„PODSTAWY EDUKACJI DOROSŁYCH” Jankowski, Przyszczypkowski, Skrzypczak
EDUKACJA DOROSŁYCH - czynny udział w modyfikowaniu warunków rozwoju psychofizycznego jednostki młodocianej i dorosłej, wspomaganie tego rozwoju przez wyzwalanie jej własnych rozwojowych sił, ukazywanie nie zawsze przez nią uświadamianych jej własnych możliwości, rozwijanie w bezpośrednim środowisku warunków wielostronnej, korzystnej aktywności edukacyjnej, a także jest kompensowaniem psychofizycznych deficytów rozwojowych, korygowanie i usuwanie zaburzeń procesu rozwojowego, a w przypadku stanów patologicznych ( psych. i społ.) żmudnym odbudowaniem poprzez resocjalizację i psychoterapię zdolności normalnego zaspokajania wszystkich podstawowych potrzeb ludzkich oraz konstruktywnego funkcjonowania w społeczeństwie.
EDUKACJA DOROSŁYCH JEST:
funkcją i przejawem procesów aktywności życiowej, podejmowanych i realizowanych różnorodnych zadań, przy czym występuje tu pewna prawidłowość, że im ta aktywność jest bogatsza, wszechstronniejsza i bardziej wysublimowana, a także im te zadania są bardziej złożone, konstruktywne i twórcze, tym bardziej wartościowe i owocne są procesy rozwoju psychofizycznego człowieka dorosłego,
procesem intencjonalnego, obliczonego na urzeczywistnienie celów edukacyjnych, planowego, intensywnego i długofalowego oddziaływania jednych ludzi na drugich, a także procesem formalnych oddziaływań edukacyjnych instytucji specjalnie dla tych celów tworzonych, które w danym społeczeństwie stanowią trzon systemu oświaty dorosłych, będący skupieniem i oparciem dla racjonalnych oddziaływań osobotwórczych licznych podmiotów,
procesem racjonalnych i na różnym poziomie zorganizowanych działań autoedukacyjnych rozwijającej się lub korygującej swój rozwój jednostki, ukierunkowującej go zgodnie z własnymi standardami psychicznymi i dokonywanymi antycypacjami, swoiście wykorzystującej różnorodne zewnętrzne wpływy edukacyjne i tworzone możliwości bogacenia własnej osobowości.
POZIOMY I RODZAJE CELÓW I FUNKCJI EDUKACJI DOROSŁYCH
wg. Biuletynu Polskiego Komitetu ds. UNESCO celem edukacji dorosłych jest „nauczanie sztuki przeżywania dnia codziennego” a samą oświatę uważa się za środek zmierzający do rozwijania i wzmacniania działalności społecznej i politycznej,
K. Wojciechowski pisze, że cele oświaty dorosłych można by sprowadzić do kształcenia pełnej osobowości a przede wszystkim takiej, która chce i potrafi twórczo ustosunkować się do szybkich przemian życia z pożytkiem dla ogółu.
FUNKCJE EDUKACJI DOROSŁYCH:
zastępcza - działania, które wyrównują braki w wykształceniu ludzi dorosłych do poziomu powszechnie obowiązującego i gwarantowanego np. przez Konstytucję,
właściwa - realizuje się poza obowiązkową edukacją i dotyczy realizacji wizji lepszego życia m.in. poprzez edukację.
M. MARCZUK WYRÓŻNIA FUNKCJE:
SPOŁECZNE: kształcąca ( w tym kompensacyjna, służąca podwyższaniu i zmianie kwalifikacji oraz sprzyjająca modernizacji kwalifikacji), ekonomiczna, kulturalno wychowawcza, polityczna,
INDYWIDUALNE: adaptacyjna, rekreacyjna, terapeutyczna, rozwijająca specyficzne zdolności i zainteresowania.
H. MUSZYŃSKI wyróżnia funkcje:
kompensacyjna,
emancypatoryjna,
reorientacyjna,
rozwojowa,
personalizacyjna,
pragmatyzacyjna,
socjalizacyjna,
kulturacyjna,
Cechami charakterystycznymi tych funkcji są: zapewnienie jednostce niezbędnego zakresu wiedzy pozwalającej realistycznie rozeznać i ocenić własne możliwości rozwojowe ( f. emancypatoryjna ) po to, aby jednostka ta mogła nieustannie czynnie rozwijać i przebudowywać własne życie we wszystkich płaszczyznach ( f. reorientacyjna ), ku osiąganiu nowych kompetencji na miarę własnych aspiracji, potrzeb i możliwości ( f. rozwojowa ). Również dostarczanie osobie dorosłej podstaw do rozwiązywania problemów własnego ”ja” ( f. personalizacyjna ), jak i pomocy w zakresie praktycznego opanowywania i wykorzystywania świata ukształtowanego przez nowoczesną naukę i technikę (f. pragmatyczna), a także otwieranie szerokiego dostępu do aktywnego uczestnictwa w kulturze (f. kulturacyjna).
AUTOEDUKACJA - czyli samokształcenie i samowychowanie, jako potencjalny, ale w jakimś stopniu i zakresie choćby tylko w pewnym okresie życia zapewnione przez każdego uruchamiany współczynnik, stanowi najbardziej dojrzałą postać podmiotowego udziału jednostki w jej stawaniu się.
AUTOEDUKACJA ( wg. Znanieckiego) - jest rozwojem osobowości świadomie kierowanym i kontrolowanym przez samą rozwijającą się jednostkę według mniej lub bardziej uświadomionego ideału.
Samokształcenie ( M. Dudzikowa) - inicjowanie i realizowanie przez jednostkę zadań w celu osiągnięcia we własnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez jednostkę standardami.
