1. POJĘCIA I TERMINY
irracjonalizm (przeciwny racjonalizmowi) nakazuje szukać prawdy za pomocą œrodków pozarozumowych tj. intuicja, przeczucie, wiara, instynkt.
Mistycyzm zakład możliwoœć duchowego kontaktu z bóstwem, sceny mistyczne: widzenie, objawienie, prorocze sny, itp. Mistycy takie wydarzenia traktują jako najprawdziwsze formy poznania œwiata. Wierzą, że każda rzecz i sprawa ma ponadzmysłowy, nierealny byt, a człowiek widzi jedną, realną stronę zjawisk.
Mesjanizm przypisywanie jednostce lub całemu narodowi misji posłannictwa wobec ludzkoœci Jednostka- mesjasz, jest by dla idei ogólnej poœwięcić siebie. Naród- mesjasz cierpi za inne kraje, swoim cierpieniem ma odkupić ich wolnoœć.
Ludowoœć Ÿródłem twórczoœci stała się poezja ludowa(pieœni, podania, wierzenia ludowe); wprowadza do lit. ludową fantastykę, baœniowoœć i tajemniczoœć.
Orientalizm zainteresowanie œwiatem Bliskiego i Œrodkowego Wschodu œwiat ten urzekał twórców tajemniczoœcią i barwnoœcią, pozwalał uciec od smutnej rzeczywistoœci.
bajronizm pozy cierpiące, melancholijne, tajemnicze, pojawiające się zarówno w życiu jak i literaturze.
werteryzm postawa człowieka, która chce być uważany za jednostkę obdarzoną szczególną wrażliwoœcia. Uważa że ta wyjątkowoœc wynosi go ponad pzryziemne życie, lecz zarazem skazuje na głebokie cierpienie i samotnoœć.
wallenrodyzm
epopeja(epos) utwór zazwyczaj wierszowany, ukazujący dzieje legendarnych lub historycznych bohaterów na tle wydarzeń przełomowych w życiu narodu.
prometeizm wiara w postęp i zbawienie œwiata wysiłkiem samego człowieka: twórcza moc czyni go podobnym Bogu
synkretyzm łączenie w całoœć różnych, często wykluczających się elementów.
ballada wierszowana opowieœć o niezwykłych wydarzeniach- legendarnych lub historycznych.
historyzm widzenie teraŸniejszoœci w perspektywie historycznej
dramat romantyczny Cechy:
synkretyzm
odrzucenie reguły trzech jednoœci, fabuła sfobodna, rózne miejsca w różnym czasie
fragmentarycznoœć, sceny stanowią jedynie fragment większej całoœci i nie ma pomiędzy nimi bezpoœrednich związków
kompozycja otwarta, całoœc dzieła pozostaje niedomknięta, jakby utwór miał być kontyuwany lub uzupełniany
udział œwiata nadprzyrodzonego, sily pozaziemskie
rozmaitoœc form wierszowych, różnorodnoœć stylów
powieœć poetycka dłuższy utwór wierszowany, łączący el. liryczne i epickie, którego luŸna fabuła zawiera el. dramatyczne. Auerora zagadkowoœci, subiektywna narracja.
poemat dygresyjny wierszowana opowieœc fabularna (najczęœciej o podróży), luŸno skomponowana, przerywana dygresjami, zawiera ironie. Wszechwładny narrator żartuje, chętnie wdaje się w dyskusje. Mistrz- Słowacki, Twórca- Byron.
metafizyka
idealizm
indywidualizm romantyczny
faustycyzm
tawianizm
2. ROMANTYZM JAKO FORMACJA KULTUROWA W RÓŻNYCH DZIEDZIANCH ŻYCIA
3. CECHY ROMANTYCZNE WYBRANNYCH BALLAD
4. ZINTERPRETUJ WYBRANE LIRYKI ADAMA MICKIEWICZA I JULIUSZA SŁOWACKIEGO
ADAM MICKIEWICZ
Do M..."
Podmiotem lirycznym jest kochanek posiadający wiele cech autorskich. W I zwrotce w monologu, mającym cechy dialogu widzimy obraz dramatu rozstania kochanków. Dalsza częœć to monolog do Maryli Wereszczakówny. Podmiot liryczny odmalowuje okolicznoœci wspólnych spotkań i przeżyć. Rozdzieleni zostali w œwiecie materialnym, ale nie w œwiecie ducha, gdyż ich miłoœć jest zbyt głęboka. To przekonanie bierze się z romantycznej koncepcji miłoœci - powinowactwa duchowego kochanków.
"Do***. Na Alpach w Splügen"
Poeta marzy by dzielić Alpy z Marylą. Wyznaje, że po siedmiu latach, wciąż tęskni za ukochaną. Łączy ich powinowactwo duchowe. Jest wygnańcem, który szuka w swym życiu przystani, domu i ojczyzny. Kojarzy mu się to z pierwszą, wzniosłą, czystą miłoœcią. Twierdzi, że kochanka prowadzi teraz żywot doœć niski.
"Do matki Polki"
Wiersz jest uniwersalnym obrazem narodowej historii - ponadczasowy los polskiej rodziny zdeterminowany przez tragiczne wydarzenia dziejów. Obraz narodowy jest paralelnie powiązany z obrazem religijnym. Poeta zwraca się do każdej polskiej matki z pełną bólu i goryczy przestrogą by przygotowała syna na męczeństwo i œmierć, które go upodlą, gdyż pozbawione będą atrybutów rycerskich. Autor porównuje sytuację matki Polki do cierpiącej Matki Bożej, Polaka do Chrystusa. W œwiętej rodzinie powinna matka Polka szukać ukojenia, pociechy i siły duchowej. Wiersz napisany przed powstaniem listopadowym ma wartoœci profetyczne - zapowiada jego upadek.
