Wychowanie rozumiane jest zwykle jako proces, swoisty rodzaj oddziaływań wychowawczych starszego pokolenia na młodsze lub jako wynik lub produkt tego rodzaju oddziaływań. Wychowanie może jednak dotyczyć nie tylko młodszego pokolenia , proces wychowania obejmuje także ludzi dorosłych. Rozwojem ludzi dorosłych zajmuje się w szczególności andragogika. Należy pamiętać, że współczesna teoria wychowania może w znacznym stopniu przyczynić się do skuteczniejszego postępowania z ludźmi w starszym wielu.
Każdy człowiek podlega rozwojowi przez całe życie. Mówimy wtedy o wychowaniu „całożyciowym”. Realizuje się ono poprzez kontakty międzyludzkie- wszyscy potrzebujemy kogoś, kto mógłby wesprzeć nas w trudnych chwilach, z kim możemy podzielić się z odczuciami i swoimi problemami. Ludzie oddziaływuja w ten sposób jedni na drugich. Wychowawcza praca w przypadku osób dorosłych wymaga znacznie większej przezorności i subtelności. Szczególnie istotne jest to w przypadku osób chorych. Wymagają oni zdwojonego taktu i humanistycznego podejścia, zgodnie ze współczesnym pojmowaniem wychowania także w odniesieniu do dzieci i młodzieży.
Wychowanie pozostaje w ścisłym związku z opieką. Wychowanie i opieka wzajemnie się wzbogacają i uzupełniają. Wychowanie pozostaje w ścisłym związku z opieką.
Celami wychowania godnymi uwagi są:
Tolerancja-uczenie poszanowania praw innych ludzi do wyrażania własnych poglądów i innych sposobów postępowania
Altruizm-człowiek najpełniej realizuje się przez innych ludzi
Poczucie odpowiedzialności - odpowiedzialność jest powszechnie postrzegana jako przejaw dojrzałości, zwłaszcza moralnej
Problemami wychowania zajmuje się teoria wychowania- -jedna z podstawowych dyscyplin pedagogicznych. Skupia się ona na celach i metodach oddziaływań wychowawczych oraz psychospołecznych czynnikach, warunkujących poprawnie przebiegający proces wychowania. Teoria wychowania ma charakter zarówno empiryczno-indukcyjny, jak również normatyczno - filozoficzny.
Wszelkie wychowanie realizuje się poprzez metody wychowania. Zwykle wyodrębnia się:
Metody modelowania- najbardziej skuteczna metoda. Polega na kształtowaniu zachowań wychowanka poprzez dawanie dobrego przykładu. Uruchamia się wówczas proces podświadomego i spontanicznego odwzorowania tego rodzaju zachowań w codziennym postępowaniu wychowanka. Istotne, że większy model wywiera większy wpływ na obserwatora. Ważnymi cechami modela są: jego kompetencje, prestiż, zakres władzy jaka posiada, podobieństwem pod względem np. umiejętności do wychowanka, opiekuńczość, przyjazny stosunek, entuzjazm wyrażany w przyjmowanych postawach.
Metody perswazji- -polega ona na słownym oddziaływaniu w szczególności na świadomość moralną
Metody zadaniowe- polega na powierzeniu wychowankom konkretnych zadań do wykonania. Wychowanek nabywa umiejętności wykonywania różnych czynności pożytecznych dla normalnego funkcjonowania wśród ludzi. Uczy się też wczuwać w cudze potrzeby, wychodzenie im naprzeciw. Gdy te zadania później robione są dobrowolnie i osoby przekonane są o ich potrzebie to ta metoda okazuje się skuteczna
Metody nagradzania i kary- tej metody nie powinno się zbyt często stosować
Ważnym czynnikiem warunkującym skuteczność wychowania są: podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży, umiar w stosowaniu wobec nich swobody i przymusu, umiejętność porozumiewania się z nimi i względnie zobiektywizowane ich poznawanie.
W podmiotowym traktowaniu dzieci i młodzieży ogromną rolę odgrywają trzy postawy wyróżnione przez C.R. Rogersa:
Akceptacja wychowanka, czyli uznawanie ich takimi jakimi są
Rozumienie empatyczne, polega na wczuwaniu się w stany i procesy psychiczne dzieci i młodzieży
Autentyzm, czyli otwartość i bezpośredniość w kontakcie z wychowankami
Szczególnie ważna kwestią jest umiejętność porozumienia się z wychowankiem. Ceniona jest umiejętność słuchania czynnego. Aby skutecznie się porozumieć z wychowankiem zaleca się:
Unikać nadmiaru pouczeń
Moralizowania
Nakazywania
Krytykowania
Stawiania pytań w nadmiarze
Okazywać im zaufanie
Dawać im do zrozumienia, że są w stanie sami rozwiązać swoje problemy
Nie szczędzić im swego czasu
Zachowywać dyskrecje, zwłaszcza co do informacji o charakterze osobistym
Doceniać wagę zgłaszanych przez nich spraw itd.
Poznanie dzieci i młodzieży
Sposoby:
technika obserwacji dorywczej- polega na dorywczym obserwowaniu dzieci i młodzieży pod względem ich zachowań, cech osobowości, spostrzeżenia często utrwalone są w formie pisemnej
technika dzienników obserwacyjnych- obserwację prowadzi się w sposób systematyczny. Na ogół dotyczy jednego chłopca, dziewczynki. Stosuje się ja przez dłuższy czas
wypracowania- zazwyczaj wyprzedza je instrukcja, w której mówi się o jej celu i jego pełnej dyskrecji np.” Moi rodzice i ja”
ankiety zastosowane anonimowo- składają się z kilku pytań na ściśle określony temat np. ankieta dotyczyć może stosunków panujących w klasie
techniki socjometryczne- polegają na podaniu przez dzieci i młodzież nazwisk kolegów i koleżanek z klasy, grupy wychowawczej zgodnie z określonymi kryteriami wyboru
rozmowa
analiza wytworów np. rysunków