Krajoznawstwo - notatki z książki „Krajoznawstwo Zarys teorii i metodyki” Zygmunt Kruczek

Początki krajoznawstwa pojmowanego w sensie współczesnym sięgają czasów Jana Amosa Komeńskiego (1592 - 1670). Literatura niemiecka uważała go za twórcę tego pojęcia o nastawieniu filantropijnym, jednocześnie wskazywała geografa Karla Rittera (1779 - 1859) który nadał krajoznawstwu kierunek metodyczny i porównawczy.

W Polsce pojęcie krajoznawstwa pojawiło się w latach sześćdziesiątych XIX w.,gdyż wtedy za sprawą Antoniego Schneidera doszło do wydania „Encyklopedii dla krajoznawstwa Galicji”.

W 1902 roku Słownik warszawski zdefiniował krajoznawstwo jako zbiór wiadomości o danym kraju.

Podobnie wypowiedział się Wacław Nałkowski, który stwierdził, że krajoznawstwo nie jest nauką, ani sztuką, lecz informacją, źródłem, z którego zarówno geografia, jak i inne sztuki czerpać będą materiał do swoich opracowań.

Dyskusja na temat czym jest krajoznawstwo toczyła się w trakcie Ogólnopolskiego Kongresu Krajoznawczego (Poznań 12 - 13 lipca 1929 r). Ścierały się tam dwa poglądy. Stanisław Pawłowski uważał, że krajoznawstwo jest gałęzią geografii, geografią stosowaną kraju ojczystego -a zatem że jest nauką. Z takim pojmowaniem krajoznawstwa nie zgadzał się Ludomir Sawicki, twierdził, że krajoznawstwa nie można uznać za naukę, ponieważ nie posiada własnej teorii, jest jedynie zbiorem wiadomości o kraju wypracowanym przez różne nauki.

Ostatecznie przeważył pogląd reprezentowany przez Patkowskiego i Sawickiego, czego wyrazem była definicja opublikowana w Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powszechnej, gdzie krajoznawstwo zdefiniowano jako „…zbiór wszelkich wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze. Ponieważ chodzi tu o wiadomości z najrozmaitszych dziedzin (archeologia, historia, geografia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia itp.) przeto krajoznawstwo nie tworzy osobnej nauki, a oznacza raczej działalność praktyczną, jak zbieranie materiałów bez dążenia do stworzenia jakiejś naukowej syntezy”.

W podobny sposób termin ten określił ojciec polskiej turystyki- M. Orłowicz. Twierdził on że jest to zbiór wszelkich wiadomości o pewnym, większym lub mniejszym obszarze. Przy czym wiadomości te obejmują wiedzę z wielu dziedzin: historii, archeologii, geografii, biologii, etnografii, statystyki, ekonomii.

Przegląd współczesnej definicji krajoznawstwa został przyjęty w trakcie III Kongresu Krajoznawczego w Płocku. Stwierdzono na nim, że krajoznawstwo jest ruchem społecznym jednoczącym młodych i dorosłych, rozwija się w oparciu o różnorodne formy turystyki czynnie uprawiane przez krajoznawców, dąży do gromadzenia i upowszechniania wiedzy o kraju ojczystym oraz utrwalania i pomnażania jego zasobów przyrody i kultury.

D. Koźmian uważa że krajoznawstwo jest ruchem społecznym zmierzającym do:

1. szerzenia wśród dorosłych i młodzieży szkolnej znajomości przyrody i kultury materialnej i duchowej kraju rodzinnego przez wszechstronne poznawanie środowisk regionów i krain

2. zaprawiania do samodzielnych badań i współpracy naukowej w tym zakresie

3. zachowania rodzimych odrębności przyrody i kultury kraju

4. rozwijania przywiązania do stron rodzinnych oraz

5. pogłębiania czynnej roli obywatela w pracy zawodowo- społecznej, związanej z człowiekiem i ziemią, przede wszystkim wśród najbliższego otoczenia (wieś, miasto, gmina, powiat).

Krajoznawstwo jest w pełni i absolutnie holistyczne, odpowiada więc całkowicie postulatowemu podejściu do rzeczywistych regionów.

ORGANIZACJA KRAJOZNAWSTWA W POLSCE

- Wyższe uczelnie, PAN - ZHP - PTTK

- Instytuty Naukowo-Badawcze - Kluby SKKT-PTTK - Towarzystwa Regionalne

-Muzea - Koła zainteresowań - TWP

- System informacji turystycznej - PSTM - Uniwersytety Ludowe

- Środki masowego przekazu - - Organizacje młodzieżowe

KRAJOZNAWSTWO SZKOLNE

Szkoła ze względu na swoje statusowe role, spełniane funkcje oraz z uwagi na obowiązek szkolny wydaje się być głównym miejscem realizacji działań krajoznawczych.

I tak na etapie szkoły podstawowej znalazły się takie cele edukacyjne jak:

• poznanie najbliższego środowiska i specyfiki własnego regionu

• rozwijanie wartości rodzinnych związanych z wartościami kulturowymi wspólnoty lokalnej

• rozwój postaw patriotycznych związanych z tożsamością kultury regionalnej

Na etapie gimnazjum celami edukacyjnymi są między innymi

• rozwijanie wiedzy o kulturze własnego regionu i jej związkach z kulturą narodową

• kontakt ze środowiskiem lokalnym w celu wytworzenia bliskich więzi

• ugruntowanie poczucia tożsamości narodowej przez rozwój tożsamości regionalnej

• rozwijanie wiedzy o historii regionu w powiązaniu z tradycjami własnej rodziny

Liceum również ma do spełnienia podobne zadania, czego wyrazem są następujące cele

• poznanie własnego regionu, w tym dziedzictwa kulturowego, jako części Polski i Europy

• pogłębianie więzi ze swoim środowiskiem, regionem, krajem

• kształtowanie tożsamości regionalnej w kontekście wartości narodowych i europejskich

• przygotowanie do dojrzałego życia w strukturach regionalnych, narodowych, państwowych, europejskich