"Reduta Ordona"
Jest to utwór narracyjny, dominują w nim elementy epickie nad lirycznymi. Jest to relacja narratora (adiutanta) - opisuje obrazowo walkę z przeważającymi siłami wroga, ukazuje jej dramatyzm. Wiersz jest hołdem dla żołnierza polskiego, potępia despotyzm i tyranię Rosji, eksponuje polskie umiłowanie wolnoœci i poœwięcenie.
"Rozmowa wieczorna"
Utwór składa się z trzech częœci. I ma kształt modlitwy, dwie pozostałe komentarza do tejże modlitwy. Ma ona kształt nieomal intymnej, serdecznej rozmowy. Jest szczególnym doznaniem, które kształtuje duszę człowieka, jego rozum, etykę. Poeta odrywa swoistą paradoksalnoœć modlitwy - jest ona przecież ofiarą, ukorzeniem się. Tymczasem autor mówi, że w modlitwie człowiek od Boga otrzymuje dary, to Bóg służy człowiekowi, a nie odwrotnie. Każda dobra myœl skierowana do Boga zostaje zwrócona w postaci darów łaski. Paradoksalna jest też postawa Boga - On, Król, Pan, Władca œwiata ma charakter nieomal poddańczy :
"Tyœ król, o cuda i Tyœ mój poddany"
Miłoœć stworzenia wobec Stwórcy może wyrazić się poprzez współuczestnictwo w cierpieniu Boga. II częœć wiersza odkrywa inny aspekt modlitwy - słuchający jej Bóg jest przyjacielem, jego naturą jest miłosierdzie. W przeciwieństwie do człowieka jest cierpliwy i łagodny, wysłucha każdych ludzkich zwierzeń. III częœć utworu odnosi się do samego poety, który mówi, iż spokój jest tylko pozorny - gdzieœ w głębi przeżywa dramat, cierpi, a jedynym powiernikiem jest Bóg.
"Mędrcy"
Osnową utworu są motywy pasyjne. Autor wyraża refleksje o istocie zjawisk kultury europejskiej. Uczeni w Piœmie zostają zastąpieni mędrcami i filozofami. Uczeni są jak gdyby oprawcami Chrystusa. Starożytni Żydzi ukrzyżowali Jezusa w wymiarze incydentalnym, mędrcy swoją nauką zadają mu œmierć w wymiarze historyczno - kulturowym. Znajdujemy odwołanie do ewangelicznej sugestii wyrażonej w słowach Jezusa, iż najgłębsze prawdy wiary pojmowane są tylko dla ludzi najprostszych. Bóg jeœli umiera to jedynie w umysłach uczonych. Prawda rozpoznana bez œwiatła łaski bożej jest tylko fałszem.
"Rozum i wiara"
Wiersz dotyczy podobnego zagadnienia. Wyraża pogląd, iż prawda jest darem. By go otrzymać niezbędna jest pokora. Inteligencja zaciemnia obraz œwiata. Poeta charakteryzuje zmagania ludzi ze œwiatem. Próby zrozumienia istoty ludzkiej egzystencji traktuje jako wyraz pychy. Jedyną odpowiedzią na zagadkę egzystencji jest œwiadomoœć istnienia Boga. Nawiązuje do sentencji Pascala "Bóg jest dotykalny dla serca, nie dla rozumu, rozum jest œlepy. Darem prawdziwego widzenia wzbogaca człowieka wiara".
JULIUSZ SŁOWACKI
Bogarodzico"
Pierwsza zwrotka - zwraca się do Matki Bożej, odwołuje się do uczuć patriotycznych, przypomina o dawnej œwietnoœci narodu. Walka o wolnoœć jest przedmiotem pochwały, jako ofiarę należy ją złożyć przed Matką Bożą, by ta złożyła ją przed Bogiem. Druga zwrotka mówi o tym, że zryw narodowy Polaków wyzwoli wolę walki wœród Rosjan. Trzecia zwrotka opisuje zwycięstwo wolnoœci nad Rosją carską. Czwarta to apostrofa do Litwinów, by walczyli, by powstali. Poeta formułuje wezwanie do walki. Walka narodowa Polaków to odradzanie się Feniksa z popiołów. Utwór ma charakter modlitewny.
"Smutno mi Boże"
Przedmiotem pochwały jest porządek wszechrzeczy, utwór także ma charakter modlitewny. Autor patrzy na piękny œwiat, godny podziwu, a mimo to doznaje smutku. Piękne dzieła boże nie radują serca poety. Swój smutek okazuje tylko przed Bogiem. Wie, że nigdy nie będzie mógł powrócić do ojczyzny. Pielgrzym, wygnaniec, bezdomny człowiek. Ma œwiadomoœć, że jego szczątki nie spoczną na ojczystej ziemi, dlatego też dusz nie zazna spokoju. Poeta ma głębokie poczucie przemijania, jest umarłym za życia, czuje, że już przeminął. Los poety jest przesądzony, Bóg nie wysłucha jego modlitwy. W ostatniej zwrotce autor mówi, iż ma œwiadomoœć własnej małoœci, każda chwila jest umieraniem. Byt nie jest naszym przeznaczeniem, poeta nie może się z tym zgodzić, lecz będzie się starał zaakceptować.
