|
|
JEST 7 TEORII OSOBOWOŚCI: 1 - TEORIA CECH - OSOBOWOŚĆ TO ZESPÓŁ CECH ISTOTNYCH WZGLĘDNIE TRWAŁYCH I STAŁYCH, KTÓRE UKSZTAŁTOWAŁY SIĘ W KONKRETNYCH WARUNKACH ŻYCIA SPOŁECZNEGO. NASZA OSOBOWOŚĆ TO ZESPÓŁ CECH ISTOTNYCH DLA ŻYCIA CZŁOWIEKA TAKICH JAK POTRZEBY, ZAINTERESOWANIA, TEMPERAMENT, CHARAKTER ITP.; 2 - TEORIA RÓL SPOŁECZNYCH - OSOBOWOŚĆ TO MOŻLIWOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI PEŁNIENIA RÓL SPOŁ.; 3 - TEORIA NATYWISTYCZNA - OSOBOWOŚĆ W PEŁNI DZIEDZICZONA; 4 - TEORIA POSTAW - OSOBOWOŚĆ TO POSTAWY CZŁOWIEKA JAKIE PREZENTUJE W ŻYCIU SPOŁECZNYM; 5 - TEORIA KONSTYTUCJONALNA - O OSOBOWOŚCI ŚWIADCZY BUDOWA ANATOMICZNA ORGANIZMU (PYKNIK, ASTENIK, ATLETYK); 6 - TEORIA DWUCZYNNIKOWA - OSOBOWOŚĆ ZALEŻY OD DZIEDZICZNOŚCI I ŚRODOWISKA; 7 - TEORIA CZTEROCZYNNIKOWA - NA OSOBOWOŚĆ SKŁADAJĄ SIĘ: DZIEDZICZNOŚĆ, ŚRODOWISKO, CELOWE WYCHOWANIE I DZIAŁANIE WŁASNE.
Na osobowość składają się : 1. Elementy biogenne- anatomia i fizjologia wpływa na nasza osobowość. Wpływy na osobowość warunkuja je, ale nie bezwzględnie. jeszcze popędy wrodzone i odruchy wpływają na osobowość. 2. Elementy psychogenne- pamięć, wola, uczucia, spostrzegawczość, temperament, skłonności, wyobrażenia. 3. Elementy socjogenne: a) kulturowy ideał osobowości - to zespoł wyobrażeń jaki powinien być idealny człowiek społeczeństwa. Jest on narzucony jednostce, kształtuje sie w okresie dorastania, kiedy szukamy ideałów, do których dązymy.Jest różny w różnych kulturach. Nie zawsze wypełniamy kulturowy ideał osobowości. b) Role społeczne- to nasze prawa, obowiązki- są wynikiem oczekiwań społecznych. To względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na na zachowania innych osób przebiegające wg. mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego celu, których grupa oczekuje od określonej jednostki. Wzór osobowy określony jest przez społeczeństwo. c) Jaźń subiektywna - to zespół wyobrażeń o sobie jednostki wytworzony na podsawie tego, jak traktują ja inni ludzie. Kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. To jest nasze wewnętzrne Ja. Kształtuje się pod wpływem grup pierwotnych. d) Jaźń odzwierciedlona- jest to zespół wyobrażeń jednostek wytworzony na podstawie tego co przypuszczamy, że myślą o nas inni. Kształtuje się w okresie dojrzewania. Inaczej jest to patzrenie na siebie oczami innych. Jest to końcowy element kształtowania się osobowości . OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA to zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy; to zintegrowana i zinternalizowana kultura nadbudowana nad biologiczną naturą człowieka. Komponenty osobowości:
OSSOWSKI - ELEMENTY TE ODGRYWAJĄ ROLE JEDYNIE KONIECZNYCH, ALE NIE WYSTARCZAJĄCYCH WARUNKÓW KSZTAŁTOWANIA OSOBOWOŚCI. ZNANIECKI - ELEMENTY BIOGENNE WRĘCZ NIE INTERESUJĄ SOCJOLOGÓW. WG NIEGO LUDZIE PODOBNIE ZBUDOWANI MOGĄ MIEĆ ZUPEŁNIE RÓŻNE OSOBOWOŚCI, ZALEŻNE OD MIEJSCA W KTÓRYCH SIĘ URODZILI I WYCHOWALI, A TAKŻE OD OSÓB WYCHOWUJĄCYCH ICH. KOLEJNYMI ELEMENTAMI OSOBOWOŚCI SĄ ELEMENTY PSYCHOGENNE, CZYLI INTELIGENCJA, PAMIĘĆ, TEMPERAMENT, UCZUCIA ITP. WG WSPÓŁCZESNYCH PSYCHOLOGÓW CECHY OSOBOWOŚCI SPROWADZA SIĘ DO TRZECH: TEMPERAMENT, INTELEKT I CHARAKTER. TEMPERAMENT SKŁADA SIĘ Z