Nauka o literaturze 1.10.2012

Nauka, która ma swój przedmiot / czyli co jest przedmiotem tej nauki.

1. Co to jest nauka?

Wieloznaczność słowa/terminu „nauka”

-jest słowem, składającym się z liter / odnoszącym się do jakiejś rzeczywistości [zapis i rzeczywistość]

-sens wyrażenia (każde) przysługujący w jakimś języku jest sensem rozumienia tego słowa w danym języku.

- słowa sięgają poza siebie (wyobrażenia) wskazują na jakiś przedmiot o którym orzekamy (w świadomości pojawia się obraz).

- desygnat /czyli rzeczywistość do jakiej odnosi się słowo/ zb. desygnatów jakiegoś słowa jest jego zakresem [nauko o: człowieku/roślinach/zwierzętach).

- denotacja > czyli zakres przedmiotów podpadający pod daną nazwę (zbiór desygnatów)

- jaka jest ich treść, co się na nie składa (konotacja > treść, wszystkie cechy, ich zespół przysługujący desygnatom)

Im zakres szerszy, tym treść uboższa, im treść bogatsza, tym zakres węższy.

Np.:

Literatura

Liryka

Sonet

Sonet włoski

Sonet krymski

- Nauka to określony pewien rodzaj działalności umysłowej człowieka lub umysłowo-fizycznej, którego wynik przedstawiony jest w formie językowej jako układ sądów. Poznanie uchodzi za podst. i pierwotną aktywność człowieka. Jest to wprowadzenie do naszej świadomości /pole świadomości/ jakiejś info.

-Czynnością jest spostrzeganie, przypominanie sobie, sądzenie, wyobrażanie, dowiadywanie się.

-Termin poznanie oznacza czynność i wytwór.

Co jest wytworem poznania?

- postawienie sądu, pytanie, seria pytań.

Jaki charakter ma ludzkie poznanie?

- Ludzkie poznanie ma charakter świadomościowy.

- Ludzkie poznanie ma charakter asymilacyjny (kiedy podmiot przyswaja sobie jakiś podtekst)

- Ludzkie poznanie ma charakter intencyjny (kiedy podmiot odnosi się do czegoś)

- Ludzkie poznanie ma charakter aspektywny (ujmuje przedmiot pod pewnym kątem)

Nauka posługuje się poznaniem: wyspecjalizowanym, planowym, systematycznym, różnym od poznania potocznego.

Poznanie

a/ potoczne

b/naukowe

bb/ uczenie się (korelacja pomiędzy uczeniem się a badaniem)

bb/ badanie

- Badanie oryginalne odbywa się w przedmiocie tego co nowe (ma charakter odkrywczy).

- Narzędziem komunikacji językoznawczej jest język.

Znaczenie terminu nauka / przynajmniej trzy znaczenia słowu „nauka”:

a/ funkcjonalne

Zespół czynności poznawczych zmierzających w sposób uporządkowany, metodyczny do osiągnięcia wiedzy o czymś.

b/ systemowe

To znaczy wytworem nauki jest uporządkowany układ zadań zawierający wiedzę interesującą (zaspokajającą potrzeby intelektualne/interesanta), intersubiektywnie sensowną (tzn. taką jaką potrafię zakomunikować) intersubiektywnie sprawdzalną (wyniki badań może sprawdzić każdy, kto jest odpowiednio przygotowany, aby zweryfikować i poprawić/co do jej prawdziwości lub fałszu)

c/ kulturalne

Wtedy gdy uprawia się naukę i jest ona częścią kultury. Określona działalność człowieka, instytucje, osoby (to wszystko co pozwala na jej uprawianie).

Momenty determinujące naukę:

- przedmiot

To to co dana nauka bada, o czym orzeka w swoich tezach i co stwierdza, ta materia, którą się zajmuje)

- aspekt

Charakterystyczny punkt widzenia

- cel

Motyw, którym kieruje się badacz wybierając dany przedmiot lub wytwór)

Cele podmiotowe (tylko to co lubi, czym się interesuje)

Cele przedmiotowe: opis porządkujący, rozumienie (tzw. Interpretacja), uzasadnienie ocen i norm działania.