"Grób Agamemnona"
Podróżny poeta wstępuje do grobu Agamemnona. Duma tam o historii swojego narodu, istocie powołania poetyckiego. Chciałby móc, niczym Homer, pisać wierszem bohaterskim o chwale swego narodu, ale nie może, gdyż jest poetą narodu ujarzmionego. Jego losem jest siadać na grobowcach, do nich bowiem należą losy narodu. Jest twórcą niezrozumianym, porzuconym, wygnańcem. By oczyœcić swą duszę, by zdobyć się na wielkoœć przedstawia się jako jeŸdŸca, rycerza. Odkrywa z bólem, że nie jest godzien zatrzymać swego konia na Termopilach - symbolu chwały dawnej Grecji. Symbolem upadku jest natomiast Cheronea, przypomina o niechwalebnych momentach jej historii. Poeta odkrywa, że nie może utożsamiać się z chwałą Grecji, lecz z jej niewolą. Mamy tu wyraŸną aluzję do uczestników powstania listopadowego - walczyli jak Grecy pod Cheroneą. Te dwa wydarzenia łączy poeta z dwoma wyobrażeniami ojczyzny - realnym - utożsamianym przez Cheroneę i idealnym - Termopile. Symbolem realnym jest "czerep rubaszny" - symbol tradycji sarmackiej. Póki ojczyzna będzie miała związek z kulturą sarmacką, póty nie odzyska niepodległoœci. Ojczyzna oczyszczona z tej tradycji wybije się i osiągnie upragniony cel. Poeta oskarża realną ojczyznę za jej służalczoœć. Do tej ojczyzny poeta się zwraca, tą osądza - pragnie być krytykiem narodu, pragnie mówić prawdę i ma œwiadomoœć, że mówi rzeczy niepochlebne, bolesne, tragiczne, lecz ojczyzna niewolnicza nie ma moralnej siły sądzić swego syna. OjczyŸnie zbywa nie wielkoœci serca, lecz rozumu.
„Testament mój”
Poetyckie rozliczenie się z całą dotychczasową twórczoœcią -artystyczny obraz całego życia i twórczoœci umierającego na gruŸlicę Słowackiego.. Testament kierowany do czytelników- spadkobierców. Wskazuje wartoœci jakimi powinni kierować się ludzie, zachęca do porzucenia rozpaczy i podjęcia walki, nawet gdyby trzeba było oddać życie w obronie ojczyzny.
5. LUDOWOŒĆ I FANTASTYKA W UTWORACH ROMANTYCZNYCH
Fascynacja romantyków ludowoœcią wynika z akceptacji oœwieceniowej opozycji cywilizacja - natura. Bliski jest im pogląd, że cywilizacja niszczy wrażliwoœć i zdolnoœć odbierania œwiata. Lud zachował zdolnoœć poznawania tajemnic natury, miejsce na odczuwanie dziwnoœci œwiata. Odczuwa grozę, rozumie duchowoœć, rozpoznaje dobro. Dlatego też poeta przyjmuje ludowe kategorie moralne, widzenie œwiata, poczucie sensu istnienia. Ludowoœć i regionalizm w balladach Adama Mickiewicza są wszechobecne. Przejawiają się w :
-języku gminnym,
-bohaterach ludowych,
-motywach pieœni gminnych,
-ludowych kategoriach myœlenia o œwiecie, naturze,
-elementach stylizacji językowej (elementy przyœpiewki ludowej).
6. MIŁOŒĆ ROMANTYCZNA TRAGICZNA I WYNIOSŁA W WYBRANYCH UTWORACH EPOKI
Miłoœć romantyczna to uczucie tragiczne. W wielu lekturach romantycznych oglądamy ją wciąż taką samą: zakochany, młody, wrażliwy romantyk wyznaje swój afekt wybrance. Ona jest mu przychylna. Poza uczuciem łączą ich podobne poglądy i zainteresowania, podobne spojrzenie na œwiat i poezję. Wszystko zatem byłoby dobrze, gdyby nie nieubłagana ręka opatrznoœci. Najczęœciej konwenanse œwiata, wola rodziców, nikły stan majątkowy romantyka stają na przeszkodzie szczęœciu. Rozstanie jest tragiczne w skutkach - obłęd i cierpienie odrzuconego kochanka prowadzi go do samobójstwa. Nie rozpatrujemy skutków tego czynu - tak czy inaczej bohater przestanie istnieć dla œwiata jako prywatna osoba, jest co najwyżej wyrazicielem sprawy społecznej.
1. Konrad Wallenrod i Aldona, córka Kiejstuta. Ich miłoœć była szczęœliwa i zaakceptowana przez otoczenie, dopóki nie nadeszło zagrożenie "z zewnątrz". Wallenrod musiał poœwięcić żonę i życie rodzinne dla sprawy kraju - i w tym tkwił tragizm miłoœci obojga bohaterów.
2. Gustaw i Pasterka ("Dziady") - typowy schemat miłoœci romantycznej. Ona nie może wyjœć za niego za mąż, gdyż On nie jest odpowiednią partią, zatem godzi się z wolą rodziny. On - Gustaw - cierpi do granic obłąkania i usiłuje popełnić samobójstwo.
3. Jacek Soplica i Ewa Horeszkówna - Stolnik odmówił Jackowi ręki Ewy i podał czarną polewkę, bo Soplica był zbyt niski stanem dla magnackiej córki. Ewa kochała Jacka, była słaba i płochliwa - zgodziła się z wolą ojca. W akcie zemsty Jacek zabił Stolnika i udał się na bolesną tułaczkę.
4. Kordian i Laura - po raz pierwszy ciężar odpowiedzialnoœci za nieszczęœcie spada nieco na samą wybrankę - to Laura odepchnęła afekt młodszego od siebie Kordiana, który w konsekwencji popełnił samobójstwo.
5. Hrabia Henryk i Maria - Maria kocha Henryka tak jak on ją i pobierają się. Tragedia rozpoczyna się po œlubie. Miłoœć romantyczna przybiera tu postać Dziewicy z piekła rodem, a Maria pozostaje uosobieniem zwykłej ziemskiej żony. Tym razem ona, Maria, popada w obłęd i umiera. I dopiero wówczas hrabia Henryk rozumie, że to żona była jego prawdziwą miłoœcią, straconą i nieszczęœliwą.
