Andrzej Stoff, Temat utworu literackiego

Mówić możemy o temacie utworu, a nie dzieła literackiego. Temat jest bowiem tematem wyłącznie jednostkowego faktu literackiego. Temat pojawia się dopiero wraz z każdorazową realizacją "normy" dzieła literackiego w materiale konkretnego utworu.

Temat - jest zawsze faktem językowym, najczęściej jednozdaniową wypowiedzią odnoszącą się do pojedynczego obiektu innego rodzaju - utworu literackiego.

Temat jest wypowiedzią o utworze, nie jest składnikiem dzieła literackiego.

Temat zawsze jest jednością odpowiadającą jedności utworu, do którego się odnosi.

W treści utworu nie ma żadnego sformułowania, które można byłoby uznać za temat. Rozpoznanie "treści" tematu następuje na poziomie przedmiotowości utworu w złożonym procesie jego percepcji i wymaga dopiero językowego ujęcia.

quasi-sądy sądy

Temat jest sądem o utworze, ponieważ uogólnia wyniki poznawania jego treści.

Prymat ontologiczny utworu względem tematu:

• temat jest wypowiedzią o czymś, co istniało wcześniej od niego,

• fakt sformułowania tematu nie zmienia niczego w samym utworze ani jego statusu,

• treść tematu zależy od "treści" utworu, jest jej ujęciem w sposób zhierarchizowany i uogólniający.

Temat jest wynikiem poznania utworu, skutkiem poszukiwania uogólnionej formuły dla jego treści.

Możliwość sformułowania tematu uznanie statusu utworu jako dzieła literackiego. Temat jest znakiem tożsamości tekstu.

Obecność tematu należy uznać za jedno z kryteriów kategorialnych dzieła literackiego.

Kwestia intencjonalności tematu:

• temat jest autorski, ale zarazem nie jest,

• to, co poznający dany utwór uchwyci i sformułuje jako temat, jest językowym odpowiednikiem przedmiotowego odniesienia utworu,

• "treść" tematu pochodzi z dzieła, forma językowa - od osoby dzieło poznającej.

Temat odczytywany jest z rodzaju elementów świata utworu i relacji między nimi i formułowany na podstawie analogii z odpowiednim przedmiotowo zakresem rzeczywistości.

obiegowy motyw - zależy od autora;

temat - coś obiektywnego i pewnego

Temat ma związek z genezą utworu, ale musi być to temat zrealizowany, a nie domniemany czy podpowiedziany przez autora.

Funkcją tematu jest wskazywanie tego zakresu rzeczywistości, którego utwór dotyczy, to jest: który przedstawia, problematyzuje i proponuje w określony sposób zrozumieć.

Sformułowanie tematu utworu jest więc warunkiem uchwycenia związku między nim a światem.

tytuł - temat

Skąd pochodzą elementy słowne składające się na formułę tematu?

- sformułowane w tekście zdania, nazwane tematem i tak nim nie są

idea utworu - jej sformułowanie często pojawia się w samym utworze

Sformułowanie tematu jest pierwszą fazą i pierwszym stopniem poznania utworu literackiego. język jego jest językiem prezentacji wyników poznania, a nie kontynuacją stylu utworu język ogólny

Sformułowanie tematu:

• powinno uwzględniać gatunkową przynależność utworu, konwencję estetyczną, podstawowe właściwości strukturalne,

• temat nie może uwzględniać właściwości oczywistych i błahych,

• w wierszu temat nie może wskazywać jedynie ogólnego uczucia, stanu (np. miłość, żal, tęsknota itp.), musi oddać coś z niepowtarzalności ujęcia, konkretności utworu; temat wiersza musi oddawać to, co jest w nim własne,

• w utworach fabularnych temat musi oddawać poprawną hierarchię wątków,

• przy utworach takich jak alegoria, metafora, parabola temat powinien wskazywać na semantyczną dwoistość, następnie ustalać rodzaj wykorzystanej techniki; temat uświadamia właściwy styl odbioru,

• temat utworów dygresyjnych,

• przy utworach dramatycznych w ujęciu tematu musi znajdować się wzmianka identyfikująca konwencję dramatyczno-teatralną (tragedia czy komedia, farsa, dramat poetycki, dramat absurdu)

Formułowanie tematu to nie tylko klasyfikacja utworów! To wysiłek zmierzający do zorientowania wstępnego w zakresie ludzkich spraw, o których jest w tych dziełach mowa.

temat - streszczenie

intuicja

"liczba sformułowań tematu", a nie "liczba tematów"! każdy utwór ontologicznie może mieć tylko jeden temat

Każdy istniejący utwór ma swój temat, ale dopiero w wyniku poznania utworu może być on uchwycony i sformułowany.

Dwie tendencje przy formułowaniu tematu:

1. ujednolicanie poszczególnych sformułowań tematu danego utworu,

2. różnicowanie jego językowego kształtu tak, by miała ona piętno formułującego go.

Poprawnych sformułowań tematu może być więcej niż jedno, ale ich liczba nigdy nie jest dowolna. Jest to liczba ograniczona (formułowanie tematu bliższe jest interpretacji niż konkretyzacji, jest procesem intelektualnym).

tematy "obiegowe"

motywy "obiegowe" - powtarzalne cząstki konstrukcyjne dzieła literackiego

Skoro temat jest zawsze tematem tego oto, a nie żadnego innego utworu, to jego sformułowanie musi oddawać to, co w szczególny sposób jest tylko tego utworu właściwością.

interpretacja - temat

Wg Ingardena - chociaż dzieło literackie "samo z siebie nie może się zmieniać, to jednak może zostać zmienione". Zmiany wprowadzają konkretyzacje.

Temat jest czymś bardziej esencjonalnym i istotnościowym, wręcz gwarantem tożsamości utworu, łatwym do zapamiętania i rozpoznania.

Temat w innych sztukach.

W muzyce - część konstrukcji utworu (aranżacji, fugi, sonaty), pewien konkret brzmieniowy.

Temat muzyczny należy do struktury brzmieniowej dzieła, temat utworu literackiego jest rezultatem jego poznania.

W malarstwie - często temat może być utożsamiany z tytułem (malarstwo rodzajowe, historyczne, abstrakcyjne).

W malarstwie przedmiot uchwycony jest zawsze w wyłącznie jednej, momentalnej fazie swojego istnienia. Utwór literacki rozgrywa się w czasie.

- znak arbitralny, pełni funkcję identyfikowania dzieła

- tytuł nie jest elementem koniecznym dzieła z punktu widzenia ontologii

- informuje o zawartości treściowej

- identyfikuje zakres rzeczywistości, do którego odnosi się treść utworu literackiego, służy porozumieniu autora z czytelnikiem

- ustala przedmiot tekstu w kontekście rzeczywistości

- wytwór "derywacji tekstowej"

- oddaje prawdę tekstu w kontekście niego samego

kolejna interpretacja jedynie inaczej oświetla utwór

dotyczy bardziej podstaw semantyki utworu

---