- metoda

Która jest sprawdzianem/ dobór i układ czynności podporządkowany danemu celowi. Metoda, która jest sprawdzianem naukowości jest to sposób systematycznie stosowalny czyli dobór i układ czynności podporządkowanych określonemu celowi, dostosowany do przedmiotu i nadający się do rozpowszechniania , powtarzania. Jest to również zespół reguł dostosowany do określonego postępowania, działania w danej sprawie np.: zaczynamy od wielokrotnej lektury. Metoda wyznacza sposób postępowania.

Warunkiem poprawności nauki jest system twierdzeń. Stawiamy tezy, twierdzenia, udowadniamy, piszemy wnioski.

Założenia> postulaty> wnioski

Aksjomaty - założenia, które przyjmuje się bez dowodu w systemie dedukcyjnym i które służy do dowodzenia innych twierdzeń tego systemu; pewnik.

Wnioski muszą wynikać z treści i tezy (gdy jest inaczej to jest to błąd poznawczy)

Teza> rozumowanie> wnioskowanie

Jeżeli nauka jest systemem twierdzeń koniecznie trzeba zdać sobie sprawę z jej systemowego pojmowania. Warunek poprawności nauki jako systemu twierdzeń wynika ze stawiania tez, wyciągania wniosków. W nauce posługujemy się założeniami , postulatami i wnioskami. Taki system niszczą wnioski , które nie są wynikiem rozumowań. Błąd poznawczy, błąd metody, błąd rozumowania( praca musi być na temat).

Poznanie naukowe i potoczne.

Poznanie naukowe:

- jednoaspektowe

- wyspecjalizowane

- systematyczne

- eliminuje czynniki pozapoznawcze

- od podmiotu poznającego wymaga się kompetencji, które zyskuje się przez odpowiedni trening.

Poznanie potoczne:

- ma na ogół cel praktyczny

- jest spontaniczne

- wyrasta z czynników pozapoznawczych

- jest uwikłane w czynniki pozapoznawcze

- uprawniony jest do zabierania głosu każdy dorosły.

8.10.2012r.

- Poznanie - podstawowa działalność psychiczna człowieka / powstaje przy kontakcie człowieka z otaczającą rzeczywistością. Człowiek interioryzuje, czyli fragment rzeczywistości wchodzi w strukturę jego umysłu. Czynimy to też przez tworzone przez siebie znaki poznawcze (nam znane [ np. referat, książka, komiks])

- Przykładowy proces poznania: czytamy jakiś tekst, coś się na w nim podoba (poznanie, spostrzeżenie), ale potem dokonujemy refleksji na temat tego, co się nam podoba (poznanie refleksyjne), próbujemy to opisać, zbadać.

- Proces poznania jest zróżnicowany w swym przebiegu.

- Rezultatem poznania jest jakaś wiedza rozumiana jako „scientia”. [dygresja: doxa - poznanie spontaniczne, nieliczące się z przedmiotem, bez argumentacji, potoczne, poznanie doxalne]

- Scientia - usprawnienie poznawcze naszego umysłu. Intelektualna cnota człowieka; poznanie przez częstotliwe, długotrwałe akty poznawcze (zorganizowane) skupione na jakiejś części ludzkiego życia.

- Nauka rozumiana przedmiotowo - system zdarzeń zorganizowanych.

- Każda nauka posługuje się jakimiś pytaniami, więc danemu tekstowi musimy zadać jakieś pytania.

- co to jest? - czym jest literatura? - jaka jest historia literatury? - po co to jest? - czym coś jest? - jaka jest różnica między symbolem a alegorią? - dzięki czemu coś jest i jest takie jakie jest?

- Nauka pyta o przyczyny / dlaczego? dla czego [dia-ti]

- Nauka bierze się ze zdziwienia / zdziwienia nad rzeczywistością, a pytanie dlaczego ma nas doprowadzić do prawdy.

