększa się o ok.18% - dlatego należy uzupełniać płyny (jeśli nie ma p/wskazań do nawadniania) podając mu doustnie ok. 2 l płynów;

• stosuje kąpiele ochładzające lub zawijanie w schłodzone prześcieradło,

• często zmienia bieliznę osobistą pacjenta (powinna być bawełniana),

• nawilża i natłuszcza spierzchnięte usta pacjenta,

• podaje lekkostrawne pokarmy, często najczęściej 5 razy dziennie i w małych ilościach;

• należy zadbać o higienę jamy ustnej;

• kontrolować temp. ciała chorego i dokumentować, a wszelkie odchylenia zgłaszać pielegniarce.

Przy zaburzeniach świadomości - opiekun:

• zabezpiecza łóżko barierkami,

• układa chorego wygodnie,

• powiadamia lekarza.

Znaczne oziębienie organizmu, czyli niedocieplność, to hipotermia.

Wyróżniamy trzy rodzaje hipotermii:

• lekka: 34 - 36ºC,

• średnia: 30 - 34 ºC,

• głęboka: poniżej 30 ºC.

Wraz ze spadkiem wewnętrznej temp. ciała poniżej 28ºC mogą pojawić się zaburzenia w pracy serca oraz czynności ukł. oddechowego i nerwowego, które mogą doprowadzić do zgonu (gdy temp. wewnętrzna jest w granicach 23-25ºC).

Do hipotermii dochodzi:

• przy niskiej temperaturze otoczenia (powietrza lub wody),

• upojeniu alkoholowym,

• po lekach nasennych, uspokajających,

• po narkotykach,

• po zabiegach operacyjnych,

• przy braku ruchu,

• najbardziej narażone są dzieci i osoby starsze.

Objawy hipotermii:

• w pierwszym etapie:

• zimna skóra,

• dreszcze,

• następnie:

• drżenie mięśni,

• zawroty głowy,

• osłabienie,

• ból,

• sztywność mięśni,

• apatia,

• dezorientacja w czasie i przestrzeni,

• zaburzenia świadomości,

• niezborność ruchów,

• ostatni etap:

• utrata świadomości,

• zwolniony oddech lub brak oddechu,

• słabo wyczuwalnelub niewyczuwalne tętno.

Na czym polega pomoc?

• Na ogrzaniu poszkodowanego. W pierwszym i drugim etapie:

• okrycie (np. kocami),

• przeniesienie do ciepłego pomieszczenia,

• można podać ciepły napój, gdy poszkodowany jest przytomny,

• ciepła kąpiel,

• przy średniej hipotermii ogrzewamy tylko tułów,

• niewskazane jest rozcieranie i masowanie,

• nigdy nie podawać alkoholu,

• Przy hipotermii głębokiej konieczna pomoc medyczna.

PROCES ODDYCHANIA

Oddychanie - to proces wymiany gazowej (pobieranie tlenu i usuwanie z organizmu dwutlenku węgla powstałego w wyniku przemiany materii) i jedna z najważniejszych potrzeb organizmu.

Prawidłowa czynność oddechowa pozwala na utrzymanie homeostazy (stałości) ustroju. Oddychanie ma na celu dostarczenie tlenu do komórek organizmu i usunięcie z nich dwutlenku węgla. W czasie spoczynku u dorosłego człowieka częstość oddechów wynosi 16-20/minutę. Odstępstwa od tej wartości są spotykane w licznych zespołach chorobowych. Głębokość kolejnych wdechów i wydechów oraz zdefiniowanie dominujących w czasie wdechu grup mięśni mogą być dodatkowymi wskazówkami w procesie diagnostycznym. Zaburzenia oddychania - zwłaszcza powstające nagle i nasilające się - wymagają szybkiej, specjalistycznej pomocy.

Na oddychanie składają się wdechy i wydechy - na 1 oddech: 1 wdech i 1 wydech. Podczas wdechu klp ulega rozszerzeniu, a podczas wydechu zmniejsza się. W oddychaniu bierze udział przepona i mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne, dodatkowo (gdy wysiłek jest wzmożony): mięsień mostkowo-obojczykowo-sutkowy, mięsień kapturowy i inne mięśnie klp).

Podział oddychania:

• oddychanie zewnętrzne -w którym gazy oddechowe są wymieniane w płucach i wydalane na zewnątrz;

• oddychanie wewnętrzne -obejmuje procesy, które zachodzą na poziomie komórek.

Czynność oddechowa jest kontrolowana przez ośrodkowy układ nerwowy.

Rodzaje kontroli oddychania:

• regulacja nieświadoma - regulacja oddychania niezależna od naszej woli i odbywa się ona automatycznie, bez udziału naszej świadomości (ośrodek kontroli oddychania automatycznego mieści się w pniu mózgu, tzw. rdzeniu przedłużonym);

• regulacja świadoma - np. gdy celowo bierzemy głęboki i przedłużony wdech lub wykonujemy serię krótkich oddechów (ośrodek kontroli oddychania świadomego znajduje się w korze mózgu).

Typy oddechów o zmienionym cyklu:

• Oddech przyspieszony (tachypnoe) -  powyżej 16 oddechów na minutę - jest naturalnym następstwem wysiłku fizycznego i silnych emocji. Czasami towarzyszy także wysokiej gorączce. Jednak najważniejszym stanem objawiającym się przyspieszonym oddechem jest duszność, najczęściej w przebiegu chorób płuc i serca, kiedy częstość oddechów przekroczyć może 30 na minutę.

• Oddech zwolniony

• Oddech Biota-to patologicznaforma cyklu oddechu,charakteryzuje się nieregularnymi, szybko następującymi po sobie bardzo płytkimi oddechami z około 10-30 sekundowymi fazami bezdechu. Ten typ oddechu występuje, gdy kiedyrośnie ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Może tak się dziać na skutek urazu mózgu, rdzenia przedłużonego, krwawienia wewnątrzczaszkowego, w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, rzadziej w szybko rosnącym guzie mózgu, czy w śpiączce polekowej. Z oddechem Biota można spotkać się u osób po urazach mózgowo-rdzeniowych, np. na skutek wypadku komunikacyjnego. 

• Oddech Cheyne'a i Stokesa - jest typowym cyklu oddechu dla niewydolności serca, stanie po udarze mózgu oraz jako jeden z objawów encefalopatii metabolicznej lub polekowej. Ten typ oddechu patologicznego jest bardzo nieregularnym cyklem oddechowym, w którym stwierdza się fazy oddechu szybkiego i głębokiego oraz fazy, kiedy oddech staje się zwolniony i płytki z następowymi bezdechami (in. charakteryzuje się występowaniem zmniejszenia amplitudy i częstotliwości oddechu, następnie ich narastaniem i ponownym zwolnieniu aż do okresu bezdechu).

• Oddech Kussmaula(oddech pogłębiony, tzw. oddech „gonionego psa”) - jest oddechem znacznie pogłębionym i przyspieszonym występującym w kwasicy metabolicznej,która może być powikłaniem nieleczonej cukrzycy, kiedy to dochodzi do bardzo dużego wzrostu stężenia glukozy we krwi.

