Piotr Buda, grupa NTK, rok III
Recenzja artykułu W. Pikora Bóg wobec przemocy człowieka w Rdz 1-11
Artykuł został opublikowany w czasopiśmie Collectanea Theologica, nr 73 (2003) 3, s. 11-31. Jego autorem jest dr Wojciech Pikor.
Wojciech Pikor po ukończeniu Wyższego Semianarium Duchownego w Pelplinie otrzymał święcenia kapłańskie 29 maja 1994 roku. Dalej kontynuował naukę w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach 1994/96, gdzie zdobył licencjat teologii biblijnej za pracę pt. Wolność jako synonim nowego stworzenia w Liście do Galatów (promotor: prof. dr hab. Jan Bernard Szlaga). Następnie za pracę La nuova alleanza in Ezechiele (promotor: prof. Pietro Bovati SI) zdobył licencjat nauk biblijnych w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie. Tytuł doktora otrzymał za pracę pt. La comunicazione profetica alla luce di Ez 2-3 (promotorem był również prof. Bovati) w roku 2001 w Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Obecnie jest asystentem katedry Ksiąg Prorockich w KUL-u oraz wykładowcą egzegezy ST, teologii biblijnej i języka hebrajskiego w Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie oraz ksiąg prorockich i teologii biblijnej w Instytucie Teologicznym św. Jadwigi w Tczewie (filia UKSW w Warszawie).
W swojej publikacji Bóg wobec przemocy człowieka w Rdz 1-11 autor za cel obrał ukazanie etiologii gwałtu, czyli zasady, początku gwałtu, w oparciu o podane w tytule źródło. Na wstępie podany zostaje plan studium. Jest nim przedstawienie dwóch opisów aktów stworzenia (1,1 - 2,25), opis przypadku przemocy Kaina (4,1-16) oraz kolejne opowiadania z Rdz 1-11, które mówią o narastaniu zła w świecie. Na koniec autor odpowie na pytanie jaka jest reakcja Boga na przemoc swoją własną i osoby ludzkiej.
W pierwszym punkcie zestawione zostały dwa opisy stworzenia świata z rozdz. 1 (tradycja kapłańska) i rozdz. 2 (tradycja jahwistyczna). W obydwu opisach, co jest ich cechą wspólną, zasadą stworzenia jest różnorodność. Różnorodność ta stanowi jednak o jedności w całości kosmosu przez ustalone wzajemne relacje między stworzeniami. Dlatego całość stworzenia w swej różnorodności jawi się jako bardzo dobra. Człowiek, który zajmuje pozycję partnerską wobec Stwórcy, ma panować i czynić ziemię poddaną sobie. W obu czasownikach znajduje się odcień przemocy, możliwy do zaistnienia.
W punkcie drugim opisany zostaje pierwszy akt przemocy między Kainem i Ablem. Kain nie akceptuje odmienności swojego brata i przez morderstwo niszczy relację z Ablem w sposób ostateczny. Przez akt przemocy zostają zaburzone inne relacje Kaina: z Bogiem, innymi ludźmi i ziemią. Do grzechu doprowadza go brak harmonii między tym co wewnętrzne i zewnętrzne. W człowieku jest obecne pożądanie, które jak zwierzę drzemiące we wnętrzu chce przekroczyć odrębność, która jest postrzegana jako zło, jako ograniczenie. Nie jest jeszcze ono grzechem, ale jeśli nie zostanie zharmonizowane i uporządkowane to doprowadzi do przemocy.
Rozważania w kolejnym punkcie rozpoczynają się od opowiadania o potopie. Źródłem szerzącej się przemocy w świecie jest brak uporządkowanych pragnień i uczuć w człowieku, który chce podporządkować sobie otaczające go środowisko przez gwałt. Człowiek nie potrafi zaakceptować odmienności i odrębności stworzeń. Ludzka przemoc doprowadza do zepsucia ziemi przez zniszczenie relacji między stworzeniami. Bóg odpowiada na gwałt człowieka przemocą. Zinterpretowany zostaje również epizod o przemocy potomka Kaina - Lameka. Lamek w słowach skierowanych do żon wyjawia potrzebę wyrażenia swojej jedyności w świecie. Nieuporządkowanie wewnętrzne czyni go niezdolnym do jakichkolwiek relacji z innymi. Pragnie on tylko zemsty i to niesprawiedliwej - zabójstwo za siniec. Zrywa on również relację z Bogiem.
W czwartym, ostatnim punkcie znajduje się podsumowanie wcześniejszych rozważań. Według autora etiologia przemocy wyraża się w odpowiedzi człowieka na zróżnicowanie świata stworzonego. Nie musi ono być zagrożeniem, czego dowód daje Bóg w akcie stworzenia. Początkowy chaos Bóg nie ujarzmia przez przemoc, ale porządkuje przez wytyczenie granic. Człowiekowi również ustala granice. Są nimi zakaz spożywania mięsa i owoców z drzewa poznania dobra i zła. Ludzie jednak nie mogą pragnąć wszystkiego i wszystkich, bo stwarza to zagrożenie.
