Rynek dywanów i wykładzin

Charakterystyka branży

Branża dywanów i wykładzin jest częścią przemysłu lekkiego. Charakteryzuje się on dużym zróżnicowaniem produktów pod względem kolorystyki, wielkości, ceny, czy dostosowania wyrobów. Z tym wszystkim wiąże się jednak konieczność szybkiej modernizacji produkcji i redukcji zatrudnienia. Problemem jest napływ tanich importowanych wyrobów, przy jednoczesnym ograniczeniu opłacalności eksportu (nadmierna aprecjacja złotego). Zjawiska te wpływają na najbliższą przyszłość branży.

Cechy produkcji i rynku pokryć podłogowych są trudne do scharakteryzowania, ponieważ wiążą się z wieloma pokrewnymi branżami przemysłu, jak w przemyśle meblarskim, obuwniczym, odzieżowym, czy w budownictwie. Problemem jest też jednoznaczne oddzielenie różnych grup pokryć podłogowych.

Wielkość produkcji

Wielkość produkcji dywanów, chodników i wykładzin w ostatnich latach jest blisko 3-krotnie niższa od analogicznej produkcji przed 20 laty. Na początku lat 90. przemysł ten przeżył dwa widoczne okresy spadku: pierwszy w latach 1991-92, a drugi trwa praktycznie do dzisiaj i spowodował, że w latach 1994-2000 produkcja w branży spadła o około 40%.

Według skumulowanych danych za 12 miesięcy w 2000 roku produkcja dywanów i wykładzin wyniosła około 8,2 mln m² i była blisko 3-krotnie niższa od tej w latach 80-tych.

Różnorodnie zmieniły się wielkości produkcji dywanów, wykładzin i chodników, które w pewnym stopniu są w stosunku do siebie substytutami. Jeszcze w 1996r. produkcja dywanów wynosiła ok. 6,3 m², w 1997 r. zanotowano rekordową w historii wielkość produkcji (7,5 mln m²), ale w 2000 r. wyprodukowano już tylko ok. 40% tej wielkości wykładzin.

W 1990 r. 62% produkcji branży stanowiły dywany, 32% wykładziny, a 6% chodniki. W 2000 r. wzrosło znaczenie wykładzin, które uzyskały 44% w ogóle produkcji, podczas gdy dywany tylko 40%, a chodniki 16%. Według specjalistów jest to skutkiem wzrostu zainteresowania polskich i zagranicznych konsumentów praktycznymi wykładzinami, które w segmencie nabywców indywidualnych wypierają z rynku tradycyjne dywany.

Sprzedaż

Polska jest trzecim co do wielkości rynkiem dywanów, chodników i wykładzin w Europie, po Wielkiej Brytanii i Niemczech. W 2000 r. sprzedano około 26 mln. m² włókienniczych pokryć podłogowych o masie ok. 47 tys. ton. Wartość sprzedaży szacuje się na około 105 mln. USD.

Pod względem wartości i ilości nasz rynek jest bardzo zmienny. W latach 1994-1999 trudno odnaleźć wyraźne tendencje; sprzedaż raz rośnie, raz maleje. W 2000 r. zmniejszyła się do 74% wartości sprzedaży zanotowanej w 1996 roku.

Bardzo charakterystycznym trendem występującym w tej branży jest rosnąca wielkość produkcji krajowej kierowanej na eksport. Od 5 lat rośnie ona nieustannie; w 1994 r. na eksport kierowano około 14% produkcji krajowej, w 1997 r. 26%, a w 2000 r. było to już ok.
84%.

W tym czasie rósł udział produktów importowanych w polskim rynku: w 1994 r. 35% dywanów i wykładzin na naszym rynku pochodziło z importu, w 1997 r. 60%, a w 2000 r. udział ten wzrósł szacunkowo do 92%.

Sprzedaż dywanów, chodników i wykładzin podlega znaczącej sezonowości. Według przedstawicieli branży najmniejsze obroty charakteryzują zwykle II kwartał; I też nie kształtuje się lepiej, a o ostatecznym wyniku sprzedaży w całym roku decydują lepsze III i IV kwartały roku. Do miesięcy o najniższych obrotach zalicza się styczeń, kwiecień i maj.

Pod względem sprzedaży pokrycia podłogowe można podzielić na 2 grupy: dywanów i wykładzin (chodniki zaliczają się do jednej z nich, w zależności od typu). Dywany kupują w zdecydowanej większości nabywcy indywidualni, zwracający największą uwagę na estetykę i jakość wyrobu. Wykładziny w większej części kupują firmy, stawiające na trwałość i praktyczność. Taka struktura popytu przekłada się bezpośrednio na asortyment oferowany przez polskie sklepy z pokryciami podłogowymi.