• Oddech przerywany głębokimi wdechami

• Spłycenie oddechu i bezdechy podczas snu

• Oddech charczący - to oddech zwolniony i pogłębiony, typowy dla stanów agonalnych.

Hiperwentylacja- to określenie opisujące przyspieszone i pogłębione oddychanie. Najczęściej dotyczy osób z zaburzeniami lękowymi. Może zdarzyć się u osób dotychczas zdrowych w okolicznościach, które powodują duży stres emocjonalny.

Przyczyny:hiperwentylacja powoduje nadmierne usuwanie dwutlenku węgla z organizmu. Może to spowodować obkurczenie się naczyń tętniczych w mózgu, doprowadzając początkowo do zawrotów głowy, drżenia drobnych mięśni, a nawet do utraty przytomności.

Pomoc:Pierwsza pomoc w przypadku ataku paniki powinna polegać na łagodnym, spokojnym uspokajaniu zdenerwowanej osoby. Powinniśmy polecić jej, aby oddychała razem z nami. Sami nabierając i wypuszczając powietrze w regularnym naturalnym tempie stanówmy przykład dla takiej osoby.

Jeśli te działania nie są skuteczne, można podać papierową lub foliową torebkę dooddychania. Dzięki temu zwiększy się stężenie dwutlenku węgla we wdychanym powietrzu nie pozwalając na zbyt szybkie obniżanie się jego stężenia w organizmie oraz nie dopuszczając do utraty przytomności.Najlepiej byłoby, aby osoba, u której doszło do napadu paniki, została przeprowadzona do miejsca, gdzie można jej zapewnić ciszę i spokój. Starajmy się w miarę możliwości odsunąć wszystkich gapiów, którzy mogą nasilać poczucie strachu i zdenerwowania.

Decyzja o wezwaniu zespołu ratownictwa medycznego powinna być indywidualna i zależy od okoliczności towarzyszących. Najczęściej nie ma potrzeby wzywania pomocy doraźnej, ale należy polecić osobie, u której doszło do napadu paniki, aby odwiedziła swojego lekarza. On zadecyduje o wdrożeniu odpowiedniego leczenia, korekcie dotychczasowej terapii bądź konsultacji specjalistycznej.

Paradoksalne ruchy klp - u zdrowego człowieka podczas wydechu obserwujemy zapadanie się ścian klatkipiersiowej.W przypadku ruchów paradoksalnych zjawisko to stwierdza się w czasie wdechu, co staje się przyczyną poważnych zaburzeń oddechowych. Z tego typem zaburzenia toru oddychania mamy do czynienia w przypadkach złamań licznych żeber i mostka (tzw. wiotka klatka piersiowa).

Podstawowe tory oddychania:

• tor piersiowy - jest charakterystyczny dla kobiet i pacjentów z wodobrzuszem, dużymi guzami w obrębie jamy brzusznej oraz w przypadku porażenia przepony i polega na przewadze pracy mięśni międzyżebrowych zewnętrznych podczas wdechu.

• tor brzuszny -dominuje u mężczyzn, ale jest również obserwowany w: zapaleniu opłucnej, porażeniu mięśni międzyżebrowych, porażeniu przepony oraz w zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa.

Duszność - to uczucie braku tchu lub braku powietrza. To odczucie subiektywne, które jednak może być potwierdzone w badaniu klinicznym.

W przypadku, kiedy duszność pojawia się u osoby zdrowej powysiłku, oddychanie staje się bardziej wydolne po przyjęciu odpowiedniej pozycji. Oparcie się rękoma w pozycji stojącej o ścianę, stół czy własne kolana powoduje uruchomienie dodatkowych mięśni oddechowych.

Podobnie w pozycji siedzącej można podeprzeć się rękoma za plecami lub przytrzymać mocno za brzegi krzesła. Choć odpowiednia pozycja to na ogół za mało, kiedy przyczynaduszności ma podłoże w układzie krążenia lub oddechowym, to nawet wtedy przynosi pewną ulgę i warto ją stosować.

Przyczyną duszności są choroby: ukł. oddechowego astma, odma opłucnowa, toksyczne uszkodzenie dróg oddechowych, zapal. płuc, POCHP, zwłóknienie płuc), ukł. krążenia (niewydolności, wady serca, choroba wieńcowa) i ośrodkowego ukł. nerwowego.

Duszność pojawiająca się nagle może świadczyć o: astmie oskrzelowej, odmie opłucnowej,zatorowości płucnej, zapaleniu dolnych dróg oddechowych, aspiracji ciała obcego, czyzawale serca.

Podział duszności ze wzgl. na czas trwania:

• duszność o przebiegu ostrym - gdy duszność pojawia się nagle i stanowi bezpośrednie zagrożenie życia;

• d. o przebiegu przewlekłym - gdy duszność rozwija się dłużej, a chorzy mogą się do niej przystosować.

Podział duszności ze wzgl. na moment występowania duszności w odniesieniu do fazy oddychania:

• duszność wdechowa - występuje, gdy np. płuca są zwłókniane lub obecny jest wysięk w jamie opłucnej;

• duszność wydechowa - występuje gdy potrzebny jest większy wysiłek do wykonania wydechu, np. w astmie oskrzelowej.

Podział duszności związanych z chorobami ukł. krążenia:

• duszność wysiłkowa -pojawia się podczas wykonywania różnych czynności dnia codziennego, np. najpierw przy większym wysiłku, wchodzeniu po schodach, chodzeniu po terenie płaskim, później nawet podczas czynności higienicznych);

• duszność spoczynkowa -pojawia się, gdy pacjent siedzi lub stoi, nie wykonuje żadnego wysiłku.

Wygląd pacjenta z dusznością jest charakterystyczny - zarówno wygląd jego twarzy i zachowania się, jak i pozycji jaką przyjmuje chory.

Pacjent, któremu jest duszno, skarży się, że brakuje mu powietrza (tchu). Towarzyszy temu lęk i niepokój, obawa o aktualny stan zdrowia, o pogorszenie się stanu zdrowia i strach przed śmiercią. Jeśli uczucie duszności szybko nie ustępuje, narasta lub towarzyszą jemu inne niepokojące objawy, należy niezwłocznie wezwać ratownictwo medyczne.

W zależności od przyczyny duszności chory może skarżyć się np. na ból w klp lub „przeszkodę” w oddychaniu. W przypadku niedrożności dróg oddechowych można usłyszeć charakterystyczny ostry dźwięk wdechowy lub kaszel.

Skóra pacjenta z dusznością jest zaczerwieniona (to wynik rozszerzenia naczyń krwionośnych w odpowiedzi na narastanie dwutlenku węgla w ustrój) i bardzo często spocona.

W miarę narastania duszności dochodzi do przyspieszenia oddechu i zwiększenia wysiłku oddechowego, który objawia się nasileniem pracy mięśni szyi i klp. Obserwuje się również szybkie ruchy skrzydełek nosa oraz sinawe zabarwienie na wargach i paznokciach.

Jeżeli duszność narasta szybko, to powoduje niedotlenienie mózgu, którego wynikiem są: zaburzenia świadomości, pobudzenie ruchowe, dezorientacja oraz apatia i utrata przytomności, czasami też drgawki.