Procesy autoedukacyjne są możliwe już stosunkowo wcześnie, od momentu osiągnięcia przez jednostkę pewnego poziomu samowiedzy, kształtowania się bardziej czy mniej dojrzałych ocen samego siebie, nabycia umiejętności i rozwinięcia woli pracy nad sobą. Mówi się, że jest to okres między 6-9 lat, choć bardziej dojrzały poziom w wieku dojrzewania, a nawet dopiero wiek wczesnej dojrzałości ( późnej adolescencji).
Podstawą autoedukacji jest orientacja jednostki na kształtowanie swej biografii poprzez uruchamianie działań i wykorzystywanie sytuacji, także sytuacji kulturalnych, kształceniowych i wychowawczych, zgodnie z perspektywiczną wizją swojej osoby.
U podłoża każdego procesu autoedukacyjnego leży samowiedza, samoocena i antycypacja. Jest to najczęściej rezultat konfrontacji ja realnego z ja idealnym i poszukiwania wzoru osobowego, którego zrealizowanie we własnej osobowości przyjmuje jako wyzwanie.
Wybór dróg i środków oraz tempa nadanego czynnościom autoedukacyjnym należy wyłącznie do podmiotu tego procesu.
Wreszcie podmiot procesów autoedukacyjnych poddaje samodzielnej kontroli zarówno cały ten proces, jak też jego efekty, co z kolei otwiera nowy rozdział samowiedzy i samooceny, na podłożu której możliwe są rozmaite modyfikacje własnego postępowania.
POTRZEBY EDUKACYJNE LUDZI DOROSŁYCH
potrzeby edukacyjne ludzi dorosłych mają swoją dynamikę związaną z życiem psychicznym jednostki, jak też okolicznościami i warunkami bytowania oraz wpływami generowanymi przez grupy społeczne, do których ona należy i z którymi się identyfikuje,
są one też pochodną kultury, rozumianej jako zobiektywizowany układ wartości, zachowań i wytworów, właściwych danemu społeczeństwu czy grupom odniesienia, którymi są najczęściej małe grupy społeczne, z którymi jednostka jest silnie związana emocjonalnie,
określone potrzeby, aktualnie jeszcze nie odczuwane przez konkretną jednostkę ludzką, mogą zostać dopiero wzbudzone, a więc uświadomione i docenione jako ważne dla niej samej, jak też dla szerszej całości społecznej, a te, które już się ukształtowały w świadomości jednostki i ustaliły jako jej standardy psychofizyczne, mają szansę już przy jej aktywnym udziale rozwinąć się na wyższym poziomie,
potrzeby nie zaspokojone zahamowują proces swojego rozwoju, ale też mogą prowadzić do ich słabnięcia, a w skrajnych przypadkach do zaniku. Podobna prawidłowość prawdopodobnie nie dotyczy potrzeb kategorycznych, do których głównie należą potrzeby biologiczne ( wyżywienia, ochrony przed zimnem itp.). Tu zanik potrzeb jest równoznaczny ze śmiercią. Ale i te potrzeby mogą ulec elementaryzacji i kulturalnych, które nie mają takiej jak biologiczne kategoryczności, a ich trwanie i rozwój są funkcją bogatego życia społecznego i kulturalnego, w którym czynnie uczestniczy jednostka, w tym również funkcją permanentnej edukacji,
potrzeby edukacyjne podobnie jak wszelkie inne potrzeby kulturalne i społeczne ulegają rozwojowi w procesie ich zaspokajania i w warunkach, w których występują społeczne i kulturalne stymulatory oraz sytuacje sprzyjające ich wzbudzenie.
KSZTAŁCENIE DOROSŁYCH
w najszerszym ujęciu stwarzanie warunków i sytuacji zdobywania określonej wiedzy i umiejętności przez osobę uczącą się, a także dla dokonywania określonych przemian w osobowościach podmiotów kształcenia,
rozumie się je jako ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom dorosłym uzyskanie orientacji w otaczającej ich rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, jest to więc wyposażenie ich w określone wiadomości, umiejętności i nawyki, w określone zdolności poznawcze, w umiejętności samodzielnego dalszego zdobywania wiedzy i wreszcie też w naukowe podejście do otaczającej rzeczywistości ( K. Wojciechowski ).
z punktu widzenia andragogiki jest to kształcenie osób, które ukończyły lub przerwały przed laty szkolną naukę, a następnie podjęły ją na nowo, kontynuując jednocześnie pracę zawodową, przerywając ją na pewien czas lub też z różnych powodów rezygnując ( choroba, podeszły wiek ).
3 PODSTAWOWE FUNKCJE KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH
WYRÓWNAWCZA ( KOMPENSACYJNA) - funkcję tą pełni oświata dorosłych wtedy, gdy wyrównuje ona braki w podstawowym wykształceniu szkolnym ludzi dorosłych. Ma to miejsce np. na kursach dla analfabetów, w szkole podstawowej dla dorosłych, gdzie uzupełnia się wykształcenie uczniów w zakresie 6 klas, oraz w szkołach ponadpodstawowych dla dorosłych.
KSZTAŁCENIA, DOKSZTAŁCANIA I DOSKONALENIA ZAWOD.- jest ona realizowana głównie w formach pozaszkolnych, zawsze należała do bardzo ważnych. Jej rola wzrasta wraz ze wzrostem bezrobocia. Doskonalenie zawodowe dla utrzymania się na stanowisku pracy, przejście do zawodu niewiele różniącego się od poprzedniego czy przekwalifikowanie do innego zawodu to dla wielu osób w wieku aktywności zawodowej coraz większa konieczność.
ZASPOKAJANIA NIEKTÓRYCH POTRZEB WOLNOCZASOWYCH OSÓB DOROSŁYCH - potrzeby te związane są z aktywnością pozazawodową, poznawczą osób pracujących, a także innymi zainteresowaniami osób starszych. Są to z jednej strony osoby aktywne zawodowe i chcące wypełnić swój wolny czas, a z drugiej osoby starsze, ciągle aktywne intelektualnie, pomimo przejścia na emeryturę.
