ZESTAW 14 C, PYTANIE 42

Sytuacja języka polskiego w poszczególnych zaborach (zabór pruski).

W zaborze pruskim germanizację rozpoczęto od powolnej likwidacji szkół średnich. Po dwóch zaborach z 24 szkół średnich zostało tylko 8 polskich, a w pozostałych wprowadzono niemiecki język wykładowy i zatrzymano tylko tych nauczycieli, którzy umieli po niemiecku. Po wsiach i miastach założono wiele szkółek elementarnych, w których uczono z polsko-niemiecki ,,lesebuchów”(czytanek). Germanizacji zaczęły podlegać również administracja, sądownictwo, powiaty (,, wszystkie czynności tych regencyjów w języku niemieckim mają być prowadzone”)

Na uwagę zasługuje teren śląski, na którym germanizacja była najsilniejsza, ponieważ- teren ten, już przed rozbiorami znalazł się pod panowaniem pruskim. Język niemiecki musiał funkcjonować w kościele, szkole, życiu publicznym. Duchowni nie mogli pełnić swoich funkcji jeżeli nie umieli mówić po niemiecku( mieli rok na to, by nauczyć się języka, po tym okresie jeżeli go nie opanowali w stopniu komunikatywnym nie mogli kontynuować swojej pracy, byli usuwani ze stanowisk).Kandydaci do klasztorów męskich i żeńskich musieli znać bardzo dobrze niemiecki, w przeciwnym razie nie byli przyjmowani. Rdzenni polscy nauczyciele byli wyrzucani ze szkół. Na ich miejsce przychodzili tacy, którzy umieli rozmawiać po polsku i niemiecku, a co za tym idzie, byli zdolni uczyć młodzież po niemiecku. Przygotowaniu przydatnych nauczycieli służyły szkoły i seminaria w Raciborzu, Rudach, Głogówku. Naukę pisania i czytania opierano na podręcznikach polsko- niemieckich, które były wybitnie antypolskie. Mimo straszenia grzywną (w momencie mówienia po polsku), ludność polska buntowała się przeciwko germanizacji. Szczególnie w kręgach rodzinnych mówiono po polsku, przez co dzieci (wg zaborców) nie mogły się do końca wprawiać w mowę niemiecką i nie odnosiły tak owocnych sukcesów, jakie oni przewidywali.

ZESTAW 17 B, PYTANIE 50

Czasopisma językowe w XX wieku.

Rozwój prasy z czasem stawał się coraz większy:

1896 r.-354 czasopisma,

1905-około 1000 czasopism,

1925- 1700 czasopism.

Ośrodkiem szczególnie rozwiniętego czasopiśmiennictwa była Warszawa. Większe i mniejsze miasta prowincjonalne miały własną prasę codzienną i okresową. Jej odbiorcą był przeciętny czytelnik miejski, chłop, robotnik, rzemieślnik, itd. Był tematyczny podział prasy:

-literatura, nauka i sztuka liczyła ok. 100 czasopism,

-związki zawodowe- 90,

-rolnictwo-50,

-sport-50,

-medycyna-30,

-handel i przemysl-30,

-ekonomia, teatr, muzyka, film- po 15

- kobieta- 15.

Najbardziej znane czasopisma:

-,,Język Polski” wychodził w latach 1913, 1914, 1916. Od 1919r. wznowiono wydawanie czasopisma przez redaktora R. Zawilińskiego. ,, Język polski” stał się organem Komisji Języka Polskiego Akademii Umiejętności. Cel czasopisma: miało szerzyć zrozumienie dla zjawisk językowych, ma zespalać jak najwięcej czytelników i miłośników dla dobra mowy ojczystej, będzie zaznajamiać ogół z wynikami prac naukowych. W to czasopismo włączone też było Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego na czele z Nitschem, Łosiem i Rozwadowskim.

-,,Poradnik językowy'' w 1932 Towarzystwo Krzewienia Poprawności i Kultury Języka Polskiego pod kierownictwem Kryńskiego, Szobera, Doroszewskiego przejęli to pismo. Cel pisma: praktyczny akcja językowa zwrócona przede wszystkim do nauczycieli szkół powszechnych, średnich, pismo chciało koordynować nauczanie języka polskiego na wszystkich stopniach od szkoły powszechnej po uniwersytet oprócz tego chciało stać się trybuną dla tych osób które mają wątpliwości i chcą udoskonalać swój język.

