Krytyka pojęcia „kapitał społeczny” - błędy w definiowaniu, problemy ze zrozumieniem pojęcia
1.Zarzut o nienaukowości- opiera się na opinii o błędnym zdefiniowaniu terminu ze względu na różnorodność elementów składowych- strukturalnego, regulatywnego, behawioralnego. Podkreśla się ich niespójność, i niemożliwość agregowania norm i powiązań społ. oraz fakt, że kategoria więzi społecznych w większości definicji zawiera element normatywny.
2.Ilościowo-jakościowy charakter KS generuje wiele wątpliwości. Pytanie co znaczą większe zasoby KS- czy np. bardziej gęsta sieć kontaktów itd. Wskazane elementy nie są rozłączne, a mogą odnosić się do różnych poziomów analizy socjologicznej. Mikro, makro.
Np. Coleman włącza indywidualne powiązania osób, jak i społeczne normy solidarności panujące w danym środowisku.
3..Problem rodzi współwystępowanie zysków z KS o charakterze ekonomicznym, politycznym, społ. i psychologicznym.
4. nieprecyzyjność pojęcia utrudnia międzynarodowe porównania w poziomie kapitału społecznego [Z badań naukowców z University of Michigan wynika, że KS mierzony aktywnością obywatelską i dostępem do sieci społecznych, jest mniejszy w krajach Europy Środkowo-Wschodniej w stosunku do reszty Europy, jednak rozbieżność ta znika przy zastosowaniu w analizie zmiennych opisujących rozwój ekonomiczny i jakość instytucji.]
5.samo definiowanie KS jako zbioru nieformalnych reguł lub norm podzielanych przez członków grupy, które zezwalają na ich wzajemną kooperację jest niewystarczające [ponieważ wspólnie podzielane wartości mogą być złe. Normy tworzące kapitał społeczny muszą w znacznym stopniu zawierać pozytywne cechy takie jak prawdomówność, dotrzymywanie zobowiązań, czy wzajemność.]
6..niejsaność pojęcia, a więc braku jednoznacznie określonego zespołu cech składających się na jego treść. Nieostrość. Znamy pewną klasę desygnatów, ale o niektórych nie możemy stwierdzić, czy nimi są czy nie.
7..To generuje problem określenia relacji przyczynowo-skutkowych. KS np. Zaufanie- czy jest przyczyną, skutkiem, wskaźnikiem KS, czy wszystkim jednocześnie.
KS i wzrost gospodarczy- jaki jest charakter relacji między nimi.
8.Ideologiczny kontekst słowa kapitał. Środki, których uruchomienie przynosi właścicielowi dochód w postaci zysku, lub procentu. Traktowanie międzyludzkich powiązań jako czegoś, co ma przynieść dochód uznawane za deprecjonowanie autotelicznych wartości. Zaufanie, solidarność społeczna to wartości same w sobie a nie kapitał. Nie można tego traktować na równi z pieniądzem.
Mówi się tu o imperializmie nauk ekonomicznych ingerującym w tożsamość nauk społ.
-9.trudność akumulacji w czasie podważa „kapitałowość” omawianego pojęcia- KS służy jako substytut tradycyjnych haseł polityki społecznej, nie jako ich uzupełnienie [używane pojęcie czasem traktowane jest jako zamiennik takich pojęć jak bieda i nierówności będące źródłem problemów społecznych]
10.brak zgody co do „społeczności” kapitału [który to, jak na kapitał przystało, odpowiednio użytkowany pomnażałby i przynosił korzyści]
11.Ustalenie granic KS, co jest społecznym a co aspołecznym kapitałem, wskazanie zmiennych i typów kapitału społecznego na różnych poziomach analizy socjologicznej - kiedy rodzinny, kiedy obywatelski. Teoria KS, opisująca zależności między jego elementami i wariantami.