ZESPOŁU CECH WRODZONYCH, KTÓRE TWORZĄ PSYCHICZNĄ PODBUDOWĘ OSOBOWOŚCI. INTELEKT TO ZDOLNOŚCI I ZAINTERESOWANIA. CHARAKTER STANOWI NADBUDOWĘ TEMPERAMENTU. JEST TO ODDZIAŁYWANIE ŚRODOWISKA NA DANĄ OSOBĘ, A TAKŻE JEST TO PRACA DANEJ OSOBY NAD SOBĄ, KTÓRA MOŻE ŚWIADOMIE WYROBIĆ W SOBIE CECHY SPOŁECZNE WARTOŚCIOWE. (NP. PRACOWITOŚĆ, ODWAGĘ, SIŁĘ WOLI) SCHARAKTERYZOWAĆ TYPY OSOBOWOŚCI CZŁOWIEKA I WYKAZAĆ ICH WPŁYW NA ŻYCIE SPOŁECZNE. Typy osobowości: Wg. Kretschuwera- ze wzgledu na budowę ciała: 1. pyknik 2. ostenik 3. dysplastyk 4. atletyczny Wg Janga- ze względu na przystosowanie się do otoczenia: 1. introwertyk, 2. ekstawertyk. Wg Sprangera- ze względu na usposobienie i zainteresowania: 1. Człowiek teoretyczny- interesujący się prawami nauki i poszukujący teorii wyjaśniających świat. 2. człowiek ekonomiczny- dążący do bogactwa i zdobywania dóbr materialnych 3. człowiek estetyczny- człowiek pragnący przeżywania piekna, 4. człowiek społeczny- człowiek chętnie pomagający innym, 5. człowiek polityczny - człowiek zabiegajacy o władzę i panujacy nad innymi jednostkami, 6. człowiek religijny- człowiek zainteresowany poznaniem Boga i głoszeniem jego nauki. Wg. Szczepańskiego: 1. twórcy- ludzie wnoszący nowe idee, pomysły itp. 2. przeciętni- którzy sumiennie pracując wykonują swoje zadania nie modernizując niczego. 3. ludzie aktywni negatywnie- zaliczyć tu możemy złodziei, brakorobów itp. 4. jednostki zdane na pomoc i opiekę innych.
HIPOKRATES SKLASYFIKOWAŁ 4 TYPY OSOBOWOŚĆI:
SANGWIK- BĘDZIE SIĘ ŁATWO ZAPALAŁ DO CZEGOŚ, ALE I RÓWNIE SZYBKO BĘDZIE GASŁ. TEN TYP ŁATWO PODDAJE SIĘ SILNYM UCZUCIOM RADOŚCI, GNIEWU, OBRAZY ITP., LECZ SZYBKO O NICH ZAPOMNI to osoba o optymistycznym podejściu do życia, otwarta na relacje interpersonalne, towarzyska, beztroska. Lubi być w centrum zainteresowania, władcza i dominująca, czasem dumna i spoglądająca na innych "z góry". Jest emocjonalna i spontaniczna, ma duże poczucie humoru, potrafi przyciągać do siebie ludzi. Tryska energią i entuzjazmem, jest twórcza, lubi komplementy, szybko przeprasza.Sangwinik cechuje się temperamentem reprezentującym silny, zrównoważony i ruchliwy układ nerwowy (wg teorii Pawłowa). Według Hipokratesa dominującym narządem w organizmie sangwinika jest serce, a dominującym "humorem" - krew. CHOLERYK- JEST CZŁOWIEKIEM POBUDLIWYM, ALE I WYTRWAŁYM W DZIAŁANIU I UCZUCIACH Choleryk (gr. chole - żółć, stąd "żółć go zalewa") - przeciwieństwo flegmatyka, typ pobudliwy, przejawiający tendencje do ciągłego niezadowolenia i agresji. Charakteryzuje go silne przeżywanie emocji oraz duża energia życiowa i aktywność. Cholerycy bywają uparci, a ich reakcje na bodźce są szybkie i często nieprzemyślane, bywają też zakompleksieni. Są nastawieni na działania i kierowanie. Wzbudzają wśród ludzi zaufanie i respekt, często pracują dla potrzeb grupy. Są szybcy w działaniu, preferują pracę, którą mogą sami zorganizować. Lubią przewodzić i organizować pracę innym. Gdy ktoś się z nim nie zgodzi, denerwuje się, krzyczy, staje sie agresywny. Według Hipokratesa dominującym narządem w organizmie choleryka jest wątroba, a dominującym "humorem" - żółć.Według Pawłowa, choleryk to osoba o silnym i niezrównoważonym układzie nerwowym.