KRAJOZNAWSTWO W ORGANIZACJACH SPOŁECZNYCH

Najbardziej Zasłużoną organizacją społeczną w zakresie krajoznawstwa jest Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze. Powstało ze zjednoczenia się Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w 1950 roku. Towarzystwo wypracowało i upowszechniło krajoznawczy program turystyki związany z poznawaniem ojczyzny, ochroną przyrody, krajobrazu i zabytków. Stwarza warunki ułatwiające turystom i krajoznawcom indywidualnym jak i grupowym, wędrowanie po kraju. PTTK popularyzuje wiedzę o najbardziej atrakcyjnych turystycznie regionach Polski. Bardzo ważnym zadaniem Towarzystwa jest wyznaczanie, znakowanie i konserwacja szlaków turystycznych. Przez Polskę przebiega prawie 60 tysięcy kilometrów oznakowanych przez PTTK szlaków: pieszych nizinnych, górskich, rowerowych, narciarskich, wodnych i innych. Towarzystwo sprawuje też opiekę nad transeuropejskimi szlakami pieszymi i rowerowymi. PTTK dysponuje prawie dwustoma obiektami turystycznymi , w których znajduje się ponad 20 tysięcy miejsc noclegowych. Składa się na to 60 domów turysty, 77 schronisk górskich, 35 stanic i ośrodków turystyki wodnej, 33 ośrodki campingowe i 5 zajazdów. Stowarzyszenie posiada własne wydawnictwo - „Kraj” Sp. Z o.o., które istnieje od 1975 roku. Istotną rolę w życiu Towarzystwa i upowszechnianiu krajoznawstwa spełniają wyspecjalizowane jednostki organizacyjne PTTK. Należą do nich : Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej w Krakowie, Centrum Fotografii Krajoznawczej w Łodzi oraz Centralna Biblioteka im. K. Kulwiecia w Warszawie. Wybitna działalność edytorska PTTK - oficyna wydawnicza „Kraj” i „Sudety” publikują materiały krajoznawcze i przewodniki turystyczne. Ukazują się dwa czasopisma PTTK - „Gościniec” i „Na szlaku”.

Komisje krajoznawcze są wyodrębnione na wszystkich szczeblach PTTK. Przy zarządzie Głównym funkcjonuje Komisja Krajoznawcza Zarządu Głównego. Jednostkami Towarzystwa zajmującymi się krajoznawstwem na terenie kraju są Oddziałowe Komisje Krajoznawcze, Regionalne Pracownie Krajoznawcze oraz Regionalne Kolegia Instruktorów Krajoznawstwa. Łączna kadra działaczy krajoznawczych liczy około 2 tysięcy osób.

PTTK zrzesza blisko 80 tysięcy członków. Działają one w ponad 3 tysiącach kół i klubów stowarzyszenia. Koła i kluby tworzą oddziały PTTK - terenowe jednostki Towarzystwa posiadające osobowość prawną. Obecnie w Polsce działa 336 oddziałów PTTK.

Kadrę programową PTTK stanowią członkowie Towarzystwa, którzy przyjęli na siebie obowiązek propagowania idei, celów i zadań własnej organizacji oraz aktywnego przyczyniania się do ich realizacji. Kadra musi posiadać wiedzę fachową i uprawnienia, które nadaje im Zarząd Główny PTTK, po zdaniu przez kandydatów odpowiednich egzaminów po uprzednim szkoleniu i praktyce. Kadrę stowarzyszenia można podzielić na dwa poziomy, pierwszy grupuje działaczy przygotowanych do pracy w każdych warunkach terenowych i organizacyjnych, drugi - związany z danym oddziałem

Do pierwszej grupy należy zaliczyć:

• przewodników turystycznych PTTK

• przewodników poszczególnych form turystyki kwalifikowanej

• instruktorów krajoznawstwa

• strażników ochrony przyrody

• znakarzy szlaków (zajmujący się znakowaniem i ochroną szlaków turystycznych)

Do drugiej grupy należą

• organizatorzy turystyki

• opiekunowie Szkolnych Klubów Krajoznawczo - Turystycznych (SKKT)

• społeczni opiekunowie zabytków

• społeczni opiekunowie przyrody

Razem kadrę programową stanowi ponad 35 tys. Członków Towarzystwa, w tym prawie 8 tys. przewodników. Do ich obowiązków należy stałe i systematyczne uzupełnianie swojej wiedzy i umiejętności turystyczno - krajoznawczych. Następnie przekazywanie tego członkom PTTK i osobom nie zrzeszonym.

Oprócz PTTK funkcjonują w naszym kraju jeszcze inne organizacje są to: Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych, które działa na zasadzie organizacji „non profit”, ale może zatrudniać pracowników. Towarzystwo działa od 1926 roku. Zadania tej organizacji to:

• udzielanie noclegów

• modernizacja i rozwój schronisk

• tworzenie tras turystycznych

• organizacja zajęć dla młodzieży w ramach turystyki weekendowej

• organizacja zlotów, rajdów, sejmików

Szkolnymi schroniskami opiekują się komitety opiekuńcze, natomiast na kierowników schronisk powoływani są pedagodzy z danych placówek. Szkolne schroniska młodzieżowe mają charakter samoobsługowy, co wynika ze względów finansowych jak i wychowawczych.

Kolejnymi organizacjami są organizacje harcerskie. Do najważniejszych z nich zalicza się Związek Harcerstwa Polskiego i Związek Harcerstwa Rzeczpospolitej.

Z pozostałych organizacji społecznych zajmujących się działalnością krajoznawczą należy wymienić szkolne koła lub kluby krajoznawczo - turystyczne. W szkołach lub innych placówkach oświatowo - wychowawczych - działać mogą Szkolne Koła Turystyczno - Krajoznawcze. Koła takie mogą być również zakładane przez organizacje harcerskie, PSTM (Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych), czy Ludowe Zespoły Sportowe, natomiast PTTK (Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze) zakłada kluby, Szkolne Kluby Turystyczno - Krajoznawcze (SKKT). Do najważniejszych zadań SKKT i SKKT - PTTK w dziedzinie krajoznawstwa należy:

• organizowanie wycieczek, imprez, zajęć krajoznawczo - turystycznych

• zbieranie, gromadzenie i opracowywanie materiałów krajoznawczych

• upowszechnianie wiedzy o kraju poprzez organizowanie wystaw, konkursów

• propagowanie działalności krajoznawczej we własnym środowisku

Na terenach wiejskich najbardziej rozpowszechnioną organizacją są Ludowe Zespoły Sportowe. Funkcjonują one przy instalacjach LZS oraz w gminach i województwach, pod kierunkiem Centralnej Komisji Turystyki Wiejskiej. Inną działalnością jest Związek Młodzieży Wiejskiej.

