Rozdział 1. Ujęcia stosunków międzynarodowych

Stosunki międzynarodowe to dziedzina badań relacji zachodzących między różnymi podmiotami uczestniczącymi w polityce międzynarodowej, do których należą państwa, org. międzynarodowe, org. pozarządowe, jednostki z poziomu niższego niż państwo (np. biurokracje i samorządy lokalne) oraz indywidualni obywatele. Jest to dziedzina badań zachowań tych podmiotów jako uczestniczących - z osobami i razem - w międzynarodowych procesach politycznych.

Ujęcie stosunków międzynarodowych wg teorii:

Liberalizm - zakłada, że natura ludzka jest zasadniczo dobra. Jednostki łączą się w grupy, a nst. tworzą państwa. Państwa na ogół współpracują ze sobą i przestrzegają wzajemnie uzgodnionych norm i procedur międzynarodowych.

Realizm - zakłada, że państwa istnieją w ramach anarchicznego sys. międzynarodowego. Każde państwo opiera swą politykę na pewnej interpretacji interesu narodowego definiowanego w kategoriach siły. Struktura systemu międzynarodowego jest określona rozkładem sił przypadających na poszczególne państwa.

Teoria radykalna - ma swoje korzenie w ekonomii. Działania jednostek są w głównej mierze określone przez przynależność do klasy ekonomicznej: państwo jest przedstawicielem międzynarodowego kapitalizmu; sys. międzynarodowy jest silnie rozwarstwiony i zdominowany przez międzynarodowy sys. kapitalistyczny.

Postmodernizm - podaje w wątpliwość samo pojęcie państwa, które postrzega jako fikcję skonstruowaną na równi przez teoretyków i obywateli. Utrzymuje, że państwa nie działają wg regularnych schematów, lecz są nam znane jedynie przez historie, które się o nich opowiada, zdeterminowane przez punkt widzenia narratora

Konstruktywizm - przywiązuje wagę do źródeł zmiany, konstruktywiści twierdzą, że najważniejsze struktury systemu państwa nie mają charakteru rzeczowego, lecz są intersubiektywne i społeczne. Interesy państwa nie są ustalone, lecz elastyczne i zawsze zmienne. Wspólne dla wszystkich konstruktywistów jest przekonanie, że to, w jaki sposób aktorzy polityki definiują interesy, a tym samym modyfikują swe zachowania, kształtuje dyskurs.

PLATON (427-347 p.n.e.)	gr. filozof, który twierdził, że siła życiowa człowieka jest inteligentna. Tylko nieliczni ludzie mogą mieć wgląd w to, czym jest dobro; społeczeństwo powinno być poddane władzy królów-filozofów. Wiele z tych idei zostało rozwiniętych w dziele Państwo
ARYSTOTELES (348-322)	gr. filozof, który podjął problem ładu panującego w greckim mieście-państwie. Jako pierwszy posłużył się w badaniach metodą porównawczą, obserwując różne punkty czasowe i proponując wyjaśnienia stwierdzanych schematów.
ŚW. TOMASZ Z AKWINU(1225-1274)	włoski teoretyk, który pisał w okresie rozkwitu feudalnej Europy. W Traktacie o prawach opracował zręby pr. naturalnego - fuzję klasycznej filozofii, teologii chrześcijańskiej i pr. rzymskiego. Człowiek instynktownie kieruje się prawem naturalnym, które wyzwala jego dobre skłonności.
THOMAS HOBBES (1588-1679)	ang.filozof polityczny, który w Lewiatanie opisał życie w stanie natury jako samotne, egoistyczne i okrutne. Jednostki i społeczeństwo mogą się wyzwolić ze stanu natury dzięki jednolitemu państwu - Lewiatanowi
JEAN JACQUES ROUSSEAU (1724 - 1804)	Fr. Filozof, którego doniosłe idee były weryfikowane podczas wielkiej Rewolucji Francuskiej. W Rozprawie o pochodzeniu i podstawach nierówności opisał stan natury zarówno społeczeństwa, jak i społeczności międzynarodowej. Twierdził, że wyjście ze stanu natury jest możliwe dzięki umowie społecznej, na mocy której ludzie łączą się w małe społeczności realizujące „wolę powszechną”
IMMANUEL KANT	niem.filozof ogromnie ważny dla idealistycznej, czyli utopijnej szkoły w myśli. W pracach Idea powszechnej historii w aspekcie kosmopolitycznym oraz Do wiecznego pokoju opowiadał się za światową federacją republik podległych rządom prawa.

Tradycja stworzona przez tych filozofów przyczyniła się do rozwoju dyscypliny s.m., zwracając uwagę na fundamentalne relacje zachodzące między jednostkom a społeczeństwem.

BEHAWIORYZM - zakłada, że jednostki, zarówno indywidualne, jak i w grupach - działają wg pewnych schematów. Zadanie behawiorysty polega na propagowaniu wiarygodnych hipotez w sprawie tych schematycznych działań oraz na systematycznym i empirycznym weryfikowaniu owych hipotez. Posługując się narzędziami metody naukowej w celu opisu i wyjaśnienia ludzkiego zachowania, uczeni ci mają nadzieję ostatecznie przewidywać zachowania przyszłe.

Greenham Common Peace Camp - gr. złożona przede wszystkim z kobiet , które z początkiem lat 80.opuściły swe domy I miejsce zamieszkania w Walii i przemarszowały 100 mil w kierunku bazy bryt. sił zbrojnych, aby zaprotestować przeciw planom rozmieszczenia w niej pocisków rakietowych. Choć zostały zignorowane przez media - a tym samym były „pozbawione głosu” - kontynuowały politykę oporu, rekrutując do swego obozu inne gr. politycznego działania i nawiązując kontakty z członkami sił zbrojnych stacjonujących w bazie. Kobiety te nauczyły się jak prowadzić pokojowy obóz, burząc bariery między wojskowymi, a cywilami oraz kobietami a mężczyznami. W 1988 roku, gdy został podpisany traktat ws. broni jądrowej średniego zasięgu likwidujący te pociski, kobiety przeniosły się do innego miejsca protestu, zwracając uwagę opinii publicznej na rolę W.B. w erze nuklearnej.

Ujęcie	Metoda
Historyczne	Badanie poszczególnych lub wielu przypadków.
Filozoficzne	Formułowanie uzasadnień na podstawie fundamentalnych tekstów i myślenia analitycznego.
Behawiorystyczne	Empiryczne wyszukiwanie schematów w zachowaniu człowieka i państwa.
Alternatywne	Dekonstrukcja podstawowych pojęć i wykorzystanie analizy dyskursu w celu opracowania opisu gęstego.

Rozdział 2. Kontekst historyczny współczesnych sm.

ŚWIAT PRZEDWESTFALSKI

1648r. - zawarcie traktatu westfalskiego kończącego wojnę 30-letnią. Koniec rządów religijnych w Europie i powstanie władz świeckich. Zasada (sm):pojęcie integralności terytorialnej państw - równych i suwerennych pod względem prawnym uczestników każdego sys.międzynar.

GRECJA I SYSTEM INTERAKCJI MIAST -PAŃSTW

Miasta te utrzymywały ze sbą wzajemne stosunki gospodarcze; wysoki poziom wymiany handlowej; każde z miast-państw utrzymywało ze sobą pokojowe relacje, nawet podczas rywalizacji o potęgę - zapowiedź wsp.sys.międynarodowego.

RZYM: RZĄDZENIE CESARSTWEM

-Cesarstwo jako prekursor większych sys.politycznych

-przywódcy narzucali porządek i jedność na całym obszarze siłą

-Podbitym krajom narzucano różne formy rządów - od rzymskich prokonsulów po lokalnych biurokratów i administartorów - upowszechniając j.łaciński

-Przyznawanie obywatelstwa Rzymu wolnym ludziom

-Marcus Tullius Cicero - ludzi należy jednoczyć prawem narodów odnoszącym się do całej ludzkości; konieczność utrzymywania bezpiecze ństwa państwa przez zwiększanie jego bogactwa i poszerzanie granic,a równocześnie zapewnianie stabilności wew.

WIEKI ŚREDNIE : CENTRALIZACJA I DECENTRALIZACJA

- 3 cywilizacje do 1000 r (powstałe na gruzach Rzymu)

Cywilizacja arabska -jedna religia; polityczna dominacja kalifatu islamskiego; j.arabski; zaawansowane osiągnięcia matematyczne itechniczne

Cesarstwo Bizantyjskie - stolica:Konstantynopol; chrześcijaństwo

reszta Europy - brak władzy centralnej; różne języki i kultury; rozpad zdbudowanej przez Rzymian komunikacji i transportu

-Feudalizm - składał władzę w ręce prywatne, odpowiedź na dominujący nieład (E.Zach)

- Karol Wielki - papież uczynił go cesarzem Świętego Cesarstwa Rzymskiego; prawo do zjednoczenia E.Zach. w imię chrześcijaństwa i na przekór wsch.Cesarstwu Bizantyjskiemu.

PÓŹNE WIEKI ŚREDNIE: ROZWIJANIE SIECI TRANSNARODOWYCH

- płn. Włochy: Genua, Wenecja, Mediolan i Florencja

- ustanawiały stosunki gospodarcze, zakładając w najważniejszych miejscach punkty zborne, organizując przewóz materiałów komercyjnych, a nawet uzgadniając przestrzeganie pewnych praktyk dyplomatycznych, ułatwiających działalność handlową.

- zakładanie ambasad obsadzonych stałym personelem, wysyłanie specjalnych konsulów z zadaniem rozstrzygania sporów handlowych oraz przesyłanie wiadomości dyplomatycznych szczególnie chroniomy,i kanałami komunikacji - poprzedzają i tworzą podstawy współczesnej dyplomacji;

- Niccolo Machiavelli - „Książę” - cechy idealnego władcy ; władcy muszą działać w interesie państwa niezależnie od wszelkich moralnych reguł

- Odkrycia geograficzne - początek historii istotnej z punktu widzenia współczesnych sm.

POWSTANIE SYSTEMU WESTFALSKIEGO

- Jean Bodin - fr. Filozof; przyczynił się do rozwoju pojęcia suwerenność, która wg niego: stanowi „absolutną i nieustającą władzę rzezczypospolitej:, władza w rękach państwa, a nie jednostki; Warunkiem suwerenności jestto, „aby ci, którzy są suwerenni, nie byli w żaden sposób poddani rozkazom drugiego i aby mogli wydawać i znosić prawa dla poddanych lub unicestwiać prawa nieużyteczne, a by w ich miejsce ustanowić nowe”; suw.nie jest bezgraniczna - prawo boskie i naturalne oraz ustrój.

- wojna 30-letnia - 1618-1648;

Traktat westfalski - zakończył woję; przyjął pojęcie suwerenności; prawo do wyboru religii państwowej; Papież i cesarz pozbawienie władzy ; koncepcja państwa terytorialnego; możliwość określania przez państwo własnej polityki wew.; zasada nieingerencji w sprawy innych państw; początek prcesu tworzenia stałch, narodowych sił zbrojnych; - większa centarlizacja - podatki, władcy mają absolutną kontrolę nad wojskiem; dominujące państwa (od traktatu do XIXw): Austria, Rosja, Prusy, Anglia, Francja, Rep.Zjednoczonych Prowincji (dziś Holandia i Belgia)

- Adam Smith - jednstki muszą być uwolnione od regulacji państwowych, aby mogły zabiegać o własne interesy. Każda jednostka działa racjonalnie, jak najlepiej troszcząc się o swój interes. Kiedy gr.jednostek kierują się własnym interesem, zwiększa się wydajność gospodarcza, produkuje się i konsumuje coraz więcej towaróc i usług - zwiększa się bogactwo państwa i sys. międzynarodowego. Siłą napędową jest tu tzw. Niewidzialna ręka rynku: kiedy jednostki zabiegają o interes własny, cały system <rynek> funkcjonuje samoczynnie.

EUROPA XIX WIEKU

- rewolucja amerykańska - 1776; przeciw rządom brytyjskim

- rewolucja francuska - 1789; przeciw rządom absolutnym.

WYNIK REWOLUCJI: PODSTAWOWE ZASADY

Dwie zasady:

1. naturalną pochodną państwa jest nacjonalizm, utożsamianie się mas ze wspólna przeszłością, językiem, obyczajami i sposobami postępowania; nacjonalizm skłania ludzi do aktywnego udziału w procesie politycznym.