U pacjentów, którzy nie mogą samodzielnie oddychać i którzy nie mogą efektywnie samodzielnie oddychać - układ oddechowy może być usprawniany.

Zasady usprawniania ukł. oddechowego przez opiekuna medycznego:

• należy utrzymać właściwy mikroklimat pomieszczenia, w którym przebywa pacjent (temp. nie powinna przekraczać 22ºC i nie powinna być niższa, niż 18ºC; pacjenci z chorobami ukł. oddechowego lepiej tolerują niższe temp. rzędu 18-20ºC) - należy zapewnić dopływ świeżego powietrza poprzez okresowe lub ciągłe wietrzenie pomieszczenia pacjenta; wilgotność powietrza powinna oscylować wokół 50-70% (właściwą wilgotność można osiągnąć stosując elektryczne urządzenia nawilżające lub zwykłe nawilżacze umieszczone na kaloryferze);

• pomóc pacjentowi przyjąć pozycję ciała optymalną w stosunku do jego stanu - ma na celu ułatwić mu oddychanie i ułatwić ewakuację wydzieliny nagromadzonej w drzewie oskrzelowym. Ułożyć np. w:

• pozycji wysokiej (tzw. pozycja Fowlera) - korzystna jest też w chorobach ukł. krążenia i po zabiegach operacyjnych w obrębie szyi - potylicę i kręgosłup szyjny pacjenta podparty jest poduszką, a jego stopy również są zabezpieczone, co zapobiega zsuwaniu się chorego; pod udami podłożyć wałek (nie wolno układać wałka pod kolanami, bo może spowodować ucisk na naczynia krwionośne dołu podkolanowego) - pozycja ta umożliwia lepszą wentylację płuc poprzez swobodne obniżenie przepony. Pacjenci z dusznością z powodu niewydolności krążenia śpią na kilku poduszkach, co ułatwia im oddychanie i zmniejsza uczucie duszności;

• pozycji wysokiej z opuszczonymi kończynami dolnymi - korzystne szczególnie u pacjentów z lewokomorową niewydolnością serca. Pozycja ta powoduje zmniejszenie dopływu krwi żylnej do serca i zwiększenie wydolności serca (chorych z niewydolnością krążenia nie wolno układać płasko na wznak i na boku ponieważ może to spowodować nasilenie się objawów choroby);

• pozycji wysokiej z pochyleniem do przodu - jest korzystna u chorych z silną dusznością - pacjent pochyla klp do przodu, a kk górne i głowę opiera na stoliku, który znajduje się przy łóżku;

• pozycji półwysokiej na plecach - to pozycja , która również ułatwia oddychanie pacjentów z dusznością.

• należy oklepywać klp (gdy nie ma //wskazań), co pomaga w ewakuacji wydzieliny z drzewa tchawiczo-oskrzelowego oraz nauczyć kaszleć, który pozwoli odkrztusić zalegającą wydzielinę - są to działania, które zapobiegają powikłaniom płucnym, np. stanom zapalnym, niedodmie płuc (zapadanie się pęcherzyków płucnych)

• oklepując klp należy pamiętać o zasadzie kierunku oklepywania: od podstawy płuc do szczytów płuc, z pominięciem okolic łopatek i kręgosłupa. Częstotliwość wykonywania tego zabiegu zależy od stanu pacjenta ale najczęściej powinien być wykonywany co 2 godz. W trakcie oklepywania pacjent może być ułożony na: boku, brzuchu (stosujemy u pacjentów wydolnych krążeniowo) lub w pozycji siedzącej. Po zabiegu oklepywania, pacjenta należy zachęcić do odkrztuszania wydzieliny oskrzelowej. Przy odkrztuszaniu należy podać miskę nerkowatą i ligninę, a po odkrztuszeniu jamę ustną można przepłukać płynem odświeżającym.

Pozycje ułożeniowe chorego ustalane są przez pielęgniarkę, fizjoterapeutę lub lekarza.

• Pacjent powinien wykonywać ćwiczenia oddechowe, których celem jest: poprawa efektywności oddychania, zwiększenie wydolności ukł. oddechowego, wzmocnienie mięśni oraz zapobieganie stanom zapalnym płuc. Zakres ćwiczeń oddechowych zleca lekarz, a koordynuje fizjoterapeuta. Ćwiczenia powinny być wykonywane kilka razy dziennie przez ok. 10 minut pod nadzorem pielęgniarki lub fizjoterapeuty

• ćwiczenia statyczne - to proste ćwiczenia, które polegają na wydmuchiwaniu powietrza do butelki napełnionej do połowy wodą;

• ćwiczenia dynamiczne - to ćwiczenia, gdy do ćwiczeń oddechowych dołącza się pracę kk górnych lub tułowia - podczas tych ćwiczeń pacjent nie może oddychać szybko i głęboko.

• W sytuacji pogłębiania się niewydolności ukł. oddechowego (czyli zaburzeń w oddychaniu) u pacjentów przytomnych stosuje się tlenoterapię bierną. W sytuacji, gdy pacjent nie jest w stanie wykonać wysiłku oddechowego, który zapewni optymalną podaż tlenu do ważnych dla życia narządów i komórek, stosuje się oddech zastępczy z respiratora.

Tlenoterapia bierna ma na celu podawanie tlenu różnymi sposobami, np. przez kaniulę donosową lub maskę. Stosowana jest na zlecenie lekarza. Podczas podawania tlenu należy zwrócić uwagę na tolerancję cewnika donosowego lub maski przez pacjenta i jego wydolność oddechową.

Wąsy tlenowe do podawania tlenu. Maska do tlenoterapii dla dorosłych.

Opiekun medyczny często opiekuje się pacjentami w warunkach domowych, DPS-ach i zakładach opieki długoterminowej, gdzie w leczeniu wykorzystuje się tzw. koncentraty tlenu.

Koncentrator tlenu - to przenośne urządzenie, które filtruje powietrze atmosferyczne z otoczenia; zasilany jest energią elektryczną lub z akumulatorów lub baterii. Najczęściej stosuje się je w POCHP (przewlekła obturacyjna choroba płuc - charakteryzuje się nieodwracalnym ograniczeniem dopływu powietrza do płuc).

Koncentraty tlenu są bardzo proste w obsłudze i umożliwiają prowadzenie tlenoterapii w dowolnych warunkach, także osoby, które pracują i podróżują.

Koncentrator tlenu

Leczniczy koncentrator tlenu Koncetrator tlenu

Koncentrator tlenu przenośny

Do obowiązków opiekuna medycznego należą:

• dbanie o stały dostęp pacjenta do koncentratora tlenu oraz jego czystość i dobry stan techniczny;

• towarzyszenie pacjentowi podczas badania kontrolnego (opiekun powinien znać telefon do lekarza rodzinnego, pielęgniarki oraz umieć ładować akumulatory koncentratora tlenu, wymieniać baterie i zgłaszać sprzęt do naprawy). Koncentrator tlenu można kupić lub wypożyczyć w specjalnych ośrodkach;

• stosowanie pozycji drenażowych w stanach zapalnych płuc, które pomagają w przemieszczaniu się wydzieliny oskrzelowej i w jej usuwaniu z dróg oddechowych. Pacjenta można układać w pozycji: wysokiej, półwysokiej, na boku oraz w tzw. pozycji Trendelenburga (głowa znajduje się poniżej klp - taką pozycję można uzyskać obniżając wezgłowie o ok. 20º). Nie wolno układać w pozycji z głową poniżej tułowia po urazie czaszkowo-mózgowym i z chorobami ukł. krążenia pod nadzorem pielęgniarki lub fizjoterapeuty.