NAUCZYCIEL DOROSŁYCH
nauczyciel dorosłych powinien posiadać wszystkie pozytywne cechy osobowości wymagane od dobrego nauczyciela dzieci i młodzieży, a ponadto musi być bardziej gruntownie przygotowany pod względem merytorycznym,
powinien dobrze znać cechy ucznia dorosłego, jego możliwości uczenia się, a także i w miarę możliwości sytuację społeczną, w której ten uczeń się znajduje,
powinien posiadać wysokie kompetencje komunikacyjne, czyli określony poziom sprawności we wzajemnym przekazywaniu sobie różnych informacji przez osoby wchodzące ze sobą w różnego rodzaju interakcje, jest to umiejętność zrozumiałego dla odbiorcy i jednocześnie przekazywania własnych komunikatów innym oraz poprawnego odczytywania komunikatów, nadawanych różnymi kanałami przez inne osoby.
STRATEGIE KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH
STRATEGIE KSZTAŁCENIA - zbiór reguł określających jednoznacznie w konkretnej sytuacji, która pozwala w trakcie kształcenia, wybór określonego działania przez uczestników danego procesu kształcenia, w tym wypadku procesu kształcenia dorosłych.
RODZAJE STRATEGII KSZTAŁCENIA
STRATEGIA KLASOWO - LEKCYJNA
bezpośrednie nauczanie zbiorowe, podział uczniów na klasy, czas uczenia podzielony na lekcje ( 45-60min.),
sprawdzanie postępów, promowanie z klasy do klasy,
w kształceniu dorosłych strategia ta znajduje zastosowanie w szkołach dla pracujących: podstawowych, liceach ogólnokształcących, zawodowych i technikach,
2) STRATEGIA KURSÓW DOKSZTAŁCAJĄCYCH
forma dokształcania i doskonalenia zawodowego, bardzo różny czas trwania, od kilku dni czy tygodni do roku, a rzadko nawet do kilku lat,
kursy są różne, w zależności od kierunku kształcenia, celu, poziomu oraz organizatora,
istnieją kursy 1,2,3 stopnia honorowane świadectwami, np. kursy na prawo jazdy, kursy języków obcych,
wyróżnia się również kursy: przysposobienia zawodowego, doskonalenia zawodowego, kwalifikacyjne, politechniczne, dla potrzeb własnych, ogólnokształcące ( w tym dla analfabetów),
kursy stanowią formę ustawicznego kształcenia dorosłych,
3) STRATEGIA KSZTAŁCENIA ZDALNEGO
jest to kształcenie kierowane z dala, pośrednio przez nauczyciela i za pomocą środków jak korespondencja, podręczniki, emisje radiowe i telewizyjne, filmy, płyty, kasety, systemy telewizyjne, Internet, telefony, faksy,
całkowita swoboda dla ucznia, rzadki kontakt z nauczycielem,
rola nauczyciela polega na ustaleniu celów, treści i warunków przebiegu procesu dydaktycznego,
strategia zdalna obejmuje kształcenie korespondencyjne oraz kształcenie za pomocą środków masowego przekazu,
4) STRATEGIA SAMOKSZTAŁCENIA
samokształcenie jest to sposób osiągania wykształcenia poprzez działalność, której cele, treści i warunki i środki ustala sam podmiot,
samokształcenie może być realizowane jako w pełni autonomiczne, planowane, przeprowadzone i oceniane całkowicie samodzielnie przez podmiot uczący się, lub też częściowo wspomagane i kierowane z zewnątrz,
istnieje również samokształcenie kierowane, które polega na indywidualnym przyswajaniu wiedzy, umiejętności i nawyków czy też urabianiu cech charakteru, realizowanym głównie wysiłkiem uczącego się, ale również wspomaganym przez inną osobę, której kierownictwu poddał się uczący się,
o powodzeniu samokształcenia decydują: stopień motywacji tego podmiotu do opanowania wiedzy oraz stopień znajomości określonych technik samokształceniowych, a także i własnych predyspozycji,
5) STRATEGIA KÓŁ OŚWIATOWYCH
zasadniczą formą strategii jest koło lub zespół, uczestników łączy jakiś wspólny cel społeczny, cel ten jest realizowany poprzez studiowanie lub kształcenie się lub przez inną czynność, wymagającą od uczestników grupy wspólnej pracy umysłowej, grupa powstaje dla realizowania wspólnego celu, uznanego przez wszystkie osoby, członkowie są dobierani w pełni świadomie, koło oświatowe nie uznaje członków biernych,
koło oświatowe jest grupą zorganizowaną, a więc posiada przewodniczącego, wcześniej ustalony plan,
podział kół ze względu na treść: literackie, historyczne, geograficzne, przyrodnicze, astronomiczne,
ze względu na metodę pracy: koła wspólnego czytania, referatowe, dyskusyjne, eksperymentujące, samokształceniowe, a także łączące kilka z metod na raz,
6) STRATEGIA KSZTAŁCENIA ZA POMOCĄ ŻYWEGO SŁOWA
charakter kształcenia swobodnego, w trakcie którego nie sprawdza się umiejętności i wiadomości nabywanych przez słuchaczy, nie ma egzaminów ani świadectw, a jeżeli to tak, to mają charakter pamiątki a nie dokumentu,
bezpośrednie oddziaływanie nauczyciela na uczniów lub słuchaczy, zasadniczo poprzez słowo, potocznie „żywe słowo”,
działalność odczytowa, spotkania z interesującymi ludźmi, również kursy, które nie kończą się żadnym egzaminem,
7) STRATEGIA KSZTAŁCENIA ZA POMOCĄ SŁOWA DRUKOWANEGO
w tej strategii występuje najbardziej luźny związek pomiędzy podmiotem a przedmiotem oddziaływania, którym jest książka lub czasopismo o wybranej tematyce,
często taki proces jest związany z własnym zainteresowaniem lub też potrzebą praktyczną,
kształcenie to zależy od sprawności czytania i dobrego zrozumienia tekstu,
8) STRATEGIA DORADCZA
udzielanie przez specjalistę z danej dziedziny fachowych porad osobom ich oczekującym, doradztwo takie może funkcjonować w każdej dziedzinie działalności zawodowej,
doradztwo może mieć charakter indywidualny, grupowy lub środowiskowy.