Należy wspomnieć jeszcze o: Towarzystwach Wiedzy Powszechnej, Uniwersytetach Ludowych, Towarzystwach Regionalnych (na terenie naszego kraju działa ich ponad 500), Polskiej Federacji Campingu i Caravaningu.

KRAJOZNAWSTWO W INSTYTUCJACH I JEDNOSTKACH ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ I PUBLICZNEJ

Z państwowych organizacji zajmujących się krajoznawstwem najistotniejszą jest Polska Organizacja Turystyczna. Działa na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej, a także za granicą, poprzez swoje oddziały. Nadzór nad działalnością organizacji sprawuje minister właściwy do spraw turystyki. Celem działalności jest promocja oraz tworzenie pozytywnego wizerunku Polski w dziedzinie turystyki w kraju i poza jej obszarami. Do głównych zadań POT należy zapewnienie funkcjonowania i rozwijania polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na świecie (przygotowywanie i publikowanie materiałów promocyjnych oraz organizowanie stoisk narodowych na targach turystycznych, ponadto organizuje wystawy, pokazy, kongresy i seminaria).

Kolejną organizacją jest Polska Agencja Rozwoju Turystyki SA. - jest to najważniejsza i najstarsza w Polsce grupa świadcząca usługi doradcze i finansowe w zakresie inwestycji turystycznych.

Polska Izba Turystyki - jest to ogólnopolska organizacja samorządu gospodarczego branży turystycznej. Tutaj zrzeszają się biura i agencje turystyczne, współpracują z nią także PTTK i PTSM. Zadania izby obejmują zjawiska społeczno - gospodarcze związane z wyjazdami turystycznymi podejmowanymi, między innymi, w celach poznawczych.

Ważne elementy krajoznawstwa w instytucjach i jednostkach administracji państwowej:

• muzea, które poprzez swoje zbiory przyczyniają się do pogłębiania informacji na temat kraju lub regionu

• publiczne środki masowego przekazu, które wykorzystują wiedzę krajoznawczą do swoich programów edukacyjnych czy rozrywkowych,

• inne organizacje, w których cele krajoznawcze wiążą się z ich misją do takich organizacji należy np. Polska Izba Turystyki Młodzieżowej

SPOŁECZNA ROLA KRAJOZNAWSTWA

Krajoznawstwo może spełniać wiele ról. Najczęściej wymienianymi są:

• edukacyjna

• upowszechniania kultury

• techniczna

Rola edukacyjna

Krajoznawstwo obejmuje zarówno cele wychowawcze, jak i kształceniowe. Funkcja kształceniowa tu pojmowana jest jako całość wpływów i oddziaływań, kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie, ułatwiających uzyskiwanie orientacji w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej i społecznej. Dotyczy to głównie własnego kraju, regionu i miejsca zamieszkania. Uczestnicy ruchu krajoznawczego zdobywają określony zasób wiedzy, umiejętności i sprawności. Edukacyjna funkcja krajoznawstwa może być spełniana zarówno w sensie poznawczym, jak i praktycznym. Krajoznawca bowiem zdobywa wiedzę o kraju ojczystym i może ją pożytkować praktycznie. Natomiast wychowawcze cele krajoznawstwa łatwo zauważyć, gdy się spojrzy na człowieka jako istotę kształtującą otoczenie przyrodnicze, społeczne, oddziałującą na kulturę.

Rola upowszechnienia kultury

Kultura obejmuje całokształt dorobku ludzkości społecznie utrwalonego i gromadzonego w ciągu dziejów. Przez uczestnictwo w kulturze należy rozumieć sferę zaspokojenia potrzeb intelektualnych i estetycznych oraz właściwe zachowanie się w różnych sytuacjach działalności krajoznawczej. Krajoznawstwo uczy umiejętności wyboru tego, co z dóbr kultury jest najcenniejsze i najbardziej wartościowe, co prowadzi do wszechstronnego rozwoju osobowości. Krajoznawstwo to kulturalna aktywność dostarczająca emocji wyższego rzędu, kształtowanych na gruncie motywów czynnego uczestnictwa w kulturze.

Rola techniczna krajoznawstwa polega na wprowadzaniu zdobyczy krajoznawstwa do konkretnych warunków życia społecznego. Szczególnie służy ona rozwojowi turystyki

Krajoznawstwo jako wartość

M. Lewicka wyróżniła pięć sposobów rozumienia wartości:

• doznanie emocjonalne (pobudzające - hamujące)

• ocena obiektu (pozytywna - negatywna)

• abstrakcyjny standard idealny (piękny - brzydki)

• ważność obiektu dla podmiotu (mój - cudzy)

• użyteczność (przydatny - nieprzydatny)

inny sposób rozumienia wartości ma charakter funkcjonalny. Tu podstawowym kryterium jest stosunek krajoznawcy do poznawanego obszaru jako podłoża realizacji określonych potrzeb - cielesnych, duchowych i gospodarczych. W tym ujęciu wartości będące przedmiotem zainteresowania krajoznawczego można podzielić na dwie grupy: naturocentryczną i antropocentryczną. W pierwszym przypadku punktem wyjścia będą składniki środowiska przyrodniczego , a w drugim, antropogenicznego, wzbogacone o te cechy krajobrazu, które mają znaczenie dla rozwoju różnorodnych funkcji krajoznawczych, turystycznych czy gospodarczych.

Wartości naturocentryczne, czyli wartości przyrody samej w sobie, można podzielić na trzy grupy:

• wartości geocentryczne- cechy środowiska przyrody nieożywionej podlegające ocenie, wówczas skala wartości będzie się wiązała z naturalnym charakterem tego układu

• wartości biocentryczne- dotyczą organizmów żywych, w tym przypadku kryterium wartościowania podlega możliwość niezakłóconego funkcjonowania danego gatunku

• wartości ekocentryczne- dotyczą układów ekologicznych różnej rangi, ocenie podlega funkcjonowanie tych układów, warunkujących ich względną trwałość wynikającą z prawidłowego działania mechanizmów homeostatycznych i ekologicznego ograniczenia skutków konkurencji

wartości antropocentryczne - możemy dzielić na trzy grupy

• wartości psychofizjologiczne - łączą oddziaływania środowiska geograficznego na psychikę człowieka i jego wpływ na zdrowie, zwłaszcza dotyczy to leczniczych właściwości przyrody, kryterium oceny jest siła, z jaką dochodzi do tego oddziaływania

• wartości kulturowe - obejmuje wartości socjokulturowe, estetyczne, historyczne, symboliczne, religijne, ludyczne, sądom wartościującym zostaje poddana możliwość zaspokojenia konkretnych oczekiwań związanych z religią, zabawą, estetyką

• wartości techniczne - różnicują przestrzeń zainteresowań krajoznawczych pod kątem jego przydatności dla potrzeb krajoznawstwa i wiążą się z jego rolami społecznymi, kryterium oceny stanowić będzie możliwość wypełnianie konkretnych funkcji i stopień ich realizacji.