IV czeœć Dziadów Kompozycja : zachowana zasada trzech jednoœci, akcja trwa trzy godziny odmierzane przez gasnące œwiece w noc zaduszek. Mamy godziny miłoœci, rozpaczy i przestrogi. Akcja dzieje się na plebani, gdzie pojawia się pustelnik, Gustaw, dawny uczeń księdza. Opowiada o swym cierpieniu - jego ukochana poœlubiła innego, bogatszego. Kulminacyjnym momentem akcji jest przebicie się Gustawa sztyletem, wygłaszając obronę dziadów. Ksiądz jest obrońcą œwiatopoglądu oœwieceniowego, Gustaw romantycznego. Gustaw przypomina Wertera. Jest wrażliwy, inteligentny. Całe jego życie nacechowane jest cierpieniem z poczucia braku sensu istnienia. Sens ten odnajduje w końcu w miłoœci. Wyzwala to swoiste motywy miłosne : gniew i zemstę. Bohater stwierdza, iż jego samobójstwo będzie karą dla kobiety. Zabija się z żalu i żądzy zemsty na kochance (ma ja gryŸć sumienie). Miłoœć widziana jest jako powinowactwo duchowe kochanków. Jeszcze przed narodzeniem są sobie przeznaczeni.
Pan Tadeusz Wątek Miłosny rozpoczyna się, gdy do Soplicowa wraca Tadeusz. Widzi on, że w jego pokoju mieszka inna osoba. Za chwilę do pokoju wchodzi młoda dama, lecz widząc goœcia ucieka. Na przyjęciu obok Tadeusza zasiada Telimena, która zwraca uwagę Tadeusza. W czasie wieczerzy ku niezadowoleniu Sędziego i kœ. Robaka Tadeusz adoruje Telimenę.
TRAGIZM W ROMANTYZMIE W Konradzie Wallenrodzie. Konrad (oryginalne imię Alf) będąc dzieckiem został porwany z Litwy przez Krzyżaków. Jest przez nich wychowywany na rycerza. Życie układa mu się szczęœliwie. Ożenił się i chce żyć w szczęœciu i spokoju. Jednak cały czas czuje się synem litewskim. Lecz nadeszło zagrożenie dla ojczyzny ze strony Krzyżaków. Bohater staje przed bardzo ciężkim wyborem: musi wybrać pomiędzy miłoœcią do ojczyzny a miłoœcią do Aldony. Kolejny ciężki wybór to: czy być honorowym, czy zwyciężyć nad Krzyżakami. Wybiera miłoœć do ojczyzny i zwycięstwo nad zakonem. Aby bronić Litwy zostaje mistrzem Zakonu i prowadzi Krzyżaków do wali, w której ponoszą druzgoczącą klęskę. Konrad postąpił niezgodnie z kodeksem rycerskim, czyli wbrew sobie a jednak zrobił to, co uważał za najważniejsze. Gdyby postępował etycznie, stanąłby do walki twarzą w twarz z Krzyżakami, poniósłby klęskę i zaprzepaœciłby przyszłoœć ojczyzny. Dokonał zemsty na wrogu (co przyniosło mu moment satysfakcji), ale stracił wszystko, co miał najcenniejsze - honor i miłoœć.
Romantyczny tragizm bohatera opiera się na konflikcie kilku ważnych wartoœci: własne szczęœcie w miłoœci i rodzinie, poœród swojego narodu stoi w sprzecznoœci w natychmiastowej potrzebie upadającej Litwie, która nie ma szans w otwartej walce zbrojnej z zakonem; drugą strefą konfliktową jest problem moralnoœci rycerskiej, której uczył go zakon, a przeciw której musiał stanąć, aby ratować ojczyznę; musi mianowicie zastosować technikę podstępu; to właœnie staje się przyczyną jego wewnętrznego rozdarcia na dwóch ważnych płaszczyznach życiowych.
Dokonana wczeœniej seria tragicznych wyborów doprowadza ostatecznie do samobójstwa bohatera.
Tragizm wynika z konfliktu wartoœci, koniecznoœci wyboru tylko jednej drogi, tak jak w dramacie antycznym, prowadzącej do katastrofy.
Najbardziej tragicznym momentem w życiu Kordiana nie jest wcale chwila, gdy Laura odtrąca jego miłoœć, ani ta, gdy strzela on do siebie, ani nawet gdy monologizuje na Mont Blanc, czy jest uwięziony z wyrokiem œmierci. Tragizm to sytuacja, z której nie ma wyjœcia, trzeba podjąć decyzję i każda będzie miała złe skutki. To zatem wewnętrzne rozdarcie człowieka. W takiej sytuacji znajduje się Kordian, gdy przemierza komnaty pałacu, idąc zabić cara. Jego rozdarcie to wytwory jego psychiki, znajdują nawet uosobienie w postaci Strachu i Imaginacji, w obrazach jakie stawia mu przed oczami wrażliwa natura. Kordian bowiem zobowiązał się, że zabije cara. Wierzy, że czyn ten będzie zbawieniem dla ojczyzny. Powinien też dotrzymać danego słowa - inaczej straci honor. Lecz jeœli zabije cara, popełni œmiertelny grzech zabójstwa i królobójstwa - a taki czyn nie mieœci się w kodeksie rycerskim. Poza tym jest to grzech, który zaprzepaszcza zbawienie człowieka, nie mówiąc już o karze ziemskiej. To jest tragizm Konrada - presja, której jego psychika nie zniosła, dlatego zemdlał. Cara nie zabił, znalazł się w więzieniu. Właœciwie trudno powiedzieć, że dokonał wyboru - jego wrażliwoœć zdecydowała za niego
Tragiczne wewnętrzne rozdarcie, cechujące osobowoœć Konrada, Wynika z istniejącego w jego psychice konfliktu pomiędzy racjami historycznymi a moralnymi zasadami. Bohater poœwięcając się idei zemsty , zdaje sobie sprawę, że jedyną drogą postępowania, jaką może wybrać, jest metoda lisa, czyli walka podstępna i zdradziecka.
