1. Geopolityczne znaczenie terytorium państwa.

Terytorium państwa obejmuje ląd ze wszystkimi wodami wewnętrznymi, przestrzeń pod
powierzchnią ziemi, obszar powietrzny oraz przylegający pas wód morskich. Za terytorium
państwa uważa się również w aspekcie prawnym pokłady statków morskich i samolotów, pływających i latających pod banderą danego państwa. Cechami państwa są: terytorium, ludność i suwerenna władza. Zasięg terytorium państwa wyznaczają granice. Władza państwa, czyli zwierzchnictwo terytorialne, ma charakter suwerenny i wyłączny. Z geograficzno-politycznego punktu widzenia zwraca się szczególną uwagę na wielkość i kształt terytorium państwa. Ważnym problemem jest także rozwój terytorialny państwa. Może on odbywać się przez zjednoczenie, podbój i okupację, aneksję, dobrowolne odstąpienie lub wymianę oraz przyrost naturalny terytorium. Lokalizacja, fizjografia i kształt państwa często podnoszą lub obniżają wartość jego terytorium. Oceniając państwo pod względem jego wielkości terytorialnej należy wziąć pod uwagę efektywność terytorium oraz jego kształt.

2. Wpływ polityki zagranicznej mocarstw na przebieg granic i kształt terytorialny państw.

3. Terytorium morskie państwa (morskie wody wewnętrzne, morze terytorialne - ich zasięg i cechy).

Morskie wody wewnętrzne rozciągają się od rzeczywistego brzegu lądu do wytyczonych linii podstawowych i zaliczane są w całości do terytorium państwa nadbrzeżnego. W pasie morskich wód wewnętrznych państwo ma więc pełną jurysdykcję zarówno nad wodą, przestrzenią powietrzną, jak i dnem i podziemiem morskim. Państwo nadbrzeżne reguluje dostęp do swoich wód wewnętrznych obcych statków i okrętów, określa warunki ich przebywania na tych wodach, określa status portów. Może zamknąć morskie wody wewnętrzne bez podania powodów. Na morskich wodach wewnętrznych nie obowiązuje prawo nieszkodliwego przepływu. Jedynym ograniczeniem jurysdykcji państwa nadbrzeżnego nad morskimi wodami wewnętrznymi jest prawo przejścia tranzytowego szlakiem archipelagowym - jeżeli przed wyznaczeniem granic morza archipelagowego istniał na tych wodach szlak żeglowny, to państwo archipelagowe ma obowiązek udostępnić ten szlak dla dalszej żeglugi i znosić wykorzystywanie go (ale wyłącznie wyznaczoną trasą).

Morze terytorialne państwa nadbrzeżnego rozciąga się maksymalnie do 12 mil morskich od linii podstawowej. Pas morza terytorialnego jest zaliczany do terytorium państwa, a co za tym idzie podlega suwerennej władzy państwa nadbrzeżnego (przestrzeń powietrzna nad morzem terytorialnym, samo morze, a także dno i podziemie morskie). Państwo nadbrzeżne reguluje zatem w swym ustawodawstwie wszystkie kwestie związane z uprawianiem żeglugi po morzu terytorialnym, z uwzględnieniem norm prawa międzynarodowego, które przyznają statkom i okrętom innych państw prawo nieszkodliwego przepływu przez morze terytorialne państwa nadbrzeżnego. Zgodnie z ustalonym zwyczajem, przepływ jest nieszkodliwy, dopóki nie narusza pokoju, porządku publicznego lub bezpieczeństwa państwa nadbrzeżnego. Przepływ powinien być nieprzerwany i szybki, obejmować może jednak zatrzymanie się i zarzucenie kotwicy, ale tylko wówczas, gdy jest to związane ze zwyczajną żeglugą albo jest konieczne z powodu siły wyższej lub niebezpieczeństwa, albo w celu udzielenia pomocy ludziom, statkom morskim lub powietrznym, znajdującym się w niebezpieczeństwie lub krytycznym położeniu. Z prawa nieszkodliwego przepływu, obok statków handlowych, niehandlowych i rządowych mogą korzystać również okręty wojenne i łodzie podwodne, jednakże pod warunkiem uprzedniego powiadomienia o tym fakcie właściwych władz państwa nadbrzeżnego. Ponadto łodzie podwodne mają obowiązek przepływania przez morze terytorialne na powierzchni i z podniesioną banderą. Statki znajdujące się na morzu terytorialnym państwa nadbrzeżnego podlegają jego jurysdykcji administracyjnej, cywilnej i karnej, z zastrzeżeniem, że wykonując jurysdykcję względem statków podnoszących obcą banderę państwo nadbrzeżne uwzględnia interesy żeglugi, charakter statku oraz rodzaj przepływu. Oznacza to, że w praktyce pełnej jurysdykcji państwa nadbrzeżnego podlegają statki podnoszące jego banderę, a także nad statkami, które nie mają przynależności państwowej. Państwo nadbrzeżne może wykonywać wszelkie czynności dochodzeniowe, jeśli statek przepływa przez morze terytorialne po opuszczeniu jego wód wewnętrznych, może również składać wizytę na każdym statku, który przepływa przez morze terytorialne. W zakresie jurysdykcji cywilnej państwo nadbrzeżne nie powinno zatrzymywać obcego statku przepływającego przez morze terytorialne ani zmieniać jego kursu w celu wykonania jurysdykcji cywilnej wobec osoby znajdującej się na pokładzie statku. Państwo nadbrzeżne nie może prowadzić egzekucji ze statku ani dokonać jego zajęcia w związku z jakimkolwiek postępowaniem cywilnym, chyba że chodzi wyłącznie o zobowiązania podjęte przez statek lub zobowiązania, za które statek ten stał się odpowiedzialny podczas jego przepływu przez wody państwa nadbrzeżnego, lub w celu dokonania tego przepływu. Zewnętrzna granica morza terytorialnego stanowi zewnętrzną granicę morskiego terytorium państwa.

4. Obszary na morzu podległe częściowej jurysdykcji państwa - ich rodzaje i cechy.

- strefa przyległa - (contiguous zone) nie stanowi terytorium państwowego, lecz jest częścią morza pełnego, gdzie państwo nadbrzeżne może sprawować kontrolę w celu zapobiegania naruszenia jego przepisów celnych, sanitarnych, imigracyjnych i skarbowych na jego terytorium lub morzu terytorialnym, oraz gdzie może karać sprawców naruszania tych przepisów. Strefa przyległa nie może sięgać dalej niż 24 mile od linii podstawowej mierzonej od miejsca najdalszego odpływu, od której też mierzy się szerokość morza terytorialnego.

- strefa wyłącznego rybołówstwa - jest obszarem, na którym państwo nadbrzeżne posiada takie uprawnienia względem rybołówstwa, jak na morzu terytorialnym. Ewentualne dopuszczenie obcych statków rybackich jest uzależnione od zgody państwa nadbrzeżnego. Obecnie dopuszczona jest 200-milowa szerokość tej strefy. 8 Poszerzanie tej strefy przez wiele państw nadbrzeżnych, których szelfy są bogate w ryby, spowodowało upadek wielu flot rybackich, którym odcięto żyzne łowiska. Obecnie państwa nadbrzeżne żądają wysokich opłat licencyjnych za poławianie w strefach wyłącznego rybołówstwa, co znacznie podniosło nakład połowowy na kilogram ryby i podniosło znacznie cenę rynkową produktów z morza.

- szelf kontynentalny - (continedntal shelf) to dno morskie do głębokości 200 m lub głębiej, jeśli możliwa jest eksploatacja jego zasobów. Prawa do szelfu ma kraj nabrzeżny, jeśli szelf jest przedłużeniem jego wód terytorialnych. Dotyczy to też podziemia szelfu leżącego poza granicami morza terytorialnego, gdzie państwo nadbrzeżne sprawuje swoją władzę. Prawa państwa do szelfu nie wpływają na sytuację prawną wód morskich rozciągających się nad

nim.

- wyłączna strefa ekonomiczna - to obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa dla celów poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i mineralnymi wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia. Definicja ta pokrywa się z określeniem strefy wyłącznego rybołówstwa oraz szelfu kontynentalnego, jednak tu państwo ma jeszcze prawa w zakresie ochrony środowiska oraz badań naukowych. Szerokość tej strefy nie może przekraczać 200 mil. Inne państwo może eksploatować bogactwa mineralne strefy tylko w wypadku uzyskania wyraźnej zgody państwa nadbrzeżnego. Natomiast w zakresie bogactw żywych, jeśli państwo nie może odłowić całej dopuszczalnej kwoty, musi udostępnić swoją strefę ekonomiczną obcym rybakom, w celu odłowienia całości nadwyżki połowowej.

5. Terytorium powietrzne państwa.

- Przestrzeń powietrzna to obszar powietrzny rozciągający się nad terytorium lądowym i morskim państwa, bądź nad morzem otwartym lub terytoriami nie podlegającymi żadnemu państwu.
- jest otwarta dla wspólnego użytkowania przez wszystkich, natomiast przestrzeń powietrzna przynależna określonemu państwu, tzn. przestrzeń rozciągająca się nad terytorium państwa podlega jego całkowitej suwerenności.
- oznacza to, że żadne statki powietrzne nie mają prawa naruszać jej obszaru bez zgody danego państwa.
- kwestie te regulują obecnie: konwencja chicagowska z 1944 r., układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych oraz o międzynarodowym transporcie lotniczym.
- międzynarodowa żegluga powietrzna wymaga korzystania z obcej przestrzeni powietrznej.
- uprawnienie do takiego korzystania może wynikać z umowy międzynarodowej (wielostronnej lub dwustronnej), albo z aktu wewnętrznego państwa, którego sprawuje zwierzchnictwo nad daną przestrzenią powietrzną (zezwolenie lub koncesja).

Przestrzeń powietrzną dzielimy na:
- narodową
-międzynarodową:
- przestrzeń narodowa określonego państwa rozciąga się nad jego terytorium (lądowym, morskimi wodami wewnętrznymi i morzem terytorialnym). We własnej przestrzeni powietrznej państwo jest suwerenne, czyli ma prawo decydować o wszystkim, co się w niej dzieje. Dlatego na przelot (z lądowaniem lub bez) obcego samolotu, helikoptera (balonu, sterowca, itd.) potrzebna jest zgoda państwa.
- międzynarodowa przestrzeń powietrzna, rozciąga się nad pozostałym obszarem globu, w tym nad morzem otwartym i obszarami nie podlegającymi niczyjej jurysdykcji. Z przestrzeni międzynarodowej mogą korzystać wszystkie państwa na zasadzie równości - jest ona dostępna dla każdego państwa bez dyskryminacji.

Nie istnieje przyjęta międzynarodowa granica wysokości między przestrzenią powietrzną, przebywanie w której wymaga zgody danego państwa i przestrzenią kosmiczną, gdzie taka zgoda nie jest potrzebna. W ramach ONZ podejmowane są próby ujednolicenia tej granicy - proponowane wartości zawierają się w przedziale od 30 do 160 kilometrów.

Podział przestrzeni powietrznej:

- przestrzeń powietrzna kontrolowana
- przestrzeń powietrzna niekontrolowana
- przestrzeń powietrzna niesklasyfikowana

6. Rodzaje granic państwowych.

Granica - płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów, tzn. od terytoriów innych państw lub terytoriów nie podlegających niczyjej suwerenności.