POTRZEBA RUCHU I WYPOCZYNKU

„Ruch jest w stanie zastąpić prawie każdy lek,

ale wszystkie leki razem wzięte nie zastąpią ruchu”

(J. Drabik, „Aktywność fizyczna”, cz.II)

Człowiek przygotowany jest przez naturę do aktywnego trybu życia. Ruch jest podstawą funkcjonowania biopsychospołecznego każdego człowieka, jest jednym z nieocenionych czynników zachowania zdrowia.

Aktywność fizyczna powoduje:

• przyrost masy mięśniowej;

• korzystnie oddziałuje na układy: oddechowy, pokarmowy i kostno-stawowy;

• obniża ryzyko chorób sercowo-naczyniowych;

• zwiększa ilość masy kostnej;

• chroni przed osteoporozą;

• przyśpiesza spalanie kalorii;

• prowadzi do wzrostu przemiany materii;

• zmniejsza apetyt;

• pomaga w redukcji masy tłuszczowej ciała;

• sprzyja obniżeniu masy ciała i utrzymaniu pożądanej wagi;

• poprawia nastrój (w czasie wysiłku fiz. zwiększa się wydzielanie w mózgu endorfin, zwanych hormonami szczęścia, które powodują zmniejszenie odczuwania bólu, wywołują doskonałe samopoczucie oraz zadowolenie z siebie);

• daje poczucie siły psychofizycznej, co zwiększa odporność na stres i regeneruje;

Wpływ aktywności ruchowej na układ kostny:

Podczas systematycznie wykonywanych ćwiczeń ruchowych w tkance kostnej zachodzą istotne zmiany strukturalne, polegające na zwiększeniu warstwy substancji zbitej i wzroście liczby osteonów tj. elementów architektonicznych i czynnościowych tkanki kostnej zbitej. Korzystnym dla trwałości kości zmianom ulega także struktura i układ beleczek kostnych istoty gąbczastej. Zmienia się też skład chemiczny kości poprzez zwiększenie ilości substancji organicznych i soli mineralnych. Wszystkie te zmiany zachodzące pod wpływem aktywności ruchowej czynią kość bardziej wytrzymałą i odporną na urazy mechaniczne oraz zapobiegają osteoporozie.

Wpływ aktywności ruchowej na układ krążenia:

Wysiłek fizyczny powoduje mobilizację organizmu, przejawem jej są m.in. zmiany czynnościowe w obrębie układu krążenia. Spośród różnych czynności szczególnie doniosłą rolę odgrywa:

• zaopatrywanie tkanek w tlen oraz transport dwutlenku węgla w przeciwnym kierunku,

• dystrybucja energii cieplnej i ochrona organizmu przed przegrzaniem,

• transport substratów energetycznych z tkanki tłuszczowej i wątroby do mózgu i mięśni,

• transport metabolitów z tkanek,

• transport hormonów i innych związków biologicznie czynnych.

Przebieg tych czynności determinuje zdolność człowieka do wykonywania wysiłku fizycznego, tzn. warunkuje jego intensywność oraz czas trwania. Zintegrowana reakcja układu sercowo - naczyniowego na obciążenie organizmu powoduje zwiększenie ogólnego przepływu krwi oraz redystrybucję, która zapewnia dostateczny dopływ krwi do tych tkanek, w których zwiększa się metabolizm. Zapotrzebowanie mięśni na tlen zależy od intensywności procesów utleniania, które się tam dokonują, te natomiast są podyktowane intensywnością wykonywanego wysiłku fizycznego.

Wpływ aktywności ruchowej na układ oddechowy:

Należy podkreślić przede wszystkim, że u osób nie prowadzących aktywnego trybu życia zauważa się mniejszą pojemność życiową płuc. Wraz ze wzmożoną aktywnością ruchową pogłębia się oddychanie i następuje zwolnienie rytmu oddechowego, co zapewnia lepsze zaopatrzenie organizmu w tlen.

Do bardzo ważnych zmian związanych z wpływem ruchu na układ oddechowy należy też zwiększenie potencjalnych możliwości w zakresie maksymalnej wentylacji płuc. Maksymalny poziom wentylacji płuc podczas wykonywania wysiłku może dochodzić do 80 - 120 l/min, podczas gdy przy niedostatecznym wytrenowaniu nie przekracza 80 l/min.

Wpływ aktywności ruchowej na układ mięśniowy

Systematyczna praca fizyczna o optymalnym obciążeniu zapobiega gromadzeniu się w tkankach substancji zapasowych i wpływa na zwiększenie masy mięśniowej. Pozostawanie przez dłuższy czas w stanie małej aktywności fizycznej prowadzi do otyłości.

Pod wpływem ćwiczeń fizycznych obserwuje się przyrost masy mięśniowej, który jest spowodowany zwiększoną syntezą białek mięśniowych. Mięśnie wytrenowane cechuje także lepsze zaopatrzenie w tlen. Jest to możliwe dzięki powiększaniu się sieci naczyń włosowatych oraz większej ilości mioglobiny. Wszystkie te zmiany, osiągane podczas wzmożonej aktywności ruchowe powiększają siłę mięśni, zdolność do pracy i czynią mięśnie bardziej odpornymi na zmęczenie.

Regularne ćwiczenia fizyczne mogą obniżyć ryzyko depresji u osób starszych, jak wynika z najnowszych wyników badań. W badaniach przeprowadzonych na Uniwersytecie w Finlandii badano związek pomiędzy intensywnością wysiłku fizycznego a występowaniem objawów depresji. W doświadczeniu brały udział 663 osoby w wieku powyżej 65 lat. Rezultaty potwierdziły przypuszczenia, że zmniejszenie poziomu aktywności fizycznej u badanych zwiększało prawdopodobieństwo wystąpienia depresji bez względu na warunki socjoekonomiczne czy stan zdrowia. Tylko 30% badanych utrzymywało wysoki poziom aktywności fizycznej i u tych osób zaobserwowano mniej przypadków depresji w porównaniu z osobami nie ćwiczącymi. Odpowiedni poziom aktywności fizycznej jest więc warunkiem koniecznym dla utrzymania dobrego stanu psychicznego.

Niedobór ruchu wpływa niekorzystnie na organizm. W połączeniu z innymi negatywnymi czynnikami, np. niewłaściwym odżywianiem i stresem, może być przyczyną chorób cywilizacyjnych (nadwaga, otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroba wieńcowa). Osłabienie zdolności poruszania się, spowodowane chorobą lub unieruchomieniem, może być przyczyną licznych ogólnoustrojowych następstw i powikłań, które wymagają długotrwałego i kosztownego leczenia oraz dodatkowej opieki rehabilitacyjnej. Występuje tzw. zjawisko „błędnego koła” - ograniczanie ruchu zmniejsza sprawność motoryczną, a zmniejszona sprawność motoryczna ogranicza ruch. W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera zapobieganie następstwom upośledzenia lub braku aktywności ruchowej, w myśl zasady, że „lepiej zapobiegać, niż leczyć”.