Na zakończenie autor stwierdza: „zauważa się pewną ewolucję w postawie Boga wobec przemocy ludzkiej. W obliczu bratobójstwa Pan Bóg zdecydowanie przeciwstawia się prawu zemsty na zabójcy, przerywając w ten sposób spiralę gwałtu. Przemoc jednak narasta i prowadzi świat do samozagłady. Bóg odpowiada przemocą, która poprzez potop ma zniszczyć źródło przemocy w sercu człowieka. Potop ustaje, ale nie zmienia się logika serca ludzkiego. Stąd nowe rozwiązanie, które w ramach relacyjności świata znajduje miejsce dla przemocy człowieka. Otrzymuje ona możliwość zaistnienia w sferze kultu i sferze pokarmu. Tej zgodzie towarzyszy jednak prawo mające uchronić człowieka przed jego własną zwierzęcością”.
Artykuł podejmuje bardzo interesujący i sporny temat, gdyż zagadnienie istnienia przemocy w świecie od zawsze nurtowało i nurtuje człowieka. Autor trzyma się planu jaki przedstawił na wstępie. Tekst jest dobrze zredagowany i ujęty w systematyczne ramy. Wykorzystanych zostało wiele pozycji bibliograficznych, co podkreśla jego naukowość i pokazuje przeznaczenie dla celów naukowych. Tekst pisany jest ścisłym językiem naukowym i autor odnosi się do tekstów Pisma św. w języku oryginalnym.
Tytuł artykułu, który zaproponował autor można by rozszerzyć: Bóg wobec przemocy swojej własnej i człowieka w Rdz 1-11 zwłaszcza, że na wstępie w planie studium punkt ostatni ma odpowiadać na pytanie o reakcję Boga na przemoc nie tylko człowieka, ale i swoją własną.
Dwa razy autor nie tłumaczy słów hebrajskich na język polski:
„Czym jest owe zwierze? Zostaje ono określone antropopatycznie przez termin pożądanie (tešŭkāh), które obraca się przeciw człowiekowi”. Przytoczone zdanie odnosi się do 4,7, który to werset autor komentuje. Jednak ani w BT, ani w przekładzie autora tego zdania nie ma użytego terminu pożądanie. Być może pojawia się on w hebrajskim tekście, ale nie ma informacji jak został przetłumaczony na język polski.
Nie jest przetłumaczony rzeczownik hebrajski yēser, który pojawia się w omawianym przez autora zdaniu z 6,5. Jest podane w jakim kontekście jest używany ten rzeczownik w innych fragmentach Biblii i na co wskazuje, ale jakie jest jego tłumaczenie nie jest podane.
Powoduje to, że artykuł staje się zrozumiały dla wąskiej grupy osób zajmujących się naukami biblijną lub znających język hebrajski, zwłaszcza, że cały artykuł jest pisany językiem naukowym, co ogranicza przeznaczenie tej publikacji (chyba, że z takim zamiarem pisał go autor).
Cały artykuł jest w miarę spójny i posiada dobrze przeprowadzone wnioskowanie poza jednym wyjątkiem, który powinien być wyjaśniony, aby czytelnikowi było łatwiej uchwycić problem. W zdaniu „Relacja braterska mimo, że wymaga separacji, buduje się na wzajemnym spotkaniu twarzy (por. 2,18)” nie jest jasne porównanie z podanym wersetem z Biblii. Werset ten brzmi: „Potem Pan Bóg rzekł: «Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam; uczynię mu zatem odpowiednią dla niego pomoc»”. Porównanie to nie nasuwa się samo po przeczytaniu tego fragmentu, dlatego potrzebny jest w tym przypadku komentarz autora.
Autor nie odniósł się do dwóch ważnych opisów z Rdz 1-11: o upadku pierwszych ludzi (rozdz. 3) oraz o wieży w mieście Babel (rozdz. 11). Powoduje to że, temat artykuł nie zostaje wyczerpany choć autor określił zakres swojego zainteresowania - pierwszych 11 rozdziałów Rdz. Studium tych dwóch fragmentów mogłoby dać większy ogląd na problem postawiony w tym artykule.
Ogólnie artykułu jest godny polecenia każdemu czytelnikowi (mimo, że nie dla każdego będzie on w pełni zrozumiały), ale szczególnie temu, którego interesuje zarysowany przez autora problem. Publikacja ta może przyczynić się do ożywionej dyskusji na temat ludzkiej przemocy i stosunku Boga do niej szczególnie w środowiskach naukowych. Największym plusem jest wybór tematu przez autora, gdyż jest on uniwersalny i dotyka każdego człowieka, który prędzej czy później stanie przed problemem istnienia przemocy w świecie i stosunku Boga do zaistniałej przemocy.
Podkreślenie użyte w celu zaznaczenia tego, co ulega zmianie w tytule artykułu.
4