KRAJOZNAWSTWO ŹRÓDŁEM TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ

Zdaniem T. Polaka tożsamość narodowa to znajomość źródeł, wielorakość kultury obejmująca wszelkie dziedziny życia człowieka, społeczeństwa, państwa. Jest to dobro powstałe dzięki przekazom w postaci legend, zapisów i prowadzonych interdyscyplinarnych badań naukowych. Badania te dotyczą np. kultury materialnej, gdzie, między innymi, śledzi się rozwój wytwarzanych przedmiotów, sztuki, rzemiosła, budownictwa czyli dziedzictwa narodowego.

Uczestnicy V Kongresu Krajoznawstwa Polskiego podkreślali, że źródła tożsamości narodowej to dziedzictwo kulturowe - dobra kultury narodowej. Składa się na to dorobek wielu regionów wypracowany na przestrzeni dziejów. Także polskie zwyczaje, np. pielgrzymowanie. Na sejmikach regionalnych zwrócono uwagę na takie źródła tożsamości jak język (piękna polszczyzna). Innym źródłem jest regionalizm - ludzie, którzy wzrastali w regionie, służąc ojczyźnie, pozostawiając po sobie dorobek, jest również istotnym źródłem tożsamości.

ZWIĄZKI KRAJOZNAWSTWA Z TURYSTYKĄ I REKREACJĄ

Terminem wiążącym krajoznawstwo z turystyką i rekreacją jest pojęcie czasu wolnego

J. Dumazedier przedstawił czas wolny zajęciom koniecznym i obowiązkowym. Wyróżnił trzy funkcje czasu wolnego, a to: odpoczynek, zabawa, i zajęcia rozwijające. Współczesna turystyka spełnia wszystkie funkcje czasu wolnego, natomiast krajoznawstwo turystyczne aktywizuje głównie funkcję rozwojową, a przez swoje funkcje społeczne podkreśla znaczenie czasu wolnego dla kultury współczesnego człowieka. Ponadto krajoznawstwo uprawiane w czasie wolnym jest środkiem podnoszenia poziomu kultury i rozwoju osobowości. Zdaniem A. Kamińskiego wszystkie zajęcia wykonywane przez jednostkę w czasie wolnym mogą spełniać funkcję rekreacyjną. Tak szeroko rozumiana rekreacja charakteryzuje się kilkoma właściwościami płynącymi z jej uprawiania: aktywnością, dobrowolnością, bezinteresownością i przyjemnością. Z kolei rekreacja może być środkiem podnoszenia kultury i osobowości.

REKREACJA

TURYSTYKA

KRAJOZNAWSTWO

TURYSTYCZNE

STUDIALNE

Zakres pojęć „Krajoznawstwo - Turystyka - Rekreacja” wg. Z. Kruczka.

ZARYS ROZWOJU KRAJOZNAWSTWA W POLSCE

Początki krajoznawstwa sięgają czasów starożytnych - Ptolemeusz wymienia naukę zwaną chorografią, którą rozumiał jako szczegółową naukę geograficzną ograniczajacą się do takiej części Ziemi, jaką wzrok i słuch ludzki może ogarnąć. Chorografia miała na celu szczegółowy, jakościowy opis kraju i jego osobliwości.

Prawdziwy rozwój ruchów krajoznawczych w Europie rozpoczął się dopiero z nastąpieniem Oświecenia.

Początki krajoznawstwa w Polsce

Za pierwszego krajoznawcę polskiego należy uznać Jana Długosza (1415-1480), jednak prawdziwy rozwój krajoznawstwa w Polsce nastąpił dopiero w drugiej połowie XVIII wieku. Działalność krajoznawczą tego okresu można podzielić na dwa nurty

1. zbieranie i popularyzowanie wiadomości o kraju

2. krajoznawstwo edukacyjne

Najbardziej zasłużonym dla krajoznawstwa okresu oświecenia był Stanisław Staszic (1755 - 1826), nazwany ojcem krajoznawstwa

ROZWÓJ POLSKICH ORGANIZACJI KRAJOZNAWCZYCH OD DRUGIEJ POŁOWY XIX W.

Towarzystwo tatrzańskie

Za propagatora tej idei można uznać Walerego Eliasza, który od 1861 r. rysował i malował widoki tatrzańskie, prowadząc również zapiski. W 1870 wydał pierwsze artykuły oraz napisał i zilustrował wtedy wydany „Ilustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnic.

3 sierpnia 1873 r. zapadła decyzja o utworzeniu Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Do założycieli należeli Tytus Chałubiński, Franciszek Biesiadecki, ks. Józef Stolarczyk. Pierwszym prezesem wybrano M. Reja. Towarzystwo to w 1922 r. zmieniło nazwę na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie

Do celów Towarzystwa tatrzańskiego należało:

• badanie Karpat, Tatr i Pienin oraz rozpowszechnianie zebranych wiadomości

• zachęcanie do ich zwiedzania i ułatwianie przystępu do nich, umożliwianie pobytu turystom

• ochrona zwierząt halskich (kozic i świstaków)

• wspieranie przemysłu góralskiego

Polskie Towarzystwo Krajoznawcze 9 listopada 1906

Do głównych celów stowarzyszenia należało:

• zbieranie wiadomości krajoznawczych

• gromadzenie zbiorów naukowych dotyczących ziem polskich

• organizowanie wycieczek po kraju

• urządzanie wystaw krajoznawczych

• roztaczanie opieki nad pamiątkami historycznymi o osobliwościami przyrody

hasłem przewodnim stowarzyszenia było: „Przez poznanie do umiłowania kraju, przez umiłowanie do czynów ofiarnych”

KIERUNKI I TENDENCJE PROGRAMOWE W KRAJOZNAWSTWIE OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO

Wyróżniamy takie kierunki tego okresu jak:

- krajoznawstwo w szkołach

- krajoznawstwo turystyczne

- naukowe

- w organizacjach społecznych i organach rządowych

- nurt regionalny

W sprawach administracyjnych program zakładał:

• równowagę państwowych organów centralnych, lokalnych i wolności obywateli, co miało być podstawą jedności państwa

• pełną swobodę rozwoju regionu w każdej płaszczyźnie, co miało dać podstawę racjonalnego podziału pracy i rozwoju społeczeństwa

W dziedzinie gospodarczej program ustalał następujące zasady:

• jedność gospodarcza państwa wynika ze współpracy regionów mających własny profil gospodarczy związany z warunkami tego terytorium

• warunki terytorialne są podstawą programów gospodarczych i badań naukowych

W dziedzinie życia kulturalnego - praca społeczno - kulturalna musi być związana z miejscowym środowiskiem geograficznym Bi wykorzystywać naukowe jego badania

Krajoznawstwo w szkołach początki wiążą się z Krakowem. Tu w roku szkolnym 1918/1919 powstały pierwsze szkolne kluby krajoznawcze.