Główni producenci - konkurenci

Pod koniec 2000 r. produkcją dywanów i wykładzin zajmowało się w Polsce 99 firm, z czego 78 to osoby fizyczne, a 21 to osoby prawne. Szacunkowo zatrudniają one łącznie około 2,5 tys. osób. Tak liczba zatrudnionych, jak i producentów z roku na rok spada, co jest z wiązane z konsolidacją branży i bankructwami słabszych przedsiębiorstw. Do grupy największych firm produkujących dywany, chodniki i wykładziny należą: Novita, Kowary, Agnella i Weltom, które zatrudniają blisko 3/4 wszystkich pracowników branży

Novita S.A. z Zielonej Góry została założona jako przedsiębiorstwo państwowe w 1974 r. W 1991 r. fabryka została skomercjalizowana, a dwa lata później sprywatyzowana, by w 1994 r. jej akcje znalazły się w publicznym obrocie. Novita produkuje wykładziny dywanowe z włókien syntetycznych oraz włókniny techniczne: obuwnicze, samochodowe, meblowe, geowłókniny i włókniny dachowe.

Novita rozbudowywała swój park maszynowy w kolejnych fazach, unowocześniając technologię i poszerzając asortyment produkcji: w 1991 r. zakupiono linie igłującą; w 1994 r. maszyny do produkcji wykładzin tuftingowych; w 1997 r. pozyskano technologię perfo jet stosowaną przy produkcji włókien technicznych.

Największymi udziałowcami Novity są osoby prywatne (29% akcji), 11% akcji należy do Novitexu sp. z o.o., a około 10% do Novity Market S.A., podmiotów zależnych Novity S.A. Zatrudnienie Novity z roku na rok spadało, a w 2000 r. wynosiło 568 osób. Jednocześnie stale rosło znaczenie rynków zagranicznych: w 1998 za granicę spółka wysłała 5% swych wyrobów, w 2000 r. udział ten wzrósł w przypadku wykładzin do 40%.

Fabryka Dywanów Kowary S.A. z dolnośląskich Kowar powstała w 1954 r. W czasach PRL większość produkcji była eksportowana do ZSRR. Przedsiębiorstwo zostało skomercjalizowane w 1992 r., a trzy lata później sprywatyzowane.

W 1997 r. Kowary wzbogaciły się o hale fabryczne w Kamiennej Górze, wyposażone w nowoczesne maszyny do produkcji wykładzin i dywanów typu axminster. W 2000 r. zamknięto zakład produkujący wykładziny igłowe i Kowary skoncentrowały się na wytwarzaniu wyrobów wyższych klas jakościowych i cenowych (głównie wełnianych wykładzin axminster). Bogactwo wzorów i kolorów pozwoliły Kowarom skoncentrować się na segmencie instytucjonalnym (hotele, biura, urzędy) i wysłać część produkcji na eksport.

Największymi udziałowcami Kowar są NFI (prawie 70%) i Skarb Państwa (ok.14%). W ostatnich latach trwała restrukturyzacja zakładu, związana ze zwolnieniami grupowymi, modernizacją produkcji i poszukiwaniem nowych rynków zbytu.

Z najnowszych informacji wynika, że Fabryka Dywanów Kowary S.A. ogłosiła upadłość. Oznacza to zwolnienie olbrzymiego segmentu rynkowego i możliwość przejęcia go przez inne firmy.

Białostocka Fabryka Dywanów Angella S.A. powstała w drugiej połowie lat 70. W 1993 r. została sprywatyzowana. Wtedy też zaczęła proces modernizacji i restrukturyzacji, zmieniając też swoją strategię rynkową. Przedsiębiorstwo jest dziś skoncentrowane na produkcji wysokiej klasy dywanów i w mniejszym stopniu wykładzin. Fabryka wykorzystuje obecnie w pełni swoje moce produkcyjne i około połowy wyrobów wysyła na eksport. Produkty Angelli są adresowane do indywidualnych odbiorców, preferujących wyroby o wysokiej jakości, ale i wyższej cenie.

Blisko 95% akcji spółki należy do Poznańskiej Grupy Kapitałowej.

Angella bardzo intensywnie inwestuje w rozwój i modernizację produkcji: od trzech lat skala tych wydatków sięga 15-22 mln. zł. rocznie, a w 2000 r. wyniesie zapewne około 18 mln zł. Zatrudnienie w Angelli w 2000 r. wynosiło 468 osób.