Decydując się na nieuczciwą walkę , Konrad wykracza przeciwko etosowi rycerskiemu, zasadom religii chrzeœcijańskiej i prawom etyki, w których zasadnoœć wierzy. Odegranie zasadnej roli w historii, bohater okupi moralną klęską. Dokonane czyny stają się dla niego powodem do dumy i pychy, ale także wzbudzają w nim wstręt do samego siebie i znużenie. Konrad odsuwa się od ludzi, ucieka w samotnoœć i pijaństwo.
Tragiczny konflikt między racjami historii a zasadami etycznymi doprowadza do samobójczej œmierci Wallenroda, będącej jedynym logicznym dopełnieniem jego życia.
Jednym z tematów Konrada Wallenroda jest rola i znaczenie poezji w życiu narodu. Bezimienna, przekazywana ustnie z pokolenia na pokolenie pieœń gminna, pełni w utworze trojaką funkcję: zagrzewa do czynu, stanowi spoiwo łączące tradycję ze współczesnoœcią oraz podtrzymuje pamięć o wielkich czynach i historii narodu. Wallenrod stanie się wzorcem postępowania dla przyszłych pokoleń.
-Bohater wyrzeka się własnej osobowoœci, tożsamoœci
-przez wiele lat żyje w kłamstwie i dwulicowoœci
-postępowanie bohatera nie jest zgodne z jego wartoœciami etycznymi, godzi w honor rycerski
-jest œwiadomy tego iż zmuszony został do popełnienia czynu nieetycznego poœwięcając się dla dobra ojczyzny
-determinizm historyczny
-Wallenrod podejmuje "lisią walkę" wyznając zasadę , że cel uœwięca œrodki
-"słowo ciałem się stało , a Wallenrod belwederem"
-poezja nie przemawia do Niemców, pojmują oni jedynie wierzchnią warstwę; sama poezja stanowi narzędzie spisku i zemsty, inaczej przemawia do wtajemniczonych sojuszników a inaczej do wroga
-egzaltacja bohatera
-bohater skłócony z otoczeniem , tak naprawdę pozostaje sam
-samobójcza œmierć bohatera
7. WOLNOŒĆ I BUNT JAKO HASŁA ROMANTYKÓW
Bunt Konrada w III cz. "Dziadów" Mickiewicza odbywa się na trzech podstawowych płaszczyznach: pierwsza związana jest z definicją poezji romantycznej, druga chęć uzyskania od Boga prawa do uszczęœliwiania ludzi, a związana z tym trzecia płaszczyzna to problem wyzwolenia Polski;
Cały bunt przeciw Bogu, zawarty w Wielkiej Improwizacji zaczyna się od okreœlenia znaczenia i funkcji poety i poezji romantycznej; Konrad okreœla się jako samotnego (nie potrzebującego ludzi), wyalienowanego, niezrozumianego; jego poezja nie potrzebuje jednak odbiorców z dwóch powodów: po pierwsze poezja jest tworem idealnym, istniejącym jednak niezależnie od woli artysty, a wszelkie próby ujęcia jej w słowa prowadzą jedynie do jej zniekształcenia; tak więc myœl poety jest ważniejsza od jej pisemnej realizacji; z tego wynika drugi powód: jedynymi godnymi odbiorcami tej poezji są Bóg i natura; ponieważ poezja daje poecie nieœmiertelnoœć, poza tym wiąże się z aktem tworzenia, zbliża to poetę do Boga; dlatego też, aby wypróbować swoją moc, œciera się z Bogiem, co z góry wydaje się być skazane na niepowodzenie;
Podstawą do tego starcia staje się wielka miłoœć Konrada do ludzi ze szczególnym wskazaniem na naród Polski; pragnie on uwolnić ojczyznę nawet za cenę własnego życia, bo to on cierpi za cały naród; na tej podstawie domaga się rządu dusz, czyli despotycznej władzy nad nimi, aby uszczęœliwić wszystkich, nawet tych którzy tego nie chcą; każdego kogo by się zbuntował czekałyby męczarnie; wzywając Boga do walki na serca (miłoœć) posuwa się nawet do bluŸnierstwa, jakim jest opisanie Boga jako nie ojca œwiata, ale jego cara;
Podsumowując: buntuje się aby sprawdzić swoją moc, którą porównuje z Boską; chce uwolnić Polskę spod zaborów kierując się miłoœcią do ludzi i nie zgadza się na niesprawiedliwoœć Boga;
8. BOHATER ROMANTYCZNY- SYMBOL MŁODEGO CZŁOWIEKA CZY TYLKO EPOKI I POŁ. XIX WIEKU
Bohater romantyczny - bojownik, rycerz walczący o wolnoœć narodu. Postać romantyczna zmienia się w zależnoœci od potrzeb chwili, w bardzo różny sposób potrafi realizować swoje zamierzenia, zmienia poglądy, pokazuje swoje dążenia.