Powołano Sejmową Komisję do spraw Turystyczno - Krajoznawczych. Zadaniem Komisji było:

• tworzenie systemu organizacyjnego i wychowawczego krajoznawstwa i turystyki szkolnej

• opracowanie programów, instrukcji, regulaminów dla wycieczek młodzieży szkolnej

• organizowanie szkolnych schronisk noclegowych

• użytkowanie funduszów

Krajoznawstwo w organizacjach społecznych

Najstarszą organizacją turystyczno - krajoznawczą było Towarzystwo Tatrzańskie które w 1922 r. zmieniło nazwę na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Organizacja ta w okresie międzywojennym przywiązywała szczególną uwagę do ochrony przyrody i krajobrazu górskiego i w tej dziedzinie zawiązała się współpraca z Państwową Radą Ochrony Przyrody. Następnym celem było zwiększenie baz noclegowych i znakowanie szlaków turystycznych . PTT posiadało bardzo bogaty dorobek wydawniczy. Poza wieloma tytułami map, informatorów, przewodników, okolicznościowych wydawnictw, wydawało Pamiętniki Towarzystwa Tatrzańskiego, Sprawozdania Towarzystwa Tatrzańskiego, Roczniki Oddziału PTT Beskid i czasopisma („Wierchy”, „Taternik”, „Przegląd Turystyczny”)

Pierwszy Zjazd Młodzieży Krajoznawczej PTK odbył się w Krakowie w dniach 5 - 6 kwietnia 1927 roku. Do roku 1939 odbyło się dziewięć takich zjazdów.

Nurt turystyczny

W polskim krajoznawstwie zapoczątkowany przez Mieczysława Orłowicza. Jego celem było poznanie kraju w czasie wycieczkowania, budzenie ciekawości i umiejętności obserwacji terenowych.

Nurt naukowy

Tutaj należy zaliczyć największe wydarzenie krajoznawcze okresu międzywojennego, jakim był Ogólnopolski Kongres Krajoznawczy - 12 - 13 lipca 1929 r. w Poznaniu - rozpatrywano tutaj rolę krajoznawstwa w edukacji, określono definicję krajoznawstwa.

ROZWÓJ KRAJOZNAWSTWA PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ

Umasowienie krajoznawstwa

W marcu 1945 r. powstało w Warszawie pierwsze w kraju Młodzieżowe Koło Krajoznawcze przy VI Miejskim Gimnazjum i Liceum im. Powstańców Warszawy.

6 - 8 maja 1947 r. odbył się w Warszawie X Ogólnopolski Zlot Krajoznawczy Młodzieży. Naczelnym hasłem działalności krajoznawczej stało się „poznanie ziem północnych i zachodnich”. Ten zlot był ostatnim ważnym wydarzeniem nie mającym związku z nowymi kierunkami w powojennej działalności krajoznawczej.

Kolejne już im służyły.

Pod koniec 1950 r. doszło do połączenia PTK i PTT. 17 grudnia 1950 odbył się pierwszy zjazd nowego stowarzyszenia - Polskiego Towarzystwa Turystyczno - Krajoznawczego. PTTK przydzielono zadanie kierowania całym ruchem turystyczno - krajoznawczym w Polsce. Podstawą działalności PTTK stały się koła i sekcje. Tworzono je w szkołach, wojsku, zakładach pracy (dużą rolę w umasowieniu krajoznawstwa odegrały związki zawodowe - pomagały one głównie finansowo, w organizacji wyjazdów sobotnio- niedzielnych, traktowano jako rekreacja po pracy)

Poza PTTK dużą rolę w umasowieniu krajoznawstwa odegrały organy rządowe. W 1959 r. powołano Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych. W wyniku współpracy PTSM z władzami szkolnymi oraz dzięki pomocy finansowej GKKFiT (Główny Komitet Kultury Fizycznej i Turystyki), w 1966 stowarzyszenie dysponowało 650 schroniskami z prawie 24 tys. łóżek.

Innym przejawem umasowienia było wydanie w 1977 r. zarządzenia przez Ministerstwo Oświaty i Wychowania „w sprawie szkolnego ruchu krajoznawczo - turystycznego. Nakładało ono na nauczycieli obowiązek zorganizowania co najmniej dwóch wycieczek krajoznawczo - turystycznych w ciągu roku.

Upowszechnienie krajoznawstwa

Pierwszym przejawem upowszechnienia krajoznawstwa było powołanie w 1951 r. przez Ministerstwo Oświaty Międzyszkolnych Ośrodków Turystyczno - Krajoznawczych. W 1955 r. zmieniono nazwę na Szkolne Wojewódzkie Ośrodki Krajoznawczo - Turystyczne. Siecią SWOKT kierował Wydział Krajoznawstwa i Turystyki Szkolnej Ministerstwa Oświaty. Do ich zadań należało:

• koordynacja szkolnego ruchu turystyczno - krajoznawczego

• upowszechnianie krajoznawczych form edukacji

• współpraca ze schroniskami młodzieżowymi

Z innych inicjatyw rządowych należy jeszcze wspomnieć o utworzonym 2 stycznia 1956 r. Departamencie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Powołano na nim Samodzielny Wydział Krajoznawstwa i Turystyki. Funkcję naczelnika objął f. Kuran. Od tego momentu wyraźnie wzrosła ranga krajoznawstwa i turystyki szkolnej w procesie dydaktyczno - wychowawczym szkoły.