2. Władza absolutna podlega ograniczeniom nakładanym na nią przez człowieka

- John Lock - państwo jest zbawienną instytucją, stworzoną przez racjonalnych ludzi w celu ochrony ich praw naturalnych (pr.do życia, wolności, własności) oraz interesów. W układ taki ludzie wchodzą dobrowolnie. Zgadzają się ustanowić rząd, który zagwarantuje wszystkim ich nat.prawa. Władza polityczna jest przynależna ludowi, a nie przywódcy. Monarcha czerpie swą legitymizację ze zgody rządzonych.

naturalną pochodną państwa jest nacjonalizm, utożsamianie się mas ze wspólna przeszłością, językiem, obyczajami i sposobami postępowania;

POKÓJ U PODSTAW SYSTEMU EUROPEJSKIEGO

-koncert wuropejski - Austria, W.B., Francja, Prusy i Rosja; okres względnego pokoju do czasu wojny krymskiej 1854; gł. uzasadnienia pokoju w tym okresie:

1) solidarność oparta na tym, że wszystkie państwa były:

- europejskie,

- chrześcijańskie,

- „cywilizowane”,

- białe;

2) Obawa elit europejskich przed rewolucją wznieconą przez masy

3)Dwa z zasadniczych problemów tego okresu, miały charakter zewnętrzny: chodzi tu o zjednoczenie Niemiec (1871) i Włoch (1870) - i w pewien sposób przeciwdziałały wojnie: W.B. była za zjednoczeniem Włoch; Austria zajęta była rosnąca potęgą Prus; zjednoczeniu Niemiec nie przeciwstawiała się Rosja, jeśli tylko miało się to odbywac z poszanowaniem jej interesów w Polsce; W.B. była za zjedn.Niemiec, gdyż widziała w tym przeciwwagę dla Francji

- rewolucja przemysłowa - militarne i ekonomiczne możliwości podejmowania ekspansji terytorialnej. Niektóre z państw szukały rynku zbytu dla swoich produkcji w zamian pozyskując surowce napędzając erozwój gospodarczy; inne chciały upowszechnic wiarę chrześcijańską i styl „białej” cywilizacji na „ciemnych” kontynentach i dalej. Jeszcze inne miały motywy polityczne - poniważ równowaga sił wykluczała bezpośrednią rywalizację w Europie, rywalizacja państw rozgrywała się w Afryce i Azji. Do końca XIX w.pod kontrolą państw europejskich znalazło się 85% Afyki, w Azji tylko Japonia i Syjam nie były bezpośrednio zależne.

RÓWNOWAGA SIŁ

XIX-nasto wieczna równowaga sił ukształtowała się dlatego, że niezależne państwa europejskie o porównywalnych siłach obawiały się, iż z ich grona wyłoni się hegemon. Zawierały zatem sojusze, aby przeciwdziałać każdemu stronnictwu potencjalnie silniejszemu.

ZAŁAMANIE: UMACNIANIE SIĘ SOJUSZY

- dwa obozy:

- Trójprzymierze (Niemcy, Austria, Włochy) >1882

- Dwuprzymierze (Francja, Rosja)>1893

- 1902 > W.B. przystąpiła do sojuszu morskiego z Japonią, aby przeszkodzić ros-jap zbliżeniu w Chniach>po raz pierwszy państwo europejskie zbiżyło się do azjatyckiego, aby pokrzyżować plany europejskiemu sojusznikowi -Rosji.

- 1904 - Entente Cordiale> W.B., Francja

- system sojuszy sprawił, że państwa zaczęły wpełniac swe zobowiązania wobec sojuszników, pogrążając cały kontynent. > Wybuch I Wojny Światowej

LATA MIĘDZYWOJENNE I II WOJNA ŚWIATOWA

Zasadnicze zmiany po zakończeniu I wojny Światowej:

1) Upadek 3 europejskich cesarstw

-Rosja > 1917 wyłączyła się z wojny, gdy na jej terytorium rozszalała się rewolucja; obalenie caratu; przejęcie władzy przez Lenina

- Austro - Węgry > rozpad na Austrię, Węgry, Czechosłowację oraz częściowo na Jugosławię i Rumunię

- Imperium Otomańskie> ostateczny upadek Osmanów. Przeciw rządom tureckim poswstała Arabia, a siły brytyjskie zajęły Jerozolimę i Bagdad. Sukcesorem Imperium stało się uszczuplone państwo - Turcja.

2) Niemcy wyszły z wojny jeszcze bardziej niezadowolone , co poskutkowło pojawieniem się ideologii Hiltera , który poświęcił się naprawianiu „zła” wyrządzonemu niemieckiemu ludowi.

3) Egzekwowanie postanowień traktatu wersalskiego powierzono Lidze Narodów, nieudanej - jak się okazało - organizacji międzyrządowej, która miała zapobiec wszelkim przyszłym wojom. Nie dysponowała jednak ona polityczną rangą, instrumentami prawnymi ani legitymizacją, aby wywiązać się z tego zadania. (USA odmówiły przystąpienia do niej)4)

4) Wizja ładu społecznego, choć jasno określona - martwa. Sformułowana prze prezydenta USA W.Wilsona - t zw.”14 punktów”

II wojna światowa

- Jej koniec przyniósł zmiane układu sił w Europie.oraz przebiegu grani polityznych. Efekt :zimna wojna

ZIMNA WOJNA (1945-1989)

- 1945 utworzenie ONZ

ŹRÓDŁA ZIMNEJ WOJNY

Skutki II wojny światowej

1) dwa supermocarstwa :USA i ZSRR

2) uznanie fundamentalnych - zarówno pod względem interesów narodowyh, jak i ideologii - niezgodności między supermocarstwami.

- doktryna Trumana 12 marca 1947 r.- polityka powstrzymywania. (polityka USA mająca na celu pomoc dla wolnych narodów, które przeciwstawiają się próbom podporządkowania zbrojnym mniejszościom (o proweniencji komunistycznej) lub agresji z zewnątrz; Doktryna powstrzymywania komunizmu odnosiła się pierwotnie do Turcji i Grecji - 22.05.1947 Truman przekazał 400 mln $ na ekonomiczną i wojskową pomoc dla tych krajów)

- różnie ideologiczne między USA a ZSRR (demokracja - komunizm)

3) początek końca systemu kolonialnego - przez mało kogo przewidziany

4) Świdomość, że konflikty między dwoma supermocarstwami będą się rozgrywały pośrednio, na bocznych scenach, a nie przez bezpośrednią konfrontację obu rywali.

- współzawodnictwo o wpływy w nowo powstałych na skutek dekolonizaji państwach

-Formułowanie nowych ideologii bądź przekształcanieistniejących w sposób odpowiadający lokalnym doświadczeniom np. Ho Chi Minh, czy Zhou Enlai, który wraz z Mao Zedongiem zapozątkowali rewolucję w Chinach w 1949 i ustanowili ChRL.

ZIMNA WOJNA JAKO SERIA KONFRONTAJI

- konfrontaje między USA, jej sojusznikami - Kanadą i większością krajów zachodnioeuropejskih (stowarzyszone w NATO), a drugim blokiem -ZSRR ze swymi wschodnioeuropejskimi sojusznikami z Układu Warszawskiego.

- 1949 - ZSRR zablokował dostęp lądowy do Berlina,a w odpowiedzi USA i W.B.uruchomiły most powietrzny, zaopatrując w ten sposób przez 13 miesięcy Belin Zach. W 1961 Niemcy Wsch.wzniosły mur berliński, aby powstrzymać odpływ mieszkańców Niemiec Wsch., chcących opuścić to państwo.. Wtedy prezydent Keneddy wypowiedział słynne słowa : „Jestem Berlińczykiem”, oznaczające, że USA stają po stronie Berlona bez względu na koszty.

- w Azji symbolem zimnej wojny stała się Korea.

- 1950> oddziały K.Płn za namową radzieckich wojskowych pomaszerowały na słabą K. Płd. ZSRR nigdy bezpośrednio nie włączył się do walki, ale zrobiło to USA pod egidą ONZ, oraz Cginy (działając w imieniu ZSRR). Ofensywa płnkor. została odparta , a obie strony weszły w 3 letni impas. Koniec wojny w 1953

- kryzys kubański - 1962 > poważna, bezpośrednia konfrontacja. Rozmieszczenie rakiet na Kubie przez ZSRR , 90 mil od wybrzeży amerykańskich( w pierwotnym zamyśle miały rekompensować temu państwu opóźnienie jego programu rozbudowy sił rakietowych). Kiedy odkryły to samoloty dalekiego zasięgu amerykańskiej Centralnej Agencji Wywiadowczej, Kubańczycy i Rosjanie stwierdzili, że mają one służyć wyłącznie celom obronnym. USA postanowiły wprowadzić blokadę Kuby, aby uniemożliwić kolejne dostawy rakiet. Dzięki kontaktom między Kennedym,a Chruszczowem udało się uniknąc wonjy.

- Wietnam > komunistyczny Wietnam Płn wraz z Chinami i ZSRR rywalizowali z „wplnym światem” - Wietnamem Płd, w sojuszu z Francją, USA i innymi (Filipiny, Tajlandia, Korea Płd)

- 1979 - atak sowiecki na Afganistan

- 1983 - inwazja amerykańska na Grenadę; 1989 - na panamę

- powstanie Izraela (1948)

>1967 - zwycięstwo w konflikcie z Egiptem, Irakiem i Syrią. Opanowanie Wzgórza Golan, Gazy i Zachodniego Brzegu;

> 1973 - wojna z Jom Kippur - zwycięstwo Izraela; USA i ZSRR wynegocjowały zawieszenie ognia, zanim oszło do większych strat

- Afryka

>1960 - koloniści belgijscy nagle opuścili Kongo, powatała tam próżnia władzy. Wybuchła wojna domowa, w której róże rywalizujące ze sobą frakcje starały się przejąc włądzę i zaprowadzic porządek w chaosie. Jeden z konkurentów, kongijski premier Patrice Lumumba zwrócił się do ZSRR o pomoc w zwalczniu wspieranych przez Zachód powstańców i uzyskał poparcie dyplomatyczne jaki i dostawy wojskowe. Został jednak zdymisjonowany przez prezydenta Josepha Kasavubu, sojusznika USA. Po 3 latach zaangażowło się ONZ, wysyłając do Konga neutralne z założenia siły pokojowe, które miały przywrócić ład i nie dopuścić do przekształcenia tego kraju w arenę zimnej wojny.

ZIMNA WOJNA JAKO DŁUGI POKÓJ

- założenie te skonstruował historyk dyplomacji John Lewis Gaddis

- nie doszło w tym czasie do bezpośredniej wojny między supermocarstawami.

- 5 czynników (wg Gaddisa) utrzymywania się pokoju w tym czasie:

> nuklearne odstraszanie

>dwubiegunowy podział sił

>stabilność narzucana przez hegemonię gospodarczą USA

>liberalizm ekonomiczny (polityka ponadnarodowa)

>był zdetermionowany, stanowiąc kolejną fazę długiegi historycznego cyklu pokoju i wojny. (Twierdzi on, że do wojny w skali globanej dochodzi co 100-150 lat, a wynikają one z nierównomiernego rozwoju ekonomicznego)

ERA POSTZIMNOWOJENNA

- 1989 - upadek muru berlińskiego;

- rozwiązanie Układu Warszawskiego

- upadek ZSRR 1992-1993

- interwencja ONZ w Afganistanie - wycofywanie żołnierzy radzieckich

- zmiana polityki ZSRR za Gorbaczowa

>pierjestrojka - restrukturyzacja gospodarcza

> Głasnot - otwarcie polityczne, krytyka sys.politycznego

- Inwazja iracka na Kuwejt i aneksja yego kraju w sierpniu 1990.

> sankcje ekonomiczne wobec Iraku narzucone przez ONZ i ZSRR(później Rosję);

>status quo - usunięcie Iraku z Kuwejtu za pomocą międzynarodowych sił zbrojnych;

>wysłanie do Iraku i Kuwejtu misji obserwacyjnej ONZ;

>interwencja humanitarna ONZ;

> utworzenie stref bezpieczeństwa dla irackich Kurdów i szyitów

- Rozpad Jugosławii

>wojna USA przeciwko Serbii, mająca na celupowstrzymanie przemocy etnicznej wobec albańskiej ludności Kosowa;

> USA nakłoniły NATO do interwencji - trwająca 78 dni wojna powietrzna zakończyła się kapitulacją Serbów i przekazaniem Kosowa pod zarząd ONZ.

- 11.09.2001

> po raz pierwszy państwa NATO odwołały się do art. V statu

> wojna z terroryzmem - Afganistan

- obalenie Saddama Husajna - podejżenia wobec Iraku o produkcję broni masowego rażenia. (USA, W.B - ONZ odmówiło)

Rozdział 4. System międzynarodowy

Liberalizm

Trzy koncepcje systemu międzynarodowego:

• Współzależność podmiotów - proces, w którym między różnymi stronami zachodzą wielorakie interakcje, a różne podmioty uczą się tych interakcji; uczestnikami są nie tylko państwa, ale również organizacje międzynarodowe i wielonarodowe korporacje, a także urzędnicy z niższych niż państwo poziomów; rozmaitość interesów narodowych

• Społeczeństwo międzynarodowe - różni uczestnicy komunikują się, zgadzają się na wspólne zasady i instytucje, prowadzą wspólne interesy; wspólna tożsamość, arena pozytywnych interakcji

• Anarchia (neoliberalni instytucjonaliści) - każde państwo kieruje się własnym interesem, wynik interakcji między państwami jest pozytywny

Źródła zmian w systemie międzynarodowym: wynik procesów technologicznych (komunikacja, transport), zmiany znaczenia różnych obszarów problemów, nowi aktorzy (korporacje wielonarodowe, org. pozarządowe), zmiany w ogólnej strukturze

Realizm

System międzynarodowy to anarchia - ponad państwem nie istnieje żadna władza, państwo jest suwerenem, każde państwo w systemie musi pilnować swoich interesów

• Polaryzacja - odnosi się do liczby bloków państw wywierających wpływ na system międzynarodowy, skupienie się na zagadnieniach siły

• Jednobiegunowość (najbardziej stabilny, hegemon stoi na straży egzekwowania norm)

• Dwubiegunowość (trudna sformalizowana regulacja, względna stabilność i przewidywalność, wojna bardzo prawdopodobna założenia: lepiej negocjować niż walczyć, prowadzenie małych wojen zamiast dużych, duże wojny lepsze niż rezygnacja z eliminacji przeciwnego bloku, stałe interesy, długotrwałe sojusze, organizacje międzynarodowe nieskuteczne)