FLEGMATYK- JEST MAŁO POBUDLIWY, LECZ JEST TAKŻE WYTRWAŁY W DZIAŁANIACH I UCZUCIACH. CECHUJE GO TAKŻE PAMIĘTLIWOŚĆ
Flegmatyk cechuje się temperamentem reprezentującym silny, zrównoważony i bezwładny układ nerwowy (wg teorii Pawłowa). Według Hipokratesa dominującym narządem w organizmie flegmatyka jest mózg, a dominującym "humorem" - śluz.
MELANCHOLIK -. MAŁO AKTYWNY, SŁABO REAGUJE, SŁABO REAGUJE NA UCZUCIA, LECZ JEST NAJBARDZIEJ WYTRWAŁY W NICH Melancholik (gr. mélanos - czarny + chole - żółć; prawdopodobnie stąd m.in. "czarne myśli") to osoba o pesymistycznym, lękowym, negatywnym podejściu do przyszłości, życia, samego siebie, a także codziennych spraw. Melancholik cechuje się temperamentem reprezentującym słaby układ nerwowy (wg teorii Pawłowa). Według Hipokratesa dominującym narządem w organizmie melancholika jest śledziona, a dominującym "humorem" - tzw. czarna żółć i jest to człowiek o powolnych, słabych, lecz długotrwałych reakcjach uczuciowych. Osoba taka często popada w stany ruminacji, ma trudności z podejmowaniem decyzji, brakuje jej wiary w siebie. Melancholik jest wrażliwy na krytykę swojej osoby, obraźliwy, nerwowy i skłonny do zadumy, spokojny, wyciszony, powściągliwy i mało elastyczny w zachowaniu. Lubi marzyć, oddawać się zadumie.
KLASYFIKACJA TA OPARTA JEST JEDYNIE NA TEMPERAMENCIE, TAK WIĘC MA ONA CHARAKTER PSYCHOLOGICZNY I ASPOŁECZNY. DO NAJBARDZIEJ ZNANYCH TYPOLOGII OSOBOWOŚCI NALEŻY KLASYFIKACJA JUNGA. JEST TO PODZIAŁ NA: INTROWERTYKA (ZAMKNIĘTY W SOBIE) EKSTRAWERTYKA (OTWARTY NA LUDZI) ZNANIECKI WYRÓŻNIA 4 TYPY OSOBOWOŚCI: 1 - CZŁOWIEK DOBRZE WYCHOWANY - UMIE ZACHOWAĆ SIĘ W TOWARZYSTWIE I PONADTO JEST DOBRZE WYKSZTAŁCONY; Człowiek dobrze wychowany jest to osoba, która właściwie zinternalizowała wartości i postawy, z punktu widzenia kultury, w jakiej była wychowywana. Osoba tego typu w nowej kulturze, w jakiej się może znaleźć nadal stara się kultywować tradycje, natomiast ma znaczne trudności z przystosowaniem się do nowego środowiska społecznego. W swojej biografii osoby tego typu często całkowicie ulegały autorytetowi rodziców czy nauczycieli.
2 - CZŁOWIEK PRACY - WYCHOWANY WŚRÓD LUDZI PRACUJĄCYCH GŁÓWNIE FIZYCZNIE I SAM PRACUJĄCY; Człowiek pracy jedna z kategorii typologicznych osobowości społecznej Floriana Znanieckiego przedstawiona w jego pracy Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Osoba tego typu zorientowana jest na wartości związane z pracą, łatwo przystosowująca się do nowych warunków społecznych, przedsiębiorcza, często podejmująca nowe inicjatywy. W swojej biografii osoby tego typu poświęcały czas na obserwacji funkcjonowania miejsc pracy ich rodziców, gdzie same miały możliwość rozbudowywania swych umiejętności technicznych i organizacyjnych. 3 - CZŁOWIEK ZABAWY - DĄŻY DO ZABAWY, TAKI TYP CZŁOWIEKA KSZTAŁTUJĄ WARSTWY I KLASY SPOŁECZNE, KTÓRE NIE MUSZĄ PRACOWAĆ NA WŁASNE UTRZYMANIE; Człowiek zabawy jedna z kategorii typologicznych osobowości społecznej Floriana Znanieckiego przedstawiona w jego pracy Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. Człowiek zabawy to osoba, która w swoim dzieciństwie i młodości dużo czasu poświęcała na kontakty z innymi młodymi osobami w grupach rówieśniczych, dzięki czemu opanowała umiejętności oddziaływania interpersonalnego. W nowych warunkach społecznych tego typu osoby także dużo czasu poświęcają na życie w grupach rówieśniczych, staja się członkami stowarzyszeń, partii politycznych, jak również w przypadku kobiet prostytutkami. 