PROCES KSZTAŁCENIA ( W. Okoń) - każdy proces kształcenia, a więc konkretny proces kształcenia dorosłych, albo zamiennie proces nauczania - uczenia się osób dorosłych, jest to zespół zdarzeń, w rezultacie których dochodzi u podmiotu tego procesu - ucznia - do określonych zmian w jego szeroko rozumianej wiedzy,
CELE KSZTAŁCENIA - są to najogólniej rzecz biorąc, świadomie założone skutki, które zamierza osiągnąć kierujący danym procesem kształcenia wobec jego podmiotu - ucznia, lub też, inaczej mówiąc, sensowne, świadome, z góry oczekiwane, planowe, zarazem konkretne efekty danego procesu kształcenia ( C. Kupisiewicz).
3 OBSZARY CELÓW KSZTAŁCENIA:
obszar pierwszy: cele merytoryczne, wiążą się problematyką merytoryczną konkretnego procesu kształcenia realizowanego w ramach kursu, studium itp.,
obszar drugi: cele, w ramach których należy rozwijać u słuchacza umiejętność analizy, syntezy, uogólniania itd., a ponadto wdrażanie go do samodzielnych i poprawnych analiz własnych doświadczeń, wyrabianie umiejętności ich sprawdzania i weryfikacji,
obszar trzeci: wyrabianie w uczniach dorosłych, choć nie tylko, umiejętności samodzielnego uczenia się, zdobywania wiedzy.
ZASADY NAUCZANIA DOROSŁYCH:
poglądowości,
- polega na bezpośrednim poznawaniu rzeczy i zjawisk, a nie zastępowanie ich opisami słownymi, jeżeli kontakt bezpośredni jest niemożliwy, to należy posłużyć się zastępnikami, np. dydaktycznymi środkami audiowizualnymi, zasada ta powinna być używana w toku podającym jak również w toku nauczania - uczenia się, ale jej formy powinny być dostosowane do właściwości psychofizycznych, zasobu ich doświadczenia , stopnia samodzielności, pomiarów zjawisk, formułowania poprawnych wyników.
przystępności,
- inaczej zwana jako zasada stopniowania trudności, czyli : należy przechodzenie od tego, co jest dla ucznia najłatwiejsze do trudniejszego, od tego co jest bliskie do tego co dalekie, od znanego do nieznanego, ważne jest uwzględnienie stopnia zaawansowania w nauce poszczególnych uczniów.
świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się,
potrzeba ciągłego aktywizowania ucznia poprzez wprowadzenie go w różne sytuacje problemowe i namawianie do ich samodzielnego rozwiązywania, ale pod opieką nauczyciela,
z zasady tej wynikają pewne reguły postępowania: nauczyciel ma poznawać zainteresowania uczniów i rozwijać je w taki sposób, by uwzględniały potrzeby społeczne, stawiać uczniów w sytuacjach wymagających od nich dostrzegania i wyjaśniania niezgodności między faktami a posiadaną wiedzą, stwarzać warunki do wdrażania uczniów w pracę zespołową,
trwałości wiedzy,
konieczność stosowania różnych zabiegów dydaktycznych, aby umożliwiło to trwałe zapamiętywanie poznanych treści i opanowanych umiejętności,
- najlepiej zapamiętywane są treści, które posiadają następujące cechy: prostą strukturę myśli, np. wykład polega na tym, że osią rozważań wykładowcy jest jedno zagadnienie, które zostanie rozwinięte w toku wykładu, zrozumienie i zapamiętanie zależy od stopnia konkretności treści, treści muszą być konkretne a nie abstrakcyjne, im bardziej odwołują się do doświadczeń, tym szybciej zostaną zapamiętane, ważne jest powtarzanie wielokrotne tez, bardzo korzystne jest używanie systematycznej kontroli wyników pracy uczniów i dokonywanie oceny tych osób.
operatywności wiedzy uczących się, wiązania praktyki z teorią,
zwraca uwagę na potrzebę nauczania wielostronnego, czyli obok metod nauczania - uczenia się opartych na przyswajaniu wiedzy, stosowane będą również metody kształcenia poprzez odkrywanie, przeżywanie i działanie praktyczne,
celem jest opanowanie wiedzy operacyjnej, a nie zapamiętywanie samych treści, ponieważ taka wiedza umożliwi im realizację różnych zadań, również życiowych.
wiązania praktyki z teorią
mówi ona o potrzebie przygotowania uczących się do racjonalnego posługiwania się wiedzą teoretyczną w różnorakich sytuacjach praktycznych,
związek teorii z praktyką w procesie kształcenia może być źródłem wiedzy o świecie, kryterium prawdziwości tej wiedzy, a także zespołem działań przygotowujących uczących się do świadomej działalności praktycznej,
zasada ta jest szczególnie ważna w dokształcaniu i kształceniu zawodowym, ponieważ myślenie osób dorosłych i ich doświadczenia w większym stopniu uwzględniają praktykę niż wywody teoretyczne, dlatego odwoływanie się do praktyki w nauczaniu dorosłych może bardzo dopomóc w zrozumieniu wielu istotnych dla nich treści,
kształtowania umiejętności uczenia się,
podstawa wdrażania uczniów do samodzielnego zdobywania wiedzy,
rozwijanie umiejętności uczenia się, poznawania i doskonalenia podstaw organizowania własnej pracy umysłowej i stosowania skutecznych metod nabywania wiedzy nazywane jest także doskonaleniem technik uczenia się,
składają się na nie umiejętności świadomego i samodzielnego planowania i organizowania pracy umysłowej oraz doskonalenia podstawowych metod nabywania informacji i rozwijania umiejętności tj.: obserwacja, korzystanie z różnych komunikatów audiowizualnych, podręcznika, wypowiedzi nauczyciela i współuczestników.