Piśmiennictwo lat 1910-1939 było dziełem różnych ugrupowań literackich, kształtowało się wedle różnych programów artystycznych, realizowało rozmaite zasady, tendencje, postulaty zarówno treściowo-ideologiczne jak formalne, językowe i stylistyczne, wersyfikacyjne itd.

-,,Museion” miesięcznik, 1912, Ludwik Hieronim Morstin, Władysław Kościelski, cel: umiłowanie piękna klasycznego w artystycznej kulturze narodowej

-,,Skamander”(1920-1928,1935-1939) Julian Tuwim, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Józef Wittlin, Maria Pawlikowska- Jasnorzewska.

-,,Zwrotnica” 1922-1927

-,,Linia” krakowska 1931-1933

-,,Żagary” wileńskie 1931-1932

-,,Nowa Sztuka” 1921-1922

-,,Almanach Nowej Sztuki” 1924-1925

ZESTAW 4C, PYTANIE 12

Pierwsze gramatyki napisane po polsku.- informacje z Internetu, bo nie mogłam znaleźć tego u Klemensiewicz.

Na początku doby nowopolskiej pojawiają się podręczniki i gramatyki języka polskiego.

1. Podręczniki.

Pierwszą gramatyką dla Polaków jest podręcznik Walentego Szylarskiego ,,Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest gramatyka języka polskiego.” Ale jest to rzecz słaba, dlatego na pierwszym miejscu co do wartości stawiane jest dzieło Onufrego Kopczyńskiego ,,Gramatyka dla szkół narodowych w trzech częściach, dla klas I- III” (ogłoszona w latach 1778-1783). Kopczyński napisał też „Elementarz dla szkół parafialnych narodowych `'(1785) a także ,,Nauke pisania i czytania”.

Kopczyńskiego skłoniło do zajęcia się gramatyką przede wszystkim miłość do ojczyzny i narodu, a także niedostatek na polu gramatycznym. Do pracy autor przygotowywał się sumiennie czytał: dzieła o języku Platona, Arystotelesa, Bacona, Kartezjusza, Locke'a, Marsais. Szukał związku między gramatyką, logiką i retoryką, zadanie swoje widział w gruntownym rozumowaniu o języku.

Gramatyka Kopczyńskiego nie ma wartości naukowej. Spostrzeżenia i twierdzenia autora są w wielu wypadkach pozbawione jakiejkolwiek naukowej podstawy, np.: twierdzenie, że zaimki męskie mają zakończenie na -i, -n, -w, -sz, -j, np. jaki, ten, ów, nasz, mój. Albo narzucanie Polakom XIX wieku we wzorcu odmiany czasownika form liczby podwójnej. Albo takie etymologie, że Sandomierz to San domierza do /Wisły, a Warta to warta, czyli straż, aby hołota niemiecka nie wchodziła dalej do Polski.

Praca Kopczyńskiego jest pierwsza i najlepszą wówczas pracą nad językiem. Ma wartość historyczną i społeczną- okres niedoli- język uznano za skarb narodowy.

Kopczyńskie utworzył wiele terminów gramatycznych, np. imiesłów, przyimek, ale przede wszystkim zaimek rzeczowny i przymiotny.

Gramatyka dla szkół narodowych i Nauka pisania i czytania mają duże zalety dydaktyczne, min. Porady dla nauczyciela, tok indukcyjny, jasność wykładu. Ważne jest też to, że po raz pierwszy Polak pisze gramatykę dla Polaków aby przyczynić się do najlepszego opanowania mowy ojczystej.

Na niedostatkach pracy Kopczyńskiego poznał się Józef Mroziński. Z zawodu był wojskowym, badaczem stał się przez przypadek- Bentkowski wytknął mu liczne błędy językowe w pracy pt. Oblężenie i obrona Saragossy. Tak zaczęła się praca Mrozińskiego.