[krotochwilnie]

1. aporia - (problem/trudność/trudność poznawcza - pytanie // wyrastający z mało zrozumiałego lub niezrozumiałego stanu rzeczywistości przed którym stajemy)

2. diaporia (wyjaśnienie problemu, roztrząsanie problemu - pamiętając o temacie)

3. euporia (znalezienie trafnej odpowiedzi rozwiązania problemu)

[Jako że człowiek nie jest w stanie uzyskać odpowiedzi optymalnej, przez ograniczony system poznawczy, proces ten jest „błędnym kołem”, zawsze po dotarciu do euporii wracamy do aporii (przy czym pomiędzy nimi zawsze musi być diaporia), ponadto wynika to z tego, że uzyskane odpowiedzi zawsze rodzą nowe pytania, czyli w zasadzie w swym poznaniu jesteśmy umieszczeni na linii nieskończoności]

Klasyfikacja nauk humanistycznych

- specjalizacje - z jednej strony ubogacają wiedzę, ale z drugiej zawężają ją, a dokładnie zawężają horyzont. Np. ogrodnik posiada bardzo dużą wiedzę z zakresu ogrodnictwa (głęboką), lecz z drugiej strony jego wiedza na inne tematy jest bardzo wąska, jego poznanie przypomina wąski tunel ukierunkowany tylko na ogrodnictwo. Jest cały ogrom wiedzy rozumielibyśmy jako ocena, to specjalizacja byłaby wąskim cylindrycznym tunelem sięgającym bardzo głęboko, lecz z drugiej strony ogarniającym mały wycinek całego akwenu.

[erystyka - sztuka prowadzenia sporów, dyskutowania, obalania argumentów przeciwnika i przekonywania o słuszności własnych tez, przy czym obalanie tez mogło mieć charakter nieetyczne, np. odpowiadając na serię jego argumentów stwierdzeniem, że ma tłuste włosy, czym zbijamy go z tropu; patrz u dołu dialektyka]

- Nie ma jednego podziału nauk [subiektywizm przy ich tworzeniu]

- Nauki czyste (teoretyczne) - nauki dla samej nauki / wiedz dla wiedzy.

- Nauki stosowane (praktyczne) - np. poetyka, czyli nauki których efekty mają konkretne zastosowanie praktyczne.

Pierwotnie: wiedza świecka i teologiczna.

Dyscypliny świeckie (septem artes liberales) sztuki wyzwolone:

1. trivium: przedmioty o charakterze humanistycznym (gramatyka, retoryka, dialektyka/sztuka wywodu, budowania argumentów za-przeciw; sztuka dyskutowania, zwłaszcza umiejętność dochodzenia do prawdy przez ujawnianie i przezwyciężanie sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika)

2. quadrivium: blok nauk matematyczno-przyrodniczych (arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka)

Podział nauk może być:

a/ administracyjny (np. rozporządzenie ministra)

b/ merytoryczny (metodologiczny)

Podział logiczny - aby mógł zajść muszą być spełnione dwa warunki:

a/ warunek rozłączności (albo-albo)

b/ warunek zupełności

Przykładem może być podział zbiorowości ludzi na kobiety i dorosły. Spełnia warunek rozłączności, mamy albo kobietę, albo mężczyznę. Pełnia też warunek zupełności, gdyż obejmuje wszystkie możliwe typy w sposób zupełny, nie ma niczego innego poza kobietą i mężczyzną.

Natomiast podział zbiorowości na dorosłych i niedorosłych nie jest już w stanie spełnić warunków podziału logicznego, gdyż jakie warunki musi spełnić człowiek, aby można powiedzieć, że jest dorosły? Nie jesteśmy w stanie ustalić tak jednoznacznego podziału jak w przypadku kobieta-mężczyzna, więc ustalamy jakieś umowne wyznaczniki, np. od 18 lat człowiek jest uznawany za dorosłego.

Podobna sytuacja, jak przy podziale dorosły-niedorosły, ma miejsce przy podziale nauk. Zdajemy sobie sprawę z umowności tego terminu, dlatego budujemy typologie (czyli podział nie oparty na podziale logicznym) bierzemy pod uwagę pewne typy nauk.