Rodzaje granic:
naturalne - przebiegające zgodnie ze zjawiskami geograficznymi i rzeźbą terenu.
sztuczne - stworzone przez człowieka bez uwzględnienia charakterystyki terenu.
np. geometryczne - przebiegające wzdłuż linii prostych (np. astronomiczne - zgodne z równoleżnikami i południkami).

7. Znaczenie granic państwa według klasycznych teorii geopolitycznych (Friedrich Ratzel, Karl Haushofer).

• Fryderyk Ratzel - ten dziewiętnastowieczny naukowiec sformułował prawa rozwoju państwa. Zawarł on je w swoim dziele "Geografia polityczna". To w wyjaśnianiu swoich teorii przypisywał on państwu cechy jak organizmowi żywemu. Państwo zatem dojrzewało od dzieciństwa do starości a także zachowywało się jak zwierze i walczyło o przetrwanie. Według niego tylko rozwinięte cywilizacje są zdolne do budowy silnego i wielkiego państwa. Jest uznawany za twórcę zasady "lebens raum" przejętej przez nazistów. Według niego na takim terytorium jak Europa może być tylko jedno silne państwo. Jego prawa to:

• Rozmiar państwa powiększa się tam gdzie znajdują się ludzie o tej samej kulturze

• Najpierw rozwijane są inne cechy państwa a dopiero za nimi podąża wzrost powierzchni

• Rozwój państwa odbywa się kosztem innych mniejszym jednostek

• Obszar państwa oscyluje ponieważ granica jest odzwierciedleniem jego aktualnej siły

• Organizm państwowy rozwijający się poszukuje nowych obszarów przyszłościowej ekspansji

• Państwa lepiej rozwinięte wchłaniają te mniej rozwinięte - jest to główny kierunek zmian

• Im większy obszar państwo przejęło tym większe terytoria stanowią potencjalne cele nowej ekspansji

7b Koncepcje potęgi lądowej Karla Haushofera.

Karl Haushofer, główny przedstawiciel niemieckiej geopolityki, chciał w przestrzeni życiowej Niemców widzieć „misterium" i spełnienie niemieckich nadziei. „Szukajmy zakorzenienia, wyrównania osadnictwa i odrzucajmy mieszanie ras". W wieloprzestrzennej frazeologii tych czasów występowała swoista mieszanina myślenia volkistowskiego i idealistycznego, znajdował wyraz mistycyzm ziemi oraz realny rasizm. Wyrażała się w niej zarówno mistyfikacja ziemi narodowej, jak
i kultury agrarnej. Przemysł i industrializację traktował bowiem Haushofer jako grzeszny przypadek kultury. Zdecydowanie odrzucał burżuazyjno-kapitalistyczną formację
i niemoralne zniewolenie ludzi przez kapitał. Temu niemoralnemu światu kapitalizmu przeciwstawiał usprawiedliwiony ład militarny.

Teorie potęgi kontynentalnej zakładają przewagę ziemi nad morzem, to znaczy przewagę państw, które są w stanie opanować euroazjatycką masę kontynentalną, nad potęgami morskimi zarówno peryferyjnymi (Europa i Japonia), jak i zewnętrznymi (Stany Zjednoczone).

Już w latach poprzedzających wybuch I wojny światowej generał Karl Haushofer popierał konieczność poszukiwania przez Niemcy porozumienia z Rosją i Japonią, aby obalić monopol morski i kolonialny mocarstw anglosaskich.

Według Haushofera świat miałby zostać zorganizowany na nowo w panregiony biegnące południkowo - z północy na południe - i charakteryzujące się właściwą równowagą „manometrów” politycznych, gospodarczych, kulturalnych itp. Takie przekształcenie, któremu na drodze stałyby mocarstwa anglosaskie, musiałoby zostać zrealizowane w porozumieniu z Rosją. Jedynie jeśli Rosja nie zostałaby przekonana w - w drodze dyplomatycznej - do wsparcia planu niemieckiego, należałoby pokonać ją i narzucić jej pokój. W każdym razie niezbędne było zniszczenie imperium brytyjskiego.

W wersji z 1941 r. występują 4 panregiony:
- Pan-Europa - obejmująca również Basen Morza Śródziemnego, Afrykę i Bliski Wschód aż do Zatoki Perskiej;
- Pan-Ameryka - składająca się z obu Ameryk;
- Pan-Rosja - która nie jest dosłownie wzmiankowana w 1941 r., podczas gdy w wersjach wcześniejszych rozciągała się na południe zajmując Indie;
- Pan-Pacyfika - pod hegemonią japońską obejmowała Chiny, Indonezję
i Australię.
Kraje śródziemnomorskie posiadałyby pewną autonomię w ramach Pan-Europy
i byłyby zdominowane przez Włochy.

8. Nazwa państwa - jej rodzaje i zawartość.

Nazwa Państwa może być potoczna i oficjalna
Często ta oficjalna jest dłuższa i może zawierać

1. Wyznaczniki strukturalne np. Islamska Republika Afganistanu

2. Swoje położenia np. Republika Południowej Afryki, Wschodnia Republika Urugwaju

3. Odwoływania do ideologii np. Boliwariańska Republika Wenezueli
   

To, jaka nazwę nosi państwo odgrywa znaczącą role w jej polityce międzynarodowej ( przykład ogłoszenie powstania Republiki Macedonii, na co nie zgadzała się Grecja)

9. Symbole państwowe.

10. Powstanie państwa a jego międzynarodowe uznanie. Organizacja Narodów i Ludów Niereprezentowanych.

Powstawanie nowych państw:
- realizacja zasady samostanowienia narodów.
- jest efektem pewnego procesu historycznego prowadzonego na drodze pokojowej lub w walce narodowowyzwoleńczej.
- początkiem istnienia państwa jest powstanie nowej władzy państwowej i pierwszy przejaw jej działania władczego.
- państwo staje się pełnoprawnym podmiotem p.m.p. i nabywa wszystkie prawa przysługujące państwom w stosunkach międzynarodowych wraz z odpowiadającymi im obowiązkami.

Sposoby powstania nowych państw (przykłady - Góralczyk, s. 127):

- oderwanie się części terytorium pastwa i utworzenie nowego niezależnego pastwa,
- rozpadniecie się państwa na kilka nowych państw,
- połączenie się kilku państw i utworzenie nowego,
- utworzenie nowego państwa na terytorium niepodlegającym suwerenności danego państwa.

Uznanie międzynarodowe:

- stwierdzenie przez podmiot dokonujący uznania (akt jednostronny) istnienia pewnych faktów i gotowości respektowania związanych z tym skutków prawnych.

Przedmiotem uznania może być:

- nowo powstałe państwo,
- rząd (który doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny),
- naród walczący o swoją niepodległość,
- powstańcy,
- strona wojująca,
- inne, np. zmiany terytorialne.

Formalnie nie istnieje obowiązek uznania, należy on do kompetencji własnej państwa. W doktrynie przyjmuje się jednak, aby uznawać te przedmioty uznania, których powstanie jest efektem realizacji zasady samostanowienia narodów.

Żdanego państwa jednak nie można zmusić do uznania innego podmiotu p.m.p.

Wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje uznania:

- deklaratywne - jeżeli istnienie tego, co się uznaje, nie zależy od aktu uznania - dot. państwa i rządu;
- konstytutywne - tworzy nową sytuację prawną lub nowy podmiot prawa, który bez aktu uznania w ogóle by nie istniał - dot. powstańców i strony wojującej.

Jeżeli chodzi o formę uznania, wyróżniamy:

- wyraźne - gdy ma miejsce uznanie na drodze oficjalnej, np. za pomocą noty dyplomatycznej,
- dorozumiane (milczące) - określone postępowanie, z którego można domniemywać, że państwo uznało dany podmiot, np. poprzez uznanie rządu czy nawiązanie stosunków dyplomatycznych; samo uczestnictwo w konferencji międzynarodowej nie ma takiego waloru.

Jeżeli chodzi o konsekwencję uznania, wyróżniamy:

- de facto - niepełne i prowizoryczne, stosowane wówczas, gdy przedmiot uznania nie spełnia wszystkich warunków niezbędnych dla uznania, jednak podmiot dokonujący uznania ma interes (gospodarczy, polityczny etc.) w nawiązaniu z nim stosunków, choćby w sposób prowizoryczny;
- de iure - pełne i ostateczne, udziela się go wówczas, gdy przedmiot uznania spełnia wszystkie warunki niezbędne do jego uznania, często bywa obciążone warunkiem (np. obowiązkiem respektowania praw człowieka).

Wyróżnia się także uznanie przedwczesne (jeszcze przed powstaniem państwa) i opóźnione.

Uznanie państwa w p.m.p.:

- jednostronny akt, za pomocą którego państwo lub pastwa oświadczają lub milcząco przyjmują, że istniejącą organizację terytorialna uważają za państwo, ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami.
- ma charakter deklaratywny (nie tworzy ono nowego podmiotu p.m.p., gdyż istnienie państwa nie zależy od uznania go) i nie pociąga za sobą obowiązku nawiązania stosunków dyplomatycznych.
- ma duży wpływ na charakter stosunków państwa nowo powstałego z innymi państwami i na jego zdolność do działania, dlatego też dla żadnego państwa nie może być obojętne, czy jest ono uznawane czy nie.

Organizacja Narodów i Ludów Niereprezentowanych:

- powstała 11 lutego 1991
- której członkami są rdzenne społeczności (np. Aborygeni australijscy), narody okupowane (np. Tybet, Czeczenia), mniejszości narodowe (np. mniejszość węgierska w Rumunii), a także kraje de facto niepodległe, nie mające jednak swego przedstawicielstwa w ciałach takich jak ONZ (np. Tajwan).
- celem organizacji jest ochrona praw człowieka, prawa do zachowania własnej tożsamości narodowej i kulturalnej, a także do samostanowienia, ochrona środowiska oraz poszukiwanie pokojowych rozwiązań konfliktów na tle narodowościowym.

- organizacja liczy 47 członków ze wszystkich kontynentów
- cele reprezentowanych społeczności (w zależności od konkretnego narodu) są różne - od autonomii kulturalnej, zachowania języka, prawa do tradycyjnego sposobu życia, aż do pełnej niepodległości.
- kilku dawnych członków UNPO jest obecnie państwami niepodległymi: Armenia, Estonia, Gruzja, Łotwa, Palau i Timor Wschodni.
- siedziba UNPO znajduje się w Hadze (Holandia).

11. System polityczny państwa, ustrój państwa, system rządów.
    

System polityczny to podstawowe struktury władz państwowych oraz główne zasady polityczne i prawne, ogół instytucji, za pośrednictwem których podejmowane są decyzje polityczne. Uznaje się, że system polityczny to ogół działających w państwie instytucji (np. parlament, rząd, sądownictwo), organizacji politycznych (np. partie polityczne, ruchy społeczno-polityczne), grup interesu (np. związki zawodowe, samorządy zawodowe) oraz relacji między nimi, a także zespół norm i reguł, na których podstawie one funkcjonują (konstytucja,ordynacje wyborcze). W tak zdefiniowanym systemie politycznym szczególnie dużą rolę spełnia system partyjny oraz system instytucji państwa (zwany ustrojem politycznym). Istnieją różne sposoby podziału systemów politycznych. Ze względu na charakter reżimu politycznego dzieli się państwa na:
- demokratyczne ( demokracja)
- totalitarne( totalitaryzm)
- autorytarne ( autorytaryzm)

Ze względu na zasady organizacji aparatu państwa wyróżnia się monarchie, republiki oraz system parlamentarno-gabinetowy, prezydencki i semiprezydencki.