wykorzystywania doświadczeń dorosłych,
zwracanie uwagi na znaczne korzyści wynikające z możliwości nawiązywania, w toku kształcenia, również do bezpośrednich, indywidualnych doświadczeń innych uczących się osób, a nie tylko do wiedzy samego nauczyciela,
dorośli uczniowie posiadają zazwyczaj znacznie bogatsze doświadczenie życiowe,
doświadczenia te mogą być pozytywne jak również negatywne,
indywidualizacji i zespołowości,
kieruje uwagę na indywidualne możliwości uczących się dorosłych, a w związku z tym na problem wymagań i ocen, podkreśla też znaczenie zespołowości w uczeniu się,
różnice w indywidualnych możliwościach uczenia się powinny być rozpoznawane przez nauczyciela i stać się podstawą do różnicowania wymagań, jednocześnie należy zwracać uwagę na wysoką wartość zespołowego uczenia się,
dorośli są mniej niż dzieci chętni do tworzenia grup, dlatego trzeba w nich wyzwalać takie rozwiązania, ponieważ taka praca posiada dużą wartość dydaktyczną.
ustawiczności kształcenia,
wskazuje na istotę i potrzebę zachowania ciągłości i systematyczności w procesie kształcenia dorosłych w celu aktualizowania zdobywanej wiedzy, podnoszenia kwalifikacji, nadążania za rozwojem nauki i techniki, a przede wszystkim zapewnienia możliwości stałego rozwoju i wzbogacania osobowości,
zgodnie z tą zasadą praca oświatowa winna mieć charakter demokratyczny i być dostępna dla wszystkich,
edukacja dorosłych powinna charakteryzować się otwartością, czyli dostępnością do różnych programów i zakresów kształcenia bez ograniczeń, a także do form pomocy i opieki oświatowej.
systematyczności,
decyduje w istotny sposób o skuteczności świadomych poczynań ludzi i w procesie nauczania - uczenia się,
nauczyciel w pracy powinien uwzględniać reguły następujące: znać stan wiedzy uczących się i systematycznie do niej wracać, zaznajamiać uczniów z nowym materiałem dopiero po uprzednim podzieleniu go na punkty kolejno omawiane, wprowadzać powtórzenia nie tylko na początku lekcji ale również na końcu, musi również zwracać uwagę na formę wyrażania myśli uczniów.
METODY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH
wykład
- to systematyczne rozwinięcie jakiegoś tematu, ukazujące całość danego zagadnienia w powiązaniu z zagadnieniami pokrewnymi,
- istotny warunek to przejrzysta struktura, hierarchicznie uporządkowany zakres materiału oraz wyeksponowanie w poszczególnych obszarach tematycznych informacji najważniejszych, powiązanie ich z nimi wszystkich innych,
jest metodą kształcenia opartą na słowie, ale zalecane jest również używanie materiałów audiowizualnych, które dopomogą w zrozumieniu i przybliżeniu wykładanych treści zgodnie z zasadą poglądowości,
- ważny jest zrozumiały język, jasna struktura, dopasowanie do możliwości recepcyjnych słuchaczy tempo przekazywanych informacji,
metoda pokazu,
- ukazanie sposobów wzorowego wykonywania czynności, najczęściej manualnych, oraz odpowiedniego zachowania o postępowania w danych sytuacjach,
- pokaz ma łączyć się z odpowiednimi objaśnieniami nauczyciela, wskazującymi cel pokazu, przedstawiającymi ogólny kształt demonstrowanych czynności oraz nowe elementy prezentowanej pracy,
opowiadanie i opis,
- słowne przedstawianie przez nauczyciela rzeczy, faktów i zdarzeń, czy procesów; słowo winno być tu wzbogacone ilustracją audiowizualną, często są wykorzystywane w pracy doradczej,
pogadanka,
dialog nauczyciela z uczniami, nauczyciel zadaje pytania a uczniowie na nie odpowiadają,
ciąg logicznie ułożonych pytań doprowadza uczniów do przyswajania nowej wiedzy,
dzięki pogadance spotykają się elementy uczenia się przez przyswajanie z uczeniem się , czyli uczenie się problemowe,
metoda dyskusji,
polega na wspólnej intelektualnej pracy grupy uczestników nad rozwiązaniem interesujących tę grupę problemów, przy czym do rozwiązania tego dochodzą uczestnicy dyskusji przez wypowiadanie swoich poglądów, pomysłów, propozycji,
warunkiem jest kierowanie taką dyskusją i pilnowanie kultury języka, zachowania się wszystkich uczestników,
trzeba również taką dyskusję podsumować, dokonując syntezy prezentowanych stanowisk oraz rozwiązań,
dyskusja panelowa,
wymiana poglądów wokół z góry określonego problemu przez celowo dobrany zespół specjalistów, których ma łączyć wspólne zainteresowanie poglądów ale różnice w poglądach co do niego, co pozwala na konfrontację różnych spornych poglądów,
dyskusja jest prowadzona w obecności określonego audytorium, którego uczestnicy mogą zadawać pytania i zawierać głos,
konsultacje,
udzielanie porad w formie indywidualnej i grupowej uczącym się w przypadkach, gdy napotykają trudności w zrozumieniu określonych zagadnień,
podstawą i warunkiem skuteczności konsultacji jest zgłoszenie przez uczącego się konkretnego pytania,
metoda instruktażu,
występuje na drodze uczenia się przez działanie praktyczne, jest stosowana w praktycznej nauce zawodu lub doskonalenia zawodowego, a polega na wskazywaniu właściwego sposobu obsługi wybranych urządzeń lub też systemów,
jest stosowana w nauce księgowości, statystyki, obsłudze systemów komputerowych wreszcie prowadzenia samochodów i innych pojazdów,
metody laboratoryjne,
występują w odmianie tradycyjnej i problemowej,
tradycyjna metoda należy do metod podających i polega na wykonywaniu przez uczniów w pracowniach eksperymentów, mających na celu sprawdzenie słuszności podawanych im przez nauczyciela tez,
problemowa polega na polecaniu uczniom do samodzielnego rozwiązywania w pracowniach określonych problemów, często przez nich samych sformułowanych, ażeby w toku tej pracy mogli sami zdobyć nową wiedzę,
metoda ćwiczeń praktycznych,
ma zastosowanie tam, gdzie wyrabia się w uczniach przez wykonywanie ćwiczeń, umiejętności praktyczne i zawodowe,
dydaktycy wyróżniają następujące etapy kształtowania umiejętności: uświadamianie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności, sformułowanie reguł działania, wzorcowy pokaz nauczyciela, czynności uczniów kontrolowane przez nauczyciela, samodzielne ćwiczenia uczniów.