12. Nobliści z dziedziny ekonomii uznali KS za pojęcie nietrafnie skonstruowane, niekompatybilne z tradycyjnym rozumieniem kapitału. W odniesieniu do KS nie można odróżnić posiadania od użytkownika.
Nieruchomy zasób- bez możliwości zdobycia czy użyczenia. Nie można mówić o stopie dochodu z tego kapitału.
13..Sprzecznośc z paradygmatem polityki społecznej-dobro człowieka przede wszystkim, więc i jego prymat nad pieniądzem.
14. różne poziomy odniesienia już w klasycznych definicjach, elementy kolektywne i indywidualne jednocześnie [Bourdieu uznawał kapitał społeczny za zasób poszczególnych jednostek, natomiast dla Colemana był to zasób całych społeczności]
15. powszechne definiowanie przez wskazanie funkcji, jakie spełnia KS. Np. realizacja celów osób, czy zwiększenie skuteczności ich działań. KS okazuje się wtedy czymkolwiek, co pomaga komukolwiek, niezależnie od tego, czy są to cele pożądane, czy destrukcyjne.
Berman traktuje KS jako neutralny mnożnik- sam w sobie ani dobry ani zły. Wszystko zależy do instytucjonalnego kontekstu, w jakim się znajduje. Funkcją może być zatem i demokratyzacja i faszysyzacja społeczeństwa.
16. definiowanie przez funkcje, co nie wyjaśnia precyzyjnie czym ów kapitał jest [a nie przez cechy i właściwości, tak jak na przykład inne formy kapitału - kulturowy czy finansowy]
-17.definicje i opisy KS próbują zawrzeć w nim zbyt wiele elementów na raz [niemożliwe staje się odróżnienie czym KS jest sam w sobie, jakie są jego aspekty, jakie okoliczności go kreują, jakie są konsekwencje]
-18.próba połączenia elementów różnych teorii tworzy kombinację pojęć z całkowicie odmiennych porządków i wymiarów bez wspólnego mianownika [powstaje zlepek takich elementów jak: zaufanie, normy ogólne i normy konkretne, zdolność do tworzenia i utrzymywania kontaktów, kontakty same w sobie, inwestycje, transakcje, dostęp do zasobów, zasoby same w sobie, dobra publiczne kontra dobra prywatne, więzi, kanały informacyjne, zdolność jako czynnik ułatwiający lub jako potencjał wspólnych działań, rozwój, efektywność, produktywność, współpraca, działania obywatelskie, działania same w sobie i inne]
-19.twierdzenia tautologiczne, błędne koło [KS umożliwia wspólne działania, ale zarazem jest produktem owych wspólnych działań - powstaje problem stworzenia KS w sytuacji braku już istniejącej współpracy, która również nie może zaistnieć bezkapitału społecznego; koncentrowanie się na wzmacnianiu się KS i wspólnego działania bez pytania o to, co było pierwsze i co stanowi początek]
10.tautologiczne konkluzje [powstają stwierdzenia typu: społeczeństwo jest bardziej obywatelskie gdy obywatele są bardziej obywatelscy, a instytucje demokracji uczestniczącej funkcjonują lepiej gdy obywatele w nich uczestniczą; Tautologia bywa świadomie wykorzystywana przez twórców literackich do celów ekspresji artystyczne jednak przy definiowaniu pojęcia KS nie jest niezbędna, a wręcz może utrudniać zrozumienie pojęcia]
21 trudności w zoperacjonalizowaniu dla celów badawczych [ze względu na zbyt wiele rozmaitych elementów i abstrakcyjność pojęcia; definiując KS jako gotowość do wspólnego działania opartą na zaufaniu i normach możemy mieć trudności z mierzalnością któregokolwiek pojęcia, nie mówiąc już o wszystkich razem]
22.wątpliwości metodologiczne przy mierzeniu poszczególnych kategorii niezależnie i wyciąganiu wniosków na podstawie złożenia wyników składowych [i co się dzieje kiedy grupy osób, które ufgają, należą i działają nie pokrywają się ze sobą, jednocześnie potwierdzając i zaprzeczając istnieniu KS]
23.Brak kryteriów oceny dla kogo kiedy i jak KS jest zjawiskiem pozytywnym albo negatywnym. Np. W Chile celowo zdemontowano pewien rodzaj KS co skutkowało rozwojem gosp. Dyktatorskie rządy pinocheta.