Z uwagi na struktury terytorialno-administracyjne państwa wyodrębniamy państwa unitarne i złożone (federacja, konfederacja).

Ustrój państwa - ustrój państwowy, całokształt zasad prawnych określających organizację i sposób funkcjonowania organów państwowych, stosunek wzajemny organów centralnych oraz ich stosunek do organów terenowych, a także strukturę prawno-organizacyjną państwa;
ze względu na ustrój państwowy wyróżnia się państwa proste (unitarne) i złożone (federacyjne).

System rządów- To zasady i normy regulujące wzajemne relacje między władzę ustawodawczą a wykonawczą. To inaczej modele ustrojowe. To konstrukcje sztuczne, wymyślone przez teoretyków na podstawie istniejących różnych ustrojów w poszczególnych państwach.
1) SYSTEM RZĄDÓW PREZYDENCKICH
Pierwowzorem są USA, system tworzący silne organy władzy centralnej, przeciwwagą jest podział federalny.
Zasady: 
-specyficzna konstytucja, prezydent jest jedynym organem władzy wykonawczej, jednoczłonowa egzekutywa, monokratyczny, jednolity.
-rząd złożony z sekretarzy ma charakter nieformalny, czyli nie ma umocowania konstytucyjnego. Sekretarze wybierani są przez prezydenta, za zgodą senatu, mogą być dowolnym czasie odwołani. Są odpowiedzialni przed prezydentem i działają w ramach kompetencji prezydenta, są jedynie wykonawcami poleceń prezydenta
-prezydent i kongres pochodzą z wyborów powszechnych
-zasada separacji- reguluje stosunki między prezydentem a kongresem, czyli powinni być od siebie oddzieleni. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej i nie może być sam przez kongres odwołany. Prezydent nie może rozwiązać kongresu
-zasada niepołączalności, incompatibilitas
-przełamywanie separacji- system kontroli i równowagi
2) SYSTEM PÓŁPREZYDENCKI 
(semiprezydencki, prezydencko-parlementarny)
Zasady:
-dualizm egzekutywy- prezydent i premier na czele rządu
-prezydent wybierany w wyborach powszechnych
-prezydent posiada szeroki katalog uprawnień, w tym uprawnienia osobiste
-rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem
3) SYSTEM RZĄDÓW PARLEMENTARNYCH
Zasady:
-dualizm władzy wykonawczej- głowa państwa i rządu z premierem na czele
-pozycja głowy państwa jest słaba, pełni funkcję reprezentacyjną i symboliczną
-rządzi rząd, który pochodzi z większości parlamentarnej, ponosi odpowiedzialność polityczną
-głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, jedynie konstytucyjną
-połączalność członkostwa w parlamencie i rządzie
-rząd posiada prawo inicjatywy ustawodawczej
System parlamentarny sprawnie funkcjonuje w połączeniu z systemem 2 partyjnym natomiast niestabilnie z wielopartyjnym. Funkcjonowanie tego systemu jest zbliżone do systemu partyjnego
4 ) SYSTEM PARLAMENTARNO- KOMITETOWY
(rządy zgromadzenia, konwentów)
-nadrzędnym organem władzy w państwie jest parlament, który wybiera i kontroluje pozostałe organy
-podczas komuny paryskiej były próby wprowadzenia po II wojnie światowej, był realizowany w przedwojennej Estonii
-struktura parlamentu: mogą być jednoizbowe (unikamerializm), np. Szwecja lub dwuizbowe (bikamerializm), powinien być w państwach federacyjnych

12. Struktura terytorialna państwa: państwa unitarne, państwa zregionalizowane federacje, konfederacje (przykłady) - czym się różnią między sobą.

13. Tendencje w ewolucji ustrojowej państw współczesnych.

14. Rola „demokratyczności/niedemokratyczności” państw i doktryny „praw człowieka” we współczesnej polityce międzynarodowej.

15. Separatyzmy terytorialne w Hiszpanii (Kraj Basków, Katalonia) - ich przyczyny i przejawy.

ETA Kraj Basków i Wolność- organizacja terrorystyczna, która powstała w wyniku schizmy 1959 w łonie baskijskiej Partii Narodowej. Kraj Basków zlokalizowany jest w północnej części Półwyspu Iberyjskiego, w bezpośredniej bliskości granicy hiszpańsko- francuskie Rozpoczęła zamachy w 1968

Katalonia-południowo- wschodniej części Hiszpanii, przy granicy francuskiej i angorskiej. Metoda zamachów była używana w latach 30. W 2006r. w referendum Katalończycy poparli nowy status autonomii, co przyczyniło się do rozbicia lewicowej koalicji. Katalończycy odegrali role w przywróceniu demokracji

Należy jednak podkreślić ze rzadziej uciekają się do zamachów. Swoją odrębność bardziej podkreślają tradycja czy językiem.

Przyczyny:

Etniczne

Gospodarcze-te regiony są jednym z najbogatszych regionów w Hiszpanii i buntują się przeciwko utrzymywaniu pozostałych regionów)

16. Rodziny mafijne we Włoszech (nazwy, terytoria, obszary działalności).

Cosa Nostra (nasza sprawa)- działa na terytorium Sycylii, oprócz Mesyny, w okolicach Palermo. Zajmuje się prostytucją, handlem narkotykami. Po licznych wyjazdach do USA mafia rozprzestrzeniła się na cały świat, dzięki czemu stała się najpotężniejszą rodziną mafijną. Wówczas zaczęli zajmować się nielegalnym przemytem alkoholu, opium, heroiny. Na samej Sycylii liczy ok. 5,5 tys. członków.

Kamorra- działa w okolicach Neapolu, z tego miasta też się wywodzi. Powstała przy pomocy rodziny królewskiej. Przez lata była podporządkowana Cosa Nostra. Wzbogacała się na przemycie papierosów, handlem heroiną, pożyczaniu pieniędzy na duży procent, wyłudzaniu haraczy. W 1980r. zdefraudowała wielkie sumy pieniędzy przez opóźnienie odbudowy miasta.

Ndrangheta- działa w pobliżu Rzymu, na wybrzeżu Adriatyku. Obejmuje także region Kalabrii. Każda rodzina ma wyłączność na dane terytorium. Zajmują się międzynarodowym handlem ludźmi, bronią i rakietami, narkotykami, wymuszeniami.

Sacra Corona Unita- rozwijała się na wybrzeżach Adriatyku i Bałkanach. Początkowo zajmowała się handlem papierosami i narkotykami. Obecnie zajmują się handlem ludźmi, nielegalnymi imigrantami, prostytucją.

17. Wpływ centralizacji i decentralizacji terytorialnej struktur systemu bezpieczeństwa na utrzymanie spoistości państwa (przykłady: Jugosławia, Rosja).

1. Jugosławia - Struktura zdcenetralizowana. Istniało tylko centralne kierownictwo natomiast nie posiadało oparcia terenowego

W skład Sił zbrojnych Jugosławii wchodziła Jugosławieńska Armia Krajowa-JNA, oraz obronna Terytorialna TO która podlegała prezydium republik i była finansowana przez

JNA była ona finansowana przez rządy federalne republik. Każda z republik miała swoją armie.

Również taki organ jak Służba bezpieczeństwa Państwa SDP miała charter zdecentralizowany. Podlegała ona w republikach ministrowi spraw wewnętrznych i dzieliła się na 10 zarząd i 2 samodzielne wydziały- Służba Kontrwywiadu był ośrodkiem rzeczywistej władzy w JNA
VOS-Słuzba Wywiadu wojskowego, tworzył centra wywiadowcze w kraju za granicą

Rosja

Po upadku ZSRR wszystkie systemy szły w kierunku decentralizacji B.Jelcyn wiedział ze poprzednie struktury nie będą nie przychylne do reform i należy je rozbić. Polegało to na ogromnych cieciach personalnych i finansowych. Doprowadziło to do spadku ich prestiżu

1)Podział KGB zostało zlikwidowane i podzielno na szereg mniejszych struktur:

-w 2003 roku ukształtował się system złożony z 5 autonomicznych struktur:

1) Służba wywiadu Zagranicznego-SWR
2)Federalna Służba bezpieczeństwa FSB
3)Federalna Służba Graniczna-FSP
4)Agencja Łączności i Informacji Rządowej-FAPSI
5)Federalne Służby Ochronny

Sytuacja uległa zmianie w 1992 uchwalono ustawę o prywatnej i działalności detektywistycznej, ponieważ pozwalała tworzyć własne służby bezpieczeństwa podmiotom gospodarczym. Doprowadziło to do bezprawia. A państwo straciło monopol na stosowanie przymusu

Kryminalizacja resortów siłowych.

Militokracja -uprzywilejowana pozycja elit siłowych w państwie

Zmiany nastąpiły za czasów kadencji Putina. Postanowiło on zredukować na [podstawie dekretów prezydenta liczbę owych instytucji. Aparat bezpieczeństwa przedstawiono jako bastion państwa jego przedstawicieli tzw. czelistów jako elitę społeczną a kluczowymi organami stały się FSB-Fedralna służba Bezpieczeństwa i FSO Federalna Służba ochronny

Putin począł wprowadzać zaufanych ludzi na kierownicze stanowiska korporacji Nastąpiła tzw. czwarty podział -czyli aktywność osób fizycznych i prywatnych Doprowadziło to do zmian w strukturze własności, które były prowadzone odgórnie i uzasadnione Interem państwa Nastąpiła tez zmiana jeśli chodzi o prywatne agencje bezpieczeństwa Oczekiwana klientów wymusiły rozszerzenie ochrony i ich własności -tzn. Krysza Czyli tzw. operacyjne przykrycie Pod rządami Putina korporacja siłowa uzyskała wagę polityczną Stała się quasi-partia.Udział struktur siłowych w procesach transformacji ustrojowej nie tylko zaprzepaścił szanse Rozwoju Rosji w ramach paradygmatu liberalnego, ale trwale odkształcił przemiany strukturalne zapoczątkowane w dobie Jelcyna. Rządy elity siłowej przynoisły wzrost roli państwa w gospodarce. Nie przyniosły natomiast zmiany sposobu zarządzania gospodarką.

18. Organizacje regionalne w Ameryce Romańskiej, na Pacyfiku i w Eurazji (nazwy, siedziby, historia, zasady i formy integracji).