gier dydaktycznych ( w tym inscenizacja, metoda sytuacyjna),
inscenizacja - odgrywanie przez uczących się określonych ról na podstawie przygotowanej wcześniej sytuacji problemowej,
przygotowując dyspozycje dla każdego uczestnika gry trzeba określić jakie cele ma realizować w toku inscenizacji,
przebieg warto zarejestrować, ponieważ powinno się później przeprowadzić dokładną analizę, która ma rozpatrzyć zachowania poszczególnych uczestników,
metoda sytuacyjna - podobna do inscenizacji, obiektem analizy i oceny jest konkretna sytuacja, tyle że sytuację tą prezentuje się uczestnikom w opracowanym kształcie przez prowadzącego,
uczestników gry wprowadza się w jakąś konkretną sytuację,
sytuacja jest związana z jakąś instytucją, grupą, a jej istotą jest konkretny opis konfliktu, kryzysu czy awarii, dlatego niezbędne jest przygotowanie materiałów do dyspozycji, np. ekspertyz, planów, tablic, dokumentów, a przede wszystkim szczegółowych opisów sytuacji,
metoda przypadku
polega na rozpatrzeniu przez niewielką grupę uczestników opisu konkretnego zdarzenia przedstawionego im najlepiej na piśmie, następnie od uczestników wymaga się następnie odpowiedzi na kilka pytań dotyczących oceny zdarzenia lub też niektórych kwestii z nim związanych,
uczestnicy mają również prawo do stawiania pytań uzupełniających, bogacących ich wiedzę o przebiegu dyskutowanego zdarzenia,
burza mózgów
rodzaj techniki zespołowego, twórczego myślenia, polega na wspólnym poszukiwaniu różnego rodzaju rozwiązań problemu, postawionego przed uczestnikami gry przez osobę prowadzącą,
pomysły rozwiązań podają uczestnicy bez specjalnej kolejności, przy czym chodzi o to, żeby tych pomysłów było jak najwięcej, choćby najbardziej fantastycznych,
oceny dokonuje się dopiero po zakończeniu wszystkich propozycji,
mikronauczanie ( trening umiejętności społecznych)
do umiejętności społecznych zaliczamy np. umiejętności porozumiewania się i współpracy, dawania i otrzymywania poleceń, podtrzymywania więzi z innymi itp.,
większość form treningu umiejętności są to różne odmiany grania ról społecznych, granie ról polega na wypróbowaniu umiejętności społecznych ( poziomu kompetencji społecznych) uczestników poza sytuacją rzeczywistą,
trening obejmuje serie sesji, trwających od jednej do trzech godzin, zależnie od wielkości i wytrzymałości grupy,
w trakcie każdej sesji podejmowany jest jakiś aspekt umiejętności lub określony zasięg sytuacji problemowych,
metoda nauczania programowego
jest to metoda nauczania - uczenia się za pomocą odpowiednio przygotowanych tekstów,
teoretyczną podstawę nauczania programowego stanowią następujące metody ogólne: zasada małych kroków, natychmiastowego potwierdzenia odpowiedzi, indywidualizacji tempa uczenia się, stopniowania trudności,
do ekspozycji tekstów programowych służą tzw. podręczniki programowane oraz różnego rodzaju maszyny dydaktyczne, w chwili obecnej komputery,
KONTROLA I OCENA
Funkcje kontroli:
poznawcza,
dydaktyczna i metodyczna,
selekcyjna,
wychowawcza,
aktywizująca,
ROZWÓJ OŚWIATY DOROSŁYCH W POLSCE OD XVIII W. DO 1994 ROKU
początków nowożytnej oświaty dorosłych upatruje się rozwoju przemysłu i nauki, ważną rolę w stanowieniu celów wywierała filozofia oświecenia i związane z nią poglądy na społeczeństwo i państwo; stwierdzono, że Polska potrzebuje gruntownych reform, podjęto walkę z zacofaniem w pewnych dziedzinach, dopatrzono się potrzeby upowszechnienia oświaty również wśród rzemieślników i robotników,
na powstanie i rozwój oświaty na ziemiach polskich wpłynęły również tendencje narodowowyzwoleńcze, występowało naturalne dążenie do wyzwolenia się z zaborów i zachowania polskości,
ważną rolę w popularyzacji wiedzy i rozwoju oświaty dorosłych odgrywała KEN, działacze nie byli tylko rzecznikami ludowej oświaty elementarnej, ale i popularyzacji nauk ścisłych wśród robotników,
w 1767 roku Paweł Brzostowski stworzył i wyposażył pierwszy dom ludowy, który stał się ogniskiem życia społecznego i kulturalnego miejscowych chłopów,
w 1779 roku Józef Osiński prowadził zajęcia z fizyki z doświadczeniami, w legionach polskich żołnierzy analfabetów uczyli oficerowie oświatowi,