„Pan Tadeusz” A Mickiewicz Jacek Soplica, póŸniejszy ksiądz Robak jest bohaterem romantycznym nowego typu. Jest to postać dynamiczna, przeżywająca wewnętrzny przełom. Do tradycyjnego bohatera zbliża go samotnoœć, wielkie ambicje czyny motywowane wysokimi pobudkami. Miłoœć okazuje się dla niego uczuciem tragicznym, sprowadzającym nieszczęœcie. Jako ksiądz Robak jest postacią zagadkową, tajemniczą. W pewnym momencie przestaje działać w pojedynkę, zaczyna służyć idei odzyskania niepodległoœci.
"Konrad Wallenrod" Adam Mickiewicz
Konrad - Litwin, który w dzieciństwie został porwany przez Krzyżaków, jego rodzina zginęła podczas najazdu. Dziecku Krzyżacy nadali imię Walter Alf, mały chłopiec stał się ulubieńcem krzyżackiego mistrza Winrycha. litewski wajdelota (wędrowny pieœniarz), uœwiadomił chłopcu kim właœciwie jest, œpiewał litewskie pieœni opowiadał o ojczyŸnie. Walter wielokrotnie chciał powrócić do ojczyzny, ale Halban tłumaczył mu, że jeszcze nie pora, Alf miał najpierw poznać wszelkie arkana sztuki rycerskiej, wszelkie tajemnice wroga. Kiedy Walter wziął udział w walce od razu, wraz z Halbanem, dał się wziąć do niewoli. Przybył do Kowna wraz z innymi Krzyżackimi jeńcami, ale Książę dał wiarę opowieœciom Waltera i Halbana. Alf pozostał na dworze księcia, uczył Litwinów nowoczesnych metod walki, wkrótce też pojął za żonę córkę księcia Aldonę. Młodzi kochali się, ale Waltera dręczyła wciąż sytuacja rodzinnego kraju, który był zagrożony i nękany krzyżackimi najazdami. Alfowi udaje się podszyć pod postać Konrada Wallenroda, zostaje wybrany po œmierci Winrycha mistrzem Zakonu. Rządzi nieudolnie, Krzyżacy często przegrywają. Niestety Konrad zostaje zdemaskowany i aby uniknąć krzyżackiego sądu popełnia samobójstwo.
Jest postacią tragiczną, musi dokonywać wyboru pomiędzy wolnoœcią i szczęœciem osobistym a wolnoœcią i szczęœciem swego narodu. Tragiczna dla bohatera koniecznoœć wstąpienia na drogę podstępu i zdrad rodzi u niego konflikt wewnętrzny, wyciska nieodwracalne piętno na jego psychice.
"Kordian" Juliusz Słowacki
Kordian (kordis - serce) - dojrzewa do bycia patriotą, przeżywa przemianę, której przyczyną nie jest tylko nieszczęœliwa miłoœć do Laury, ale również dostrzeżenie faktu, że ludzkimi uczuciami mogą rządzić pieniądze. Ojczyzna jego jest osamotniona, nawet papież odmawia swego błogosławieństwa i wstawiennictwa. Kordian podejmuje walkę, ale walkę samotną. Dla niego zwycięstwo to likwidacja cara i jego rodziny. 'Imaginacja' i 'Strach', walka wewnętrzna Kordiana jest przyczyną jego tragedii.
"Nie-boska komedia" Zygmunt Krasiński
Hrabia Henryk - najpierw występuje jako Mąż, poeta romantyczny oderwany od życia, rozdarty pomiędzy nim a uprawianą przez siebie poezją. Żonę doprowadza najpierw do obłędu a póŸniej do œmierci, ta tragedia go zmienia. Działa póŸniej jako przywódca obozu arystokratów, wierny czynami do końca swojej klasie ginie œmiercią samobójczą, myœlami bowiem gotów jest przyznać rację swoim wrogom (rewolucjoniœci pod wodzą Pankracego).
9. PRZYRODA JAKO RÓDŁA INSPIRACJI TWÓRCZEJ ROMANTYKÓW I MODERNISTÓW
PAN TADEUSZ to poemat epicki, przedstawiający życie w szlacheckim dworku. Mickiewicz pisząc owe dzieło przebywał na emigracji, tęsknił do kraju. Aby ulżyć cierpieniom, napisał utwór, który przenosił myœli czytelnika do odległej ojczyzny. Aby przypomnieć czytelnikowi obraz jego rodzinnego kraju, Mickiewicz zastosował wiele opisów, szczegółowych i malowniczych. Obiektem opisów jest głównie litewska przyroda, z jej drzewami, stawami, lasami, ale także sady, ogrody, karczmy i dworki. Pięknym i często przywoływanym obrazem jest opis dwóch stawów oraz strumieni, które z nich wypływają. W opisach tych pojawia się charakterystyczna, technika personifikacji. Dwa stawy to jakby dwoje kochanków, a strumienie to ich ręce do uœcisku. Podobnie w opisie sadu wszystkie jarzyny obdarzone są ludzkimi atrybutami, myœlą, czują. Podczas gdy obraz stawu jest poważny, obraz sadu zabarwiony jest humorem (zestawienie pospolitych jarzyn ze słowami oznaczającymi ludzkie uczucia wywołuje efekt komiczny). Personifikacja powtarza się jeszcze w wielu fragmentach. W całym „Panu Tadeuszu” jest czująca, odzwierciedla ludzkie stany uczuciowe czy atmosferę panującą w Soplicowie. Wszędzie w naturze można dostrzec nawiązania do ludzkiego porządku życia i międzyludzkich układów. W Soplicowie wszystko jest piękne, nawet to, co jest zwyczajne, np. scena karmienia drobiu przez Zosię skonstruowana jest tak, jak opis czegoœ niezwykłego i barwnego. W opisach przyrody zwraca uwagę bogactwo kolorystyki, obfitoœć epitetów barwnych, np. piękny opis zachodu słońca, utrzymany w tonacji czerwieni i blasku. Słońce jest czerwone, a dla kontrastu bór czerni się jak ogromny gmach. Godne podziwu i opisu są także wytwory ludzkich rąk. Niezwykle sielski obrazek stanowi opis dworu w Soplicowie. Nawet karczma jest godna zainteresowania, zostaje porównana do œwiątyni Salomona. Jej opis jest długi, szczegółowy. Dla Mickiewicza ważne są wszystkie realia, które pamiętał z czasów dzieciństwa.