Mroziński był bardzo oczytany: znał gramatyków starożytnych, wielu francuskich, angielskich i niemieckich, znał gramatyków polskich od Zaborowskiego do jemu współczesnych, czytał zabytki staropolskie.

Obserwował rzeczywisty język współczesny- język mówiony. Zbierał materialy i na ich podstawie formułował tezy i twierdzenia. Dążył do rozumowego uchwycenia zasad struktury językowej. W 1822r w Warszawie ogłasza pierwsze zasady gramatyki języka polskiego. Usiłuje ująć fonetyczny system i rolę funkcjonalna głosek i ich wymian we fleksji. Mroziński posługuje się czymś w rodzaju pisowni fonetycznej.

Mrozińskiego trzeba uznać za pierwszego nowoczesnego gramatyka polskiego.

Inni badacze języka polskiego to :

· Mrongowiusz- pierwszy badacz kaszubszczyzny

· Józef Królikowski- napisał dzielo pt. Prozodia polska, czyli o śpiewności i miarach języka polskiego z przykładami w nutach muzycznych, 1821r.

· Jerzy Samuel Bandtkie- ogłosił szereg najdawniejszych zabytków polszczyzny. Napisał też słownik, ale były tam wyrazy samowolnie tworzone przez autora.

2. Gramatyki.

Większość z nich utrzymana jest na poziomie elementarno- popularnym i wybitniejszej wartości nie mają. Ale na osobna wzmiankę zasługuje kilku pracowników.

· J. N. Deszkiewicz- napisał Rozprawę o języku polskim i o jego gramatykach, 1843r. w 1848 napisał gramatykę języka polskiego.

· Józef Muczkowski- 1836 ogłosił Gramatykę języka polskiego.

· Dobromysł Łazowski- autor tekstów: Gramatyka języka polskiego krytycznie rozbiorowa, Gramatyka języka polskiego i przypisy do starszej literatury polskiej, Pierwsze zasady gramatyki języka polskiego.

· Feliks Żochowski- Mownia języka polskiego, 1852.

· A. Morzycki- Rys gramatyki języka polskiego, 1857

· S. Gruszyński- Nauka o zdaniu, 1861, autor podkreślał tu ważność języka ojczystego jako podstawy wykształcenia językowego.

· Michał Wiszniewski- Myśli o ukształcaniu siebie samego, autor sprzeciwia się temu, by naukę języka w ogóle, a zwłaszcza ojczystego zaczynać od gramatyki.

Twórczość naukowa w dziedzinie języka polskiego w granicach całej omawianej epoki. Najwcześniejszym objawem językoznawczego zainteresowania się polszczyzną jest praca Ignacego Rakowieckiego pt. Rys historyczny zwyczajów, obyczajów, Religii, praw i dawnych słowiańskich i słowiańsko- ruskich narodów, 1820. Autor zaleca poznanie staro-cerkiewno-slowiańskiego.

· Hipolit Cegielski- rozprawa O słowie polskim, 1852

· Henryk Suchecki- Przegląd form gramatycznych języka staropolskiego, 1871, zagadnienia z zakresu języka polskiego, 1871. Suchecki pierwszy wprowadził do programu uniwersyteckiego ćwiczenia dla kandydatów na nauczycieli języka polskiego w szkole średniej.

Wielki postęp oznaczają prace Antoniego Małeckiego: Gramatyka języka polskiego i Gramatyka historyczno- porównawcza języka polskiego, 1879. Małecki wydał tez Żywot św. Błażeja, 1864 i Biblię królowej Zofii,1871.

· Lucjan Malinowski- daje on początek polskim badaniom dialektologicznym, dzieło np. Ślady dialektyczne w oznaczaniu samogłosek nosowych w kilku zabytkach języka polskiego wieku XV i XVI, 1880.

· Antoni Kalina- jako pierwszy zmierza do historycznego ogarnięcia przemian w systemie polskim gramatycznym- Historia języka polskiego, t. I. Formy gramatyczne języka polskiego do końca XVIII

· Adam A. Kryński- ma duże zasługi jako organizator pracy naukowej, zakładał też Wielką encyklopedię powszechną ilustrowaną- umieścił tu przeszło 100 artykułów z zakresu językoznawstwa. Współpracował przy Słowniku warszawskim. Napisał tez Gramatykę języka polskiego, 1897

· Antoni Krasnowolski- pierwszy badacz składni polskiej w dziele Systematyczna składnia języka polskiego. Działa głównie w kierunku praktyczno- normatywnym, np. Słowniczek frazeologiczny.