w 1812 roku Zenon Rościszewski wydał pierwszy elementarz skierowany do dorosłych pt.: „ Nauka czytania i pisania dla żołnierzy”
szczególną rolę pełniła oświata dorosłych w XIX wieku, chłopi polscy nie byli wówczas na ogół świadomi przynależności do narodu polskiego, łączyli polskość tylko z warstwą szlachecką, a sprawę państwa niepodległego zostawiali panom, to znaczy warstwie rządzącej,
chłopi w większości analfabeci, mało wiedzieli o swoim kraju i jego historii, z tych przesłanek rodziła oświata dorosłych w Polsce w XIX wieku, przez cały ten wiek oświata dorosłych była oświatą dla ludu, czyli oświatą ludową,
w 1872 roku w Poznaniu powstało Towarzystwo Oświaty Ludowej, a po jego likwidacji przez pruskie władze, w 1880 roku Towarzystwo Czytelni Ludowej, głównym ich zadaniem było prowadzenie działalności bibliotecznej nie tylko w dawnym zaborze pruskim, ale także w ośrodkach emigracji polskiej w Berlinie, Westfalii i Nadrenii, statutowym celem działalności było również „szerzenie pożytecznych, religijne uczucia ludu podnoszących i pouczających książek polskich”,
w 1857 roku powołano do życia istniejące do dziś Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, które skupiając polską inteligencję podejmowało działalność oświatową naukową, popularyzatorską i wydawniczą,
znaczącą rolę odgrywała również Biblioteka Raczyńskich, można więc tu mówić o wielokontekstowej działalności oświatowej dla dorosłych, od szkół po placówki pozaszkolne,
w 1879 roku w Galicji powstało Towarzystwo Ludowe Oświaty i Pracy, a w 1891 roku Towarzystwo Szkoły Ludowej, zajmowały się one zakładaniem szkół ludowych, działalnością biblioteczną, odczytową i teatralną,
na przełomie XIX i XX wieku w Galicji wraz z rozwojem gospodarczym następowało organizowanie systematycznej działalności oświatowej, problemy pozaszkolnej oświaty były włączone do zadań podejmowanych przez powstające nowe organizacje społeczne, gospodarcze i polityczne,
stwierdzono, że problematyki edukacyjnej nie należy ograniczać do zagadnień szkolnych i wskazywano na znaczenie pozaszkolnej pracy oświatowej, oświata pozaszkolna traktowana była w ramach galicyjskiej demokracji socjalnej, jako ważny czynnik wszechstronnego rozwoju indywidualnego jednostki, praca oświatowa bardziej istniała w kategorii inspirowania niż kierowania,
w XIX wieku w Polsce szczególne piętno wywarły na pracy oświatowej warunki ustrojowe, w zaborze rosyjskim powstały wówczas takie organizacje jak Polska Macierz Szkolna i Uniwersytet dla wszystkich w Warszawie,
w 1817 roku Filomaci w Wilnie pierwsi zorganizowali ruch samokształceniowy, w Wielkopolsce w tym czasie pod zaborem pruskim powstawały polskie stowarzyszenia oświatowe i wydawano także czasopisma,
szczególną rolę przywiązywano do różnych poradników dla samouków, w Warszawie ukazywał się „Poradnik samouków” którego autorami byli humaniści, przyrodnicy i matematycy,
przyczyny polityczne obok gospodarczych wzmagają rozwój oświaty dorosłych na przełomie XIX i XX wieku, w 1990 roku w Pszczelinie pod Warszawą powstaje pierwszy uniwersytet ludowy z internatem, nadal rozwija się silnie ruch wydawniczy na rzecz oświaty dorosłych,
w 1899 rok socjaliści wydają pierwsze czasopismo andragogiczne pt. „Wiedza dla wszystkich”, nieco później powstaje „Przewodnik oświatowy”, następnie dwutygodnik „ Poradnik dla czytających książki”,
Analiza całokształtu działalności pracy oświatowej na ziemiach polskich pod zaborami prowadzi do kilku wniosków:
w warunkach niewoli praca oświatowa ukierunkowana była głównie na ochronę języka i kultury ojczystej,
popularyzacja historii miała się przyczyniać do powstania nowego narodu polskiego,
czynnikiem ożywiającym i aktywizującym działalność oświatową był ruch rewolucyjny w 1905 roku,
można mówić o ideowym zróżnicowaniu pracy oświatowej od rewolucyjnego zabarwienia do religijnego a nawet zachowawczego,
praca oświatowa pod zaborami sprawiła, że powstające państwo polskie mogło nawiązać do ideowego i organizacyjnego dorobku sprzed zaborów.