Fabryka Dywanów Weltrom S.A. z Tomaszowa Mazowieckiego powstała w 1946 r., czyli działa najdłużej w tej branży w Polsce. Firma wytwarza dywany i chodniki z przędzy wełnianej oraz syntetyków. Od 1998 r. firma przeprowadza szeroko zakrojoną restrukturyzację. Produkcja, podobnie jak u pozostałych konkurentów, jest w ogromnej części zautomatyzowana i sterowana komputerowo

W ostatnich latach zbankrutowały też dwie duże fabryki dywanów i wykładzin, które nie sprostały konkurencji na polskim rynku i nie zdołały znaleźć nabywców na swoje wyroby za granicą. W 1998 r. ogłoszono upadłość Weluru S.A. z Kietrza, a w 1999 r. Dywilanu S.A. z Tomaszowa Mazowieckiego. Firmy nie znalazły inwestorów, a ich upadek pociągnął za sobą konieczność zwolnienia blisko 800 osób.

Podstawowe dane finansowe największych producentów

Firma	Rok	Przychody ze sprzedaży (w tys. zł)	Zysk netto ( w tys. zł)	Rentowność przychodu netto
Angella	2000	95.729	7.388	+7,7%
Novita	2000	80.613	4.578	+5,7%
Kowary	2000	42.910	-8.681	-20,2%
Angella	1999	77.887	2.278	+2,9%
Novita	1999	65.580	12	+0,0%
Kowary	1999	47.776	-12.370	-25,9%
Weltom	1999	25.366	-1.580	-6,2%
	średnio		-1.106	-5,1%

Źródło: Corporate Database ISI

Charakterystyczną cechą branży jest malejące znaczenie polskich producentów na krajowym rynku, sięgające kilkunastu procent ogółu sprzedaży.

W okresie dostosowywania się do warunków ostrej konkurencji, szczególnie z wyrobami eksportowanymi z Belgii, krajowi wytwórcy wyspecjalizowali się w poszczególnych typach pokryć podłogowych. Novita: wykładziny z tworzyw sztucznych; Kowary: plasowane na wysokich półkach wykładziny wełniane, kierowane głównie na eksport; Angella: dywany ze średniej i wysokiej półki cenowej; Weltom: dywany i chodniki z wełny oraz tworzyw (niższy i średni segment cen). W ten sposób polskie fabryki w dość ograniczonym stopniu konkurują ze sobą, zmagając się głównie z zalewem zagranicznych wyrobów na krajowym rynku, ale również z coraz większymi sukcesami sprzedają swe wyroby za granicą.

Asortyment wyrobów

Poza podstawowym podziałem na dywany i wykładziny, pokrycia podłogowe można podzielić wedle klas jakościowo-cenowych. Na niższej półce znajdują się produkty z tańszych tworzyw sztucznych, na średniej te ze szlachetnych tworzyw, a na najwyższej dywany i wykładziny z wełny. Dobór materiałów ma wpływ nie tylko na „ekologiczność” wyrobu, ale również na jego właściwości - przede wszystkim wytrzymałość. Polscy nabywcy, mimo iż zwykle nie są osobami zamożnymi, coraz częściej kierują się właśnie jakością, żywotnością, a więc składem przędzy dywanów.

Inną kategorią podziału dywanów, chodników i wykładzin jest gęstość przędzenia. Im gęściej utkane jest pokrycie, tym większa jego wytrzymałość, ale również i cena.

Import

Od 1994 r. import dywanów, chodników i wykładzin stale rośnie. W latach 1994 - 2000 jego wartość i wielkość wzrosła blisko 2,5-krotnie, osiągając prawie 97 mln USD i 45 tys. ton. Import w znacznym stopniu wyeliminował polską produkcję z rynku. W 2000 r. sprowadzono do Polski o 15,5% więcej pokryć podłogowych w ujęciu ilościowym, ale nastąpił niewielki wartościowy spadek importu.

Do naszego kraju sprowadzane są przeważnie tanie dywany z Europy Zachodniej. Przeciętna wartość importowanego dywanu czy wykładziny wynosiła w 2000 r. 2,13 USD za 1 kg, podczas gdy eksportowane produkty są blisko o połowę droższe (3,14 USD za 1 kg). Na krajowym rynku polscy producenci są obecni w większym stopniu w średnim i wysokim segmencie cenowym. W ostatnich 5 latach największy udział w naszym imporcie miała Belgia. W 2000 r. tendencja ta została utrzymana - do Belgów należała blisko połowa polskiego rynku, a w strukturze importu zdobyli oni około 54% udział. Dalsze 30% importu to dywany i wykładziny z Niemiec, Holandii i Francji. Import z Dalekiego Wschodu nie przekracza 5%.

Eksport

W latach 1994-2000 wzrost eksportu był blisko 4,5-krotny w ujęciu ilościowym i 3,5-krotny w ujęciu wartościowym. W 2000 r. eksport osiągnął ponad 13 tys. ton i 41 mln USD. Dzięki tak szybkiemu wzrostowi eksportu, saldo w handlu zagranicznymi pokryciami podłogowymi od 1998 r. zaczęło się poprawiać. W 2000 r. ujemne saldo wynosiło 32 tys. ton i 55 mln USD.