· Władysław Nehring- daje podstawę badaniom nad zabytkami staropolskimi

· Aleksander Bruckner- ogłosił i zbadał zabytki starej polszczyzny, wśród których na pierwszym miejscu znajdują się Kazania świętokrzyskie,1895. Inne dziela to: dzieje języka polskiego, walka o język.

· Jan Baudouin de Courtenay- badał języka jako twór psychosocjalny. Napisał Charakterystykę psychologiczną języka polskiego, a także Zarsy historii języka polskiego.

· Jan Michał Rozwadowski- jeden z największych polskich lingwistów. Interesował się dialektologią O zjawiskach i rozwoju języka.

· Jan Łoś- rozwijał działalność w trzech kierunkach: historia języka- Gramatyka polska. I. Głosownia historyczna, składnia- składnia zdania, przygotowywanie materiałów do Słownika staropolskiego.

· Kazimierz Nitsch- uczen dialektologicznej szkoły Malinowskiego, zajmował się poznaniem mowy ludu polskiego, np. Próba ugrupowania gwar polskich, Mowa ludu polskiego, Polska fonetyka międzywyrazowa. Pierwszy syntetyczny zarys dialektologii polskiej dał w 1915r w rozprawie Dialekty języka polskiego w Encyklopedii polskiej. Wydal też część Atlasu językowego polskiego Podkarpacia.

· Stanisław Szober- wydał Gramatykę języka polskiego, jest to najpełniejszy systematyczny obraz gramatycznej struktury współczesnej polszczyzny wykształconej. Szober interesował się też dydaktyką języka polskiego- zasady nauczania j. polskiego w zakresie szkoły powszechnej i gimnazjum niższego. Interesował się też poprawnością i kulturą językową- artykuły w Języku polskim.

W dobie międzywojennej działają także : Witold Doroszewski, Mieczysław Małecki, Zdzisław Stieber, Stanisław Rospond, Witold Taszycki- oni zajmują się głównie onomastyką i topomastyką.

Mikołaj Rudnicki, Tadeusz Lehr- Sławiński i Tadeusz Milewski- badają stanowisko j. polskiego wśród innych słowiańskich.

W dziedzinie składni- Zygmunt Rysiewicz, Stanisław Urbańczyk.

ZESTAW 2A, PYTANIE 4

Epoka przedpiśmienna w historii polszczyzny.

Jak to wszystko się zaczęło?

Język indoeuropejskijęzyk prasłowiański (IV-VIII w. n.e.)język słowiańskijęzyk zachodniosłowiański: polski

Na rozwój języka polskiego największy wpływ miało tworzenie państwa polskiego i przyjęcie chrztu w 966r. przez Mieszka I. Od 966 do 1136 r. nie pojawiły się żadne teksty, które utrwaliłyby okres przedpiśmienny. Chrześcijaństwo zabezpieczyło organizację państwa. Po przyjęciu chrztu zaczęła rozwijać się kultura, świadomość wspólnoty narodowej, język. Państwo polskie było chronione przed naporem niemieckim, który sobie zdobywał uznanie na Zachodzie pozorami propagandy chrystianizmu wśród pogańskich Słowian. Bliskie stosunki kulturalno-religijne z Czechami dostarczały gotowe wzory językowe. Powstający język, który był używany tylko w ośrodkach administracyjno-urzędowych teraz zaczyna wchodzić powoli na dziedzinę kultu, liturgii, wychowania religijnego.

Zmiany w systemie gramatycznym-doba prasłowiańska:

-przegłos lehicki,

-przegłos polski,

-zanik jerów,

-zanik sonantów,

-przestawka.