10. HASŁA „POLSKA CHRYSTUSEM NARODÓW” I „POLSKA WINKERUDEM NARODÓW” JAKO DWIE KONCEPCJE MESJANIZMU NARODOWEGO.
Filozofia dziejów Mickiewicza opiera się w dużej mierze na mesjanizmie. Mesjanizm Polski to zbiór przekonań o szczególnej roli Polski w dziejach œwiata. Uważano, ze Polska jako kraj umęczony przez zaborców, jest krajem wybranym przez Boga do politycznego, społeczno- moralnego odrodzenia ludzkoœci w duchu chrzeœcijańskim. Ostatecznym celem było zbawienie ludzkoœci w przyszłym Królestwie Bożym. Mesjanizm w III cz. Dziadów najwyraŸniej uwidacznia się w scenie V, „Widzenie księdza Piotra”, kiedy to padają słowa okreœlające istotę polskiego mesjanizmu: „POLSKA CHRYSTUSEM NARODÓW”
Kluczowa scena Kordiana to monolog na szczycie Mont Blanc. Tu w bohaterze zachodzi ostateczna przemiana, od tej pory będzie walczył o wolnoœć i niepodległoœć narodu. Hasło „POLSKA WINKELRIEDEM NARODÓW' jest nawiązaniem do postaci legendarnego bohatera szwajcarskiego. Kordian będzie starał się wcielić w życie swe idee, jednak bez rezultatu. Jest niedojrzały politycznie, słaby psychicznie, nie ma programu dla Polski.
11. OBRAZ ŻYCIA SZLACHTY W TWÓRCZOŒCI A.MICKIEWICZA I A. FREDRY
Adam Mickiewicz dużą uwagę skupił na szlachcie polskiej, ukazując przekrój polskiego społeczeństwa: arystokrację (Hrabia, Stolnik Horeszko), œrednią szlachtę (Sędzia, Soplica, Podkomorzy, Tadeusz i Telimena), i szlachtę zaœciankową (Dobrzyńscy) oraz zubożałą (Wojski, Gerwazy i Protazy). W utworze ukazał zarówno ich wady jak i zalety. Dominującą cechą szlachty polskiej jest jej patriotyzm. Nawet Stolnik Horeszko jest patriotą, podejmował walkę z Moskalami, cenił tradycje i obyczaje szlacheckie. Hrabia natomiast jest przykładem kosmopolity, który cenił sobie obce wzory, lekceważy cechy narodowe i obyczaje. Jednak w zajeŸdzie walczył przeciw Moskalom, a potem wraz z Tadeuszem wstąpił do wojska. Przykładem patrioty jest Sędzia. Œwiadczy o tym chociażby wystrój jego dworku w Soplicowie Na œcianach wiszą portrety znanych i zasłużonych patriotów (Jakub Jasiński, Tadeusz Koœciuszko), czy zabytkowy zegar, który co godzinę wygrywał "Mazurka Dąbrowskiego". Cenił tradycje narodowe i obyczaje.. Mężnie walczył podczas zajazdu. Podkomorzy jest dumny ze sprawowanego urzędu, choć jest on mało znaczący. Jest przywiązany do tradycji narodowych. Najgorętszym patriotą jest Jacek Soplica, pełniący rolę emisariusza, walczący w oddziałach poza granicami Księstwa. Gerwazy i Protazy są zwykłymi służącymi, wiernymi i oddanymi swym panom. Gerwazy starał się za wszelką cenę zdobyć zamek dla Horeszków. Dzielnie walczył z Moskalami. Wojski jest typowym rezydentem. Umie œwietnie organizować polowania, sławny był ze œwietnej gry na rogu na zakończenie polowania. Pełnił w Soplicowie rolę marszałka dworu. Prawdziwym patriotą jest Tadeusz, który dzielnie walczy z Moskalami w czasie bitwy. Następnie wraz z Hrabią udaje się za granicę Księstwa i wstępuje do wojska. Telimena to kosmopolitka, lekceważy narodowe obyczaje, zapatrzona jest w cudze wzory. Zaletą szlachty jest także goœcinnoœć.