• Wielobiegunowość/równowaga sił (małe szanse na utrwalenie relacji, wpływanie na podmioty w celu zachowania równowagi sił - regulacja, małe prawdopodobieństwo wojny założenia: powstrzymywanie dążenia do dominacji jednego podmiotu; państwa powiększają możliwości przez zdobywanie terytoriów, zwiększanie liczby ludności i rozwój ekonomiczny; negocjacje lepsze od walki; walka lepsza od rezygnacji ze zwiększania możliwości, państwo nie może być słabe, inne państwa potencjalnymi sojusznikami, kierowanie się własnym interesem narodowym definiowanym w kategoriach siły)

• Stratyfikacja - odnosi się do nierównomiernego podziału zasobów między różne grupy państw; ma wpływ na zdolność do samoregulacji systemu oraz jego stabilność

• Kraje rozwinięte (USA, Japonia, Niemcy)

• Kraje częściowo rozwinięte (Brazylia, Meksyk, RPA, Argentyna)

• Kraje rozwijające się (Senegal, Bangladeszu, Haiti, Syria, Filipiny)

Źródła zmian w systemie międzynarodowym: zmiany liczby głównych podmiotów lub stosunków sił między nimi, podejmowanie działań dla ochrony własnych interesów, zmiany norm systemu, dopuszczanie interwencji (humanitarnej) w sprawy wewnętrzne innego państwa, procesy egzogenne (postęp technologiczny)

Radykalizm

System międzynarodowy - głównie zainteresowanie strukturą oraz dążenie do zmiany; stratyfikacja jako najważniejszy element (przyczyna stratyfikacji to kapitalizm), państwa kapitalistyczne przeciw rozwijającym się; nierówności ekonomiczne są w budowane w strukturę systemu, a wszystkie działania i interakcje ograniczane przez tę strukturę

Źródła zmian w systemie międzynarodowym: zmiany państw stanowiących trzon systemu kapitalistycznego, cykliczne fazy rozwoju i schyłku kapitalizmu

Wady systemu międzynarodowego jako poziomu analizy:

• Lekceważenie materii polityki, formułując szerokie uogólnienia

• Trudny do zweryfikowania

• Problem granic

Zalety systemu międzynarodowego jako poziomu analizy:

• Wszechstronność teorii systemów (system jako narzędzie nadawcze)

• Formułuje wyjaśnienia na poziomie ogólniejszym

Rozdział 5. Państwo

Państwo baza terytorialna, granice określone geograficznie

(Palestyna dopóki nie uzyskała kontroli nad Zachodnim brzegiem i Strefą Gazy nie miała terytorium, ale była uznawana na arenie międzynarodowej.)

stabilna populacja

(Masajowie w Kenii i Tanzanii przekraczają granice bez wiedzy władz państwowych.)

rząd, któremu ludność jest wierna

(1997 ludność Zairy poinformowała, że nie uznaje legitymacji rządy kierowanego przez Mobutu Sesje Seko)

oficjalnie uznawane przez inne państwa

(Republika Transzei uznawana była tylko przez RPA; nie wszystkie państwa uznają Tajwan, ponieważ grozi to zerwaniem stosunków z Chinami, a jednak państwo istnieje.)

Naród grupa ludzi mających pewne wspólne cechy, wspólna historia, dziedzictwo, język, obyczaje, podobny styl życia; ludzie połączeni wspólnotą winni są lojalność narodowi i państwu

Państwo w ujęciu liberalnym

• Cieszy się suwerennością, ale nie jest uczestnikiem autonomicznym

• Proces, którego funkcją jest zachowanie podstawowych reguł gry (różne interesy rządu i społeczeństwa konkurują ze sobą w grze politycznej)

• Nie istnieje żaden wyraźny i spójny interes narodowy (jest ich wiele i rywalizują ze sobą)

• Interes narodowy odzwierciedla interesy i względną siłę konkurencyjnych grup w państwie i spoza niego

PRZYKŁAD: Ropa naftowa wielorakie interesy narodowe (grupy konsumentów chcą małych cen, wytwórcy chcą stabilności podaży ropy, producenci ropy chcą wysokich cen), brak spójnego poglądu państwa (jego zadaniem jest zapewnienie jednakowych reguł gry dla poszczególnych graczy na rynku), wynik gry - nie istotny dla państwa, państwo zapewnia możliwość równoprawnych negocjacji każdej ze stron.

• Wiele źródeł siły (materialne i niematerialne)

• Preferencje do rozwiązań nieodwołujących się do przymusu, proces decyzyjny biurokratyczno-organizacyjny i pluralistyczny

• Czynniki wewnętrzne determinują politykę zagraniczną

Państwo w ujęciu realistycznym

• Zajmuje miejsce centralne

• Autonomiczny podmiot ograniczany przez strukturalną anarchię systemu międzynarodowego

• Suwerenne - władza rządzenia tym, co dzieje się w jego granicach, wpływ na ludność, gospodarkę, bezpieczeństwo i formę rządów

• Spójny interes narodowy definiowany w kategoriach siły

PRZYKŁAD: Ropa naftowa spójny interes narodowy (państwo pragnie stabilności cen i podaży ropy naftowej), fundamentem negocjacji jest narodowy interes państwa.

• Siła jako główne pojęcie stosunków międzynarodowych, szczególne znaczenie geografii, zasobów naturalnych i ludności

• Akceptacja użycia siły nacisk na techniki przymusu

• Racjonalny model procesu decyzyjnego (jednolity podmiot państwowy)

• Politykę zagraniczną determinują czynniki zewnętrzne

Państwo w ujęciu radykalnym

• Instrumentalne ujęcie: czynnik wykonawczy burżuazji

• Strukturalne ujęcie: działa w strukturze systemu kapitalistycznego

• Nie występuje interes narodowy (zachowania państwa odzwierciedlają cele ekonomiczne)

• Nie ma suwerenności (presja kapitalistyczna na państwo)

PRZYKŁAD: ropa naftowa proces negocjacji to przejaw wyzysku (słabi wyzyskiwani z korzyścią dla silnych kapitalistycznych państw), międzynarodowe firmy petrochemiczne to wspólnicy kapitalistów.

• Siła ekonomiczna zorganizowana wokół klas

• Słabi mają niewiele instrumentów działania

• Brak możliwości wyboru, decyzje dyktowane przez kapitalistyczne elity ekonomiczne

• Polityka zagraniczna determinowana czynnikami zewnętrznymi, ale także wewnętrznymi

SIŁA PAŃSTWA (POTENCJAŁ PAŃSTWA)

Naturalne źródła siły

• Geografia

• Zasoby naturalne

• Ludność

Materialne źródła siły

• Uprzemysłowienie

• Dostęp do zasobów

Niematerialne źródła siły

• Wizerunek państwa

• Publiczne wsparcie

• Przywództwo

WYKORZYSTANIE POTENCJAŁU PAŃSTWA

Sztuka dyplomacji - państwa starają się wpłynąć na zachowania innych państw, podejmując konkretne działania lub powstrzymując się od działań albo prowadząc dyplomacją publiczną (polega na tym, że państwo stara się stworzyć swój wizerunek, zwiększając jego zdolność ociąganie celów dyplomacji). Posługiwanie się dyplomacją:

• Wyrażanie niezadowolenia z polityki innego kraju (publicznie lub poufnie)

• Wskazanie na zmianę postępowania w celu poprawy stosunków

• Groźba negatywnych konsekwencji, jeśli kraj nie zmieni postępowania

• Legitymacja swojego stanowiska od ciał międzynarodowych (poparcie innych państw)

• Za pożądane działanie, odwdzięczenie się w formie uznania dyplomatycznego lub pomocy zagranicznej

• Za niepożądane działanie, rezygnacja z pomocy temu pomocy temu państwu, zerwanie stosunków

Negocjacje to proces złożony i skomplikowany przebiegają równocześnie na dwóch poziomach (międzynarodowym i krajowym); uwarunkowania kulturowe

Ekonomiczne środki polityki

• pozytywne sankcje „marchewka”(zachęcenie państwa do działania w pożądany sposób, nagroda) PRZYKŁADY: przyznanie tych samych przywilejów handlowych, co najlepszemu partnerowi, wymiana handlowa w obszarach drażliwych (wyposażenie wojskowe), gwarancje inwestycyjne lub zwolnienia podatkowe, korzystne stawki celne dla importu

• negatywne sankcje „kij” (groźba lub podejmowanie niekorzystnych działań dla drugiego państwa, kara) PRZYKŁADY: zamrożenie aktywów danego kraju, czarna lista wymiany handlowej, bojkot towarów i usług, sankcja na konkretny produkt

Użycie siły

• Przymus - skłonienie innego państwa, pod groźbą użycia siły, do zrobienia czegoś lub do wycofania się z podjętego już działania; PRZYKŁAD: wojna w Zatoce (1991) USA, ONZ i członkowie koalicji starali się zmusić Saddama Husajna do zmiany postępowania przez eskalacje gróźb,(potępienie dla inwazji na Kuwejt, zamrożenie zewnętrznych aktyw ekonomicznych Iraku i nałożenie sankcji gospodarczych, mobilizacja i rozmieszczenie sił zbrojnych USA i koalicji, wyznaczenie terminów wycofania się z Kuwejtu)

• Odstraszanie - deklaracja ukarania innego kraju, gdy ten podejmie niepożądane działanie, groźby wojny

Teoria gier - zakłada, że każde państwo jest autonomiczną jednostką decyzyjną i ma do wyboru określone opcje, a każdej z tych opcji przypisana jest pewna opłacalność.

• Gry o sumie zerowej - wygrana jednego oznacza przegrane drugiego gracza

• Gry o sumie niezerowej - elementy współpracy i konfliktu

• Stosunki międzynarodowe to gra o sumie niezerowej z udziałem wielu uczestników włączających się do gry w dłuższym okresie

MODELE PROCESU DECYZYJNEGO W POLITYCE ZAGRANICZNEJ

Model racjonalny (realiści)

• Polityka to działanie podejmowane z myślą o osiągnięciu maksymalnych celów i zrealizowaniu zamierzeń strategicznych; państwo to jednolity aktor mający ustalone cele, pewien zbiór możliwych wariantów działania i algorytm, pozwalający ustalić, która opcja jest najlepsza.

• Proces decyzyjny: państwo wyraźnie określenie problemu naświetlenie celów ustalanie wariantów polityki analiza kosztów i korzyści dla każdego wariantu wybór działania o najlepszym wyniku przy najniższych kosztach

Model biurokratyczno-organizacyjny (liberałowie)

• Decyzja to wytwór organizacji rządowych niższego szczebla, bądź też biurokracji

• Polityka organizacyjna - nacisk na standardowe procedury i procesy operacyjne organizacji (zależność od precedensów, mało prawdopodobne poważne zmiany polityki, może dojść do konfliktów między grupami w ramach jednej organizacji)

• Polityka biurokratyczna - między członkami jednej biurokracji reprezentującymi różne interesy, decyzje wynikają z „przeciągania liny”, ostateczna decyzja zależy od względnej siły poszczególnych biurokratów lub reprezentowanych przez nie organizacji

Model pluralistyczny

• Wiąże decyzje z procesem układania się, w którym uczestniczą różne siły wewnętrzne (opinia publiczna, grupa interesów, ruchy masowe, korporacje wielonarodowe)

• Grupy społeczne dysponują różnymi sposobami wymuszającymi korzystne decyzje lub utrudniającymi podjęcie innych (mobilizacja mediów i opinii publicznej, działania lobbystyczne, ponadnarodowe sieci o podobnych interesach)

WYZWANIA DLA PAŃSTWA

Globalizacja podkopuje suwerenność państw, zakłóca egzekwowanie siły państwa w dziedzinie ekonomii, polityki i kultury

Ruchy transnarodowe charakter religijny i ideologiczny, uzurpują tożsamość państwa, zabiegają o lojalność i zaangażowanie jednostek w skali ponadpaństwowej, zmierzają do przekształcenia ideologii państwa, podkopują legitymację państwa

Ruchy narodowościowe zabiegają o własne państwo, starają się zastąpić istniejący rząd nowym, który reprezentowałby ich interesy grupowe, polityka irredentyzmu - zerwanie z aktualnym państwem, ale połączenie się z pobratymcami prze dołączenie do ich państwa lub utworzenia nowego

Rozdział 6. Jednostka

WPŁYW ELIT NA POLITYKĘ ZAGRANICZNĄ

Uwarunkowania zewnętrzne

• Niestabilne, młode instytucje polityczne, przechodzące kryzys lub będące w stanie zapaści

• Znikome ograniczenia instytucjonalne (najmniej ograniczeń w dyktaturach, najwięcej w demokracjach)

• Dwuznaczność, drugorzędność, niecodzienność, niejasność zagadnień lub sytuacji

Czynnik osobowościowy

Cechy osobowościowe przywódców

• Nacjonalizm (przywiązanie do narodu, podkreślanie znaczenia honoru i godności)

• Poczucie kontroli (wiara w możliwości kontrolowania wypadków, wysoki poziom kontroli sytuacji, rząd wpływa na państwo i naród

• Potrzeba władzy (potrzeba uzyskania, utrzymania i narzucenia władzy lub wywarcia wpływu na innych

• Potrzeba przynależności (zainteresowanie nawiązaniem i utrzymaniem przyjacielskich stosunków z innymi

• Skomplikowanie pojęciowe (zdolność do omawiania ze zrozumieniem z innymi obecnej sytuacji w konkretnych miejscach, założeń polityki oraz idei

• Brak zaufania do innych (uczucie zwątpienia, nieprzychylność wobec innych, niepewność, co do motywów i działań innych

Kierunki w polityce zagranicznej

• Przywódca niezależny wysoki poziom nacjonalizmu, wysoki poziom poczucia kontroli, duża potrzeba władzy, niski poziom skomplikowania pojęciowego, wysoki poziom braku zaufania do innych

• Przywódca uczestniczący niski poziom nacjonalizmu, niski poziom poczucia kontroli, wysoki poziom poczucia przynależności, wysoki poziom skomplikowania pojęciowego, niski poziom braku zaufania do innych

Samodzielne podejmowanie decyzji

• W obliczu niedoskonałej informacji, często przytłoczonej przez nadmiar innych informacji i zależnej od osobistych doświadczeń, podejmująca decyzje jednostka wybiera, organizuje i ocenia docierające do niej informacje o otaczającym ją świecie.