Ze słownictwa prasłowiańskiego zachowały się wyrazy :

- z zakresu życia duchowego, np.: duch, dusza, rozum, wiara, nadzieja

-z zakresu wierzeń religijnych i etyki, np.: Bóg, czart, bies

-dotyczące poglądów na świat i życie: byt, życie, śmierć

-przymiotów i wad duchowych człowieka: dobry, zły, mądry

-przyrody martwej i żywej: ziemia, góra, dół, glina

-pór dnia i roku, pogody i opadów

-nazywające roślinność: dąb, buk, osika

-odnoszące się do życia gospodarczego i rodzinnego: ojciec, matka, len, konopie.

ZESTAW 14 A, PYTANIE 40

Chronologia genezy polskiego języka ogólnego i literackiego wg obrońców 2 hipotez (wielkopolskiej i małopolskiej).

Język polski narodowy wyodrębnia się i określa w pozycji do innych języków narodowych. Jest to język pewnego określonego etnicznie zbiorowiska z właściwym sobie i niepowtarzalnym systemem gramatycznym i słownictwem. Język jest najważniejszą z cech narodu jako historycznie wytworzonej i trwałej wspólnoty ludzi. Jego odmiana narodowa powstała jako rezultat wielowiekowej ewolucji języka narodowościowego.

Istniały dwie odmiany języka narodowego : ogólny i regionalny. Język ogólny rozumiemy w sensie dynamicznym, ewolucyjnym , jako z wolna , stopniowo kształtującą się odmianę języka wspólnego rozszerzającym się kręgom ludności. Język regionalny zaś to język chłopów polskich, starszego i najstarszego pokolenia. Jest on silnie zróżnicowany terytorialnie. Język ogólny rozpada się na dwie podstawowe odmiany : potoczny język mówiony i język pisany tzw. literacki.

Obie odmiany języka ogólnego mają charakter ogólnonarodowy, co jest wynikiem długiego rozwoju historycznego i wzajemnego zmiennego oddziaływania na siebie tych dwu odmian. Ogólny język mówiony określany jest mianem dialektu kulturalnego, który wykształcił się wcześniej niż odmiana literacka. Język literacki podlegał nie tylko normą poprawności gramatyczno-leksykalnej - i to ściśle ujętym i przestrzeganym niż w odmianie mówionej - ale tez stylistycznym dyrektywom doboru środków językowych dla określonego typu wypowiedzi pisemnej ( artystycznej, naukowej, dydaktycznej itd. ). Obie te odmiany są wytworami historycznej ewolucji. Można ją podzielić na dwie fazy. Pierwsza to faza powolnego powstawania języka narodowego na zróżnicowanej podstawie dialektycznej. Rezultatem tej fazy jest powstanie języka ogólnego i jego pierwotnych odmian. Druga faza to okres powolnego, lecz stałego przekształcania się języka mówionego zgodnie z potrzebami danego społeczeństwa.

Istnieją dwa stanowiska odnoszące się do pochodzenia języka ogólnego, a w szczególności jego odmiany pisanej- literackiej: teoria wielkopolska i małopolska. Przypuszczać można, że język literacki powstał około wieku XIV- gdy pojawiły się pierwsze zabytki języka polskiego - Bogurodzica, Kazania świętokrzyskie, Kazania gnieźnieńskie, Psałterz floriański. Proces organizowania się języka ogólnego, zwłaszcza jego odmiany literackiej postępuje w XV wieku.

Na rozwój języka ogólnego - mówionego i pisanego - wpływ miał ośrodek kościelny. Wiele przemawia za tradycyjną przewagą dialektu wielkopolskiego, nie można jednak wykluczać użycia języka miejscowego ( nie wielkopolskiego) dla potrzeb piśmiennictwa kościelnego. Szkoła nie odgrywała pokaźnej roli w procesie organizowania się języka ogólnego. Do dziś badacze zastanawiają się jednak nad dialektologicznym pochodzeniem języka ogólnego - szczególnie pisanego.

W 1883 roku A .Kalina sformułował i uzasadnił jako pierwszy hipotezę wielkopolską, jego myśl kontynuował w roku 1897 Kryński, w 1900 roku Dobrzycki. Szczegółowo rozwinął i uzasadnił ją K. Nitsch w latach 1910-1913. Hipoteza wielkopolska opiera się na wynikach dialektologii, które rekonstruują stan przedzabytkowej polszczyzny na podstawie nowych faktów gwarowych. Jako dowód upatruje się tu szczególnie warstwę gramatyczno-fonologiczną. Za wielkopolską podstawą języka ogólnego opowiadają się badacze tacy jak: Lehr- Spławiński, Łoś, Rospond, Urbańczyk, Rudnicki, a także (choć w mniejszym stopniu) Kuraszkiewicz, Stieber i Klemensiewicz.