ZADANIA OPIEKUNA MEDYCZNEGO W ZAPOBIEGANIU UPADKOM PACJENTA

Upadki zdarzają się ludziom w każdym wieku, jednak najczęściej dotyczą zwykle osób starszych, a częstość ich występowania wzrasta wraz z wiekiem. Do większości upadków dochodzi podczas wykonywania prostych czynności, np. podczas wstawania, siadania, pochylania się, czy chodzenia.

Przyczyny upadków:

• czynniki wewnętrzne - wynikające ze stanu chorobowego pacjenta, zaburzeń w obrębie organizmu, wieku:

• zmian inwolucyjnych usposabiających ludzi starszych do upadku ; dotyczą narządów zmysłu, które biorą udział w kontroli postawy; wzroku, słuchu, równowagi, układu nerwowego i mięśniowo - szkieletowego (choroba Parkinsona, otępienie, choroba Alzheimera);

• upośledzenia wzroku wywołanymi różnymi chorobami, które powodują obniżenie adaptacji do ciemności i ostrego światła,widzenia przestrzennego;

• zmian zwłaszcza u osób starszych w obrębie układu mięśniowego, które polegają na zaniku komórek mięśniowych, osłabieniu siły mięśniowej (osłabienie kk dolnych);

• stanów udarowych, które w różnym stopniu upośledzają sprawność motoryczną chorych;

• zaburzeń rytmu serca;

• spadek RR;

• niewydolności kręgowo -podstawnej;

• zaburzeń chodu;

• założonych opatrunków gipsowych;

• upadków w przeszłości które predysponują do ryzyka upadku;

• stosowanie leków moczopędnych, psychotropowych;

• każdej choroby infekcyjnej np. zapalenia dróg moczowych, nietrzymania moczu, które pogarszają stan ogólny i sprawność pacjenta.

• czynniki zewnętrzne - związane z warunkami pobytu w szpitalu lub domu lub poza domem:

• wysokie progi, śliskie podłogi, nierówne powierzchnie, luźno leżące dywaniki, dywany pozwijane na brzegach, luźno leżące przewody elektryczne;

• zbyt słabe lub rażące oświetlenie;

• zbyt strome schody, brak poręczy, nierówne lub wysokie stopnie;

• krzesła i fotele bez poręczy, niestabilne i łatwo przewracające się;

• zbyt wysoko umieszczone półki i szafki;

• zbyt wysokie lub zbyt niskie łóżko;

• niski sedes, brak uchwytów w sanitariach, śliska wanna lub brodzik bez maty antypoślizgowej;

• wysokie krawężniki;

• nierówne i dziurawe chodniki;

• śliskie chodniki;

• nieprzystosowane wejścia i schody w budynkach.

Najczęstsze następstwa upadków:

• urazy i ciężkie obrażenia (rany, oparzenia, wstrząśnienia mózgu, krwiaki wewnątrzczaszkowe, zgon);

• złamania;

• unieruchomienie (na skutek złamania lub potłuczenia), zagrażające licznymi powikłaniami;

• zespół poupadkowy (oznacza lęk przed kolejnym upadkiem, osłabienie wiary w siebie, niepodejmowanie niektórych czynności z obawy przed upadkiem, np. zakupów, sprzątania, z odmową wstania z łóżka włącznie) - wtórnie przyczynia się do upośledzenia aktywności fizycznej.

Osłabienie aktywności ruchowej, uniemożliwiające przemieszczanie się, skłania pacjenta do pozostania w łóżku. Długotrwałe przebywanie w łóżku i brak aktywności ruchowej określane mianem „zespołu unieruchomienia”, powoduje zawsze złożone dysfunkcje dot. wszystkich układów organizmu człowieka, tzn.:

• ukł. krążenia (zagęszczenie krwi, zastój żylny, zatory, stany zapalne żył, zakrzepica żył głębokich, niedociśnienie, obrzęki);

• ukł. oddechowego (zapal. płuc, zachłyśnięcia, zmniejszenie objętości płuc, zaburzenia wymiany gazowej);

• ukł. nerwowego (niedotlenienie mózgu, apatia, senność, śpiączka);

• narządu ruchu (zaniki mięśniowe, przykurcze stawów, usztywnienia, osteoporoza, bóle i złamania kości);

• ukł. pokarmowego (brak łaknienia, nudności, wymioty, zaparcia, przyrost masy ciała, opadniecie narządów jamy brzusznej);

• ukł. moczowo-płciowego (zastój moczu, zab. czynności nerek, zakażenia ukł. moczowo-płciowego);

• skóry i tkanek miękkich (odleżyny, odparzenia, stany zapalne skóry i tkanek miękkich);

• innych struktur (zab. wodno-elektrolitowe, nadmiar wapnia w surowicy krwi, zakażenia ogólnoustrojowe, spadek sprawności mechanizmów termoregulacyjnych, upośledzenie mechanizmów odpornościowych, przedwczesne starzenie się organizmu).

Właściwa opieka ma na celu:

• unikanie zagrożeń i upadków;

• zapobieganie urazom;

• umożliwienie samodzielnego i bezpiecznego poruszania się;

• pomoc w zachowaniu jak najdłużej sprawności i niezależności podopiecznych.

Zadania opiekuna medycznego:

• zapewnienie sprzętu pomocniczego (laski, trójnogi, balkoniki, okulary);

dobranie wygodnego i stabilnego obuwia (najlepiej z tworzyw naturalnych; nie może być za duże, zbyt szerokie i luźne);

• udzielenie porad dot. bezpiecznych zachowań;

• zachęcanie do dbania o dobrą kondycję psychofizyczną, a szczególnie do wykonywania ćwiczeń fizycznych ukierunkowanych na zwiększenie siły mięśniowej i koordynacji ruchów oraz zachowania równowagi;

• pomoc w funkcjonalnym urządzeniu mieszkania (odpowiednia wysokość stołów, krzeseł, łóżka, półek) i modernizacji łazienki (prysznic bez kabiny i brodzika, maty antypoślizgowe, uchwyty w sąsiedztwie prysznica i sedesu, miska klozetowa umocowana wyżej lub specjalna nakładka na sedes);

• ocena warunków domowych pod kątem zagrożenia upadkiem: poprawa bezpieczeństwa na schodach (właściwe oświetlenie, poręcze, stopnie oklejone jaskrawą taśmą), wyeliminowanie zagrożeń (śliska podłoga, przesuwalne dywaniki, wysokie progi);

• w razie konieczności zabezpieczenie łóżka bocznymi poręczami oraz poinformowanie podopiecznego i jego rodziny o zagrożeniach i możliwościach zapobiegania im.