12. MOTYW WĘDRÓWKI PODRÓŻY PIELGRZYMSTWA NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH LITERACKICH
Motyw podróży był ważnym elementem w życiu każdego romantyka, a związane to było z sytuacją Polski; musieli oni albo emigrować z powodu problemów z zaborcami (zmuszeni zostali), albo problemy zdrowotne, albo po prostu chcieli;
W "Dziadach" motyw podróży wiąże się z zesłaniem młodzieży na Syberię;
"Kordian" pokazuje nam podróż, jako Ÿródło wiedzy o œwiecie, a dokładniej jego złych stronach, np. gonitwą za pieniądzem,; potem pojawia się motyw cudownej podróży do kraju na chmurze z Mont Blanc; kluczowe znaczenie ma mini podróż Kordiana po pałacu do komnaty cara, którego ma zabić, w czasie, której wychodzi na jaw jego niezdecydowanie;
Również w "Nie-boskiej komedii" Krasińskiego występuje podróż w celach poznawczych, kiedy to Hrabia Henryk oprowadzany przez Przechrztę poznaje obóz przeciwnika - rewolucyjny;
Słowacki z pobytu w odległych krainach, wyciąga wiele ciekawych i nieraz naprawdę doniosłych wniosków i skojarzeń: "Grób Agamemnona" jest bolesnym rozrachunkiem z Polską i Polakami, wœród których nie ma ludzi, którzy jak ludzie w wąwozie Termopilskim gotowi byliby poœwięcić się za ojczyznę; jest też pokazaniem wad, które doprowadziły do upadku Polski jako kraju;
Z literatury zachodniej: "Cierpienia młodego Wertera" Goethego: bohater jest nieszczęœliwy i nie widzi sensu życia. Aby go odnaleŸć udaję się na wędrówkę po Europie. Tu podróż ma oczyœcić bohatera z miłoœci i dać mu zapomnienie, ale ostatecznie nic z tego nie wynika - uczucie jest silniejsze; "Giaur" Byrona pokazuje człowieka, który cały czas przed czymœ ucieka, dąży do czegoœ nieokreœlonego; w tej podróży nieszczęœliwie zakochuje się; dopiero pod koniec życia osiada w klasztorze;
Hymn Poeta zwraca się do Boga z wyznaniem smutku. To uczucie wynika z tęsknoty. Widział bociany lecące do kraju i przypominały mu Polskę. Porównuje siebie do pielgrzyma, który trudzi się w drodze i nie wie, w jakim miejscu będzie jego grób.
Podróż jest często występującym motywem, mającym doœć duże, a czasem kluczowe dla utworu znaczenie: w podróżującym dokonuje się jakaœ przemiana, zachodzi jakiœ proces psychologiczny, dzięki któremu dostajemy nową, przeobrażoną postać
13. WIELCY LUDZIE W POEZJI CYPRIANA KAMILA NORWIDA
Cyprian Kamil Norwid oddaje czeœć nie tylko swoim rodakom, ale zauważa i docenia także wybitne jednostki innych narodowoœci.
"Bema pamięci żałobny rapsod"
jest wizją pogrzebu tego sławnego bohatera powstania listopadowego i wiosny ludów; jest on bardzo uroczysty, postać Bema jest dowodem uznania i podaniem wzorca do naœladowania; Norwid napisał go w 1851 r. po œmierci gen. Józefa Bema. Autor opisi żalu z powodu jego odejœcia. Pogrzeb jest bardzo uroczysty, Korowód uczestników pogrzebu jest symbolem stałej, bezustannej walki. Wybór postaci Bema ma być dowodem uznania dla niego, ale także podaniem wzorowego przykładu i wzorca do naœladowania w walce prowadzącej do zwycięstwa.
"Coœ ty Atenom zrobił Sokratesie"
Utwór związany jest ze œmiercią Adama Mickiewicza. Norwid wymienia wiele wybitnych postaci takich jak: Sokrates, Dante, Kolumb, Camoens, Koœciuszko, Napoleon i oczywiœcie Mickiewicz. W utworze autor zadaje ciągle to samo pytanie retoryczne (jak w tytule), na które nikt już nie potrafi odpowiedzieć. Postaci wymienione przez Norwida łączy pewną smutna zależnoœć. Wspólną cechą tych osobistoœci jest to, że za życia nie były zrozumiane i docenione, a dopiero po œmierci zostały docenione i doczekały się sławy i uznania oraz każda z nich miała dwa lub więcej grobów lub zginęła w sposób okrutny (z winy ludzi). Autor dochodzi do wniosku, że jego pewnie też spotka taki los i faktycznie umarł w przytułku œw. Kazimierza pod Paryżem i został pochowany w zbiorowej mogile jako niedoceniony twórca i dopiero po latach zyskał sławę i zrehabilitowano jego dzieła.
"Do obywatela Johna Browna"
Utwór poœwięcony pamięci amerykańskiego farmera zabitego w 1859 r. za walkę o wolnoœć osobistą Murzynów. Norwid poœwięcił mu w sumie dwa wiersze. Norwid wyraża aprobatę dla czynów Browna i ironicznie sugeruje, że walczącego człowieka powieszono w ojczyŸnie bohaterów: Waszyngtona i Koœciuszki. Poeta żywi nadzieję, że ta ofiara nie pójdzie na marne i wywoła odzew innych. Pamięć o takich ludziach przetrwa w pieœniach.
"Fortepian Szopena"
Jest to utwór o genialnoœci artysty i jego sztuki. O wybitnym kompozytorze polskim Fryderyku Szopenie, którego muzyką Norwid był zachwycony, bo zawierała w sobie Polskę. I była w tym Polska, od zenitu Wszechdoskonałoœci dziejów Wzięta tęczą zachwytu - Polska - przemienionych kołodziejów
Poezja Norwida nie jest jednowymiarowa i te w/w utwory można odnieœć do osób, o których mówią lub znaleŸć płaszczyznę łączącą je z dramatem losów Polski i narodu polskiego.
Cyprian Kamil Norwid interesował się wielkimi ludŸmi naszych (jego) czasów i starał się okreœlić ich znaczenie i wpływ na kulturę europejską (zachodnią) oraz opisywał zjawiska z nimi związane
14. KREACJE DIABŁÓW I WIED M W LITERATURZE NIE TYLKO POLSKIEJ
Rola czarownic w Makbecie Szekspira:
uosposobienie marzeń, dążeń, namiętnoœci, instynktów i myœli Makbeta i Banaka
upostaciawianie, symbolu istniejącego w œwioecie zła
wprawiają akcję w ruch, inicjują bieg wydarzeń
przepowiadaja pzryszloœć dwuznacznie i zwodniczo
niczego nie roztrzygają, nie są wysłanniczkami przeznaczenia, oznaczaja "pokusę"