• W interpretowaniu informacji jednostka polega na istniejących sposobach percepcji (wybiórcze przetwarzanie, integracja informacji i interpretacja), a także na swoich doświadczeniach. Przekonania tworzą zintegrowany zestaw wyobrażeń (system przekonań).

Mechanizmy przetwarzania informacji

• Spójność poznawcza tendencja do akceptowania informacji zgodnych z tym, co już wcześniej zostało zaakceptowane i ignorowania informacji niespójnych; dążenie do bycia spójnym w prezentowanych postawach

• Deja vu skłonność do doszukiwania się w obecnej sytuacji szczegółów zapamiętanych z minionych sytuacji; wyciąganie wniosków podobnych do tych z przeszłości

• Lustrzane odbicie tendencja jednostek i grup do dostrzegania w ich przeciwniku cech odmiennych do posiadanych przez siebie; przeciwnik będzie zatem postrzegany jako wrogi i bezkompromisowy, podczas gdy my jesteśmy przyjaźni i skłonni do kompromisu

• Myślenie grupowe skłonność małych grup do dochodzenia do kompromisu i oporu wobec krytyki swojego stanowiska, często polegającego na odrzucaniu sprzecznych z nim informacji, iluzja nieomylności i jednomyślności, wywieranie nacisku w celu wymuszenia zmiany opinii

• Satysfakcja tendencja grup do poszukiwania „wystarczającego dobra rozwiązania” zamiast optymalnego, osiągnięcie rozwiązań satysfakcjonujących

OSOBY PRYWATNE

• Dyplomacja drugiego toru nieoficjalne działanie osób prywatnych lub grup zmierzające do rozwiązania trwającego kryzysu międzynarodowego lub wojny domowej; osoby niepełniące żadnych oficjalnych stanowisk i pochodzące z różnych grup międzynarodowych tworzą wspólnie małe grupy zadaniowe, które mają na celu nawiązanie osobistych relacji między ich członkami i wyrobienie umiejętności spojrzenia na problem oczami drugiej strony (zmiana wizerunku przeciwnika).

• Rola łącznika między różnymi państwami kanał komunikacji między rządami, gdy inne sposoby stają się niemożliwe; PRZYKŁAD: Armad Hammer - dyrektor korporacji amerykańskiej, pośrednik w kontaktach USA ze Związkiem Radzieckim, po wybuchy w Czarnobylu namówił Gorbaczowa do przyjęcia pomocy od USA; Ross Perot - organizował misje ratunkowe w celu uwolnienia amerykańskich jeńców wojennych

• Wkroczenie na scenę międzynarodową w wyniku podejmowanych działań PRZYKŁADY: Mathias Rust - pilot RFN, w 1987 roku wylądował na Placu Czerwonym w Moskwie (wątpliwość niepokonanej obrony powietrznej ZSRR); Jane Fonda - nielegalnie odwiedziła Wietnam w latach 60 kwestionując moralność wojny prowadzonej przez USA; olimpijczycy uciekający ze swoich krajów przed niesprawiedliwym reżimem;

OPINIA PUBLICZNA

Wpływ opinii publicznej na prowadzeni polityki zagranicznej

• Elity i masy działają w ten sam sposób

• Masy mają swoją opinie na temat spraw międzynarodowych inną niż elity

• Masy mogą czasami działać w sposób, który wywiera wpływ na stosunki międzynarodowe, niezależnie od elit

Liberalizm istotny wpływ elit, drugorzędna rola osób prywatnych, duże znaczenie opinii publicznej

Realizm ograniczony wpływ elit, skuteczne tylko skumulowane działania osób prywatnych, działanie opinii publicznej ma odbicie w interesie narodowym

Radykalizm ograniczony wpływ elit, indywidualni kapitaliści są wpływowi, opinia publiczna inspiratorem zmian

Rozdział 7. Organizacje międzyrządowe, pozarządowe i prawo międzynarodowe

TEORIE POWSTANIA I ROZWOJU ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH:

Federalizm

• Wojna to produkt suwerennych stosunków między państwami.

• Pokój można osiągnąć, gdy państwa przekażą swoją suwerenność nadrzędnemu ciału federalnemu.

• Jean-Jacques Rousseau „Projekt na rzecz trwałego pokoju” - utworzenie formy rządu federalnego, który związałyby narody więzami podobnymi do tych, które łączą ze sobą poszczególnych obywateli i uczynić go przedmiotem władzy prawa

• W ramach systemu federalnego państwa będą połączone ze sobą, a ich suwerenność zostanie przekazana wspólnocie.

• Redukcja suwerenność (najbardziej pierwotna przyczyna wojen to suwerenność) = eliminacja wojen.

• Wiara w instytucje; użycie przymusu

• PZYKŁAD: Europejska Wspólnota Obronna (po II WŚ) kontrola sił zbrojnych przez wspólnotę, odrzucona przez Francję w 1954 r. (atakowana przez Niemcy wolała dbać o własne bezpieczeństwo sama).

Funkcjonalizm

• Dawid Mitralny „A Working Peace System”

• Przyczyny wojen to ubóstwo ekonomiczne i nierównomierny rozwój gospodarczy

• Różnic ekonomicznych nie można zniwelować w ramach systemu niepodległych państw.

• Budowanie i rozwijanie nawyków współpracy, przejawianych przez grupy ekspertów, poza strukturami państwa. Współpraca w dziedzinie ekonomii przeniesie się na współpracę w dziedzinie polityki i wojskowości.

• Zmniejszenie się różnic ekonomicznych = eliminacja wojen.

• Wiara w jednostki; zmiana preferencji państw

• PRZYKŁAD: Europejska Wspólnota Węgla i Stali (Jean Monet)Europejska Wspólnota GospodarczaUE

Dobra publiczne

• Garrett Harbin „The Tragedy of The Commons” - kiedy każdy stara się maksymalizować swój zysk, traci wspólnota.

• Dobra publiczne są dostępne dla wszystkich członków grupy niezależnie od ich wkładu indywidualnego.

• Niektóre działania państw wymagają wykorzystania dóbr publicznych (np: zamożne kraje produkcja i sprzedaż chlorofluorowęglowodorów zmniejszenie się powłoki ozonowej)

• Rozwiązania „tragedii wspólnego pastwiska”: użycie przymusu (organizacje nakłaniające do działania dla wzajemnych korzyści), zmiany preferencji przez zaproponowanie bodźców pozytywnych w celu powstrzymania się od działań (kary i nagrody) oraz zmiana liczebności grupy zmierzająca do zapewnienia posłuszeństwa.

ROLE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH:

Na poziomie systemu międzynarodowego

• Wkład w rozwijanie nawyku współpracy (regularne interakcje między państwami) np.: ONZ

• Zbieranie informacji, analiza i nadzór np.: Bank Światowy, Agencja Energii Atomowej

• Rozstrzyganie, łagodzenie sporów np.: Światowa Org. Handlu, Międzynarodowy Tryb. Sprawiedliwości

• Działania operacyjne np.: Światowa Org. Zdrowia, Wysoki Komisarz ONZ ds. Uchodźców

• Arena do zawierania porozumień np.: Rada UE

• Prowadzą do powstania reżimów międzynarodowych np.: Międzynarodowy reżim handlowy, żywnościowy

Na poziomie odniesienia do państw

• Instrumenty prowadzenia polityki zagranicznej (legitymizacja stanowisk i polityki) np.: USA szukało poparcia w Org. Państw Amerykańskich podczas kryzysu kubańskiego

• Zwiększanie ilości informacji dot. innych państw

• Ograniczenie dla działań prowadzonych przez państwa, wymuszają konkretne decyzje

Na poziomie stosunku do jednostki

• Zdobywanie wiedzy na temat norm międzynarodowych

• Poznawanie podobieństw i różnic między poszczególnymi narodami.

ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH:

Fundamentalne zasady

• Suwerenna równość państw członkowskich - każdy kraj ma jeden głos w Zgr. Ogólnym ( nierówności widoczne w prawie do weta dla stałych członków Rady Bezpieczeństwa, większa rola państw bogatszych w negocjacjach budżetowych, system głosowań ważonych w Banku Światowym).

• Jurysdykcja ONZ obejmuje wyłącznie problemy międzynarodowe (zmiany zachodzące w transporcie, technologii, komunikacji poszerzają zakres spraw międzynarodowych, interwencje humanitarne bez zgody państwa-gospodarza modyfikacja zasady nieingerencji w spr. wew. państwa).

• ONZ stoi na straży pokoju i bezpieczeństwa światowego (coraz szersze rozumienie bezpieczeństwa)

Struktura

Rada Bezpieczeństwa: 15 członków (5 stałych: Chiny, Francja, Rosja, UK, USA); utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa, decyduje o zastosowaniu określonych środków w celu wymuszenia przestrzegania prawa ograniczono spektrum działania w czasie Zimnej Wojny (ZSRR ciągle używało weta), obecnie działa bardzo aktywne

Zgromadzenie ogólne: 192 członków, 6 komitetów: Rozbrojenia i Bezpieczeństwa; Ekonomiczny i Finansowy; Społeczny, Humanitarny i Kulturalny; Polityczny i Dekolonizacji; Administracyjny i Budżetowy; Prawny; obraduje na tematy w ramach Karty NZ, przyjmuje państwa do org., wybiera przedstawicieli do ciał specjalnych

Sekretarz Generalny: wybierany prze Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa na 5 lat; sekretariat zatrudnia ok. 8,9 tys. osób; Sekretarz Generalny - dyrektor administracyjny, przedstawiciel na zewnątrz; Sekretariat - zbiera informacje, koordynuje i podejmuje działania

Rada Gospodarcza i Społeczna 54 członków na 3 lata; koordynacja programów gospodarczych i związanych z opieką społeczną oraz działania wyspecjalizowanych agencji (FAO, WHO)

Rada Powiernicza: 5 wielkich mocarstw (stali członkowie RB); nadzorowanie dekolonizacji oraz przejścia do statusu niepodległości - zadanie już spełnione, obecnie rozważa się zmianę kompetencji, aby stała się forum dla debat w sprawie ludności tubylczej, org. Pozarządowych i tworzenia się narodów

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości: 15 sędziów; sprawy wnoszone przez państwa

Grupa 77 - państwa rozwijające się, które swój interes widziały w rozwoju gospodarczym i często pozostawały w konflikcie z rozwiniętymi państwami Północy; wezwała do wprowadzenia Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego

Utrzymanie pokoju

I generacja utrzymania pokoju - ONZ stara się powstrzymać konflikt między dwoma państwami przy użyciu sił zbrojnych trzeciego ( nadzór zawiedzenia broni, próba wstrzymania ognia, tworzenie strefy buforowej - wkraczanie między walczących)

PRZYKŁADY:

ONZ ds. Nadzoru Rozejmu (UNTSO) - Egipt, Izrael, Jordania, Syria, Liban - od VI 1948

Doraźne Siły ONZ na Bliskim Wsch. (UNEF I)- Kanał Sueski, Półwysep Synaj - XI 1956 / VI 1967

Operacje ONZ w Kongo (UNOC) - VI 1960 / VI 1964

Siły Pokojowe ONZ na Cyprze (UNFICYP) - od III 1964

Doraźne Siły ONZ na Bliskim Wsch. (UNEF II) -- Kanał Sueski, Półwysep Synaj - X 1973 / VII 1979

II generacja utrzymania pokoju - odpowiedź na wojny domowe i niepokoje wewnątrz państw, głównie z przyczyny etnonacjonalizmu (nadzór wycofywania wojsk, rozdzielanie walczących stron, dopóki przyczyny konfliktu nie zostały rozwiązane, czasem organizowanie i przeprowadzanie wyborów narodowych, zawieranie porozumień dot. przestrzegania praw człowieka, wspieranie administracji cywilnej, sił policyjnych, naprawa infrastruktury.

PRZYKADY:

Grupa Pomocy ONZ w Okresie Przejściowym - Nambia, Angola - 1989/1990

Siły Ochronne ONZ - była Jugosławia, Bośnia, Macedonia - 1992/1995

Tymczasowa Administracja ONZ - Kambodża - 1992/1995; - Kosowo - od 1999

Misja Obserwacyjna ONZ - Demokratyczna Republika Kongo - od 1999

Nambia - sukces ONZ

RPA kontrolowało obszar Nambii. Koniec roku 1988 w skutek regionalnego porozumienia pokojowego (wycofanie wojsk kubańskich) przyznano niepodległość Nambii. ONZ nadzorowała zawieszenie broni, wycofanie się oddziałów afrykańskich, działanie cywilnych sił policyjnych, zabezpieczała znoszenie dyskryminujących ustaw, doprowadziła do zwolnienia więźniów politycznych i stworzyła warunki do przeprowadzenia wolnych i uczciwych wyborów. Przejście od wojny przez zawieszenie broni do niepodległości dzięki ONZ.