Poważne skutki upadków - bezpośrednie i odległe:

• Złamania kości - występują znacznie częściej u kobiet w okresie pomenopauzalnym, niż u mężczyzn w tym samym okresie życia. Powyżej 75 roku życia różnice zmniejszają się. Kość promieniowa przeważnie ulega złamaniu powyżej nadgarstka nieraz z licznymi fragmentami kości. Złamania kości udowej podkrętarzowe przebiegają zwykle z przesunięciem odłamów, co wymaga operacyjnego ich zespolenia; przezkętarzowe są niestabilne w około połowie przypadków. Złamania bez przemieszczenia odłamów mogą pozostać nierozpoznane. Leczenie operacyjne, czyli zespolenie odłamów, albo wstawienie endoprotezy, która pozwala na szybkie przywrócenie zdolności chodzenia, nie zawsze jest akceptowane przez pacjentów. Każde zaniedbanie leczenia i usprawniania podobnie jak podejmowanie prób chodzenia wtedy, gdy potrzebna jest operacji przyczynia się do postępującej niesprawności.

• Niesprawność - wielogodzinne leżenie nasila osteoporozę i znacznie przyspiesza zanik mięśni. U chorych leżących występują powikłania zakrzepowo-zatorowe, skłonność do zakażeń, często depresja. Osoby z nadciśnieniem tętniczym skutecznie leczone przed wypadkiem obserwują destabilizację ciśnienia, podobnie chorzy na cukrzycę wymagają nieraz intensyfikacji farmakologicznego leczenia. Z czasem u osób leżących występuje przewlekłe zakażenie dróg moczowych, odleżyny i zapalenie płuc, a następstwem wymienionych powikłań jest często zejście śmiertelne. Leczenie inwazyjne nieraz uniemożliwia ciężki stan ogólny pacjenta, albo otępienie. Złamania trzonu kręgów częste w odcinku piersiowym kręgosłupa mają przeważnie charakter złamania kompresyjnego, a upadek rzadziej jest ich przyczyną. Skutkiem upadków są raczej złamania wyrostków kręgów.

• Lęk - bywa innego rodzaju ujemnym następstwem upadku. Poczucie zagrożenia i niechęć do opuszczania domu albo, jeżeli upadek zdarzył się w mieszkaniu - ograniczanie codziennej aktywności ruchowej prowadzi do izolacji, poczucia osamotnienia, nieraz do depresji, a innym razem do otyłości. Z biegiem lat występują wymienione wyżej powikłania. Poupadkowe stany lękowe mogą wystąpić u osób, które nie poniosły żadnej szkody w wyniku przewrócenia się.

• Wychłodzenie (hipotermia) - jest rzadziej występującym, ale groźnym następstwem upadku, który zwykle ma miejsce w niedostatecznie ogrzanym mieszkaniu. Bezpośrednią jego przyczyną bywa niemożność podniesienia się i wielogodzinne leżenie.

METODY PROFILAKTYKI ZNIEKSZTAŁCEŃ NARZĄDU RUCHU

Pacjenci wymagający pozostania w łóżku powinni być układani w optymalnej dla nich pozycji, w zależności od jednostki chorobowej i stanu ogólnego, z zastosowaniem podstawowych metod profilaktyki zniekształceń narządu ruchu, do których zalicza się:

• ułożenie funkcjonalne kończyn i ciała - zapobiega wadliwym ustawieniom stawów;

• częste zmiany pozycji ciała (ułożenia co najmniej co 2 godziny);

• ćwiczenia bierne (to ćwiczenia wykonywane przez terapeutę bez współudziału pacjenta) - pozwalają utrzymać pełny zakres ruchów w stawach i zapobiega przykurczom;

• ćwiczenia czynne - zapobiegają zanikom mięśniowym, przeznaczone są dla osób, które potrafią czynnie poruszać kończynami;

• masaż (jeśli nie ma p/wskazań, np. żylaków, zapalenia żył);

• pionizacja bierna i czynna.

Ułożenie funkcjonalne

Przykładem ułożenia funkcjonalnego jest tzw. pozycja neutralna, która zapobiega wadliwym ustawieniom stawów przez następujące ułożenie poszczególnych części ciała:

• tułów znajduje się w jednej osi z biodrami i stawami skokowymi;

• stawy kolanowe lekko ugięte pod kątem ok. 5-10º;

• stopy ustawione pod kątem prostym z palcami skierowanymi do góry, aby zapobiec powstaniu stopy końsko-szpotawej (to wada o charakterze deformacji - zgięcie podeszwowe stopy i przywiedzenie przodostopia);

Stopa końsko-szpotawa obustronna.

• kończyny górne ugięte w stawach ramiennych pod kątem ok. 30º i odwiedzone pod kątem ok. 35º;

• stawy nadgarstkowe w lekkim przeproście 20-30º, a dłonie lekko zgięte;

• głowa ułożona w linii prostej z kręgosłupem (nadmierne odgięcie głowy lub skręcenie szyi u nieprzytomnego sprzyja zastojowi żylnemu w obrębie głowy).

Ułożenie i stabilizacja ciała w takiej pozycji (neutralnej) wymaga zastosowania sprzętu pomocniczego: wałków, poduszek, klinów, itp.

Częstość zmiany i rodzaj ułożenia zależą od stanu chorego. U ciężko chorych zaleca się (jeśli nie ma p/wskazań) zmianę pozycji ciała średnio co 2 godziny. Czynność ta może być wykonywana przez 1 opiekuna ale z pacjentem, który współpracuje z opiekunem. Często jednak zmiana ułożenia pacjenta wymaga udziału dwóch lub więcej osób, dlatego też w miarę możliwości należy posługiwać się sprzętem pomocniczym do przemieszczania pacjenta: łatwoślizgami, podnośnikami, rolkami i nowoczesnymi łóżkami wielosekcyjnymi (z możliwością uniesienia wezgłowia, posadzenia chorego, opuszczenia nóg, a nawet pionizacji i rotacji bocznej).

Prawidłowe ułożenie chorego z porażeniem połowiczym zapobiega odleżynom i przykurczom oraz zapaleniu płuc (obracanie chorego co 2- 3 h z uwzględnieniem ułożenia na plecach, na „zdrowym" i na „chorym" boku.

Chorych z porażeniem połowiczym zaleca się układać na stronie niedowładu ponieważ jest stymulacja od podłoża, powoduje rozciąganie porażonej strony i pozwala na wykonanie ruchów zdrową stroną. Ułożenie na stronie porażonej w kierunku wejścia do pokoju zmusza pacjenta do dodatkowej aktywności ruchowej.

Na rys. poniżej: podstawowe ułożenia chorego po udarze mózgu.

1). Ułożenie na plecach.

Kończyna górna w odwiedzeniu i nadgarstek w hiperekstenzji. Kończyna dolna wyprostowana, stopy podparte.

2). Ułożenie na zdrowym boku

3). Ułożenie na chorym boku.

4). Ułożenie na brzuchu.

Ćwiczenia bierne- to ćwiczenia wykonywane przez personel medyczny (najczęściej rehabilitanta) bez współudziału chorego. Fizjologicznie - znaczenie ćwiczeń biernych - polega na wspomaganiu działania mechanizmu tzw. „pompy mięśniowej”. Wykonuje się je 2 - 3 razy dziennie, nie sprawiając przy tym bólu choremu.