Innym przejawem działań zmierzających do upowszechnienia krajoznawstwa była działalność wydawnicza. Do najważniejszych osiągnięć a tego zakresu należy zaliczyć wznowienie wydawania „Orlego Lotu” w 1946 r., w 1958 r. „Poznaj swój kraj” oraz wydanie „Słownika geografii turystycznej Polski” (t. I, 1956; t. II, 1959)

KRAJOZNAWSTWO NA POCZĄTKU XXI WIEKU.

Najważniejsze cechy współczesnej cywilizacji to:

• zmniejszenie się wymiarów świata (komunikacja i telekomunikacja), globalna wioska, zwiększa się obszar poznania, ale spłyca jego głębokość

• wychodzenie poza granice własnego regionu i kraju (np. jednocząca się Europa).

Cechy współczesnego krajoznawstwa

Krajoznawstwo zapewnia integralność wiedzy i wychowania . Istnieje trwały związek krajoznawstwa z turystyką (wynikający z tradycji, ale i będący tendencją współczesną). Krajoznawstwo to również - kreowanie aktywności społecznej , kształtowanie krajobrazu, np. koncepcja „Zielonych Płuc Polski”

Tabela. Ewolucja myśli krajoznawczej w Polsce

OKRES	GŁÓWNE FORMY I KIERUNKI	PRZEDSTAWICIEL
Okres działalności Komisji Edukacji Narodowej ( 1773 )	Turystyczne i krajoznawcze metody edukacji. Zapoczątkowanie gromadzenia zbiorów muzealnych kultury narodowej. Poznawanie przyrody i historii kraju, odkrywanie i badanie mało znanych ziem Polski	J.Minasowicz, M. Mniszch, T.Czacki, I. Czartoryska. S.Staszic, J. U. Niemcewicz
Krajoznawstwo okresu Romantyzmu ( pierwsza połowa XIX W.)	1. Przeciwdziałanie procesom wynarodowienia jako forma walki narodowo- wyzwoleńczej 2. krajoznawstwo wycieczkowe 3. nurt poetycko - opisowy	1.Studenckie Stowarzyszenie Filaretów ( T. Zan, A. Mickiewicz, Domeyko, J. Lelewel, J. Chodźko) 2. W. Jastrzębski 3.W. Pol, L. Kondratowicz, S. Goszczyński, B. Stęczyński, L. Pietrusiński, O. Kolberg,
Krajoznawstwo patriotyczno- służebne (2 poł. XIX i 1 poł. XX w.)	1. badania naukowe 2. dokumentowanie polskiej działalności turystycznej ( spór o Morskie Oko, walka z Beskienvercin ) 3. organizowanie sieci muzeów krajoznawczych 4.krajoznastwo turystyczne	1. działalność PTTK i PTK ( W. Milata, S. Pawłowski, L. Sawicki, E. Romer. ) 2. W. Miodowicz, O. Balcer, A. Janowski, K. Hoffman, K. Kulwieć. 4. M. Orłowicz
Okres międzywojenny	1. regionalizm krajoznawczy uniwersytety regionalne 2.krajoznastwo naukowe i paranaukowe 3.działalność wśród młodzieży 4. działalność w środowisku roboczym 5.I Kongres Krajoznawstwa	1. S. Żeromski, T. Lenartowicz, W. Reymont, K. Przerwa- Tetmajer, A. Patkowski, 2. S. Pawłowski, S. Leszczyki 3. L. Węgrzynowicz 4. S. Dubois, K. Czapiński 5. J. Michałowicz
Okres po II wojnie św.	1. umasowienie 2.uwspółczesnienie 3.II, III i IV, Kongres Krajoznawczy 4. dokumentowanie zasobów	1. J. Węgrzynowicz 2.R. Peretjatkowicz
Krajoznawstwo u progu XXI w.	1. antropocentryzm 2. światoznawstwo 3. integralność wiedzy 4. związek z turystyką

U progu XXI w. - zmiana krajoznawstwa na światoznawstwo, oznacza to nie tylko rozszerzenia zakresu poznawania poza granice własnego kraju, ale i otwarcie się na problemy innych kultur, tolerancja przez zrozumienie. Jako ważną cechę współczesnego krajoznawstwa należy wymienić - antropocentryczność, nastawienie na poznawanie człowieka, z jego relacjami z krajobrazem przyrodniczym i kulturowym.

FORMY I KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI KRAJOZNAWCZEJ

Formy te można podzielić na dwie grupy, biorąc za kryterium podziału postawę osób zaangażowanych w krajoznawstwie.

1. Bierne (popularyzacyjne) formy krajoznawstwa - zalicza się tutaj formy przekazywania treści krajoznawczych w czasie imprez turystycznych, odczytów, prelekcji, spotkań. W formach tych następuje tylko konsumpcja gotowych treści krajoznawczych, a ich odbiorców cechuje postawa bierna.

2. Twórcza praca krajoznawcza - formy te polegają na czynnym zaangażowaniu się w wykonywanie różnorodnych prac (np. zbieractwo, opisy tras wycieczek, działalność na rzecz ochrony zabytków i przyrody). Do tej grupy zalicza się także prowadzenie badań naukowych i paranaukowych wchodzących w zakres zainteresowań krajoznawstwa.

Do głównych kierunków występujących we współczesnym krajoznawstwie polskim należy:

• Krajoznawstwo turystyczne

• Popularyzacja krajoznawstwa i wiedzy krajoznawczej

• Regionalizm krajoznawczy

• Krajoznawstwo naukowe i paranaukowe

Inne ujęcia podziału działalności krajoznawczej, proponowane przez R. Harajdę

DZIAŁALNOŚĆ KRAJOZNAWCZA

GROMADZENIE PRZEKAZYWANIE WZBOGACANIE

wystawy

Obserwacja wycieczki informacja seminaria

terenu i ludzi poradnictwo inwentary

ochrona -zacja

środowiska prelekcje

odczyty

lektura

zbieractwo publikacje

fotografia krajoznawcza

KRAJOZNAWSTWO TURYSTYCZNE

Kryterium celu wyjazdu pozwala na wyróżnienie dwóch podstawowych form turystyki, tj.

• Turystykę wypoczynkową

• Turystykę krajoznawczą

A także turystyka kwalifikowana (aktywna) i turystyka alternatywna

W turystyce krajoznawczej dominuje motyw poznawczy. W przypadku turystyki kwalifikowanej i alternatywnej to jest kontakt ze środowiskiem .