Odmienny nieco charakter miała oświata dorosłych w okresie drugiej Rzeczypospolitej ( 1918-1939)
w roku 1919 powstaje Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych, które później przemienia się w Instytut Oświaty Dorosłych,
w 1929 Instytut opracowuje osobne programy szkół powszechnych dla dorosłych i osobne dla młodzieży pracującej, uwzględniające istniejącą wówczas wiedzę psychologiczną, w programach zwracano uwagę na potrzeby i zainteresowania tych grup osób, zapoznając ich z całokształtem życia gospodarczego, społecznego i politycznego Polski, na tle stosunków międzynarodowych, w tym czasie również wzrasta liczba powszechnych uniwersytetów, w środowisku wiejskim powstawały uniwersytety ludowe,
rozwijają się także badania nad oświatą dorosłych, których głównym przedmiotem badań były: analfabetyzm, czytelnictwo, metody pracy oświatowej z dorosłymi, ich postawy, kultura, samokształcenie czy formy pracy uniwersytetów oraz szkół dla dorosłych,
ukazywało się również kilka miesięczników poświęconych problematyce kulturalno - oświatowej, „Polska oświata Pozaszkolna” czy „Praca Oświatowa”,
oświatę pozaszkolną w tym okresie charakteryzuje bogactwo form i metod działania, wysoki poziom prac teoretycznych i wartościowe piśmiennictwo, należy też zwrócić uwagę na znaczące zróżnicowanie ideowo polityczne działalności - oświatowej, od socjalizmu po radykalizm ludowy,
w okresie II wojny światowej oświata dorosłych miała tajny charakter, w grudniu 1939 roku powstała Tajna Organizacja Nauczycielska, a w 1940 Tajny Departament Oświaty i Kultury, w ramach departamentu działał Wydział Oświaty Dorosłych, głównym celem tych organizacji było kształtowanie ducha narodowego, organizowanie oświaty w postaci tajnych kompletów nauczania na różnych poziomach, działały również w konspiracji amatorskie zespoły teatralne, drukowano nielegalnie polskie książki i czasopisma, rozwijało się samokształcenie, działalność była również prowadzona w jenieckich obozach,.
ROZWÓJ OŚWIATY DOROSŁYCH W POLSCE PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ
polityka oświaty dorosłych w Polsce po II wojnie wskazuje iż w formułowaniu celów i zadań nadrzędnych były interesy państwa, w mniejszym zaś stopniu społeczności lokalnych i żyjących w nich ludzi dorosłych,
do podstawowych zadań oświaty należało głównie pozyskanie społeczeństwa do socjalistycznych przemian społeczno - gospodarczych, a także zintegrowanie kulturowe szczególnie na ziemiach zachodnich ludności wysiedlonej ze wschodnich terenów II Rzeczypospolitej, podstawowym warunkiem była likwidacja analfabetyzmu,
w rozwoju oświaty po II wojnie wyróżniamy wiele okresów czy etapów,
okres pierwszy ( 1944-1948) kontynuacja przedwojennych form edukacji dorosłych,
okres drugi ( 1949-56) działalność oświatowa centralnie planowana, likwidująca wszelkie regionalne odmienności w tym zakresie, następuj tu również upolitycznienie działalności,
okres trzeci ( 1956-70) ogólna demokratyzacja stosunków społecznych w Polsce, w tym czasie rozwija się niezależna oświata, przy czym lata 1968-70 to nowy okres oświaty dorosłych, gdzie mamy do czynienia z rozziewem między poziomem wykształcenia, treścią pracy i warunkami bytu, co sprawiło, że ludzie dorośli stracili wiarę w sens ciągłego podwyższania swoich kwalifikacji i wykształcenia,
okres czwarty ( 1980-1981) wybuch różnych pozapaństwowych form oświaty dorosłych,
w ramach nurtu ludowego żywiołowo odradzały się dawne uniwersytety ludowe, odwołujące się do założeń przedwojennych,
po roku 1948 oświata dorosłych przestała być działalnością prowadzoną przez regionalne towarzystwa oświatowe czy pojedynczych ludzi, stała się jedną z dziedzin inspirowanych i rozwijanych przez państwo, nastąpiło zinstytucjonalizowanie edukacji dorosłych,
powstaje system edukacji dorosłych, początkowo jest on zamknięty oparty o wielkie ogólnokrajowe instytucje,
głównym zadaniem oświaty było wyjaśnianie sensu demokracji ludowej i socjalizmu, wywołanie zaufania i przekonania do nowego ustroju, „ idea wychowania całego narodu w duchu socjalistycznej wspólnoty”,
program władzy ludowej miał na celu: tworzenie nowej inteligencji socjalistycznej, zapewnienie wszechstronnego rozwoju człowieka, żyjącego i pracującego w kraju budującym socjalizm, rozszerzenia podstaw wykształcenia ogólnego poprzez tworzenie podstaw naukowego światopoglądu, zdobycie zawodu, podnoszenie kwalifikacji,
odmienny charakter przybierała oświata w latach 60, zaczęto dowodzić, że oświata dorosłych jest ważnym czynnikiem ekonomicznego rozwoju, a wykształcenie ważnym czynnikiem determinującym karierę, a więc głównym celem staje się orientacja na karierę i pragmatyzm,
w latach 70 oświata uległa niewielkim zmianom, w programach zauważamy brak powiązania między kształceniem, działalnością człowieka i warunkami życia, oparcie gospodarki na nieracjonalnych zasadach degradowało wśród dorosłych chęć podnoszenia kwalifikacji i znaczenie wykształcenia, spadek edukacyjnej efektywności,
przełom lat 80 wykazał, że instytucje oświatowe nie przystawały funkcjonalnie do stopnia złożoności, niedoborów ich społecznego i kulturalnego otoczenia,
organizowane były przez Instytut Kształcenia Zawodowego konferencje o zasięgu europejskim, jednak ich efekty nie wykraczały poza środowisko akademickie, nadal zaznaczała się niewydolność instytucji oświatowych, postanowiono więc przewartościować cele edukacji dorosłych, budowano je zgodnie z uznawanymi społecznie wartościami i potrzebami człowieka,
wyróżnia się z tego okresu takie cele jak: utrwalanie pokoju na świecie i rozwijania wzajemnego zrozumienia i współpracy między narodami, rozwinięcie krytycznego zrozumienia problemów współczesnego świata, uświadamianie i rozpowszechnianie form wzajemnego porozumienia i solidarności w środowisku rodzinnym, lokalnym itp., rozwinięcie umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy i kwalifikacji oraz skłonności do postaw powodujących wzbogacenie osobowości.
12