Schemat typologii:

- dziedzina nauki (jakiś obszar nauki, np. nauki humanistyczne)

- dyscyplina naukowa (ta konkretna nauka, którą uprawiamy, np. filologia)

- specjalność (literatura współczesna)

Uszczegółowienie:

- dyscyplina - filologia

- subdyscyplina - teoria literatury, historia literatury, poetyka

- specjalność - historia lit. współczesnej , międzywojennej itd.

15.10.2012r.

1. Trivium - trzy drogi (gramatyka, dialektyka, retoryka) w dosłownym znaczeniu trivium nazywamy miejsce spotkania się tych dróg, punkt ich przecięcia, skrzyżowania. Te trzy drogi to Artes Liberales (sztuki wyzwolone)

Liberales (etymologia):

a/ sztuki godne wolnego człowieka /liber - wolny lub tyle co książka/

b/ autonomia, wyzwolenie od uzależnienia od teologii (sztuki, nauki autonomiczne wobec teologii, w pewnym stopniu stanowiące podwaliny do podjęcia studiów teologiczny)

c/ sztuki nie wymagające wysiłku fizycznego, a tylko umysłowego (nieścisło tego określenia, przykład z pianistą, bibliografem)

- niezbędne jest „racio et arts” - rozum i sztuka

- końcem 7 sztuk jest rewolucja francuska 1789, która doprowadziła do całkowitej reformy, transformacji nauki

- erystyka (Schopenhauer) - (patrz wykład 2) sprowadzenie dialektyki tylko do sztuki prowadzenie sporu/ postawić na swoim/ nieetyczne, sam Schopenhauer zastrzegał, aby tego nie praktykować, lecz książka poszła swoim torem, obecnie wykorzystywana do wywierania wpływu, negocjacji, manipulowania

- podstawowa zasada retoryki, podstawowy przebieg procesu retorycznego: co chcesz powiedzieć> do kogo> i co chcesz osiągnąć przez to, co mówisz? (retoryka w pigułce)

- humanistyka - dotyczy człowieka społecznego/ szuka pewnej typowości, aby ogarnąć człowieka i jego wytwory (wszystko, co wytworzył człowiek jest kulturą), takie podejście ułatwia opis rzeczywistości, podział jej na pewne kategorię. Dobitnym przykładem może być socjologia (nauka humanistyczna) szukając w zbiorowościach ludzki pewnych typowych zachowań w celu ich opisania, wyciągnięcia pewnych konkluzji, co nie oznacza że te konkluzje są sprawdzalne w każdej sytuacji, nie, ale zazwyczaj można je dopasować, są luźne lecz nie ścisłe (różnica między naukami ścisłymi)

gr. philologia [philo - logia] umiłowanie słowa

logos - słowo, nazwa, myśl, rozum, opowieść, stosunek do czegoś/ wielki początek, wieczny początek.

antylogos - chaos, wir, nieporządek, czyli analogicznie logos jest ładem.

Filologia - sztuka nadawania znaczenia tekstowi/ filolog czyta i mówi o czym jest tekst, który przeczytał, z ciągu znaków wyciąga jego właściwy sens

Etos filologa (z przymrużeniem oka):

- nie impresja, wrażenie a scientia

-asceza, benedyktyński wysiłek

-itd. blablabla

Filologia (metanauka):

- jako dyscyplina - polska, klasyczna, francuska, bułgarska, chorwacka itd.

W skład filologii wchodzi:

1. Językoznawstwo.

2. Historia filologii

3. Informacja naukowa i dokumentalistyka

4. Literaturoznawstwo (meritum wykładu):

a/ historia literatury [gałąź nauki o literaturze, która bada dzieła literackie, granice, problemy literatury, proces historyczno-literacki/ życie historyczno-literackie (jak żyło się kiedyś, gdy powstawały dzieła, a jak teraz się żyje)/ skupia się na tym co indywidualne w dziełach, np. co takiego niezwykłego i indywidualnego jest w kronice Galla Anonima, że te dzieło jest dla nas tak istotne.