Szanghajska Organizacja Współpracy (ang. Shanghai Cooperation Organization - SCO) - organizacja subregionalna utworzona 15 czerwca 2001 roku w Szanghaju przez Chiny, Kazachstan, Kirgistan, Rosję, Tadżykistan i Uzbekistan na bazie istniejącej od 1996 tzw. Piątki Szanghajskiej. SCO koncentruje się na kwestiach bezpieczeństwa: kontrterroryzmie, zwalczaniu ekstremizmu i separatyzmu, rozwiązywaniu konfliktów granicznych, budowie wzajemnego zaufania; w ostatnich latach zwróciła się też ku współpracy gospodarczej. Wiodącą rolę w SCO odgrywają Chiny i Rosja. SCO przeciwstawia się trwałej obecności wojskowej USA w Azji Środkowej. Głównym organem SCO jest coroczny szczyt szefów państw, regularnie spotykają się też szefowie rządów. W 2004 roku status obserwatora w SCO uzyskała Mongolia, a w 2005 roku - Indie, Iran i Pakistan

Organizacja układu o bezpieczeństwie zbiorowym

Powstała 07.03.2002 Skład Rosja Kasztan Białurus Uzbekistan Tristan Tuknestian i Armenia

Państwa członkowskie stwierdzają ze agresja nuklearna, na które z nich jest traktowana jak agresja na organizacje i na każda z osobna.

Pakt Andyjski i Andyjski wspólny rynek:, tzw. Pakt Andyjski, potoczne określenie ugrupowania gosp. 6 państw Ameryki Łacińskiej: Boliwii, Chile, Ekwadoru, Kolumbii, Peru i Wenezueli.. Powołane na mocy układu z Cartageny, podpisanego w 1969 Jego celem było utworzenie wspólnego rynku i przyspieszenie procesów rozwoju gospodarczego, czego nie udawało się osiągnąć w ramach organizacji LAFTA.

W 1991 na mocy aktu z Caracas, AMC zadecydowało o utworzeniu strefy wolnego handlu od 1992, a wolnego rynku od 1995 (obejmuje on blisko 100 Mn ludzi, wytwarzając ok. 180 mld dolarów produktu). Głównym zadaniem AMC jest przezwyciężenie trudności gospodarczych i kompleksowa współpraca w skali regionu. Państwa AMC mogą bez przeszkód zawierać układy z innymi latynoamerykańskimi krajami i włączać się w ich struktury integracyjne, np. Mercosur czy Grupa Trzech (umowa Meksyku, Kolumbii, Wenezueli z 1994). Zastosowanie zerowej taryfy importowej wobec USA ma ułatwić przyszłe połączenie z NAFTA. Pakt współpracuje także w wymiarze ponadregionalnym - w 1993 umowa z Unią Europejską.

APEC-
Asean- Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-wschodniej. Organizacja polityczno-gospodarcza złożona w 1967 w Bangkoku. Członkowie Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur Tajlandia, Brunei Wietnam Laos, Myanmar oraz Komody.

Wspiera współprace gospodarczą i kulturalną. Do współpracy zapraszane są państwa trzecie takie jak kraje UE USA Rosja Chiny.

CARICOM (od ang. Caribbean Community and Common Market - Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek) - ugrupowanie gospodarczo-polityczne powstałe z przekształcenia organizacji CARIFTA na mocy decyzji podjętej na szczycie w 1972 roku. Formalnie założone 4 lipca 1973 roku traktatem z Chaguaramas (Trynidad), podpisanym przez Barbados, Gujanę, Jamajkę oraz Trynidad i Tobago. Z dniem 1 maja 1974 roku członkostwo uzyskały Antigua, Dominika, Grenada, Honduras Brytyjski (obecnie Belize), St. Lucia, Montserrat, St. Kitts i Nevis, St. Vincent, w lipcu 1983 roku Bahamy, w lipcu 1995 roku Surinam. W lipcu 2002 roku Haiti zostało pierwszym francuskojęzycznym członkiem CARICOM. Od 1991 roku status członka stowarzyszonego mają Brytyjskie Wyspy Dziewicze oraz Turks i Caicos, od 1999 roku Anguilla, od 2002 roku Kajmany, od 2003 roku Bermudy. Wiele państw Ameryki Południowej i regionu Karaibów posiada status obserwatora CARICOM.

Głównym celem organizacji jest stopniowe doprowadzenie do pełnej integracji gospodarczej, wspólna walka z zagrożeniami społecznymi i katastrofami naturalnymi oraz koordynacja polityki zagranicznej. Najwyższym organem CARICOM jest konferencja szefów rządów. Siedzibą organizacji jest Georgetown (Gujana). W lipcu 1994 roku z inicjatywy CARICOM doszło do powołania w Cartagenie Wspólnoty Państw Karaibskich, skupiającej wszystkie kraje regionu Karaibów.

OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, ang. Organisation for Economic Cooperation and Development) - organizacja skupiająca państwa wysoko rozwinięte, założona na mocy konwencji podpisanej 14 grudnia 1960 roku w Paryżu przez 18 państw Europy Zachodniej, Kanadę i USA. Kolejnymi 10 członkami OECD zostały: Japonia (1964), Finlandia (1969), Australia (1971), Nowa Zelandia (1973), Meksyk (1994), Czechy (1995), Węgry, Polska, Korea Południowa (1996), Słowacja (2000). OECD zastąpiła istniejącą od 1948 roku Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organisation for European Economic Co-operation - OEEC), powołaną z zadaniem koordynacji powojennej odbudowy gospodarczej w ramach Planu Marshalla. Według danych z 2008 roku 30 państw członkowskich OECD odpowiadało za 78% globalnego dochodu narodowego i 68% handlu światowego.

OECD stawia sobie za cele: wspieranie trwałego wzrostu gospodarczego, przyczynianie się do wzrostu handlu światowego, podnoszenie poziomu życia, zwiększanie zatrudnienia, utrzymywanie stabilności finansowej, pomoc w rozwoju gospodarczym innych państw. W tym celu OECD produkuje znaczną ilość publikacji porównawczych, analiz i prognoz ekonomicznych (np. Economic Outlook, Employment Outlook, Agricultural Outlook) oraz tworzy forum debaty i koordynacji polityk gospodarczych i handlowych. Główne organy OECD to: Rada, złożona z przedstawicieli państw członkowskich i Komisji Europejskiej, podejmująca decyzję przez consensus; Komitety, w liczbie około 200, składające się z przedstawicieli państw członkowskich i państw-obserwatorów, zajmujące się konkretnymi dziedzinami zainteresowania organizacji; Sekretariat.

Kwatera główna OECD znajduje się w Paryżu. Czołowymi płatnikami do budżetu OECD są USA (około 25% całości), Japonia i Niemcy

19. Międzynarodowe organizacje i fora współpracy służb informacyjnych i bezpieczeństwa: Interpol, Klub Berneński, Konferencja Europy Środkowej, Klub Quantico, Wspólnota UKUSA.

Interpol - międzynarodowa organizacja policji, pomagająca organom ścigania w walce z wszelkimi formami przestępczości. Działa ona w 188 krajach. Kieruje się czterema podstawowymi funkcjami, które zapewniają zaawansowaną technologicznie infrastrukturę wsparcia technicznego i operacyjnego w celu umożliwienia policji na całym świecie sprostać wyzwaniom przestępczości XXI wieku. Sekretariat generalny, działający w Lyonie pracuje 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu zapewniając centralny punkt kontaktowy dla National Central Bureau (NCB) w każdym kraju członkowskim w celu uzyskania pomocy lub informacji na temat dochodzeń transgranicznych. Przewodniczącym jest od 2008 roku przedstawiciel Singapuru Khoo Boon Hui.

Klub Berneński - skupia służby wywiadu i bezpieczeństwa Państw Członkowskich UE oraz Norwegii i Szwajcarii. Na jego forum odbywają się dyskusje dotyczące szeroko pojętej kwestii bezpieczeństwa. ABW bierze także udział w pracach nieformalnej międzynarodowej grupy antyterrorystycznej (Counter-Terrorism Group - CTG), która koncentruje się na terroryzmie międzynarodowym. Klub Berneński utworzył ją w następstwie wydarzeń z 11 września 2001 r.b Gremium zajmuje się m.in.: współpracą operacyjną oraz opracowywaniem analizy i oceny zagrożeń terrorystycznych dla decydentów UE. Raporty te opierają się na informacjach przekazanych przez służby członkowskie. Podczas spotkań grupy dyskutuje się również zagadnienia związane z optymalizacją współpracy w walce z terroryzmem. Istniejący od 1971 r., skupia przedstawicieli policji państw członkowskich UE oraz Szwajcarii służący do współpracy z Izraelem i USA w zwalczaniu terroryzmu arabskiego.

Konferencja Europy Środkowej - Powstała w 1994 r. z inicjatywy holenderskiej. Podstawowym założeniem grupy było wspieranie procesu demokratyzacji państw byłego bloku wschodniego. Po 2001 r. członkowie zintensyfikowali współpracę w zakresie przeciwdziałania terroryzmowi, m.in. poprzez wzmożoną wymianę informacji.

SitCen - Europejskie Połączone Centrum Sytuacyjne - to gremium powołane 1 stycznia 2005 r., w celu wykonywanie strategicznych analiz m.in. dot. zagrożeń terrorystycznych na bazie wkładu od służb specjalnych państw członkowskich UE oraz z informacji przekazanych przez Europol;

MEC (Middle European Conference) - ustanowione w 1994 r., nieformalne forum regionalnej współpracy skupiające szefów służb specjalnych, w celu promowania wymiany informacji oraz opinii w priorytetowych dla bezpieczeństwa państw kwestiach;

Klub Quantico - utworzony w 1979 r. z inicjatywy Federalnego Biura Śledczego USA. Gromadził funkcjonariuszy służb upoważnionych do zwalczania terroryzmu z RFN, Francji, Wielkiej Brytanii, USA, Australii, Kanady. Celem priorytetowym była wymiana baz danych

Wspólnota UKUSA - współpraca wywiadowcza takich państw jak Wielka Brytania, USA, Kanada, Nowa Zelandia, Australia; Por. Żebrowski A., Ewolucja polskich służb specjalnych, Abrys, Kraków 2005 r.

INTDIV (Oddział Wywiadowczy Sztabu Wojskowego UE) - służy do wymiany analizy wojskowych danych wywiadowczych wykorzystywanych do prowadzenia unijnej polityki bezpieczeństwa i obrony (tzw. ESPD) w ramach II filaru Wspólnoty.

Klub Berneński-. Skupia służby wywiadu i bezpieczeństwa Państw Członkowskich UE oraz Norwegii i Szwajcarii.Na jego forum odbywają się dyskusje dotyczące szeroko pojętej kwestii bezpieczeństwa. Gremium zajmuje się m.in.: współpracą operacyjną oraz opracowywaniem analizy i oceny zagrożeń terrorystycznych dla decydentów UE. Raporty te opierają się na informacjach przekazanych przez służby członkowskie. Podczas spotkań grupy dyskutuje się również zagadnienia związane z optymalizacją współpracy w walce z terroryzmem. Przewodnictwo w grupie jest rotacyjne na równi z prezydencją w UE. Polska pełniła tę rolę w II połowie 2011 r.

Tutaj nie mam za dużo, bo tylko z notatek

Konferencja Europy Środkowej, 1994 spotkania służb policji wywiadu i kontrwywiadu w zależności od potrzeby

UKUSA. 1946bliska współpraca służb wywiadu państw- wielka Brytania, USA Kanada Australia i Nowa Zelandia

Klub Quanico 1979 powstał z inicjatywy FBI współpraca służb specjalnych pomiędzy USA Francja Niemcy Kanada

Interpol- Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnej. Powstała w 1923

Jest to organ doradczy zajmuje się wyminą informacji w sprawie wszelakich przestępstw. Struktura

Zgromadzenie Ogólne- rozpatruje najbardziej aktualne problemy

Stałe kierownictw

1) wybiera Sekretarza Generalnego, który koordynuje i nadzoruje prace Interpolu.