Cele ćwiczeń biernych:

• zmiana ruchu biernego na czynny (ruch wykonywany samodzielnie przez pacjenta);

• zapobiegają zesztywnieniom stawowym - zachowanie pełnego zakresu ruchu w stawach;

• zapobieganie przykurczom mięśniowym,

• utrzymanie naturalnej długości i elastyczności mięśni;

• zapobieganie obrzękom zastoinowym;

• zapobiegają pośrednio odleżynom i wielu innym niekorzystnym zagrożeniom wynikającym z procesu chorobowego.

Podstawowym zadaniem ćwiczeń biernych jest oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy przez udrażnianie szlaków torowania głównie proprioceptywnego zwanego czuciem głębokim. Uzyskuje się je albo przez docisk na powierzchnie stawowe w trakcie wykonywania ćwiczeń, albo przez pełne rozciągnięcie mięśnia w obrębie stawu, w okolicy, którego znajdują się jego przyczepy. Ćwiczenia bierne korzystnie wpływają na sferę czucia powierzchownego, które uaktywnia się na drodze drażnienia eksteroreceptorze skóry pacjenta poprzez jej kontakt z ręką terapeuty prowadzącej ruch bierny.

Wskazania:

• porażenia i niedowłady mięśni szkieletowych,

• zwiększone patologicznie napięcie mięśniowe (napięcie spastyczne),

• nieutrwalone ograniczenia ruchomości w stawach,

• zła trofika tkanek miękkich,

• potrzeba utrzymania odpowiedniej długości i elastyczności w mięśniach szkieletowych.

Ćwiczenia bierne stawu skokowego.

Ćwiczenia czynne ( wolne i z dawkowanym oporem) to ćwiczenia, które wykonuje pacjent samodzielnie na komendę terapeuty i pod jego kontrolą. Przy słabych mięśniach ćwiczenia te prowadzone są w pozycjach izolowanych oraz ze stabilizacją bliższego odcinka stawu.

Prowadzi się je w pewnym rytmie i tempie, przestrzegając następujących okresów ruchu:
a) pozycja wyjściowa,
b) skurcz mięśnia i ruch w stawie w pełnym zakresie,
c) rozkurcz mięśnia i powrót do pozycji wyjściowej,
d) odpoczynek - przerw.

Cele:
- zwiększenie siły i wytrzymałości przede wszystkim określonej grupy mięśniowej
- utrzymanie i zwiększenie zakresów ruchu w stawach
- poprawa koordynacji ruchowej

Wskazania:
•    Zaniki i osłabienie siły mięśniowej,
•    Niepełny zrost kostny,
•    Zmiany zwyrodnieniowe stawów,
•    Ograniczenia ruchomości w stawach,
•    Stany po unieruchomieniu,
•    Zespoły bólowe w obrębie aparatu ruchu,
•    Wzmożone spoczynkowe napięcie mięśni,
•    Zaburzenia koordynacji nerwowo-mięśniowej.

Ćwiczenia czynne kończyny dolnej

Ćwiczenia izometryczne wyróżnia je „brak ruchu”, polegają one na czynnym napinaniu mięśni bez zmiany długości ich włókien (bez rozciągania mięśnia). Skurcz izometryczny nie powoduje ruchu w stawie, ponieważ nie zmienia się odległość przyczepów mięśni do kości. Ćwiczenia izometryczne wykorzystuje się do przeciwdziałania zanikom mięśni, utrzymania aktywności mięśni unieruchomionych części ciała (przy urazach, złamaniach) oraz do uzyskiwania przyrostu masy i siły mięśni.

PIR - poizometryczna relaksacja mięśni jedna z technik energizacji mięśni - do likwidacji nadmiernego napięcia mięśni tonicznych. Techniki stosowane w tej metodzie dokładnie wykrywają, który mięsień, bądź grupa mięśni jest bolesna i /lub uległa skróceniu powodując dyskomfort u pacjenta. Specyficzne pozycje wyjściowe, właściwe techniki oraz umiejętnie dawkowany ruch skutecznie pozwala przywrócić mięśniom ich prawidłowe funkcje. Podczas PIR wykorzystuje się dodatkowo fazy wdechu i wydechu do zwiększenia i zmniejszenia napięcia mięśniowego, w czasie którego następuje rozciągnięcie mięśnia.

Wskazania:
•    Wzmożone napięcie mięśniowe ograniczające zakres ruchu w stawie,
•    Wzmożone napięcie mięśniowe wywołujące ból przy dotyku oraz ruchu,
•    Zwiększenie elastyczności oraz poprawa kurczliwości tkanki mięśniowej,
•    Usprawnienie przepływu krwi w naczyniach włosowatych mięśni,
•    Normalizacja pobudzenia receptorów skóry oraz czucia głębokiego, dzięki czemu z mięśnia do mózgu dostarczane są prawidłowe informacje,
•    Zaburzenia czynnościowe mięśni (urazowe, przeciążeniowe),
•    Naciągnięcia mięśni związane ze zmożonym wysiłkiem fizycznym,
•    Skrócenia długości mięśni jako powikłanie długotrwałego unieruchomienia.

Pionizacja - stosowana jest w celu stopniowego przystosowania układu krążenia do ponownego funkcjonowania w pozycji pionowej. Wyróżnia się bierne unoszenie ciała, z wykorzystaniem stołu pionizacyjnego lub nowoczesnych łóżek, i czynne unoszenie ciała, czyli stopniowe przechodzenie z pozycji leżącej - przez półsiedzącą, siedzącą płaską i z opuszczonymi nogami- do pozycji stojącej.

Należy pamiętać, że pierwsza pionizacja czynna chorego po dłuższym okresie przebywania w łóżku powinna się odbywać zawsze w obecności pielęgniarki i przebiegać następujący sposób:

• chory siada płasko w łóżku;

• chory siada na brzegu łóżka z nogami opuszczonymi;

• chory przebywa w pozycji siedzącej przez kilka minut;

• pielęgniarka (opiekun asekuruje dodatkowo chorego przed upadkiem) pomaga choremu stanąć na krótko, cały czas go obserwując, gdyż w czasie pionizacji czynnej może dojść do upadku (jeżeli chory podczas pionizacji skarży się na złe samopoczucie, zawroty głowy lub dochodzi do omdlenia, należy natychmiast położyć go do łóżka!);

• jeżeli chory się dobrze czuje, pielęgniarka i opiekun pomagają mu przejść parę kroków i usiąść w fotelu.

Asekuracja przy chodzeniu

Udzielając pomocy przy chodzeniu, należy stać bliżej słabszej strony chorego. Obciążenie jest przyjmowanie w okolicy talii opiekuna, który powinien stać nieco z tyłu za chorym. Chory nie chwyta opiekuna, gdyż w razie upadku może to uniemożliwić prawidłowe zareagowanie i doprowadzić do urazu u opiekuna. Opiekun, wiedząc, że podopieczny ma zaburzenia równowagi, może podtrzymywać jego rękę lub obejmować go w talii, trzymając za elementy ubrania: a - prawidłowe podtrzymanie ręki chorego przy chodzeniu, b -postępowanie w razie upadku (jeżeli chory zaczyna upadać, osoba asekurująca szybko przesuwa się za niego i przybiera taką pozycję, że chory obsuwa się po niej na podłogę).