Rwanda - porażka ONZ

Ograniczone siły ONZ były zbyt małe, aby powstrzymać ludobójstwa. Społeczność międzynarodowa nic nie zrobiła. Rwanda i sąsiednie Burundi doświadczyły, co jakiś czas wyniszczających wybuchów przemocy o podłożu etnicznym między Huu a Tutsi.1993 r. zawarto porozumienie pokojowe dot. zawieszenia broni monitorowanego przez ONZ. Po katastrofie lotniczej, w której zginął rwandyjski prezydent, doszło do wybuchu przemocy. W ciągu 10 tyg. Plemię Hutu wymordowało 750 tys. Osób z plemienia Tutsi. Ostatecznie ONZ udało się utworzyć strefy ochronne dla ludności, zagwarantować bezpieczeństwo magazynom z zaopatrzeniem, objąć eskortą transporty pomocy humanitarnej, a nawet działać na rzecz odbudowy.

Karta Narodów Zjednoczonych (rozdział 7)

Rada Bezpieczeństwa decyduje, które działania stanowią akty agresji i są zagrożeniem dla pokoju. Środki służące do egzekwowania postanowień: sankcje gospodarcze, dyplomatyczne, finansowe, bezpośrednia akcja wojskowa, kontrakcja wobec agresora.

PRZYKŁADY:

• Wojna w Zatoce Perskiej w 1991 roku. RB udzieliła mandatu na przeprowadzenie akcji wojskowej przez wielonarodową koalicję pod dowództwem USA.

• Sankcje gospodarcze nałożone na Irak w latach 90 oraz działania zmierzające do rozbrojenia.

• Atak na Irak w 2003 roku nie miał poparcia ONZ.

Potrzeba reformy

Raport of the Panel on U.N. Peace Operations (Brahimi Report) 2000r. ocena operacji pokojowych.

Sugerował inicjatywy:

• Sformułowanie brygady żołnierzy (5 tys.), podejmującej działanie w ciągu 30 - 90 dni

• Modernizacja i wyposażenie w uprawnienia wywiadowcze departamentu operacji pokojowych ONZ w Nowym Jorku (praca dla wojskowych i cywili)

• Uprawnienia do identyfikowania agresorów i podejmowania działań przeciwko nim - rezygnacja z neutralności

Potrzeba reformy Rady Bezpieczeństwa (członkostwo i sposób głosowania należałoby zmienić).

An Agenda for Peace (plan wsparcia operacji ONZ oraz inicjacji nowych działań na rzecz utrzymania pokoju).

Dylematy dotyczące źródeł finansowania organizacji.

Problemy z koordynacją działań organizacji w ramach struktur ONZ.

ORGANIZACJE POZARZĄDOWE

NGO - organizacje pozarządowe

GONGO - organizacje pozarządowe, których założycielami są rządy

BINGO - organizacje pozarządowe, których założycielami są środowiska biznesowe i przemysłowe

DONGO - organizacje pozarządowe zakładane przez darczyńców

ONGO - organizacje pozarządowe operacyjne

Geneza powstania organizacji pozarządowych

• Lata 80 XVIII wieku - zniesienie niewolnictwa

• Wiek XIX powstawanie organizacji na rzecz pokojowego rozwiązywania sporów

• Wzrost znaczenia w latach 70 XX wieku - powstawanie koalicji i sieci organizacji;

• problemy trudne do rozwiązania dla państw (porwania samolotów, mini lądowe, AIDS, globalne ocieplenie),

• konferencje org. pozarządowych równolegle z konferencjami rządowymi (dot. zagadnień globalnych: kobiety, środowisko naturalne, ludność, wyżywienie),

• koniec zimnej wojny - ekspansja demokracji,

• rewolucja komunikacyjna

Działania organizacji pozarządowych

• orędownicy konkretnych sposobów postępowania i oferta alternatywnych metod uczestnictwa w polityce

• mobilizacja publiczności masowej

• pomoc dla ofiar

• przestrzeganie praw człowieka i obywatela i przepisów dot. ochrony środowiska

• mobilizacja do działań na najniższym szczeblu (Protokół Montrealski, Agenda 21)

• na poziomie narodowym - zastępowanie państwa (Bangladesz, Somalia, Egipt - Bractwo Muzułmańskie)

Organizacje

• humanitarne

• ekologiczne

• przestępcze (kartele narkotykowe, Al-Kaida, mafia) - luźne siatki działające poza granicami państw, rozproszone przywództwo, stale zmieniające się cele

Granice władzy organizacji

• politycznie niezależne od państwa

• własna polityka międzynarodowa

• nie ryzykują interesu narodowego

• mają wpływ na państwo ( w celu nakładania sankcji, prowadzenie niezależnych śledztw)

• nie posiadają sił zbrojnych ani policyjnych

• ograniczone zasoby ekonomiczne

Wpływ organizacji ograniczony jest przez:

• brak jednorodnego programu, różnorodna wspólnota, działania na rzecz krzyżujących się celów

• rozbieżność zdań (grupy wspierające skrajnie różne stanowiska - równoważenie się wywieranej presji)

• małe fundusze i ostra rywalizacja o stronników i ich pieniądze

• nie mogą ściągać podatków (decyzja na pomoc ze strony władzy wiąże się z utratą neutralności)

PRAWO MIĘDZYNARODOWE

Prawo - normy dopuszczalnego i niedopuszczalnego zachowania; zbiór oczekiwań, zapewnia ład, chroni status quo i pozwala rządowi na użycie siły w celu utrzymania porządku; mechanizmy rozwiązywania sporów i chroni państwa przed sobą nawzajem

W prawie międzynarodowym nie występują struktury władzy (brak egzekutywy, legislatywy i sądownictwa zakładającego przymus poddania się jego jurysdykcji).

Źródła prawa międzynarodowego:

• zwyczaj - wolno się rozwija, może być przestarzały, dwuznaczność interpretacji z powodu braku kodyfikacji

• traktaty - precyzyjnie zapisane porozumienia między państwami; po ratyfikacji stają się aktem prawa powszechnie obowiązującego

• ciała autorytatywne/wykonawcze (np. Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ)

• sądy międzynarodowe, narodowe, lokalne

Egzekwowanie prawa międzynarodowego:

• Po II WŚ procesy w Norymberdze i Tokio indywidualna odpowiedzialność za zbrodnie wojenne i przeciwko ludzkości

• Okrucieństwa w Jugosławii i wandzie ONZ powołało ad hoc Międzynarodowy Tryb. ds. zgadania zbrodni w byłej Jugosławii i Międzynarodowy Tryb. Karny dla Rwandy

• 1998 uchwalono statut Międzynarodowego Trybunału Karnego (najwyższa instancja w sprawach dużej wagi ludobójstwo, zbrodnia przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne, zbrodnie agresji). W 2003 roku powołano 18 sędziów MTK i rozpoczął on pracę.

Realizm

Organizacje międzyrządowe: sceptyczne nastawienie, podkreślają słabe punkty i nieskuteczność

Organizacje pozarządowe: nie są niezależne, ich siła pochodzi od państw

Prawo międzynarodowe: system międzynarodowy to anarchia, państwa działają we własnym interesie, polega na mechanizmach samopomocowych (protest dyplomatyczny, akcje odwetowe, bojkot gospodarczy i embargo, użycie siły zbrojnej), państwa nie będą polegać na kolektywności w celu ochrony interesu własnego, jest stosowane ponieważ jest dobre, sprawiedliwe i leży w interesie państw

Liberalizm

Organizacje międzyrządowe: ważne dla podejmowania działań zbiorowych

Organizacje pozarządowe: ułatwiają podejmowanie działań zbiorowych

Prawo międzynarodowe: źródło ładu w ramach systemu międzynarodowego, przestrzegane, bo zapewnia porządek, umożliwia przewidzenie ruchów innych państw oraz łamanie go wiąże się z utratą prestiżu, kara dla państwa za złamanie prawa to mechanizmy samopomocowe zastosowane przez większą grupę państw

Radykalizm

Organizacje międzyrządowe: służą silnym państwom kosztem słabszych krajów

Organizacje pozarządowe: dominujące elity gospodarcze, zakładnicy kapitalistycznego systemu ekonomicznego

Prawo międzynarodowe: produkt liberalizmu ekonomicznego i politycznego, wywodzi się z kapitalistycznych państw zachodu i jest pomyślane tak, aby im służyć; stoi w sprzeczności z interesem krajów socjalistycznych, słabych; potwierdza roszczenia potężnych państw

Rozdział 8. Wojna i konflikt

Dylemat bezpieczeństwa wzrost bezpieczeństwa jednego państwa wpływa na spadek bezpieczeństwa drugiego; powoduje stan napięcia i konflikt między państwami

PRZYCZYNY WOJEN

Na poziomie jednostki:

• Agresywne cechy przywódcy

• Mylne postrzeganie rzeczywistości przez przywódcę np. wyolbrzymianie wrogości

• Atrybuty mas (działanie każdej jednostki jest aktem samozachowawczym)

• Niezdolność do komunikowania się

Na poziomie państwa/społeczeństwa:

• Wg radykałów liberalne państwa kapitalistyczne (rywalizacja między burżuazją a proletariatem. Społeczeństwo zdolne pchnąć w konflikt)

• Wg liberałów nieliberalne i niedemokratyczne państwa (demokracje są pokojowe, kapitalizm eliminuje wojnę, masy miłują pokój)

• Polityka wewnętrzna (która grupa polityczna ma objąć władze w państwie)

• Strategia „kozła ofiarnego” - odwracanie uwagi od kryzysu ekonomicznego w państwie

• Rywalizacja między grupami o zasoby gospodarcze

• Rzucanie wyzwań o charakterze etnonarodowościowym

Na poziomie systemu międzynarodowego:

• Wg realistów anarchia (państwa muszą się bronić, o potędze świadczy armia i gospodarka)

• Brak arbitra ( problem 911 nieobecność władzy centralnej, do której państwa mogłyby się zwrócić o pomoc) dot. terytorium, samostanowienia

• Uwydatnianie się długich cykli wojny i pokoju

• Przemiany sił (osiągnięcie wyższego potencjału przez państwo, zmienny rozkład sił między państwami)

• Wg radykałów agresywność międzynarodowej klasy kapitalistycznej (poszerzanie strefy wpływów ekonomicznych, kontroli nad zasobami naturalnymi i rynkami pracy)

JUGOSŁAWIA

Przyczyny:

• Działania jednostek Serbia podtrzymywanie integralności, ruchy separatystyczne Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny

• Przywódca Slobodan Milosević (szerzenie nacjonalizmu wśród Serbów)

• Spór o władzę dla kogo władza po upadku partii komunistycznej, prawa poszczególnych republik do samostanowienia, prawa poszczególnych grup etnicznych

• Działanie innych państw Niemcy - przedwczesne uznanie niepodległości Chorwacji i Słowenii, Francja i Rosja - wsparcie dla Serbów, Bliski Wsch. - poparcie dla bośniackich muzułmanów

• Arbitrzy UE i OBWE

Przebieg:

• Mediacja UE sukces w kwestii wynegocjowania niepodległości Słowenii

• Cyrus Vance (wysłannik Sekretarza Gen. ONZ) 1992 r. operacja pokojowa, wysłanie w rejon konfliktu Sił Ochronnych ONZ na terytorium Chorwacji

• Walki w Bośni i Hercegowinie Serbowie wsparcie od byłej Jugosławii, ostrzelanie Sarajewa, zamknięcie lotniska, masakra ludności, uchodźcy zmuszeni do opuszczenia domów

• Czerwiec 1992 Rada Bezpieczeństwa ONZ wysłanie sił pokojowych do Sarajewa, zastosowanie takich „środków jakie będą konieczne”, utworzenie stref bezpieczeństwa pod ochroną ONZ w 6 miastach bośniackich, zakaz lotów samolotów wojskowych nad Bośnią, wycofanie broni ciężkiej z rejonu walk, bombardowanie Serbów atakujących strefy bezpieczeństwa, sankcje gospodarcze na Serbię i Czarnogórę

• 1995 r. oddziały pokojowe ONZ zostały zastąpione przez NATO oddziałami IFOR (wielonarodowe siły pod dowództwem NATO), 1996 r. - SFOR (stabilizacyjne siły NATO)

• Przeniesienie konfliktu do Kosowa (1974r.- autonomiczna prowincja serbska, lata 80 nasilenie ruchu niepodległościowego, 1989 r. - odebranie autonomii, 1996r. - powstanie wyzwoleńczej armii Kosowa, składającej się z Albańczyków, 1999r.- NATO bombardowanie jugosłowiańskich pozycji, w czerwcu podpisano porozumienie dot. wycofania wojsk jugosłowiańskich z terenów Kosowa, od 1999r. - Misja Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie, cywilna administracja, odpowiedzialna za utrzymanie pokoju i przestrzeganie prawa, opieka nad uchodźcami, 2007 - Niepodległość Kosowa)

RODZAJE WOJEN

• Wojna totalna wiele państw, w tym potęgi, zdobycie i okupacja terytorium wroga, broń każdego rodzaju, cele wojskowe i cywilne PRZYKŁAD: wojna trzydziestoletnia, wojny napoleońskie, I i II WŚ

• Wojna ograniczona konkretne terytorium, broń konwencjonalna PRZYKŁAD: wojna w Korei, Wietnamie, Zatoce, Afganistanie, Iraku

• Wojna domowa w ramach jednego państwa, walka o kontrolę nad terytorium lub utworzenie rządu, mogą przybierać postać wojen totalnych lub ograniczonych, grupy dysponują potencjałem umożliwiającym prowadzenie wojny, możliwość kupna uzbrojenia PRZYKŁAD: Tamilowie na Sir Lance, Somalia, Czeczeni w Rosji, Rwanda, Wybrzeże Kości Słoniowej; mogą przerodzić się w wojny międzynarodowe (uchodźcy, wyprowadzanie funduszy za granicę, handel bronią, finansowanie ugrupowań, wsparcie dyplomatyczne dla jednej ze stron)

• Wojna asymetryczna nierówne siły między stronami, słabsza strona stara się wykorzystać słabość przeciwnika np. przez zastosowanie wolny partyzanckiej, zagrożenie wartościowych dla przeciwnika celów, wykorzystywanie siły, której przeciwnik nie posiada, ataki terrorystyczne

• Terroryzm rodzaj wojny asymetrycznej, składa się z 4 głównych elementów: premedytacja, motywacja lub sprawa, cele, konspiracja

WOJNA SPRAWIEDLIWA

Kryteria wojny sprawiedliwej:

• Sprawiedliwa przyczyna

• Deklaracja intencji ze strony kompetentnej władzy - przywódcy muszą mieć właściwe zamiary i wyczerpać wszystkie inne sposoby rozwiązania konfliktu (wojna ostatecznością)

• Siły zbrojne muszą być wycofane natychmiast po osiągnięciu celów humanitarnych

• Rozróżnienie walczących i cywili (ochrona dodatkowa dla cywili)

• Przemoc proporcjonalna do celów (unikanie zadawania cierpienia i najokrutniejszej broni)

• Zasady wojny sprawiedliwej zostały skodyfikowane w czterech konwencjach Genewskich z 1949 r. i dwóch protokołach dodanych do nich w roku 1997.