2)Komitet wykonawczy- 15 osób; prezydent 3viceprezydentów, 9 delegatów 2 rewizorów

Interpol dzieli się na dyrektoriaty( administracji i finansów, kontroli finansowej, system informacyjnych, spraw prawnych, stały komitet ds. technologii inf. Wywiad kryminalny

20. Struktury i organy wywiadowcze i bezpieczeństwa NATO i Unii Europejskiej (nazwy, umiejscowienie, zadania).

NATO

Funkcjonowanie wywiadu w NATO jest domena Komitetu Wojskowego.

1)Rada wywiadu NATO- NIB koordynuje merytorycznie dostęp di informacji wywiadowczych postępowania z nimi. Wypracowywuje Koncepcje rozwoju wywiadu na szczeblu strategicznym, taktycznym i operacyjnym planuje także zapotrzebowanie na informacje wywiadowcze do planowania obronnego i operacyjnego. Wszystkie dokumenty przyjęte przez NIB zatwierdza Komitet Wojskowy

2) Doradczy Komitet ds. Wywiady Specjalnego- specjalistyczny organ koordynacyjny, który zajmuje się problematyka wywiadu radioelektrycznego. Przygotowuje raporty dla komitetu wojskowego. Międzynarodowego sztabu Wojskowego oraz sojuszniczych dowództwa strategicznych

3)Komitet Specjalny NATO i Komitet Bezpieczeństwa- zajmują się kwestiami dot. kontrwywiadu i bezpieczeństwa. W pracach biorą udział przedstawiciele agencji narodowych zakres zainteresowania tych organów wchodzą zagadnienia dot. Szpiegostwa terroryzmu, eksterminizmu politycznego, proliferacji, zorganizowanej przestępczości.

- Centrum Sytuacyjne NATO- SITCEN. Ogran odpowiedzialny za codzienna wymianę informacji i monitorowanie sytuacji. Utrzymuje Łączność wewnątrz kwatery głównej z dowództwami organizacjami współpracującymi oraz stolicami państw.

4)Zarząd Wywiadu Międzynarodowego Sztabu Wojskowego-jest to organ koordynujący działalność wywiadowcza oraz opracowuje strategiczne informacje wywiadowcze. Przygotowywuje on codzienne raporty wywiadowczy. Jest tez odpowiedzialny za funkcjonowanie Wywiadowczego Systemu Ostrzegania NATO

5)Jednostka wywiadu o Zagrożeniach Terrorystycznych- analizuje monitoruje zagrożenia terrorystyczne Składa się ze stało 7 osobowego zespołu plus eksperci.

6)Komórka analiz wywiadowczych utworzona w 2006. Jej zadaniem jest zbieranie przetwarzanie analiza informacji w wszystkich źródeł

7)OLAF- system zwalczenia długów finansowych. Zbiera informacje na ten temat i wnioskuje o wszczepcie czynności dochodzeniowo-karnych

We wszystkich sojuszniczych sztabach funkcjonują w zależności od szczebla organy rozpoznawcze

1. J2- w dowództwach strategicznych,(ACO- ACT) Mons i Norfolk, regionalnych( AFNorth i AFsouth, Brunssum i Neapol oraz niektórych podregionalnych

2. G2 w dowództwach podregionalnych i na niższych szczeblach

Organy rozpoznawcze opracowują potrzebne dane dla dowódcy, bazując na informacjach ogólnodostępnych źródeł oraz otrzymywanych od państw sojuszniczych na podstawie złożonych zapotrzebowań na informacje.

Wywiad i wczesne ostrzeganie w UE

1)Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa PSC. utworzony na mocy rady europejskiej z Nicei. Jest to organ odpowiedzialny za monitorowanie rozwoju sytuacji międzynarodowej w rejonach objętych zainteresowaniem UE oraz doradzanie Radzieje przy podejmowanie decyzji dot. WPZiB oraz EPBiO . W skład wchodzą wyżsi urzędnicy państw członkowskich w randze ambasadorów.

2)Komitet Wojskowy UE- EUMC powołany w 2001. organ składający się z szefów sztabów państw członkowskich. Komitet jest odpowiedzialny za całość spraw wojskowych UE. Przygotowuje opinie dla PSC a także udziela wojskowych ekspertyz. Podejmuje decyzje na podatnie konsensusu. Jest to najwyższy organ wojskowy w ramach Rady UE, ale także forum konsultacji i współdziałania.

3)Sztab wojskowy UE- EUMS. Instytucja, której zadaniem jest wdrażanie decyzji komitetu Wojskowego UE do jego zadaniem należy analizowanie bieżącej sytuacji i ostrzeganie o potencjalnych konfliktach zbrojnych, opracowanie planów strategicznych misji petersburskich. Wchodzi w skład Sekretariatu Generalnego Rady UE. jest bezpośrednio podległy Sekretarzowi Generalnemu rady UE.. Jest zbudowany podobnie jak każdy sztab wojskowy.

4)Grupy Bojowe UE. jest to koncepcja, która mówi o utworzeniu w rejonie kryzysowym małe, ale mobilne nowocześnie wyposażone jednostki wojskowe. Jest oparte na inicjatywach państw członkowskich koordynowanych przez EMUS

21. Składniki antropologiczne: rasy i typy. Składniki antropologiczne w Europie. Terytorium antropologiczne i formacja antropologiczna.

Formacja antropologiczna - zbiór podobnych do siebie składów rasowych terytorialnych grup ludzkich (w ujęciu przestrzennym i czasowym). Strukturę rasową danej populacji najlepiej charakteryzuje skład typologiczny i skład rasowy. Skład rasowy poprzez podobieństwa i różnice odzwierciedla stosunek pokrewieństwa między populacjami ludzkimi.

Składniki antropologiczne:

Rasa nordyczna- wysoki wzrost, smukła budowa , krótki tułów, biała skóra, niebieskie oczy
Rasa śródziemnomorska- niski wzrost, dłuższy tułów, śniada skóra, ciemne oczy
Rasa armenoidalna: średni wzrost, biała skóra, ciemne oczy, krótka głowa
Rasa laponoidalna: niski wzrost, krępa budowa ciała, żółta skóra, okrągła głowa
Typ subnordyczny= rasa nordyczna i laponoidalna: ciemne odcienie, średni wzrost, krótka głowa
Typ dynarski= rasa armenoidalna i nordyczna: jasna skóra, ciemne włosy, wysoki wzrost, krótka głowa
Typ północno-zachodni= rasa nordycka i śródziemnomorska: jasna skóra, długa głowa, wysoki wzrost
Typ litoralny= rasa śródziemnomorska i armenoidalna: ciężka budowa ciała, średnia głowa, szeroka twarz
Typ sublapoildalny= rasa laponoidalna i śródziemnomorska: zaokrąglona głowa i wąski nos
Typ alpejski= rasa laponoidalna i armenoidalna: jasna skóra, ciemne włosy, okrągła głowa, niski wzrost

Terytoria antropologiczne:

Rasa nordyczna- Skandynawia, kraje okalające może północne i bałtyckie
Rasa śródziemnomorska- kraje okalające może śródziemne
Rasa laponoidalna: Karpaty zachodnie, północne Sudety i Siedmiogród
Rasa armenoidalna: Zakaukazie

Formacje antropologiczne:

Środkowa europejska formacja mieszana- zachodnia Francja, południowe Niemcy zmierza w kierunku likwidacji formacji atlantydzkiej. Na północy posuwa się do nordyzacji ludności
Formacja nordycka typu litoralnego- Szkocja, Skandynawia i Anglia
Formacja litoralna- Irlandia
Kontynentalna formacja nordycka- północne Niemcy Białoruś nizinna część Polski
Formacja subnordyczna: występuje na wschodzie

22. Teorie rasowe (J.A. Gobineau, H.S. Chamberlain, L. Gumplowicz, G. Le Bon) i eugeniczne.

Gobineau de Joseph Artur - Autor pracy Szkice o nierówności ras ludzkich, w której zawarł swoją koncepcję historii opartą na teorii ras. Uważał, że historię ludzkości wyznacza proces mieszania się ras. Szczególne zasługi dla rozwoju cywilizacji miała wg Gobineau rasa biała - aryjska, która składała się z wysokich blondynów o niebieskich oczach. Charakteryzowała się też szczególnymi cechami psychicznymi: poczuciem honoru, bezinteresownością, odwagą, inteligencją, talentem, wojowniczością. W Europie jej przedstawicielami byli Germanie. Predyspozycji tych brakowało reprezentantom rasy żółtej i czarnej.

Wg Gobineau wszystkie wielkie kultury są dziełem aryjczyków - urodzonych władców i panów. Dlatego mieszanie się ras prowadzi do osłabienia rasy białej jako najbardziej wartościowej. Szerzenie się idei demokratycznych było właśnie rezultatem zmierzchu czystości rasy i dojścia do władzy ludzi nieuzdolnionych. O Słowianach pisał, że byli ludem najbardziej rasowo wymieszanym, a przez to też i wyjątkowo zdegenerowanym.

Poglądy Gobineau stały się jednym ze źródeł rasizmu i faszyzmu.

H.S. Chamberlain - W swojej filozofii głosił poglądy rasistowskie, czerpiąc z prac de Gobineau. Uznawał nierówności ras ludzkich, termin rasa miał jednakże dla niego znaczenie bardziej kulturowe niż biologiczne. W wyniku tego podzielił cywilizację na cztery formacje:

Greków - od nich wywodziła się poezja, sztuka i filozofia;

Rzymian - byli prekursorami w prawie, organizacji państwa, idei obywatelskiej, ładzie społecznym oraz nadrzędności świętości rodziny i własności;

Żydów - zwani rasą judajską stworzyli judaizm (z którego pośrednio wywodzi się chrześcijaństwo) zdolni, lecz działający destrukcyjnie w opinii Chamberlaina;

Teutonów - do których zaliczał Germanów, Celtów oraz Słowian zachodnich.

Za najlepszą z ras uważał rasę teutońską, miała ona być zbiorowiskiem najbardziej wartościowych rasowo elementów i kontynuatorką tradycji starożytnych Grecji i Rzymu. Głosił potrzebę zachowania jej czystości a mieszanie się z przedstawicielami uważał za destrukcyjne, bo osłabiające ducha i strukturę somatyczną rasy wartościowszej. Głosił zdecydowany antysemityzm - wierzył w walkę rasy teutońskiej z żydowską, która miała być największym wrogiem tej pierwszej. Jego poglądy miały wpływ na rodzący się nazizm (którego był admiratorem w latach 20. XX wieku). Twierdził bowiem, że najczystsza tkanka rasy teutońskiej znajdowała się w Niemczech. Miałaby ona nadawać ton rozwojowi kultury europejskiej, co usprawiedliwiać miało doktrynę podboju innych ras przez Germanów.

L. Gumplowicz - Reprezentant darwinizmu społecznego, w której podstawowym prawem rozwoju społecznego jest tendencja samowychowawcza jednostek i grup społecznych, a głównym procesem społecznym - walka między grupami. Uważał, że rozwój społeczny uwarunkowany jest walką grup ludzkich o byt. Niesłusznie posądzany o rasizm. Gumplowicz uznawał, że walka jest cechą każdego społ., a wrogość zawsze towarzyszyła ludziom, co było przyczyną nieustannych konfliktów między nimi.