Wymienione wyżej czynności należą do profilaktyki powikłań związanych z bezruchem i jeśli nie mma wyraźnych przeciwwskazań klinicznych, należy je niezwłocznie wdrażać u wszystkich chorych leżących niezdolnych do samodzielnego poruszania się.

Charakterystykę najczęstszych powikłań wynikających z unieruchomienia, takich jak: zaniki mięśniowe (atrofia), zapalenie płuc, zakrzepy i zatory, odleżyny, zmiany patologiczne w stawach (owrzodzenia, przykurcze, ograniczenie ruchomości), upośledzenie motoryki i opróżniania przewodu pokarmowego, zaburzenia ze strony układu moczowego (moczenie, infekcje dróg moczowych) oraz stosowne do nich działania profilaktyczne przedstawiono niżej.

Masaż

Masażem nazywamy oddziaływanie bodźcami mechanicznymi na tkanki organizmu, przy biernym zachowaniu masowanego. Znajduje on zastosowanie w profilaktyce, leczeniu i rehabilitacji chorób. Masaż jest jedną z dziedzin fizjoterapii.

Wzmianki o stosowaniu masażu sięgają 5000 lat p.n.e. Właściwy rozwój masażu datuje się od czasów starożytnej Grecji. Masaż ten miał charakter higieniczny, i wykonywany był przez niewolników. W średniowieczu, masaż stracił znaczenie. Dopiero w XVI w. francuski lekarz Pare, po raz pierwszy zaczął stosować masaż jako oficjalną metodę leczenia. Rozwój masażu leczniczego nastąpił na początku XIX w. a znacząco przyczynił się do tego Per Henrik Ling, założyciel Centralnego Instytutu Gimnastycznego w Sztokholmie. Tam opracowany został system stosowania masażu w poszczególnych chorobach narządu ruchu. Późniejszy rozwój nauk medycznych, przyczynił się również do opracowania nowych metod masażu, stosowanego w leczeniu schorzeń internistycznych. Ten rodzaj masażu nazywamy masażem segmentarnym.

Rodzaje masażu

Można wyróżnić trzy kierunki masażu:

• Masaż leczniczy:

• klasyczny masaż leczniczy -  polega na odpowiednim ułożeniu chorego i stosowaniu klasycznych
  technik masażu (głaskania, rozcierania, ugniatania, oklepywania, wstrząsania i wibracji).

• specjalistyczny masaż leczniczy:

• masaż segmentarny,

• masaż łącznotkankowy,

• masaż okostnowy,

• masaż izometryczny.

• masaż w środowisku wodnym:

• masaż podwodny,

• masaż wirowy,

• masaż natryskowy.

• masaż z wykorzystaniem urządzeń do masażu:

• masaż wibracyjny,

• masaż pneumatyczny,

• masaż synkardialny.

• Masaż sportowy.

• Masaż higieniczno - kosmetyczny.

ZANIKI MIĘŚNIOWE

Przy braku ruchu szybko dochodzi do zaburzeń ukrwienia i odżywienia mięśni. W nieaktywnych mięśniach obniża się stężenie glikogenu (polisacharyd-wielocukier), co jest powodem wzrostu stężenia kwasu mlekowego. Te negatywne zmiany biochemiczne pojawiają się już po 6 godzinach unieruchomienia i narastają najszybciej w pierwszych 3 - 5 dniach bezruchu. W konsekwencji dochodzi do spadku syntezy białek strukturalnych mięśni i zmniejszenia długości włókien mięśniowych oraz ich masy i obwodu, a co za tym idzie - obniżenia napięcia i siły oraz zwiększenia męczliwości mięśni. Unieruchomienie osłabia siłę mięsni kk dolnych i innych mięśni, w tym również mięśni oddechowych, prowadząc do zaburzeń oddychania i ciężkich zapaleń płuc.

ZADANIA OPIEKUNA MEDYCZNEGO W PROFILAKTYCE ZAPALENIA PŁUC

I ZMIAN ZAKRZEPOWYCH

Zapalenie płuc

Zapalenie płuc wśród pacjentów leżących jest najczęstszym powikłaniem oddechowym występującym w następstwie unieruchomienia. Do jego rozwoju głównie przyczynia się: złe lub niedostateczne napowietrzenie płuc, zaburzone odkrztuszanie wydzieliny, aspiracja śliny i wymiocin oraz wysychanie błon śluzowych dróg oddechowych.

Zadania opiekuna medycznego w profilaktyce zapalenia płuc:

• stworzenie odpowiedniego mikroklimatu w sali chorych

• zapewnienie dostępu świeżego powietrza (częste wietrzenie sali),

• zapewnienie wilgotności (wykorzystanie nawilżaczy powietrza, wartość wilgotności względnej wynosi 40-60%),

• zapewnienie odpowiedniej temperatury (optymalna temp. sali, w której przebywają chorzy powinna wynosić 18-20ºC);

• zachęcanie pacjenta do głębokiego oddychania, tak aby wszystkie obszary płuc były regularnie wentylowane;

• po konsultacji z pielęgniarką: kilkakrotnie w ciągu dnia oklepywanie klp i pleców chorego ręką złożoną w „łódkę” od dołu do góry;

• zachęcanie do efektywnego kaszlu z odkrztuszaniem wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych (wskazane jest, aby odkrztuszanie było poprzedzone: gimnastyką oddechową, prowadzoną przez fizjoterapeutę lub pielęgniarkę, oklepywaniem klp, inhalacją lub drenażemułożeniowym (statyczny: chory przyjmuje pozycję siedzącą - przy zmianach zlokalizowanych w tylnych częściach płata, chory siedzi nieco pochylony do przodu, a przy zmianach w przedniej części płata- nieco do tyłu); wysokie ułożenie chorego w łóżku;

• po konsultacji z fizjoterapeutą lub pielęgniarką zaproponowanie choremu treningu oddechowego z użyciem sprzętu pomocniczego, np. dmuchanie przez słomkę do szklanki z wodą;

• częsta zmiana pozycji u chorych leżących (zmianę i rodzaj pozycji ustala opiekun z pielęgniarką).

Korzystne jest układanie chorego w pozycjach drenażowych (z obniżeniem wezgłowia i na brzuchu), które pozwalają na ułatwienie ewakuacji wydzieliny z dróg oddechowych. Opiekun pomaga pielęgniarce w układaniu chorego w pozycji drenażowej, a później towarzyszy pacjentowi.

W przypadku chorych z objawami wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego, zwłaszcza we wczesnym okresie uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (w urazach, udarach), p/wskazane jest układanie w pozycji z głową poniżej poziomu klp oraz w pozycjach utrudniających wydech, ponieważ może to: utrudnić odpływ krwi żylnej z czaszki, nasilać obrzęk mózgu i w konsekwencji prowadzić do pogorszenia stanu neurologicznego.

Pozycja taka jest też p/wskazana u chorych z: niewydolnością serca, wysokim RR i dusznością.

Przy układaniu na brzuchu należy pamiętać o zastosowaniu podpórek pod biodra i barki, co zmniejszy ucisk na brzuch.

---