• Międzynarodowa Kampania na rzecz Zakazu Min Przeciwpiechotnych - zakaz stosowania, produkcji, składowania i sprzedaży min.

BEZPIECZEŃSTWO

Bezpieczeństwo narodowe obrona narodu i jego terytorium przed atakiem z zewnątrz lub przewrotem wewnętrznym, dobrobyt ekonomiczny i społeczny, szacunek dla praw człowieka, oświata, odpowiednia opieka zdrowotna, ochrona przed choroba, czyste i nieskażone środowisko, prawa polityczne i obywatelskie, społeczne i ekonomiczne

Liberalizm instytucje międzynarodowe koordynują działania zmierzające do poskramiania mocarstw

Bezpieczeństwo zbiorowe:

• Wyrzeczenie się działań zbrojnych zapobiega wojnom

• Agresorów należy powstrzymywać (zbiorowa reakcja)

• Agresorów łatwo jest wskazać

• Agresor nigdy nie ma racji

• Agresorzy wiedzą, że społeczność międzynarodowa wystąpi przeciwko nim

Kontrola zbrojeń i zbrojenie:

• Mniejsza ilość broni oznacza większe bezpieczeństwo

• Regulacja rozprzestrzeniania się broni, redukcja broni i jej typów

• Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej - monitorowanie ograniczonego rozbrojenia

Realizm poleganie na sile albo groźbie jej użycia w celu poskramiania mocarstw

Równowaga sił:

• Racjonalne i precyzyjne oceny kosztów i zysków płynących z konkretnych sposobów postępowania, określających ich pozycje w równowadze sił

• Minimalizacja braku poczucia bezpieczeństwa przez ochronę własnych interesów

• Zwiększanie potencjału powoduje obniżanie potencjału innego państwa

• Zewnętrzne równoważenie - zagrożone państwo sprzymierza się z innym państwem przeciwko zagrożeniu (sojusze)

• Wewnętrzne równoważenie - zwiększanie własnej potęgi wojskowej i gospodarczej

• Może być utrzymana tylko, gdy wszystkie państwa postępują w ten sam sposób

Odstraszanie:

• Decydenci zawsze działają racjonalnie (unikanie wojny, jeśli koszt będzie większy niż korzyści)

• Zagrożenie zniszczeniem w wyniku działań wojennych jest duże

• Istnieje alternatywa dla wojny

Rozdział 9. Międzynarodowa ekonomia polityczna

Znaczenie międzynarodowej ekonomii politycznej rośnie, ponieważ:

• Rośnie liczba transakcji

• Rośnie odpowiedzialność rządu za politykę ekonomiczną

• Jednostki przywiązują uwagę do decyzji ekonomicznych, które ich bezpośrednio dotyczą

REALIZM (statyzm, merkantylizm)

Jean Baptiste Colbert - doradca Ludwika XIV, potrzeba istnienia silnego rządu centralnego ściągającego podatki i maksymalizującego eksport, zapewnienie siły militarnej

Alexander Hamilton - pierwszy sekretarz skarbu USA, protekcjonizm, inwestycje w wynalazczość, interwencja rządu w przemysł

Fredrich List - interwencja rządu w rozwój gospodarczy, rozwój technologii, edukacji i przemysłu

• Nadwyżka bilansu płatniczego jest niezbędna dla ochrony interesu państwa

• Podporządkowanie wszystkich działań ekonomicznych celowi, którym jest budowa państwa (zachowanie bezpieczeństwa, potęga militarna)

• Polityka określa gospodarkę, państwo wykorzystuje swoją potęgę do stymulowania rozwojem przemysłu

• Działania podejmowane przez państwo: przywileje podatkowe wobec wybranych gałęzi przemysłu, promocja eksportu, wspieranie edukacji i rozwoju techniki (konkurencyjność na rynku międzynarodowym

• Międzynarodowy system ekonomiczny to anarchia i konflikty

• Wzrost gospodarczy jednego państwa uniemożliwia wzrost innego państwa

LIBERALIZM EKONOMICZNY

Adam Smith - brytyjski ekonomista

• Jednostka działa racjonalnie w celu maksymalizacji własnych korzyści

• Maksymalizacja zasobności ekonomicznej i stymulowanie rozwoju gospodarczego jednostek - runek skuteczny ekonomicznie

• Oddzielenie gospodarki od polityki (wolny rynek)

• Rząd zapewnia ład w społeczeństwie (działanie na rzecz wolnego handlu i maksymalizacji stosunków gospodarczych)

• Polityka determinuje gospodarkę (gospodarka określa politykę)

RADYKALIZM (alternatywa marksistowska)

• Jednostki naturalna skłonność do współpracy, a w społeczeństwie działają w sposób konfliktowy

• Między grupami jednostek dochodzi do konfliktów dot. podziału ograniczonych zasobów

• Państwo wspiera właścicieli środków produkcji, opozycja w stosunku do robotników

• Właściciele kapitału dążą do powiększania stanu posiadania kosztem rozwijających się regionów

• System międzynarodowy oparty na konflikcie

• Dążą do zmiany systemowej - zasoby muszą być sprawiedliwiej dystrybuowane w ramach społeczeństw i między społeczeństwami w ramach systemu międzynarodowego

• Każde działanie gospodarcze jest regulowane przez państwo (centralne planowanie)

EKONOMIA LIBERALNA

• Opiera się na założeniu, że państwa różnią się między sobą potencjałem (ziemia, siła robocza, kapitał).

• Maksymalizacja dobrobytu światowego możliwa jest wyłącznie poprzez handel międzynarodowy.

• Przewaga kooperatywna - państwa powinny produkować i eksportować te produkty, które są w stanie wytwarzać w sposób najbardziej efektywny w porównaniu z innymi krajami (Dawid Ricardo). Pozwoli to na maksymalizację zysków płynących z handlu przez wszystkie państwa.

• W warunkach przewagi kooperatywnej produkcja jest zorientowana na rynek międzynarodowy, wydajność produkcji rośnie a wraz z nią dobrobyt światowy.

• Państwa nakładają ograniczenia na wolny handel w celu osiągnięcia konkretnych celów kosztem wydajności ekonomicznej (cła, limity ochrona krajowych producentów przed konkurencją, uzyskanie dodatkowych kosztów, ze względu na bezpieczeństwo narodowe, jeśli są to produkty strategiczne, protekcjonizm wspiera krajowe grupy kosztem skuteczności na rynku międzynarodowym, ustanawia pozytywną równowagę w handlu).

• Wolny rynek, rynek określa właściwą wartość waluty w stosunku do innych, płynne kursy walutowe prowadzą ku zachowaniu równowagi rynkowej, podaż równoważy się z popytem

SIŁA, KONKURENCJA I ROZWÓJ W MIĘDZYNARODOWEJ EKONOMII POLITYCZNEJ

Północ PKB 27,8 $, dobrobyt, rozwinięte nawyki konsumpcyjne, wysoki poziom edukacji, ochrony zdrowia, system opieki społecznej

Południe PKB od 1,7 $ do 7,2 $, ubóstwo, walka o zaspokojenie podstawowych potrzeb żywnościowych, niski poziom edukacji i ochrony zdrowia, brak systemu opieki społecznej

• Koniec lat 70 - Grupa 77 przyjęła Kartę Algierską (zmiany w gospodarce globalnej).

• Maj 1974 Sesja nadzwyczajna ONZ - wezwanie do ustanowienia Nowego Ładu Ekonomicznego: zmiana warunków handlu międzynarodowego, powołanie Wspólnego Funduszu, regulacja kwestii wielonarodowych korporacji, rozważenie obecnego obciążenia Południa długiem, zwiększenie pomocy zagranicznej dla Południa, zmiana struktury Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

• Podbudowane sukcesem OPEC (nacjonalizacja libijskiego przemysłu naftowego, która wywołała dramatyczny wzrost cen tego surowca, 1974 nałożenie embarga na dostawy ropy do krajów popierających Izrael, wzrost cen ropy i zakłócenia w gospodarkach objętych embargiem), państwa Południa zaczęły tworzyć podobne kartele, które jednak nie przynosiły oczekiwanych skutków. Skupienie się na utworzeniu Wspólnego Funduszu.

• Konwencja Lomé - koncesja przyznająca niektórym państwom rozwijającym się preferencyjny dostęp do rynków europejskich oraz stwarzająca dogodniejsze warunki do wprowadzenia w życie planów stabilizacji cen produkowanych przez nie dóbr; nowe kalendarze spłaty długów, która mogła się odbyć przez innowacyjne plany refinansowania; nie powstał Wspólny Fundusz, nie omówiono kwestii wielonarodowych korporacji; nie umorzono długów; brak zmian w BŚ i MFW.

• Renegocjacje i umorzenie długów - te kwestie pozostały na arenie międzynarodowej (ponad 40 krajów poważnie zadłużonych, z czego 30 w Afryce, 2000rok - 2,2 tryliona $ długu łącznie).

• JUBILEE 2000 - ruch działający na rzecz rozwoju grup religijnych i pracowniczych, które traktują kwestie umorzenia długów jako akt fundamentalnej sprawiedliwości, prowadzą ogólnoświatowe kampanie

• W latach 90 państwa zaczęły przechodzić na liberalizm ekonomiczny, porzucono żądania dot. Nowego Ładu Ekonomicznego, załagodzenie radykalnych stanowisk, podkreślenie wagi wspólnych działań na rzecz tworzenia i rozwijania odpowiednich strategii zamiast narzucania ograniczeń.

• Międzynarodowy kapitał prywatny źródło banki i wielonarodowe korporacje; wzrost przepływu kapitału do krajów rozwijających się, lata 60 - 80 kapitał pomógł „azjatyckim tygrysom”; nierównomierne rozłożenie i nieprzewidywalny przepływ kapitału prywatnego (trudno cokolwiek planować).

• 2002 r. Millenium Challenge Account finansowana przez USA inicjatywa zmierzająca do zwiększenia pomocy finansowej dla tych krajów, które ulepszają struktury swoich rządów prze z przeciwdziałanie korupcji, wspieranie rządów prawa i działanie na rzecz praw człowieka

• 2001 r. Nowe Ekonomiczne Partnerstwo dla Rozwoju Afryki poprawa sytuacji w budowaniu potencjału instytucjonalnego, odpowiedzialnym zarządzaniu gospodarczym i korporacyjnym, poprawa infrastruktury i technologii komunikacyjnych, bardziej przejrzystych standardach finansowych oraz poprawa sytuacji rolnictwa i dostępu do rynków.

LIBERALIZM KONTRA STATYZM

Unia Europejska

• Traktat Rzymski z 1957 roku Europejska Wspólnota Gospodarcza (Belgia, Francja, Włochy, Luksemburg, Holandia, RFN); wspólny rynek, swobodny przepływ dóbr, siły roboczej, przedsiębiorczości, kapitału, wspólna polityka rolna i transportowa

• Liberalizm ekonomiczny - wzrost gospodarczego dobrobytu dzięki rozległemu rynkowi, stworzenie warunków dla rozwoju i na czerpanie korzyści ze specjalizacji, sprzyjanie inwestycjom oraz symulacja i wynalazczość.

• Statyzm - bariery na sprowadzanie produktów z zewnątrz, subsydiowanie przez państwo produkcji poszczególnych dóbr niezależnie od tego, czy ich wytwarzanie jest opłacalne, dyskryminacja zagranicznych produktów, uprzywilejowanie wytwarzanych w ramach Unii

• Rozszerzenie Unii o kolejne państwa, 1979 r. powstanie Europejskiego Systemu Walutowego, wybranie Parlamentu Europejskiego

• 1986 r. Jednolity Akt Europejski - założenie utworzenia do 1992 roku jednolitego rynku

• 1992 r. Traktat z Maastrich - unia polityczna, wspólna polityka zagraniczna i obronna, wspólna waluta, regionalny bank centralny, zmiana nazwy na Unię Europejską

Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu (NAFTA)

• USA, Kanada i Meksyk w 1994 r. wynegocjowały układ dot. wolnego handlu składający się z jednej dominującej gospodarki i dwóch niezależnych; siła napędowa to wielonarodowe korporacje a nie elity polityczne; ograniczenia na obce inwestycje oraz bariery podatkowe i niepodatkowe.