Georges H. Cazes uznał, że przymiotnik „alternatywny” jest obecnie stosowany, do sześciu elementów turystyki:

1. dotyczy pojedynczego turysty i głębokich motywacji jego decyzji o podróży i jej przebiegu, zaliczamy tutaj liczne formy turystyki aktywnej i sportowej (wędrówki zwykłe i wysokogórskie, wyprawy „przygodowe” i szczególnie trudne), wyprawy dla odkrywania (miejsc historycznych, wykopalisk, obcych wspólnot i kultur), turystykę zaangażowaną (współpraca, pomoc i opieka)

2. dotyczy osób uprawiających turystykę alternatywną - znajdują się w niej „młodzi łzzikowie”, uczestnicy turystyki socjalnej i popularnej; zwolennicy dalekich podróży przygodowo - odkrywczych, główni zamożni; miłośnicy archeologii lub badacze obyczajów.

3. Przymiotnik alternatywny jest często tworzony według innego jeszcze kryterium rozróżnienia, a mianowicie według miejsc docelowych. Prowadzi to do wyodrębnienia celów podróży.

4. Na zbliżonej i uzupełniającej płaszczyźnie turystykę alternatywną określa się często przez oryginalne formy zakwaterowania. Zaliczyć tu można: kemping, małe lokalne hoteliki rodzinne i pensjonaty, ośrodki wakacyjne, gospody i obozowiska wiejskie, prywatne mieszkania do wynajęcia, zakwaterowanie u mieszkańców

5. Nazwa turystyka alternatywna może się też odnosić do organizatorów podróży

6. Ostatnie odnotowane znaczenie dotyczy typu kontaktów ze środowiskiem recepcyjnym. Liczy się tutaj decyzja rozwoju recepcji turystycznej, poświęcenia temu wysiłków i środków finansowych, zapewnienia odpowiedniego zarządzania i podziału zasobów.

Czy turystyka powinna być przede wszystkim turystyką wypoczynkową?

Turystyka alternatywna powinna być przede wszystkim powiązana z jakimś zadaniem: krajoznawstwem, uczestnictwiem w kulturze, twórczością, studiami, aktywnym wypoczynkiem, a nie tylko kojarzona z biernym wypoczynkiem.

Czy turystyka powinna być przede wszystkim turystyką masową?

Dzisiejsza turystyka, tak krajowa jak i międzynarodowa, jest taką właśnie. Turystyka alternatywna powinna być przede wszystkim turystyką w małych grupach. Powinna być zróżnicowana w zależności od składu tych grup, od potrzeb i zainteresowań uczestników.

Czy turystyka powinna być łatwa?

Turystyka alternatywna powinna być turystyką wymagającą od turysty przezwyciężenia siebie, sprawdzenia siebie w trudnych sytuacjach, wymagającą wysiłku koniecznego dla osiągnięcia określonego celu.

POPULARYZACJA KRAJOZNAWSTWA POPRZEZ ŚRODKI MASOWEGO PRZEKAZU

Szerokie możliwości nowoczesnej popularyzacji krajoznawstwa posiadają środki masowego przekazu: radio, prasa, telewizja, kino, wydawnictwa, plakaty. Poprzez nie można przybliżyć odbiorcom treści krajoznawcze, uzyskać szczegóły i wzbogacić je w dowolny sposób

Na uwagę zasługują specjalne magazyny „Katalog Zabytków” i „Z plecakiem i waliską”

Popularyzacja poprzez wydawnictwa o treści krajoznawczej

Wydawnictwa naukowe:

• Wydawnictwa z zakresu teorii turystyki i krajoznawstwa np. Regionalizm krajoznawczy, Turystyka a wychowanie, Historia turystyki i krajoznawstwa

• Specjalistyczne opracowania naukowe dyscyplin mających duże znaczenie dla rozwoju wiedzy krajoznawczej

• Syntetyczne monografie naukowe miast, regionów miejscowości

• Słowniki (np. Słownik geograficzno - krajoznawczy, Słownik Geografii Turystycznej Sudetów)

Wydawnictwa popularnonaukowe

• Przewodniki turystyczne, informatory krajoznawcze, poradniki

• Mapy: turystyczne i specjalistyczne (np. mapa zabytków)

• Wydawnictwa z zakresu inwentaryzacji krajoznawczej

• Roczniki krajoznawczo - turystyczne - „Ziemia”, „Wierchy”, i regionalne

• Czasopisma i inne periodyki: Magazyn Turystyczny „Podróże”, „Gościniec”, „Poznaj swój kraj”, „Poznaj świat”, „Na szlaku”

• Wydawnictwa literackie o tematyce krajoznawczej (reportaże, literatura piękna zawierająca treści krajoznawcze)

Popularyzacja poprzez filmy i fotografię krajoznawczą

Ważną formą popularyzacji krajoznawstwa jest fotografia może ona być wykorzystana jako:

• Dokument inwentaryzacji krajoznawczej

• Ilustracja prelekcji krajoznawczych (zwłaszcza kolorowe przezrocza)

• Ilustracja publikacji, przewodników

• Przedmiot kolekcji problemowej

• Dzieło sztuki (wystawy, konkursy)

• Środek promocji i propagandy działalności krajoznawczej

Popularyzacja poprzez prelekcje i odczyty krajoznawcze

Powszechnie praktykowaną formą popularyzacji krajoznawstwa są prelekcje. Organizowane są w działalności klubowej w okresie zimowym pozwalają na wypełnienie luki w działalności turystycznej. Najbardziej popularne są prelekcje przedstawiające wrażenia z podróży zagranicznych, tematycznie związane z jakimś krajem, regionem lub aktualnym problemem - ilustrowane przezroczami, filmem. Tematyka odczytów lub prelekcji dotyczy zazwyczaj zagadnień geograficznych, historycznych, etnograficznych, społecznych. Przykłady tematów:

• Historia własnego miasta, regionu

• Problemy rozwoju społeczno - gospodarczego

• Plany rozwoju naszego regionu

• Wybitni obywatele miejscowości

• Popularyzacja mniej znanych regionów kraju

Popularyzacja poprzez konkursy krajoznawcze

Nowoczesną formą popularyzacji wiedzy i budzenia krajoznawczej aktywności społecznej są różnego rodzaju konkursy i turnieje. Zawierają one momenty emocjonalne, rywalizację, aktywizują uczestników, skłaniają do pogłębienia wiadomości . turnieje i konkursy oddziaływają na środowiska, z których pochodzą uczestnicy i widzowie. Wiele konkursów ma charakter ogólnopolski - np. Ogólnopolski Turniej Wiedzy Krajoznawczej.