24. znaczenie pojęcia KS stale ulega rozszerzeniu [termin stworzony dla określenia pewnych cech jednostek i rodzi zaczął być stosowany do opisu własności większych wspólnot, a z czasem nawet narodów
25.KS jest tylko teorią, figura stylistyczną, kategoria definiującą zakres już istniejącej teori lub formowanej obecnie teorii.
26.Modne doczepianie tej opcji interpretacyjnej do wypowiedzi, które raczej tracą na klarowności niż zyskują merytorycznej głębi.
wieloznaczność i niesystametycznoś tej koncepcji, wiele wersji personalnych na różnych poziomach odniesienia.
Upowszechnianie się na zasadzie mody- najpierw jako modna koncepcja interpretacyjna, potem dopiero myślano do czego można ją zastosować. Zamiast być instrumentem, narzędziem badań i wnioskowania dot konkretnych obszarów rzeczywistości sama sobą stwarza problem.
Dlaczego modne- bo z USA entuzjastycznie przyjęte, pozytywne skojarzenia, stwarza nadzieje na odnowienie współczesnych paradygmatów społ. i ekonom. Bo jest elementem wielu teorii, zyskuje znaczenie dopiero na gruncie konkretnej teorii.
Podsumowanie:
Wszystko to sprawiło, że pojęcie KS stało się trudne do określenia a jednoznaczne odróżnienie co jest samym KS a co jego konsekwencjami, aspektami czy formami okazuje się być niemożliwe.
Argumenty za:
1.Najtrudniej plemizować z ideowymi zarzutami o ekonomizacji. Dla niektórych kapitał deprecjonuje słowo społeczny, ale dla innych jest nobilitacją. Umożliwia dialog z naukami ekonomicznymi, tymi, które kapitał traktują jako zasób przynoszący zysk.
2-Chociaż część autorów podkreśla, że różnorodność składników i funkcji nie dyskwalifikuje KS jako kapitału.Istnieje zapotrzebowanie na nową perspektywę wyznacza ą dynamika zmian społecznych i reform społecznych. Zaletą pojęcia KS jest jego adekwatność do współczesnych nauk społ i konkretność- skoncentrowanie się na praktycznym wymiarze współdziałania.
3-Wzrost przydatności pojęcia KS po przemianach więzi społ, decentralizacji społ funkcji państwa., nowe problemy społ. Procesy konwersji kapitału osób i grup. Zaletą KS jest obejmowanie różnorodnych wykraczających poza kategorię więzi mechanizmów współpracy- wzorów realizacji interesów i zaufania.
4Widać potrzebę identyfikowania i inicjowania nowych sposobów rozwiązywania problemów społ. KS umożliwia identyfikowane na poziomie lokalnym sposobów łagodzenia problemów społecznych.
-5. Możliwość badania go w powiązaniu z innymi formami kapitałów
6.Wychodzi na przeciw potrzebie istnienia multi- i interdyscyplinarnych kategorii w dziedzinie nauki o polityce społecznej. Służy do rozwiązywania dylematów wspólnych zasobów.
- definiowanie przez funkcje a nie przez cechy i właściwości lepiej wyjaśnia do czego przyczynia się ów kapitał, co on robi
Bibliografia:
M. Theiss Czy kapitał społeczny może być kategoria polityki społecznej. W: Kapitał społeczny. Pod Red. L. Frąckiewicz i A. Rączaszka
przymeński