Wg Gumplowicza państwo powstało w wyniku podboju plemion słabszych przez silniejsze. Dlatego jest ono zawsze instrumentem panowania zwycięzców nad pokonanymi. Jednym z celów teoretycznej działalności Gumplowicza była krytyka marksizmu. Zarzucał tej filozofii utopijność, ponieważ wg niego nie można drogą walki zlikwidować różnic klasowych.

G. Le Bon - rasy ludzkie można podzielić na cztery grupy: pierwotne, niższe, średnie i wyższe. Pierwotne charakteryzują się brakiem rozwoju kultury. Przykładem tego typu ras są ludy pierwotne. Jako przykład Le Bon podaje Australijczyków i mieszkańców Ziemi Ognistej. Rasy niższe wytworzyły pewną cywilizację, lecz jest to cywilizacja bardzo niedoskonała (przykładem są tu ludy murzyńskie). Rasy średnie reprezentować mają Chińczycy, Japończycy, Mongołowie i ludy semickie, które wytworzyły cywilizację par excellence. Ustępują one jedynie ludom indoeuropejskim, których poziom cywilizacyjny jest najwyższy (rasy wyższe).

Le Bon dokonał także podziału ras ze względu na inny aspekt. Wyróżnił mianowicie rasy naturalne i historyczne, czyli takie które wytworzyły się w wyniku podbojów, wędrówek i działania wielkiej polityki. Rasy historyczne składają się więc z mieszaniny osobników różnego pochodzenia. Istnieją trzy warunki umożliwiające zlewanie się ras. Rasy muszą być w miarę równe liczebnie, nie mogą zbytnio różnić się od siebie, a także przez długi czas muszą podlegać wpływom otoczenia.

23. Koncepcje narodu i rodzaje nacjonalizmu.

KONCEPCJA NATURALISTYCZNA - naród traktowany jest jako grupa genetyczna uwarunkowana biogennie. Jest to twór społeczny uwarunkowany właściwościami środowiska geograficznego, w jakim pewna grupa żyła przez wieki i przekazała swe właściwości psychofizyczne następnym generacjom.

KONCEPCJA POLITOLOGICZNA - naród według tego ujęcia jest wspólnotą polityczną .Według tego orientacji wspólnoty plemienne w miarę swego wzrostu tworzą instytucje państwowe odrębne od organizacji plemiennych. Bardzo często te instytucje państwowe obejmowały więcej grup postplemiennych. Utworzone w ten sposób państwo zabiegało o utworzenie w swych ramach narodu. Zabiega o połączenie tych grup plemiennych pod względem jednorodnych tradycji , wierzeń, obyczajów lecz przede wszystkim jednoczy je gospodarstwo. Star się utrwalić poczucie wspólnoty kulturowej i politycznej w stosunku do innych państw- narodów.

KONCEPCJA KULTUROWA - istotę narodu upatruje się w kształtowaniu się w toku rozwoju historycznego społeczności, które tworzą własną kulturę i w których członkowie narodu uczestniczą w tej kulturze narodowej, obejmującej język, sztukę, obyczaje i naukę itp. Naród jest więc wspólnotą kultury.

Nacjonalizm - postawa społeczno-polityczna uznająca interes własnego narodu za najważniejszy. Ideologia ta uznaje państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury. Skrajną formą nacjonalizmu jest szowinizm.

Rodzaje nacjonalizmu:
obronny - ideologia narodów uciskanych
ekspansywny - narodów niepodległych dążących do poszerzenia strefy wpływów
polityczny - dążenie do niezawisłości państwa
ekonomiczny - dążenie do niezależności gospodarczej poprzez protekcjonizm bądź autarkię gospodarczą

Nacjonalizm (zarówno ekspansywny jak i ekonomiczny) był jednym z elementów faszyzmu. Skrajny nacjonalizm (szowinizm) cechował ideologię znaną jako narodowy socjalizm. Rozmaite ideologie które uznają wyższość narodu nad innymi podmiotami społeczno-politycznymi jak jednostka, państwo, obywatel itp. są jego manifestacjami.

24. Udział czynnik politycznego w powstawaniu narodów - przykłady.

25. Wojna sieciowa; wykorzystanie podziałów narodowych i etnicznych w wojnie sieciowej (przykłady).

. Wojna sieciowa Nowy rodzaj wojny prowadzony przez państwa cywilizacji informacyjnej nazywany jest wojną sieciową (WS). Termin ten (w oryg. netwar) został wprowadzony przez amerykańskich analityków korporacji RAND - Johna Arquillę i Davida Ronfeldta. Jej kluczowym elementem jest odpowiednio formułowany i upowszechniany przekaz informacyjny. Zatem ten typ działań militarnych ma zastosowanie wyłącznie w konfliktach o niedużym stopniu intensywności, choć może także występować jako uzupełnienie wojen klasycznych. Tradycyjny teatr działań wojennych i przestrzeń geograficzną w dużej mierze nie tyle zastąpiła, co uzupełniła, nowa warstwa, nowa kategoria przestrzeni, czyli przestrzeń informacyjna. Jej coraz większa dominacja prowadzi do relatywizacji granic.

*Prowadzenie WS ma celu kreowanie globalnej świadomości społecznej. Celem instrumentów charakterystycznych dla WS jest m.in. propagowanie określonych kodów.

*Innym celem WS może stać się zwalczanie lub relatywizowanie danych idei, systemów wartości, kodów czy stanowisk z obrębu polityki, gospodarki, kultury, itd. Dzięki nowoczesnemu aparatowi, jaki generuje współczesna nauka i technika, możliwe staje się zdalne narzucenie aprobaty społeczno-politycznej dla określonych poglądów i idei.

Pierwszym państwem, które zaczęło powszechnie posługiwać się narzędziami WS, są Stany Zjednoczone. Dobrym przykładem ich zastosowania była inwazja na Irak z 1990 r. Następne amerykańskie agresje, wykorzystywały to doświadczenie i coraz bardziej udoskonalone narzędzia walki informacyjnej (wojny z Jugosławią i Afganistanem).

Jedną z kluczowym metod WS staje się „eksport wartości”, siłowe narzucanie innym kręgom cywilizacyjnym swojego przekazu. Dotyczy to całego szeregu kategorii takich jak ustrój, moralność, formy życia społecznego, czy system gospodarczy. Waszyngton stara się kreować powszechnie akceptowany kod polityczny, oparty na liberalnej demokracji i systemie kapitalistycznym. W amerykańskich wojnach sieciowych szeroko wykorzystywane są działania psychologiczne, zaliczane do idei tzw. „kształtowanego odbioru”. W ich skład wchodzą różne sposoby integralnego wpływania na określone grupy społeczne. Jednymi z takich metod są: dezinformacja (podawanie do opinii publicznej informacji sfabrykowanych lub częściowo tylko nieprawdziwych lub zmanipulowanych), strategia informacyjna (ang. public diplomacy), której celem jest przekonanie - przede wszystkim własnej opinii publicznej - co  do celowości danych działań, operacje psychologiczne (ang. PSYOPS), czyli działania skierowane do wpływania na zagraniczną opinię publiczną przy walnym wykorzystaniu mass-mediów (wyróżnia się „białe” i „czarne” operacje, te pierwsze operują społecznie akceptowanymi metodami, nadającymi przekaz pozytywny poprzez plakaty, ulotki, programy w stacjach radiowych i telewizyjnych, natomiast te drugie oddziaływają manipulacją, podstępem, mistyfikacją) oraz operacje niejawne

26. Polityka zagraniczna głównych ośrodków siły (USA, Chiny, Rosja, Niemcy, Francja) - jej cele i sposoby ich realizacji.

27. Mechanizmy kierujące polityką zagraniczną państwa (np. dynamizm racji stanu, relacje między ideologiami a interesem) [m.in. tekst A. Bocheńskiego].

28. Orientacje geopolityczne w Polsce [tekst W. Gulewicza].

Polska historia zna całą dynastię królów (piastowską), których głównym celem było rozwijanie dobrych stosunków ze Wschodem (tzn. z Rusią) i ostrym przeciwstawianiem się ekspansji zachodniej (tzn. niemieckiej). Wraz z przejęciem władzy przez Jagiellonów na przełomie XIV-XV wieku ostrze polityki geopolitycznej Polski zwróciło się z Zachodu na Wschód.

Spektakularnym odzwierciedleniem tej polityki była doktryna marszałka Józefa Piłsudskiego „Polski od morza do morza”, wyrażana w latach dwudziestych - idea państwa konfederacyjnego. W pełni projekt ten nigdy nie został zrealizowany. Różnorodność terytorium znajdującego się pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym nie daje żadnych nadziei na osiągnięcie porozumienia z tamtejszymi elitami politycznymi.

idea „Polski od morza do morza” znajduje zwolenników wśród niektórych intelektualistów, którzy reprezentują „krakowski“ nurt geopolityczny. W tym samym kierunku rozwija się tzw. szkoła “warszawska”. W odróżnieniu do krakowskiej ideologii cechuje ją wyraźna proamerykańska orientacja. Za trzeci filar polskiej geopolityki można uznać szkołę „częstochowską“. Przedstawiciele stają po stronie Rosji i Niemiec.

Jednym z apologetów prorosyjskiej polityki był Józef Hoene-Wroński, twórca pojęcia mesjanizmu. Wierzył, że Słowianie mają do spełnienia ważną funkcję mesjańską. Dwa filary, na podstawie których mógł opierać się świat, to biskup Rzymu i car rosyjski.

Lider śląskiej tożsamości narodowej Jerzy Gorzelik, jest już znany ze swoich publicznych deklaracji, że nie czuje się Polakiem. Mówi, że kultura śląska potrzebuje ochrony i szacunku ze względu na gwałtowne wpływy polskie.

Geopolityczna koncepcja Polski nie ulega żadnym zmianom- kierujące się polską politykę na Zachód.

29. Rola złóż surowców w polityce zagranicznej państw. Rywalizacja mocarstw o zasoby surowców (np. w Afryce, Arktyce).

30. Rosyjska „strategia rurociągowa”.

Federacja Rosyjska w celu utrzymania pozycji „energetycznego lidera” musi utrzymać monopol transportowy oraz kontrolę nad przesyłem ropy naftowej i gazu ziemnego wydobywanego na obszarze byłego ZSRR.

Strategia rurociągowa postrzegana jest przez pryzmat trzech mórz - Kaspijskiego, Czarnego i Bałtyckiego.

- ropociągi trzech mórz:

Region Morza Kaspijskiego jest tzw. Zatoką Perską XXI wieku. W latach 90. Przesył ropy naftowej na tym obszarze został zmonopolizowany przez system rosyjski. Zmieniło się to po rozpoczęciu budowy tzw. Ropociągów wczesnych - Wczesnego Zachodniego i Wczesnego Północnego, które miały na celu transport kaspijskiej ropy na rynki światowe.

Ropa Azerbejdżanu - 20.09.1994r. podpisanie z zachodnimi korporacjami naftowymi tzw. Kontraktu stulecia (podniesienie kwestii przesyłu, początek realizacji „wczesnych” projektów). 1997r. - oddanie do użytku ropociągu „Wczesny Północny” (trasa: z Baku brzegiem M. Kaspijskiego na północ, do Machaczkały, ominięcie Czeczeni i dotarcie do rosyjskiego terminalu w Noworosyjsku).