• Nie dąży do integracji politycznej społecznej i związanej z bezpieczeństwem. Nie zakłada przepływu siły roboczej. Integracja ograniczona tylko do konkretnych sektorów gospodarki.

ROLA INSTYTUCJI W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW SIŁY, KONKURENCJI I ROZWOJU

Bank Światowy

• Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (początkowo) - działanie na rzecz ułatwienia odbudowy Europy po II WŚ

• W latach 50 cele uległy zmianie - działanie na rzecz rozwoju, środki kapitałowe czerpie ze składek członkowskich oraz pożyczek zaciąganych na międzynarodowych rynkach finansowych, udziela pożyczek na procent państwom na realizację programów związanych z rozwojem gospodarczym

• 1956 r. powołano do życia Międzynarodową Korporację Finansową - pożyczki w celu wspierania wzrostu prywatnej przedsiębiorczości w krajach rozwijających się

• 1960 r. utworzono Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju - pożyczki bez odsetek dla najbiedniejszych krajów, fundusze uzupełniają państwa-darczyńcy

• 1988 r. utworzono Agencję Wielostronną Gwarancji Inwestycyjnych - zwiększanie dopływu prywatnego kapitału do krajów rozwijających się, ubezpieczając inwestycje od ewentualnych strat wynikających np. z wywłaszczenia, ograniczeń walutowych nakładanych przez rządy, wojen domowych, konfliktów etnicznych.

• Różne kierunki działania Banku Światowego: inwestycje w infrastrukturę; wspieranie projektów dot. służby zdrowia, edukacji, budowania mieszkań, ekonomiczna poprawa życia najbiedniejszych; restrukturyzacja gospodarki przy udziale sektora prywatnego, odbudowa państw rozdartych przez konflikty etniczne; zrównoważony rozwój - troska o środowisko naturalne i skupienie się na zasobach odnawialnych.

• Konsensus waszyngtoński rozwój jest możliwy wyłącznie, gdy państwo prowadzi właściwą politykę gospodarczą, która obejmuje prywatyzację, liberalizację handlu i dopuszczenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, ułatwienia ze strony rządu zachęcające do konkurencji oraz szerokie reformy podatkowe

Międzynarodowy Fundusz Walutowy

• Cel: stabilizowanie kursów wymiany walut przez udzielanie pożyczek krótkoterminowych krajom członkowskim, borykającym się z trudnościami z bilansem płatniczym

• USA i MFW stworzyli system gwarantujący wymienność walut (ustalenie sztywnej wartości dolara względem złota na poziomie 35$ za uncję), stabilny do 1972 roku (obecnie kursy wymiany walut są płynne)

• Zajmuję się problemami zadłużenia i przejściem gospodarek z modelu socjalistycznego na rynkowy.

• W zamian za pomoc MFW domaga się realizacji programów dostosowania strukturalnego

GATT - Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu WTO - Światowa Organizacja Handlu

• Wspiera liberalizację handlu, który jest motorem wzrostu i rozwoju gospodarczego; stosowanie zasady niedyskryminacji w handlu, zgodnie, z która państwa zgadzają się w jednakowy sposób traktować wszystkich pozostałych uczestników GATT, tak jak traktują najlepszych partnerów handlowych; zabrania wykorzystywania ceł jako instrumentów służących do ochrony rodzimego rynku; zakłada preferencyjny dostęp do rynków państw rozwiniętych dla produktów pochodzących z południa w celu stymulacji rozwoju państw tego regionu.

• Zadania wykonane w ciągu ośmiu rund negocjacji - obniżanie ceł, lepsze warunki dla państw rozwijających się.

• Ostatnia runda negocjacji Runda Urugwajska 1986r. ubezpieczenia, prawo do własności intelektualnej, rolnictwo

• 1995 r. GATT przekształca się w WTO (rozszerzenie działalności w dziedzinie usług i własności intelektualnej); regularne spotkania ministrów państw członkowskich; forum negocjacji handlowych, badania handlu, łagodzenie sporów i działania na rzecz przestrzegania umów.

• Mechanizm Przeglądy Polityki Handlowej - okresowy nadzór praktyk handlowych stosowanych przez państwa członkowskie, wzajemne pytania dot. praktyk handlowych.

• Organ Rozstrzygania Sporów - ciało autorytatywne służące do nakładania sankcji na państwa gwałcące układy.

• Przyłączenie się Chin zmiana prawa w Chinach, aby dopuścić zagraniczne inwestycje; ciągłe i stopniowe znoszenie barier handlowych; przekształcenie się w gospodarkę wolnorynkową.

WIELONARODOWE KORPORACJE

Liberalizm staż liberalnego porządku to korporacje wielonarodowe, integrują gospodarki narodowe w zakresie handlu i pieniędzy, mają wpływ na nacjonalizację produkcji, pozytywny rozwój - wzrost gospodarczy odbywa się za sprawą najbardziej wydajnego mechanizmu, inwestycje na światowych giełdach kierują pieniądz do najbardziej wydajnych rynków, finansują projekty mając na celu uprzemysłowienie i polepszenie produkcji rolnej; pas transmisyjny da kapitału, idei i wzrostu gospodarczego, działanie niezależne od państw; korporacje pilnują się nawzajem, nieuczciwe praktyki może wyeliminować konkurencja

Statyzm narodowe cele ekonomiczne i polityczne są ważniejsze od międzynarodowych wydajności ekonomicznych; korporacje działają sprzecznie z interesem państwa są groźne, powinny być kontrolowane przez rządy narodowe i rządy goszczące je na swoim terytorium; objęcie kontrolą państwa korporacji (zakaz wejścia na rynek, podatki, kontrola walutowa, nacjonalizacja przemysłu)

Radykalizm korporacje narzędziem wyzysku, utrwalają dominacje Północy, wyjaśnienie zależności Południa; decyzje podejmowane w gospodarczych i finansowych centrach świata, a praca odbywa się w krajach rozwijających się; nierówność i niesprawiedliwość; kontrola na poziomie państw i międzynarodowym; hamulec rozwoju gospodarczego.

ORGANIZACJE POZARZĄDOWE

Zrównoważony rozwój Południe nie może rozwijać się w ten sam sposób, co USA, UK, RFN itp. Północ powinna pomóc rozwijającym się krajom w znalezieniu nowych, bezpiecznych dla środowiska sposobów stymulowania rozwoju. Organizacje pozarządowe pomogą nadać wysiłkom rozpęd.

• Wsparcie, gdy państwo jest zbyt słabe lub nie chcę udzielić pomocy Grameen Bank w Bangladeszu założony w 1983 roku - udzielanie małych pożyczek na podstawowe potrzeby osobom, które nie mogą uzyskać pożyczki w normalnym banku wyjście z biedy, lepszy poziom wyżywienia, niższa śmiertelność, przyswojenie programów planowania rodziny, poprawa sytuacji kobiet

• Organizowanie ludzi na najniższym szczeblu, do prowadzenia lokalnych dochodowych projektów susze sahelijskie w latach 70 World Church Service - organizowanie lokalnych spółdzielni żywnościowych, dostarczanie nasion i wykonanie ekspertyz technicznych kobiety w Senegalu mogły uprawiać zboże, natychmiastowe dostarczeni żywności, dochody i stabilizacja

• Zwracanie uwagi organizacji międzynarodowych Kobieca Organizacja Środowiska i Rozwoju zjednoczyła 283 organizacje pozarządowe większa aktywność kobiet na rzecz zagadnień dot. zrównoważonego rozwoju

• Handel i finanse Jubilee Plus - rozpowszechnienie informacji o potrzebie przeprowadzenia akcji, lobbowanie narodowych ciał ustawodawczych oraz współpraca z organizacjami międzynarodowymi zajmującymi się finansami

Rozdział 10. Zagadnienia globalizacji

OCHRONA ZDROWIA

11 międzynarodowych konferencji sanitarnych (1815 - 1903) wypracowano procedury zapobiegania rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych, ustalono warunki kwarantanny

Choroby rozprzestrzeniały się przez:

• Gryzonie i pchły (dżuma w Chinach 1330r.)

• Odkrycia geograficzne (ospa, Odra, żółta febra)

• Rozwój handlu o łatwość podróżowania po Europie (cholera, malaria)

1948 założono Światową Organizację Zdrowia (wyspecjalizowana agencja ONZ)

globalizacja wpływ na bezbronne jednostki i społeczności przez choroby przenoszone w drodze migracji przez uchodźców, transport lotniczy, drogowy, handel, przemieszczanie się wojsk; ruchliwość ludności spowodowała trudności w ograniczeniu liczby zachorowań na nowo odkryte choroby

• AIDS kwintesencja skutków globalizacji

• Przenoszenie ze zwierząt na ludzi w Afryce Środkowej z osoby na osobę przy wymianie płynów ustrojowych przenoszenie przez podróżujących na cały świat

• Zagadnienie gospodarcze: hamuje wzrost gospodarczy (zarażone społeczeństwo w Afryce, nauczyciele, wojsko, politycy, urzędnicy - brak rąk do pracy)

• Zagadnienie społeczne: rozpad rodzin, osierocone dzieci

• Zagadnienie dotyczące praw człowieka i etyki oraz bezpieczeństwa

• „największa broń masowej zagłady”

• Narodowe kampanie przeciwko AIDS walka z AIDS zainicjowania przez państwa przede wszystkim

• Walka z AIDS: organizacje międzynarodowe pomoc dla państw w celu stworzenia narodowych praw walki z AIDS; WHO ustaliło standardy dla poziomów opieki oraz zalecenia dla kuracji lekami;1996 Połączony program HIV/AIDS Narodów Zjednoczonych; ONZ raz na dwa lata globalna konferencja w sprawie AIDS (zwiększenia świadomości i mobilizacja do działania); 2001 Globalny Fundusz na rzecz HIV/AIDS; organizacje pozarządowe Lekarze Bez Granic, CARE, Międzynarodowa Rada Org. Prewencyjnych w zakresie HIV/AIDS, Globalna sieć osób żyjących z HIV, instytucje badawcze: Centers For Disease, Central National Institutes of Health, Instytut Pasteura (prowadzą badania i pomagają w światowych programach nadzoru); prywatne fundacje: Gatek Foundation, Wellcome Trust, Fundacja Rockefellera; indywidualne osoby: Yoweri Museveni (prezydent Ugandy), Peter Mugyenyi (ekspert), Zadne Achmat (RPA), Wan Yan Hai

• Leki antyretrowirusowe przedłużające życie ludzi żyjących z AIDS, zbyt wysoki koszt kuracji narzucony przez koncerny farmaceutyczne, Brazylia i Indie produkują odpowiedniki bez patentu po tańszej cenie

• Wspólnoty epistemiczne - ponad narodowe grupy ekspertów połączonych przekonaniami i poziomem umiejętności

• Gorączka Ebola

• Choroba wściekłych krów

• Ptasia grypa

• SARS

Liberałowie międzynarodowa odpowiedzialność za sprawy związane z ochroną zdrowia przy wykorzystaniu grup lokalnych, regionalnych, państw, org. międzynarodowych, pozarządowych

Realiści odpowiedzialność poszczególnych państw za ochronę zdrowia

Radykałowie w kwestii ochrony zdrowia widzą rozdźwięk między bogatymi a biednymi państwami, potępienie wielonarodowych korporacji, które szukają zysku a nie niosą pomocy

ŚRODOWISKO NATURALNE

Idea własności zbiorowej pokazuje jak osiągnąć wspólne korzyści, które zależą od przezwyciężenia sprzecznych interesów, działanie dla interesu wspólnego

Idea zrównoważenia ocena trafności działań podejmowanych na rzecz ochrony środowiska z perspektywy naukowej i ekonomicznej, rozwój przy zachowaniu zasobów naturalnych, takie działania, które nie będą szkodziły środowisku naturalnemu ani wykorzystywały jego ograniczonych zasobów

Międzynarodowe prawo zwyczajowe niepowodowanie znaczących szkód dla środowiska naturalnego, niewykorzystywanie swoich terytoriów do szkodzenia innym, dobrosąsiedzka współpraca

Zasady „miękkiego prawa” truciciel płaci za wyrządzone szkody, reguła środków ostrożności, reguła działań zapobiegawczych, reguła zrównoważonego rozwoju i sprawiedliwości międzypokoleniowej

Międzynarodowe traktaty i porozumienia ustalają standardy postępowania państw wpływając na ich interesy polityczne, gospodarcze i związane z prawami człowieka

• Zagadnienia ludnościowe

1789 Dylemat maltuzjański - liczba ludności przewyższy ilość produkowanej żywności

1792 raport Klubu Rzymskiego - Ziemia we względnie nie długim czasie osiągnie naturalne granice rozwoju

(obie teorie się nie sprawdziły, ponieważ nie brały pod uwagę zmian technologicznych i przekształceń demograficznych)

Gwałtowny przyrost ludności (wnioski):

• Wzrost ludności rozkłada się nierównomiernie (większy przyrost na obszarach rozwijających się), rozdźwięk demograficzny przyczyną przepaści rozwojowej

• Większe zapotrzebowanie na surowce naturalne

• Dylematy etyczne przed państwem i twórcami polityki międzynarodowej - jak obniżyć przyrost naturalny?