Związek hipotezy małopolskiej znajdujemy u Dmochowskiego, Brucknera, Szober. Najlepiej argumentującymi badaczami popierającymi tezę małopolska byli jednak Milewski i Taszycki. Wedle tej hipotezy język literacki powstał na podłożu dialektu kulturalnego. Można rozróżnić kulturalny dialekt religijny, kancelaryjny i poetycki. Pierwowzorem polskiego dialektu kulturalnego był według nich pomocniczy język kościelny, który się polonizował dopiero w XIII wieku. Kościelny dialekt kulturalny występował w 4 odmianach : wielkopolskiej, mazowieckiej, północnomałopolskiej i środkowomałopolskiej. Język literacki rozwija się dopiero w 1 poł. XVI wieku, głównie za sprawą drukarzy oraz wykształconego środowiska Krakowa. Na tej podstawie rozbudowano ogólny dialekt kulturalny. System fonetyczno- morfologiczny staropolskiego języka pisanego jest czysto małopolski, wpływy dialektu wielkopolskiego ograniczały się ,jeśli już , tylko do słownictwa.

Konfrontując obie tezy można dojść do wniosków:

· Mazurzenie zaczyna się około wieku XII i trwa do XIV włącznie. Brak mazurzenia w języku ogólnym ( w tym też literackim) należy odbierać jako objaw działania normy językowej, która się ustaliła na podstawie dialektu wielkopolskiego przy zewnętrznym poparciu języka czeskiego.

· Brak wymiany - ch w -k w języku ogólnym można uznać za objaw starego wpływu wielkopolskiego.

· Brak wymiany chw- na f- w języku ogólnym można interpretować jako objaw działania normy, która powstała na podstawie prawidłowości wielkopolskiej.

· Zbieżność wymowy rz i ż jest objawem średniowiecznych wpływów dialektu wielkopolskiego

· Postać ściągnięta bać się wskazuje na tezę małopolską

· Przewaga -sko nad obocznym -sk to objaw dialektu wielkopolskiego

· Przewaga -in nad obocznym -ino to objaw dialektu małopolskiego

· Obecność formantu - isty wskazuje na łączność z d. małopolskim

· Szerzenie się końcówki msc. L. Mn. -och to wpływ dialektu małopolskiego.

· Przewaga spójnika iże nad eże - objaw d. wielkopolskiego

· Przewaga trzymać nad dzierżyć - wpływ tradycji wielkopolskiej.

Duży wpływ na rozwój języka ogólnego miała dialektologia historyczna. Materiałową podstawę dialektologicznej charakterystyki języka literackiego w pierwszej fazie rozwojowej powolnej integracji regionalnych gwar piśmiennych stanowią zabytki :

· wielkopolskie : Kazania gnieźnieńskie ( koniec XIV wieku)

· środkowomałopolskie: Psałterz floriański (koniec XIV w.), Żywot Błażeja ( XIV/XV wiek) , Psałterz puławski (XV wiek)

· północnomałopolskie: Kazania świętokrzyskie ( połowa XIV wieku), Psałterz floriański ( XV wiek), Biblia szaroszpatacka (XV wiek)

· mazowieckie: Kodeks Świętosława z Wocieszyna (1449), Rozmowy mistrza ze śmiercią i Skarga umierającego ( XV wiek), Legenda o św. Aleksym (koniec XV wieku).