Kazachstańska ropa - do 2001r. jedynie kierunek północny post - sowieckim ropociągiem Atyrau - Samara. Od 2001r. ropociąg CPC łączący kazaskie złoża z czarnomorskim portem Noworosyjks. Maj 2005r. - powstanie ropociągu BTC (Baku - Tbilisi - Ceyhan), transport ropy azerskiej i kazachskiej.

Ropa gromadzi się w porcie Noworosyjsk i Odessa. Następuje problem z eksportem jej na rynki światowe, gdyż przeszkodę stanowi Cieśnina Bosfor. Rosja stara się to omijać budując bypassy, ropociągi omijające cieśninę, np. projekt BAP (Bułgaria, Grecja, Rosja), projekt AMBO (Albania, Bułgaria i Macedonia)

Największy system ropociągowy Rosji - „Przyjaźń”, rozpoczyna się w Samarze (ropa z Zachodniej Syberii, Uralu i M. Kaspijskiego), w Białorusi rozdziela się na 2 części biegnące przez (I) Polskę i Niemcy oraz (II) Białoruś, Ukrainę, Słowację, Czechy i Węgry.

Bałtycki System Rurociągowy - rozbudowa terminali ropy naftowej w Sankt Petersburgu, dystryktach Ust - Luga i Wyborg. Cel: stworzenie nowej drogi eksportu rosyjskiej ropy naftowej wydobywanej w Regionie Timan - Peczora, Zach. Syberii oraz Uralo - Powołżu.

- gazociągi trzech mórz

Główny trzon rosyjskiego systemu eksportu gazu ziemnego rozpoczyna się na polach gazu ziemnego na obszarze Zachodniej Syberii i biegnie w kierunku Zach. Do Europy plus odnogi z regionu M. Kaspijskiego.

Turkmenistan - od uzyskania niepodległości ich gaz stał się konkurencją dla rosyjskiego. Nastąpiła eliminacja rurociągu biegnącego do Europy Zach. A skierowano go do Ukrainy i krajów Południowego Kaukazu. Rosja nałożyła blokadę na Turkmenistan (wielkie straty). Putin zdjął tą blokadę, gdyż chciał zwiększyć własne możliwości, zastąpienie własnego gazu tańszym turkmeńskim. Turkmenistan zaczął poszukiwać innych dróg eksploatacji gazu, np. południowy, irański kierunek, który uderza w interes Rosji, gdyż wzmacnia Turkmenistan i zwiększa jego możliwości negocjacyjne.

Projekt „Błękitny Strumień” - rosyjskie przeciwdziałanie względem innych projektów, łączy on Rosję z Turcją gazociągiem biegnącym po dnie Morza Czarnego. Otwarto go w 2002r., a w 2003 Turcja wstrzymała dostawy gazociągiem na pół roku, bo nie miała zapotrzebowania na gaz (cel: wymuszenia obniżenia cen na gaz ziemny od Gazpromu).

31. Ustroje gospodarcze i ich cechy charakterystyczne - Rosja, Iran, Arabia Saudyjska, inne państwa muzułmańskie, Korea, Japonia, USA, Europa Zachodnia [teksty M. Domagały i E. Luttwaka].

1. Korea

Państwo to posiada własny, przez siebie wypracowany system społeczno-polityczno-ekonomiczny (dżucze), który, mimo występowania kilku cech kapitalistycznych, (m.in. w sposób bardzo ograniczony uznaje tzw. własność osobistą, ale nie nadaje jej mocy sprawczej w obiegu ekonomicznym), raczej tworzy samodzielny system-świat, w którym powszechna własność prywatna nie posiada tak wielkiego znaczenia [11], jak chociażby w Stanach Zjednoczonych, czy państwach Unii Europejskiej. Tym samym KRL-D znajduje zdecydowanie poza obecnym systemem-światem [12], działając w ramach własnego, niemalże autarkicznego założenia. Oczywiście jest to przypadek zarówno skrajny, jak i niewielki pod względem zasięgu. 

2. Iran

Rozdział IV w art. 44 konstytucji Islamskiej Republiki Iranu wprost uznaje własność państwową, spółdzielczą i prywatną, jako formy równorzędne [18]. Sam zaś wspomniany rozdział, w innych artykułach, bardzo szeroko definiuje własność państwową, mimo istnienia zapisów ochraniających własność prywatną. W rankingu IEF państwo to zajmuje 168 pozycję

3. Arabia Saudyjska

Dobra naturalne są przydane jego krajowi przez Allacha. Środki publiczne są otoczone najwyższą czcią, zaś zarówno obywatele saudyjscy, jak i rezydenci mają obowiązek stać na ich straży. Własność prywatna jest święta. Własność prywatna jest przede wszystkim dyktowana prawem szariatu. Patrząc na główne dobra naturalne Arabii Saudyjskiej, należy podkreślić, że ich wydobyciem zajmują się firmy i przedsiębiorstwa, na których czele stoją członkowie rodziny królewskiej.

4. Inne państwa muzułmańskie

Państwa islamskie, zarówno w wymiarze regionu Zatoki Perskiej, jak i globalnym, nie mają jednego dominującego ośrodka [24]. Co więcej w wielu podstawowych kwestiach dzielą je bardzo poważne różnice i sprzeczne interesy. Jedną z kwestii łączących w dużej mierze jest m.in. antyzachodnie nastawienie wielu społeczeństw islamskich. Dodatkowo, warto podkreślić, że państwa islamskie wypracowały też własny, charakterystyczny dla swojego kręgu kulturowego, krwioobieg gospodarczy, czyli system bankowości. Inną kwestią, wywierającą silny nacisk na kształt stosunków pieniężnych i własnościowych w krajach islamskich, jest rola kobiet, które w zasadniczej części nie są objęte przywilejami, jakimi cieszą się kobiety np. w Europie.

5. Rosja

Art. 8 pkt 2 konstytucji Federacji Rosyjskiej uznaje i chroni na równi własność prywatną, państwową, komunalną oraz inne formy własności. Stąd też, dodatkowo uwzględniając 143 miejsce tego kraju w rankingu IEF, można podważać istnienie tam kapitalizmu w czystej, okcydentalnej postaci [17]. Tym, co odróżnia Rosję od innych państw, jest wielkość, znaczenie i sposób funkcjonowania. Rosyjski system-świat działa wg własnych, charakterystycznych dla siebie reguł i norm, wynikających z doświadczeń historycznych. W wymiarze ekonomicznym niejednokrotnie to władza sprawuje kontrolę nad gospodarką. Aby móc prowadzić w Rosji biznes na dużą skalę, potrzebne są kontakty na szczeblu rządowym. Kolejną absurdalną i niezrozumiałą, z punktu widzenia zachodnich ideologów gospodarczych, sytuacją w gospodarce rosyjskiej są coraz silniejsze żądania nacjonalizacji wysuwane przez rosyjskich robotników. Inną cechą jest nadzwyczaj silny monopol państwa w strategicznych dla rosyjskiego państwa branżach np. wydobycia surowców naturalnych, czyli m.in. gazu.

6. Unia Europejska

„Każdy ma prawo do władania, używania, rozporządzania i przekazania w drodze spadku mienia nabytego zgodnie z prawem.” Unia Europejska stanowi osobny system-świat, działający wg własnych, ustalonych historycznie norm gospodarczych, kulturowych, językowych, religijnych i politycznych. Jej bazą legislacyjną jest prawo rzymskie, które do rangi najwyższej podnosi własność prywatną. UE daje jakość życia, zrównoważony rozwój, czy pokojową działalność, które połączone wykluczają w zasadzie nieograniczoną akumulację kapitału przez jednostki w duchu stricte kapitalistycznym [44], czyli neoliberalnym.

7. Japonia

Procedury działania niektórych służb celnych mogą być przeszkodą dla wspólnego handlu. Długotrwała kontrola celna może powodować opóźnienia w dostawach. W Japonii sytuacja się jeszcze pogorszyła bo wprowadzono dodatkowy wymóg rejestracji wyglądu importowanego towaru. Czasem można udaremnić import nowych produktów zagrażający krajowej gospodarce, posługując się narzędziem obowiązkowych standardów, które wykluczają z rynku produkty sprawdzane od najsilniejszego rywala zagranicznego .Niekiedy arbitralne standardy mogą powstrzymywać import w nieskończoność. Np.: Japonia produkuje sklejkę, gdzie konkurencja ma dostęp do dużo tańszego surowca. Bariery handlowe służą utrzymaniu krajowego przemysłu, ale też są w stanie wspomóc gałęzie przemysłu pracujące na eksport.

8. USA

W USA celnicy mają zaufanie do deklaracji celnej eksportera i tylko wyrywkowo sprawdzają przesyłki. Biały Dom nie ingeruje np. w biznesowe działania Microsoftu, mimo, że niekiedy działania tej firmy mogą być sprzeczne z oficjalnie przedstawianymi przez rząd amerykański wartościami wolnościowymi. Bronią ofensywną stanowią drapieżne finanse. Można pokonać silnych rywali i nadal eksportować swoją produkcję dzięki kredytom oprocentowanym taniej niż rynkowa stopa procentowa. USA mają swój bank, obsługi eksportu i importu, który gwarantuje pożyczki na finansowanie eksportu.

32. „Geoekonomia” (wg E. Luttwaka) - jej cele i narzędzia.

Geoekonomia to nowy sposób odwiecznej rywalizacji między państwami (logika konfliktu wyrażona w zasadach handlu). Tu odpowiednikiem siły ognia jest kapitał inwestycyjny zgromadzony lub kontrolowany przez państwo.

Cele: zdobycie/obrona ważnej pozycji w „strategicznych” gałęziach przemysłu o dużej wartości dodanej (telekomunikacja, informatyka, biotechnologia, lotnictwo i wyprawy kosmiczne, nowoczesne komponenty dla przemysłu motoryzacyjnego), bezpośredni cel - zdobycie przewagi technologicznej i rynkowej.

Narzędzia:

1. Ze strony prywatnych podmiotów wspieranych lub kierowanych przez państwo - badania i rozwój w dziedzinach obarczonych dużym ryzykiem, inwestycje służące penetracji rynku (dumping), nadmierne inwestycje produkcyjne w celu zdobycia rynku

2. Ze strony państwa - cła, kontyngenty, regulacyjne i ukryte bariery importu (=zasadzki, służą głównie utrzymaniu krajowego przemysłu), dofinansowywanie eksportu (=naloty), krajowe programy rozwoju technologii (=poligony), wywiad ekonomiczny i technologiczny

33. Cykle Kondratiewa.

Określenie Cykl Kondratiewa stosuje się mówiąc w ekonomii o długich cyklach rozwoju gospodarczego lub inaczej cyklach koniunkturalnych. Termin ten został stworzony przez Josepha Schumpetera od nazwiska jego odkrywcy Nikołaja Kondratiewa. Świat przyrody opiera się na zasadzie cykliczności, czy podobnie zjawiska zachodzą też w gospodarce. Nad tym zastanawiał się rosyjski ekonomista Nikołaj Kondratiew. Stworzył on teorię mówiącą, że również gospodarka rozwija się w cyklach.