• Kwesta zasobów naturalnych

Nierównomierne rozłożenie surowców naturalnych handel stał się koniecznością (uzależnienie się państw od swoich dostawców)

• Ropa naftowa deficyt w 1973r i embargo nałożone przez kraje arabskie na państwa wspierające Izrael w wojnie Jom Kipur, Amerykanie musieli się ograniczać, odczuli niedobór surowców naturalnych (bezbronność ekonomiczna), koniec lat 70 - kolejny kryzys paliwowy po przejęciu władzy w Iranie przez fundamentalistów, gwałtowny wzrost cen, ropa bronią w walce politycznej

• Energia w krajach z deficytem ropy, które nie są w stanie płacić za dostawy energii rozwój ulega spowolnieniu, pogłębienie przepaści cywilizacyjnej

• Woda słodka woda 3% wszystkich zasobów wody na Ziemi, stale rośnie zapotrzebowanie, 2/3 na rolnictwo, ¼ na przemysł, 1/10 konsumpcja ludzka; problem wody: USA - wykorzystywanie rzeki Kolorado na nawadnianie spowodowało pogorszenie się jakości wody, zwłaszcza u ujścia w Meksyku, co zmusza meksykańskich rolników do wycofania się z branży, Izrael - kontrola nad zasobami na Zachodnim Brzegu przyczyniła się do racjonowania wody państwom sąsiednim, Chiny - brak wody na północy, program skierowania tam wody z rzeki Jangcy trzema kanałami (koszt budowy: 58mld $)

• Zanieczyszczenia

Świat naturalny ulega degradacji na skutek działalności człowieka związanej z rolnictwem i przemysłem.

Negatywne efekty zewnętrzne: niszczenie warstwy ozonowej i globalne ocieplenie (skażenie przestrzeni, powstają w wyniku rosnącego poziomu rozwoju gospodarczego, budzą spory między państwami).

• Zanikająca warstwa ozonowa raport z 1975 kurczenie się powłoki ozonowej z powodu stosowanym chlorofluorowęglowodorom CFCs (główni producenci USA i kraje europ., ale także szybki wzrost zużycia w Indiach, Chinach, Brazylii i Meksyku), od 1985 roku zgoda na wycofanie z użycia tych związków chemicznych, koniec lat 90 zakazy dot. CFCs, pomoc dla krajów rozwijających się w dostosowaniu do obowiązujących standardów

• Globalne ocieplenie skutek spalania paliw płynnych w uprzemysłowionych krajach, wyrębu lasów tropikalnych w krajach rozwijających się; Protokół Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatycznych i Protokół z Kioto - przygotowanie do stabilizacji koncentracji gazów cieplarnianych i opis celów dot. redukcji ich emisji, stwarza elastyczne mechanizmy pomagające w osiągnięciu limitów emisji: handlowanie limitami emisji, projekty typu „karbon sinks” dodatkowe punkty za sadzenie lasów, uczestnictwo w projektach ograniczania emisji i dzielenie się zasługami z tytułu osiągniętych celów, USA nie ratyfikowało protokołu (zbyt duże ograniczenia dla państw rozwiniętych, kraje rozwijające się mogą uzyskać niesprawiedliwą przewagę ekonomiczną)

Ekologiczne organizacje pozarządowe w akcji

• Zero Population Growth działa na rzecz ograniczenia przyrostu ludności, wbrew kościołowi katolickiemu

• Nature Conservancy oraz Rainforest Action Network - kwestie zasobów naturalnych, ochrona Ziemi

• Earth Island Institute oraz Global Climate Coalition - zagadnienia dot. Zanieczyszczeń

Funkcje organizacji pozarządowych:

• źródło uogólnionej krytyki międzynarodowej, wykorzystanie mediów

• praca na rzecz zmian w organizacjach międzyrządowych

• pomocne w monitorowaniu i pilnowaniu przestrzegania przepisów dot. ochrony środowiska

• działanie jako eksperci na rzecz zmian sposobów działania i procedur

• wpływanie na politykę państwa dotyczącą ochrony środowiska w sposób bezpośredni dostarczając informacji na temat możliwych wariantów tej polityki, inicjowanie procesów legislacyjnych, lobbowanie na rzecz swojej sprawy w ciałach ustawodawczych i urzędach administracji

Realiści najważniejsze jest bezpieczeństwo państwa, wzrost kosztów surowców naturalnych względnie kosztów redukcji zanieczyszczenia obniża zdolność państwa do podejmowania suwerennych decyzji, problem ochrony środowiska - państwo, władza, suwerenność, równowaga sił

Radykałowie ekonomiczne koszty problemów związanych z ochroną środowiska są ponoszone w sposób nieproporcjonalny przez Południe i mniej zamożne państwa z Północy

Liberałowie problem środowiska, problemem międzynarodowym, współzależność państw

Konstruktywiści ochrona środowiska zagadnienie międzynarodowe, wyzwanie dla głównych koncepcji suwerenności, odkrycie źródeł i praktycznego zastosowania suwerenności

PRAWA CZŁOWIEKA

I generacja praw człowieka prawa jednostki; ang. Wielka Karta Swobód 1215r., franc. Deklaracja Paw Człowieka i Obywatela 1789r., ameryk. Kodeks Praw Obywatelskich 1791r.; prawa negatywne - rząd nie może ich odebrać obywatelowi; prawo do wolności, wolności zgromadzeń, wolności prasy, słowa, swobody religii (liberalne)

II generacja praw człowieka minimum praw materialnych, jakie państwo musi zapewnić obywatelowi; opieka społeczna, zdrowotna, edukacja; prawa pozytywne (radykalne)

III generacja praw człowieka prawa grup: mniejszości, kobiet, dzieci

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka 1948r. - prawa polityczne, ekonomiczne - skodyfikowane w Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturowych oraz Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych 1966r.

Międzynarodowy system praw człowieka - uzgodnione przepisy, normy i procedury wypracowane na wysokich szczeblach współpracy, wykraczających poza gotowość do międzynarodowych negocjacji i koordynowania ich skutków politycznych; zasady mówiące o tym jak należy postępować w konkretnych sytuacjach; zasady, normy, przepisy oraz sposoby podejmowania decyzji, wokół których zbiegają się oczekiwania aktorów dot. określonych zagadnień

Relatywizm kulturowy - prawa są determinowane przez kulturę, różne prawa mogą być uznawane za najważniejsze w różnych kulturach, prawa są kulturowo względnie i nie można ich rozpatrywać w ujęciu globalnym

Światowa Konferencja na temat Praw Człowieka Wiedeń 1993r. - wszystkie prawa są powszechne, niepodzielne, współzależne i powiązane ze sobą

Promocja praw człowieka prze organizacje międzynarodowe:

• Zaangażowanie w proces ustalania międzynarodowych standardów dot. praw człowieka.

• ONZ i Europejska Komisja Praw Człowieka działają w zakresie monitorowania sposobów postępowania państw, tworzenia procedur umożliwiających składanie skarg na praktyki stosowane przez rządy, zbierania raportów sporządzanych przez neutralnych obserwatorów, dot. zachowań państw wobec obywateli, prowadzenie dochodzeń w sprawach naruszeń praw człowieka.

• Org. pozarządowe uzupełniają działania org. międzynarodowych; Amnesty International - monitorowanie praw człowieka.

• Nadzorowanie przeprowadzania uczciwych wyborów, pod okiem neutralnych obserwatorów, zapewnienie punktu kontaktowego dla globalnych działań na rzecz praw człowieka w osobie Wysokiego komisarza NZ ds. Praw Człowieka.

• Państwa i wspólnota międzynarodowa to pierwsza instancja uczestników działających na rzecz przestrzegania międzynarodowych praw człowieka.

Realiści skupienie się na interesie narodowym państwa danej sytuacji, jeśli ludobójstwo popełniane przez jedno państwo zagraża interesom drugiego, to powinno ono podjąć działania; podmioty pozarządowe inicjatorami takich działań;

Liberałowie nacisk na dobro jednostek, podatność państw na wpływy czyni interwencje w działania innych państw mniej zaczepne, podmioty pozarządowe inicjatorami takich działań, mediacje w sprawach rażąco naruszających prawa człowieka należą do obowiązków państwa

Radykałowie podobnie jak liberaliści, z tą różnicą, że dla nich winny jest niesprawiedliwy system ekonomiczny;

Działania na rzecz przestrzegania praw człowieka:

- państwa

- organizacje międzynarodowe

- organizacje pozarządowe (Amnesty International, Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, Humans Rights Watch, Międzynarodowa Komisja Prawników) propagowanie ochrony praw człowieka, nagłaśnianie ich naruszeń, nacisk na państwa, lobbing w organizacjach międzynarodowych zdolnych do przeprowadzenia wspólnej akcji

Globalizacja praw kobiet

• 1952 r. Konwencja o prawach politycznych Kobiet, 1957 r. Konwencja o obywatelstwie kobiety zamężnej 1962 r. Konwencja o w sprawie zgody na zawarcie małżeństwa, najniższego wieku małżeńskiego i rejestracji małżeństw, 1979 r. Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet

• lata 60 i 70 - przyznawanie kobietom praw II generacji, powstanie Women In Development (ponadnarodowy ruch zajmujący się niepowodzeniem procesu rozwoju w zakresie wpływu na życie najbiedniejszych oraz systematyczną dyskryminacją kobiet

• Konferencje w sprawach Kobiet - Mexico City 1975, Kopenhaga 1980, Nairobi 1985, Pekin 1995

• 1993 r. Konferencja Wiedeńska - I i II generacja praw człowieka dla kobiet

• Przemoc wobec kobiet PRZYKŁADY:

• Afganistan rządzony przez Talibów zniesienie praw kobiet w sferze publicznej i prywatnej, zakaz pracy i edukacji, noszenie czarczafu, zasłony zasłaniającej ciało, podporządkowanie się mężczyźnie; naruszenie zasad kończyło się pobiciem lub śmiercią; Rewolucyjny Związek Kobiet Afganistanu - akcja zainicjowana w mediach, która się jednak nie powiodła

• Gwałt jako instrument wojny gwałt na 2 tys. Kuwejckich kobiet, dokonany przez żołnierzy irackich podczas wojny w Zatoce w 1991r, na 60 tys. Kobiet bośniackich dokonany prze siły serbskie w 1993, 250 tys. kobiet w Burundi i Ruandzie zgwałconych podczas wojen domowych w latach 1993-1994, gwałt zbrodnią przeciwko ludzkości i ludobójstwo; zbrodnie przeciwko ludzkości: gwałt, niewolnictwo seksualne, zmuszanie do prostytucji

• Okaleczanie żeńskich narządów płciowych Bliski Wschód i Afryka; szacuje się, że około 130 mln spośród żyjących obecnie kobiet i dziewcząt przeszło takie zabiegi; organizacje pozarządowe podciągnęły ten problem pod ochronę zdrowia a nie łamanie praw człowieka (pod względem politycznym łatwiejsze do zaakceptowania)

Zagadnienia globalizacji i ich wpływ na stosunki międzynarodowe

• Negocjacje międzynarodowe większe efekty negocjacji i większa złożoność; PRZYKŁAD: USA w obliczu ewentualnego braku zaopatrzenia w ropę naftową były gotowe na ustępstwa z Meksykiem dot. rzeki Kolorado, budowa na granicy państw stacji odsalającej wodę i pomoc dla rolników

• Zagadnienia globalizacji źródłem konfliktów wzrost liczby konfliktów na poziomie międzynarodowym i w ramach państw; PRZYKŁAD: Zachód zaangażował się w wojnę w Zatoce, aby zabezpieczyć dostawy ropy, napięcia między plemionami Hutu i Tutsi

• Zagrożenie dla suwerenność państwa podważenie tradycyjnego znaczenie suwerenności, potrzeba nowej konceptualizacji

• Wpływ na badania stosunków międzynarodowych zagrożenie dla podstawowych założeń teoretycznych, modyfikacja i poszerzanie teorii

Realiści prymat państwa nie jest zagrożony w obliczu globalizacji, konkurencyjne centra władzy (org. pozarządowe itp.)nie prowadzą do upadku potęgi państwa, zapewnienie obywatelowi bezpieczeństwa państwa, ekonomicznego, dot. ochrony środowiska, zdrowia, praw człowieka oraz dobrobytu

Liberałowie potrzeba istnienia instytucji międzynarodowych w celu ułatwienia interakcji między państwami, zapewnienia ich przejrzystości oraz włączenia się kolejnych zagadnień do programów międzynarodowych

Radykałowie przedkładają kwestie gospodarcze nad bezpieczeństwo, interpretacja ochrony zdrowia, środowiska jako skutków deprywacji ekonomicznej, szukanie źródeł różnic w poziomie opieki zdrowotnej i stopnia degradacji środowiska; naruszenie praw człowieka wynik działania elit i grup uprzywilejowanych, które chcą utrzymać przewagę nad innymi

Konstruktywiści przestrzegają przed niuansami podlegającego zmianom dyskursu na temat zdrowia, środowiska i praw człowieka, pokazują jak czynniki materialne i idee mają wpływ debatę na ten temat, wpływ znaczenia norm na zachowanie jednostek i państw, badania zmiennego wpływu tych zagadnień na tradycyjne koncepcje państwa, tożsamości narodowej i suwerenność

Zaradzanie globalne - przez rożne struktury i procesy aktorzy na arenie międzynarodowej są w stanie koordynować swoje interesy i potrzeby w sytuacji, w której nie istnieje scalająca je władza polityczna.

Globalne społeczeństwo obywatelskie - wchodzenie w interakcje z państwami, jego kodeks nie uznaje prymaty państwa ani suwerenności, rośnie świadomość globalna przejawiając się w działaniach członków

Elementy składowe globalnego zarządzania (interakcja między nimi dzięki World Wide Web)

• Organizacje pozarządowe

• Systemy międzynarodowe

• Prawa międzynarodowe

• Wspólnoty ekspertów

• Korporacje wielonarodowe

• Państwa

• Koalicje ponadnarodowe

• Organizacje międzyrządowe

31

---