Popularyzacja poprzez pracę przewodników turystycznych i osób zajmujących się obsługą ruchu turystycznego

Zadaniem działaczy (przewodników, pilotów, instruktorów) jest propagowanie i organizowanie działalności krajoznawczej. Do ich obowiązków należy m.in. krzewienie wśród turystów rzetelnej wiedzy o Polsce, poprzez zaznajomienie ich z dorobkiem kulturalnym i gospodarczym kraju, z historią Polski oraz pięknem krajobrazu i przyrody. Popularyzowanie krajoznawstwa przez przewodników ma znaczenie poznawcze i wychowawcze. Przewodnika powinno cechować: pełne zaangażowanie społeczne, wszechstronna znajomość kraju (regionu) oraz właściwych metod i form przekazywania treści krajoznawczych.

Popularyzacja poprzez biura turystyczne

Podstawowym warunkiem upowszechniania wiedzy krajoznawczej o Polsce jest odpowiednio przygotowana kadra oraz posiadanie niezbędnych materiałów krajoznawczych. Do materiałów należy zaliczyć opisy tras, miejscowości, foldery, informatory, prospekty, mapy. Ważna jest również promocja i reklama usług turystyczno - krajoznawczych, zwłaszcza przy popularyzowaniu mało znanych tras, miejscowości. Do takich form należą m.in. informatory o trasach i imprezach zaopatrzone w komentarz o atrakcjach krajoznawczych, z opisem walorów, plansze, plakaty, ogłoszenia w prasie.

REGIONALIZM KRAJOZNAWCZY

Współczesny regionalizm jako pojęcie zawiera dwojakie treści:

• Jest ideologią historycznie ukształtowanych zbiorowości terytorialnych o żywej świadomości więzi regionalnej i poczucia odrębności względem sąsiednich zbiorowości

• Jest ruchem społecznym, który w oparciu o zespół cech typowych dla danego obszaru obejmuje swą działalnością sprawy kultury współżycia społecznego i gospodarczej aktywizacji środowiska jako wspólnoty regionalnej.

Samo ujęcie regionu zawiera w sobie dwa elementy

• Odrębności od terytoriów sąsiednich

• Wspólnoty (więzi) opartej na przesłankach historycznych lub aktualnych podstawach

Praktyka współczesnego regionalizmu zmierza w kilku kierunkach

• Utrwalenia aktualnego obrazu regionu przez inwentaryzację i dokumentację krajoznawczą, uwypuklającą jego swoiste cechy i właściwości przyrodnicze, gospodarcze i społeczno - kulturalne.

• Zachowania tych elementów, które mają wartość kulturową dla teraźniejszości i przyszłości,

• Budzenia zainteresowań własnym regionem wśród najszerszych kręgów społeczeństwa i wciągania do prac regionalnych miejscowych działaczy turystyczno - krajoznawczych

• Wdrażania aktywu krajoznawczego do działalności na rzecz rozwoju własnego regionu

• Wzbogacenia elementami krajoznawstwa regionalnych inicjatyw gospodarczych i kulturalnych

Współczesny regionalizm posiada trzy charakterystyczne odmiany

• Regionalizm kulturowy

• Regionalizm przyrodniczy

• Regionalizm ekonomiczny

METODYKA KRAJOZNAWSTWA - zajmuje się zasadami i sposobami poznawania, organizacją procesu poznawczego i zasadami przekazywania, popularyzowania wiedzy krajoznawczej. Obejmuje zagadnienia programowe oraz pedagogiczno - organizacyjne. Pierwszy podręcznik metodyki krajoznawstwa ukazał się w 1909 r.- był to zbiór materiałów metodycznych.

Środki audiowizualne stosowane w krajoznawstwie

Lp.	Rodzaje środków	Materiały i aparatura techniczna
1	Środki wizualne 1) obrazy ruchome 2 )obrazy ruchome na ekranie 3 )obrazy na tablicach	1)Diaskop i przezrocza, episkop i obrazy nieprzezroczyste, rzutnik pisma i teksty ( obrazy na folii) projektor mikroskopowy i preparaty, diaskop stereoskopowy i przezrocza, komputer z przystawką do przenoszenia grafiki na ekran 2 )projektor filmowy i filmy nieme, 3)tablica flanelowa, świetlna, magnetyczna, montażowa, plansze, mapy
2	Środki audytywne 1 ) nagrania 2 ) radiowe audycje 3 ) wykłady	1 ) magnetofon i taśmy, gramofon i płyty, czytnik CD i płyty kompaktowe 2) odbiornik radiowy 3) aparatura foniczna: mikrofon, wzmacniacz, głośnik
3	Środki audiowizualne 1 obrazy telewizyjne 2 nieruchome obrazy udźwiękowione 3 obrazy filmowe 4 multimedialne projekcje	1 odbiornik telewizyjny bezprzewodowej, kablowej, przemysłowej, magnetowid 2 diaskop - przezrocza oraz magnetofon i nagrania 4 komputer z czytnikiem CD, kartą dźwiękową, programy komputerowe

Z różnorodnych środków audiowizualnych największą wykazują : fotografia, wykresy, ilustracje, mapy turystyczne, przezrocza, płyty i taśmy z nagraniami.

Model czynników determinujących percepcję wiedzy krajoznawczej

1. metody zdobywania wiedzy

przez turystów

2. metody przekazywania

wiadomości 1. kwalifikacje fachowe

3. krajoznawcze przygotowanie 2. umiejętności pedagogiczne

wyjazdu (lektura przewodników, 3. styl narracji, jasność, zwięzłość,

map, filmów, opracowanie trasy) logiczność

4. 
   aktywna postawa turysty 4. dostosowanie treści do poziomu

w czasie imprezy (notatniki, odbiorcy

zdjęcia, mapa, pytania) 5. łatwość nawiązywania kontaktu

z grupą i aktywizowania uczestników

1. wiek, wykształcenie, pochodze
   nie

2. zainteresowanie turystów

3. poziom kultury turystów

4. poziom parainformacji

KRAJOZNAWSTWO

Instytucje i jednostki państwowe i publiczne

Szkoły

Organizacje społeczne

Stosunek emocjonalny turystów do walorów krajoznawczych

Czynniki metodyczne

Fachowość i pedagogiczne umiejętności przewodników

Stopień percepcji

wiedzy krajoznawczej

Cechy demo-społeczne i osobiste turystów

---