W roku 1928 Kondratiew opublikowała pracę pt." Wielkie cykle koniunktury gospodarczej", w której przeanalizował przebieg koniunktury w takich krajach jak: Niemcy, Stany Zjednoczone i Francja na przełomie lat 1780 - 1920. Przeprowadzone badanie wykazało występowanie wielu regularności w procesach gospodarczych, które przybierają formę długiego cyklu trwającego od 50 do 60 lat w którym można zaobserwować fazy wzrostu i spadku koniunktury gospodarczej. Kondratiew przeanalizował 25 szeregów czasowych, analizując zmiany we wskaźnikach cen towarów, w przychodach z obligacji państwowych, w rocznej płacy robotników rolnych, w obrotach handlu zagranicznego w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Przeprowadzone doświadczenie pozwoliło na wyodrębnienie 3 cykli o zbliżonej długości faz wzrostu i spadku. Długie cykle opisane przez Kondratiewa wiążą się z długofalowym wdrażaniem znaczących wynalazków, które przyczyniły się do spowodowania zmian strukturalnych w gospodarce jak np. budowa kolei w Stanach Zjednoczonych lata 1842-1897). Teoria cyklu koniunkturalnego zakłada, że źródłem cykli muszą być zakłócenia w gospodarce. Kondratiew uważał, że przyczynami długich cykli jest zużywanie się, zastępowanie i wzrost zasobu podstawowych dóbr kapitałowych takich jak: dróg kolejowych, kanałów. Produkcja tych dóbr wymaga dużych inwestycji jak również długiego czasu. Pod wpływem falowego postępu technicznego następuje odtworzenie i modernizacja infrastruktury. Do najważniejszych przyczyn występowania długiego cyklu Kondratiewa były takie czynniki jak: zmiany w technice produkcji, wojny i rewolucje oraz włączenie się nowych krajów do gospodarki światowej. Należy pamiętać, ze każdy cykl koniunkturalny jest inny, ale można zaobserwować podobne zachowania pewnych wielkości ekonomicznych w czasie trwania każdego kolejnego cyklu. Badania, które przeprowadził Kondratiew wychodzą naprzeciw oczekiwaniom człowieka, który dąży do znalezienia porządku we wszechświecie.

34. Teoria cykli hegemonicznych i teoria systemu-świata Immanuela Wallersteina.

Teoria cykli hegemonicznych - zdaniem Wallersteina większość krajów rozwijających się tkwi w relacjach opartych na wyzysku ze strony państw bardziej rozwiniętych i że nie ma żadnych szans na zmianę tej sytuacji. (tego nie jestem pewna)

Teoria systemu - świata - (lata 70 i 80 XXw.) jest to model teoretyczny będący próbą połączenia różnych wątków debaty na temat natury rozwoju w jedną całość. Model ten stał się teoretyczną odstawą wielu prac np. Taylora. Model ten zakładał, że w całej historii istniały tylko 3 sposoby organizacji społeczeństw ze względu na podejście do procesów produkcji.

1.       Model wymienno- rodowy - wstępujący w społeczeństwach opartych na różnicach wieków i płci, w których wymiana jest w pełni wzajemna. To model podstawowy z czasów przedfeudalnych i preindustrialnych. Społeczeństwa żyjące w tym modelu żyły na niewielkich powierzchniach i musiały walczyć o przetrwanie. Obecnie społeczeństwa takie prawie nie istnieją, można je spotkać jedynie w pustynnych rejonach południowej Afryki lub w tropikalnych puszczach Ameryki południowej   Azji i Afryki.

2.       Model redystrybucyjno-lenny - występuje w społeczeństwach podzielonych na klasy, w których produkcją zajmuje się rolnicza większość, płacąca daninie nie wielkiej grupie panującej. To klasyczna koncepcja preindustrialnego feudalizmu, dominująca na większości obszaru świata zwnaym wczesnym okresem nowożytnym w Europie.

3.       Model kapitalistyczny - jest oparty na podziale klasowym ale kluczowym zjawiskiem jest w nim nieustanna kumulacja kapitału. Myśl ekonomiczna została zdominowana w nim przez logikę rynkową, a ceny i zarobki się determinowane przez mechanizmy podaży i popytu. Obecnie dominuje na świecie.

Wallerstein twierdził, że te trzy modele stosunku do produkcji są odpowiedzialne za powstanie 3 różnych typów społeczeństw: minisystemy, impreria światowe, gospodarki światowe.
Globalizacja jest faktem od niemal 500 lat, a nierówności są jej nieodłącznym elementem, a nie przejściowym problemem, chodź ich rozkład nieustannie się zmienia.

Struktura systemu światowego jest zdominowana przez jeden rynek światowy ale opiera się także na systemie politycznym składającym się z wielu państw.

Trzy strefy systemu światowego:

1.       Państwa wysoko rozwinięte i uprzemysłowione tzw. Rdzeń
2.       Semiperyferie - polityczna strefa przejściowa gdzie państwa albo idą w górę albo w dół,
3.       Peryferie - państwa nieuprzemysłowione.

Opracowane z książki Blacksella „geografia polityczna”.,

Dorota

35. Rozbrojenie i non-proliferacja broni masowego rażenia jako narzędzie polityki zagranicznej mocarstw.

Poprzez podpisanie traktatu New START w 2010 r. oraz ogłoszenie stanowiska Ameryki w zakresie broni nuklearnej - NPR (Nuclear Posture Review) Stany Zjednoczone pokazały, że kwestia rozbrojenia oraz nieproliferacji bmr staje się priorytetem w polityce nuklearnej USA. Jako cel główny USA stawiają sobie program „zejścia do zera”- jest to cel symboliczny, na bazie, którego ma rozwijać się współpraca w zakresie rozbrojenia i non-proliferacji. NPR- okazuje się jednak dwuznaczny, bowiem stwarza USA potencjalną możliwość użycia broni nuklearnej. Deklaracja NPR głosi, że USA nie użyje broni nuklearnej przeciwko krajom nieposiadającym BN, które są stronami NPT i wywiązują się z traktatowych obowiązków. Wobec powyższego Stany rezerwują sobie możliwość użycia bmr przeciwko krajom spoza tej kategorii. Koncepcja „zejścia do zera” stawia USA w pozycji życzliwego hegemona, który ogranicza własne zasoby nuklearne dopilnowując jednocześnie, aby pozostałe strony NPT wypełniały traktatowe postanowienia. W ten sposób USA wykazuje zaangażowanie we wspólny, globalny interes.

Jednocześnie w Azji wyłaniają się dwaj strategiczni partnerzy jak i rywale Stanów Zjednoczonych, Chiny oraz Indie. Z perspektywy Chin New Start oraz NPR nie stanowią bodźca do postrzegania USA jako mniejszego zagrożenia nuklearnego. Wątpliwość budzi w ogóle czy Rosja i USA jako dwie potęgi nuklearne będą gotowe zrzec się przewagi nuklearnej w ramach skrupulatnej realizacji traktatów i porozumień. NPR i START nie zmniejszają chińskiego niepokoju i nie są wystarczającym bodźcem do poparcia koncepcji poziomu zero. NPR w swojej dwuznaczności stwarza USA możliwość rozbudowy systemów obrony rakietowej, tak aby w mniejszym stopniu polegać na potencjale nuklearnym w strategii odstraszania, stwarza to pole do współpracy USA z Japonią co dodatkowo niepokoi Chiny. Ponadto chińska doktryna nuklearna podkreśla, że wszystkie państwa posiadające broń nuklearną powinny zdeklarować , że zniszczą cały swój arsenał. USA jednocześnie nie wykluczają ataku nuklearnego wobec państw spoza kategorii NPR oraz uniknęły deklaracji „no-first-use” , wykluczającej użycie bmr w konflikcie jako pierwsze państwo. Stany dążą do przejrzystości chińskiego programu nuklearnego uzasadniając w ten sposób realizację doktryny rozbrojenia i non proliferacji , biorąc pod uwagę powyższe Chiny sceptycznie podchodzą do zaangażowania USA w jej realizację.

Indie dość optymistycznie wypowiedziały się na temat programów rozbrojeniowych i ograniczających rozprzestrzenianie broni nuklearnej. Nie zobowiązały się jednak do formalnego wsparcia dążeń Rosji i USA do „poziomu zero”. Obie potęgi nuklearne nie są postrzegane przez Indie jako bezpośrednie zagrożenie, zwłaszcza z uwagi na współpracę w zakresie bezpieczeństwa, czy współpracę na bazie porozumienia o współpracy nuklearnej z USA. W Azji przełamany został monopol współpracy USA z Chinami i ewentualnie Pakistanem. Ameryka znajduje w Indiach rynek zbytu dla przemysłu nuklearnego, a Indie łatwiejszy dostęp do źródeł energii. Głównym hamulcem Indii w rozpoczęciu redukcji zbrojeń jest zagrożenie ze strony najbliższych sąsiadów- Chin oraz Pakistanu. Decyzje rozbrojeniowe Indii będą postępować w miarę decyzji rozbrojeniowych w Chinach. Indie oczekują od USA deklaracji „no-first-use” i wykluczenia ataku na jakiekolwiek państwo nieposiadające bmr. Indyjska doktryna nuklearna kładzie również nacisk na utrzymanie „minimalnych wiarygodnych środków odstraszania”- przede wszystkim jako zabezpieczenia przed Chinami. Wobec rozwijającej się współpracy z USA Indie są otwarte na poparcie programów rozbrojeniowych pod warunkiem ukształtowania się równowagi sił z Chinami. USA dążą do jak największych ustępstw pozostałych mocarstw ponieważ jako jedna z dwóch nuklearnych potęg najwięcej straci realizując strategię rozbrojenia i nieproliferacji biorąc pod uwagę wielkość arsenału nuklearnego Ameryki.

36. „Wojna z terroryzmem” i jej znaczenie w polityce międzynarodowej.

37. Strategia oporu niekierowanego we współczesnym terroryzmie.

38. Występowanie ruchów regionalistycznych na mapie Europy. Ich terytoria, cele i metody działania.

Terytoria: Niemcy, Szwajcaria, Austria, Belgia, Holandia, Francja, Hiszpania, Portugalia, wielka Brytania, Włochy

Cele: najsłabsze z ruchów za cel stawiają uratowanie własnej grupy etnicznej od kulturobójstwa ważny jest rozwój kultury i oświaty obecność języków w urzędach mediach itp. Większość żąda autonomii terytorialnej, najbardziej radykalne z ugrupowań regionalistycznych domagają się pełnej niepodległości

Działania: 5 sfer aktywności: kulturalny ekonomiczny polityczny militarny i ekologiczny

Front kulturalny- urzędowe uznanie swojego języka, zdobyć wpływ na środki masowego przekazu, budowanie własnego szkolnictwa i stworzenie regionalnej kultury

Front ekonomiczny- autonomiści starają się odgrywać rolę rzeczników najważniejszych grup społeczno zawodowych regionu, tworzenie związków zawodowych i formułowanie ogólnego programu gospodarczego

Front polityczny- udział w wyborach

Front militarny- działanie terrorystycznych organizacji np. ETA i IRA z czasem zbrojny opór autonomistów przybierał formę masowych rozruchów czy partyzantki

Front ekologiczny- walka o utrzymanie regionu w jego nieskażonym kształcie

39. Współczesne polskie koncepcje geopolityczne (np. Imperium Europejskie, Trójkąt Kaliningradzki).

2

---