Bardzo cennym źródłem dialektologii historycznej są także roty przysiąg od schyłku wieku XIV. Pojawiły się różne poglądy na temat udziału poszczególnych cech dialektycznych w najstarszych zabytkach języka polskiego. Taszycki twierdził , że można stwierdzić w jakim dialekcie powstał dany zabytek na podstawie zawartych w nim cech dialektalnych. Urbańczyk sądzi, że niejednokrotnie w obrębie jednego zabytku pojawiają się różne cechy , niekoniecznie pochodzące z jednego dialektu. Analizując poszczególne cechy, dochodzimy do wniosku (zgodnie z tezą Stiebera) , że poza brakiem mazurzenia w dialekcie wielkopolskim i zmiany -ch w -k różnice między tymi dialektami są raczej szczegółowymi rysami niż całością systemu. Że zaś jedne i drugie cechy istnieją w zabytkach, dowodzi, że język literacki się wtedy formował , kontynuując tendencje współdziałania dwu terytorialnych ośrodków powstania : wielko- i małopolskiego. Występowanie dialektyzmów i regionalizmów jest normalną właściwością języka literackiego - w XVII wieku u Potockiego znaleźć można regionalizmy kresowe, czy nadal żywe małopolskie.

Zabytki XIV wieku stanowią dowód na ścieranie się elementów różnych piśmiennych gwar regionalnych. Te różnice dialektyczne zaczęta powoli usuwać , przyznając jednemu z wariantów charakter normy językowej.

Podsumowując: rezultatem rozwoju języka doby staropolskiej jest język narodowościowy. Staje się on językiem ogólnym w powolnym procesie integracji. Oparł się on na podstawie dialektu wielkopolskiego i tradycje wielkopolskie odgrywają w nim znaczną rolę, nawet wówczas, gdy centrum życia politycznego i kulturalnego przeniosło się do Krakowa. Tam jednak, uczestniczące już dawniej w tym procesie elementy małopolskie przybierają na sile. W dziejach tego procesu trzeba wyróżnić dwie fazy :

· fazę przedzabytkową ( wiek X-XII)

· fazę najstarszych zabytków (wiek XIV - XV)

W tej drugiej fazie dokonują się też pierwsze próby kształtowania i użycia gwary piśmiennej, zalążkowego języka literackiego. Integracja mogła się rozwijać tym bardziej, że rozbieżności podstawowych dialektów: wielkopolskiego i małopolskiego dotyczyły szczegółów , a nie systemu. Objawem i przybierającym na sile wynikiem procesy integracyjnego są tendencje normalizujące, mocniej ustalające się wraz ze schyłkiem średniowiecza. Na ten okres przypada wzmocnienie podłoża dialektu małopolskiego.

Hipoteza wielkopolska: Kalina, Nitsch, Lehr- Spławiński , Łoś, Rospond, Urbańczyk, Rudnicki, Kuraszkiewicz.

· Język dworski

· Pochodzenie: Wielkopolska

· Dialekt wielkopolski z późniejszym wpływem małopolskim

· XIw. powstanie dialektu kulturalnego ( to twór ponadregionalny z normą)

· Rozpowszechnienie d. kulturalnego wśród wyższych warstw (dwory biskupie i książęce)

· XIV / XV wiek- powstanie języka literackiego

· XV / XVI wiek- rozpowszechnienie wśród szlachty

· Dialektologia historyczna i współczesna

Mazurzenie: występuje w różnych językach , np.: chorwacki, rosyjski, białoruski, języki romańskie

Wpływ obcy mazurzenia:

· Fiński ( Lehr - Spławiński)

· Fiński za pośrednictwem pruskim

· Pruski ( Milewski i Taszycki)

· Celtycki ( Lehr - Spławiński)

Hipoteza małopolska: Dmochowski, Bruckner, Taszycki, Schober, Milewski.

· Miejsce ukształtowania- Małopolska

· Pomocniczy język kościelny

· Oparty na dial. małopolskim

· XII /XIV wiek - powstaje dialekt kulturalny

· XV /XVI w. - dialekt kult. się rozpowszechnia

· Druga połowa w. XVI - powstaje język literacki

· Dialektologia historyczna i dane filologiczne

Argumenty językowe:

· Ściągnięcie formy czasowników : stać, bać

· Przewaga formantu -in nad -ino w nazwach miejscowych

· Przewaga formantu -isty nad -ity

· Upowszechnienie się formantu -ow po miękkiej

· Końcówka -ech w 1 os. L.p cz. Przyszłego

· Końcówka -och w Ms l.m

---