Kryzys rosyjski i załamanie tamtejszego rynku w niewielkim stopniu zagroziło sytuacji ekonomicznej polskich producentów, gdyż od początku lat 90. za naszą wschodnią granicę nie wysyłano więcej niż 20% wszystkich eksportowanych dywanów i wykładzin. W 2000 r. do krajów Europy Środkowo-Wschodniej kierowane było 19%, a do krajów Unii Europejskiej 78% wartości eksportu.

W handlu zagranicznym dywanami, wykładzinami i chodnikami, jeśli chodzi o praktycznie całą Europę, obowiązuje zerowa stawka celna. W Polsce nie obowiązuje również akcyza na tę grupę wyrobów, natomiast VAT ma standardową wysokość 22%.

Dystrybucja

Jedną z największych na polskim rynku niezależnych sieci handlowych oferujących dywany i wykładziny jest Komfort. W punktach rozmieszczonych na terenie całego kraju można kupić wyroby polskich i zagranicznych producentów (choć dominują produkty importowane).

Z uwagi na specyfikę wyrobów, fabryki wykładzin i dywanów zmuszone są do prowadzenia dużych magazynów, mieszczących setki tysięcy metrów kwadratowych pokryć podłogowych o różnych fakturach, kolorach i wzorach. W znacznym stopniu zamraża to kapitały firm, ale jest niezbędne do utrzymania bogatej oferty dla klientów, których gusta ulegają ustawicznym zmianom.

Aby ułatwić sprzedaż, niektóre firmy oferują dostawę produktów do klienta (sklepu) za darmo, nawet przy niewielkich zamówieniach. Choć jest to kosztowne rozwiązanie, pozwala jednak zwiększyć płynność opróżniania magazynów z gotowych wyrobów, a także ułatwia pracę sklepom.

Poszukując kontaktów ze światowymi liderami produkcji i dystrybucji pokryć podłogowych, krajowi producenci podpisują umowy o współpracy. Przykładem może być Novita, która znalazła silnego amerykańskiego partnera w Armstrong Enterprise Inc, jednym z największych producentów i dystrybutorów pokryć podłogowych na rynku europejskim.

Innym sposobem na zapewnienie sobie stałego pakietu zamówień są wieloletnie umowy z klientami instytucjonalnymi. Dzięki podobnym umowom np. Kowary stały się wyłącznym dostawcą wykładzin dla sieci hotelowych Marriot i Sheraton w Polsce.

Perspektywy rozwoju branży

Do podstawowych problemów naszego rynku należą: mała zamożność społeczeństwa i stagnacja w budownictwie, szczególnie mieszkaniowym i hotelowym. Krajowi wytwórcy koncentrują się na produkcji w średnim i wysokim segmencie cenowym, a obserwowany wzrost zapotrzebowania na wyroby z tych segmentów może w przyszłości pozwolić polskim fabrykom odzyskać część krajowego rynku. Sukces naszych wyrobów za granicą udowadnia klasę polskiej produkcji.

Rosnąca obecność naszych producentów na wielu zagranicznych rynkach zabezpiecza ich w pewnym stopniu przed załamaniem sprzedaży na jednym z rynków. Najwięcej polskiej produkcji kierowana jest na rynek niemiecki.

Polski przemysł włókienniczych pokryć podłogowych przeżywa w ostatnich latach dramatyczną restrukturyzację. Napór importu spowodował, że zbankrutowało wielu producentów, a wszyscy liderzy produkcji dywanów i wykładzin redukowali zatrudnienie i energicznie modernizowali produkcję. Polskie firmy stworzyły indywidualne strategie rozwoju, koncentrując się z reguły na określonej, dość wąskiej grupie produktów. W ten sposób konkurują ze sobą w niewielkim stopniu, tak na rynku krajowym, jak i za granicą, raczej uzupełniając się w ofercie produktów oferowanej klientom. Dzięki temu mogli też obniżyć koszty jednostkowe produkcji.

Mimo tego wszyscy producenci usilnie poszukują zagranicznych inwestorów strategicznych, szczególnie branżowych. Niezależnie od wsparcia inwestorów, nadzieją dla nich jest także konsolidacja pionowa i pozioma. Konsolidacja pionowa pozwala zmniejszyć koszty produkcji, gdyż wykorzystuje się najprostsze surowce, stopniowo przekształcając je w gotowy produkt. Konsolidacja pozioma pozwala natomiast na wzmocnienie pozycji na poszczególnych rynkach, albo zdywersyfikowanie własnej produkcji.

Wykres 1

Wykres 2

---