-historia pozytywizmu, romantyzmu, młodej polski itd.

b/ teoria literatury [zespół ogólnych twierdzeń o istocie dzieła literackiego, prawa które dotyczą struktury dzieła literackiego// skupia się na tym co ogólne w dziele literackim, czyli właściwe dla pozytywizmu pisanie dzieł o tematyce tendencyjnej, tworzenie rozbudowanych opisów lub zasada deus ex machine ]

- zajmowanie się np. gatunkami

c/ metodologia badań literackich [zajmuje się regułami uprawiania historii literatury i teorii lit. jest też historią różnych badań, czyli jak kiedyś badali dzieła, a jak teraz, jak to się zmieniło, a także: rozumienie różnych pojęć/ kierunki (patrzy przykłady)]

- strukturalizm, dekonstrukcjonizm

d/ (obligatoryjnie) krytyka literacka [ jeśli jest zbudowana na gruncie fachowej wiedzy o literaturze i tylko wtedy, cała reszta jest zwykłym pismactwem // krytyka dotyczy komentowania bieżącego życia literackiego/ analiza i interpretacja najnowszego wydania jakiejś książki)]

1. wiedza o literaturze

2. nauka o literaturze Obszerność, szerokość, pojemność pojęć

3. literaturoznawstwo

Literaturoznawstwo - badania nad dziełami literackimi, twórczością pisarzy, poetów, procesami historyczno-literackimi, zjawiskami życia literackiego i społecznego, recepcją literatury.

- wszelkie uzasadnione efekty poznawcze o literaturze odnoszą się do faktów, a nie tego jakie mogłyby być postulaty.

Nauka o literaturze sięga do innych dyscyplin, praca filologa wykracza poza granice jego działalności, gdy wchodzi do biblioteki musi w zasadzie czytać wszystkie książki. Obecnie literatury wykracza poza swoje granice, sięga dalej, nie sposób już przeanalizować niektórych dzieł nie sięgając np. do obrazów i wiedzy z zakresu historii sztuki, toteż niezbędne jest korzystanie z nauk sąsiednich, pomocniczych, i są to:

- socjologia literatury

-psychologia lit. - badanie psychologiczne twórczości, odnoszenie się do twórcy

- biografia lit. - tłumaczy sens, konteksty dzieła, genezę dzieła (np. Gertruda i jej modlitewnik, nie sposób go poprawnie odczytać, nie znając jej biografii)

- filozofia/ teologia/ religioznawstwo

- antropologia lit. (Herc „Wyznania starego człowieka”) w centrum dociekań stawia się człowieka (jako bohatera literackiego) > jaką prawdę o człowieku porusza autor, jaki jest człowiek, jakimi wartościami się kieruje// Mistrz i Małgorzata - scena w teatrze, co mówi nam o człowieku, jego naturze// Witkacy i Szewcy, co mówią nam o człowieku przeklinający aktorzy)

Dyscypliny pomocnicze filologii:

a/ bibliografia [rejestrowanie, opis, systematyka, statystyka utworu pisanego, ale utrwalona!]

-bibliografia ogólna (b. wszystkich książek w Empiku)

-b. osobowa (wszystkie prace jednego autora)

-b. podmiotowa (wszystko co autor sam napisał), b. przedmiotowa (wszystkie pozycje w których napisali o autorze)

-b. adnotowana (podstawowa bibliografia + adnotacje dotyczące treści)

b//tekstologia [badanie pojemności tekstów albo grupy tekstów/ chodzi o różne wersje tych samych tekstów; historię danego tekstu (np. rękopis, pierwsze wydanie, drugie wydanie itd.)

Ziemia obiecania Reymonta (jedna wersja drugiej nierówna/ ustalamy kanoniczną postać tekstu/ badamy różne wersje tego tekstu)

c//edytorstwo naukowe (to co dziekanem)

d// bibliologia (księgoznawstwo)

---