4 - CZŁOWIEK ZBOCZENIEC - NIE PODPADA POD ŻADNĄ Z WW KATEGORII. WSZYSTKIE TYPY OSOBOWOŚCI CZY TO HIPOKRATESA, JUNGA CZY ZNANIECKIEGO MAJĄ NIEWĄTPLIWIE WPŁYW NA ŻYCIE SPOŁECZNE Człowiek zboczeniec - jedna z kategorii typologicznych osobowości społecznej Floriana Znanieckiego przedstawiona w jego pracy Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości. W koncepcji Znanieckiego wyróżnione zostały w tej kategorii dwa podtypy: zboczeniec nadnormalny i zboczeniec podnormalny. Oba te typy wyłamywały się z kategorii typologicznej, do której zaliczył ludzi zabawy, ludzi pracy i ludzi dobrze wychowanych. Te kategorie osób określił jako ludzi normalnych, czyli przystosowanych do cywilizacji, w jakich żyli. Przystosowanie to polegało na działaniu zgodnie z normami oraz na zachowaniach względem innych osób żyjących w tym samym środowisku społecznym kształtujących się w sposób normatywnie uporządkowany. W przypadku osób odchylających się od normalności wyróżnił podnormalność, czyli odchylenie w dół, polegające na braku umiejętności przystosowania się do panujących systemów kulturowych lub niechęci do przystosowania się oraz nadnormalność, czyli odchylenie w górę, polegające na takim wczuciu się w przypisaną jednostce rolę, że wykonuje ona ją lepiej, niż wymaga tego wzór osobowy. Oba typy ludzi zboczeńców w całej ich biografii odchylają się od przyjętych w środowisku norm, buntując się przeciwko nim oraz przeciw narzucanym im funkcjom społecznym we wszystkich kręgach społecznych w jakich się znajdują. W tej formie buntu, zboczeniec podnormalny odrzuca tylko dany porządek normatywny, próbując się spod niego wyłamywać, natomiast zboczeniec nadnormalny poprzez swoje działania stara się zmieniać istniejący porządek. Skłonność do buntowania się przeciwko porządkowi u obu tych typów jest stałą predyspozycją w ich biografiach.
KAŻDY Z TYCH TYPÓW OSOBOWOŚCI BĘDZIE MIAŁ INNY WPŁYW NA ŻYCIE SPOŁECZNE, NA SWOJĄ RODZINĘ, KONTAKT Z DZIEĆMI, TEŚCIAMI, WSPÓŁPRACOWNIKAMI.
|
Działanie społeczne w teorii socjologicznej jest to zachowanie ludzkie, które uwzględnia reakcje innych i jest na nie zorientowane. Pojęcie to wprowadził Max Weber, który uważał działania społeczne za podstawowe tworzywo, z którego zbudowane są trwalsze struktury społeczne: władza, instytucje, organizacje.
Weber rozróżnił cztery typy działań:
działania racjonalne ze względu na cel (zweckrational), w którym działający kieruje się racjonalnością instrumentalną: ze zbioru wartości podmiot wybiera cele i przy uwzględnieniu alternatywnych kosztów i korzyści dobiera odpowiednie środki,
działania racjonalne ze względu na wartości (wertrational), w odróżnieniu od powyższych, działający podmiot nie kieruje się kalkulacją następstw działania ( w myśl zasady "cel uświęca środki"),
działania afektywne, odpowiadające aktualnym stanom uczuciowym,
działania tradycjonalne, opierające się na nawyku.
Pojęcie postawy jest rozumiane dwojako:
1.jako tzw. definicja sytuacji, jakiej dokonuje jednostka podejmując interakcje skierowaną do określonej osoby jako partnera interakcji
2.jako element osobowości, rozumiany jako gotowość jednostki do określonego zachowania się względem danego przedmiotu postawy. Osobowość jednostki obejmuje i wyraża sięw określonych postawach jednostki względem różnych elementów rzeczywistości.
ad.1 Z punktu widzenia interakcjonizmu symbolicznego w ujęciu Herberta Blumera przyjmowanie pojęcia postawy jako dyspozycji psychicznej jednostki do określonych zachowań jest sprzeczne z koncecją interakcji. Interakcja jest procesem wzajemnych oddziaływań ludzi na siebie. Początek każdej interakcji od strony podmiotu działającego stanowi ocena sytuacji, a właściwie definicja sytuacji. Definicja sytuacji polega na ustaleniu znaczenia sytuacji, odtworzeniu roli drugiej osoby oraz aktywnym operowaniu tymi znaczeniami w doborze odpowiedniego toku własnego działania. Dokonuje się to w dwustopniowym procesie interpretacji:
1)jednostka wyróżnia w danej sytuacji obiekty, które mają dla niej znaczenie ( dokonuje strukturalizacji sytuacji)
2)w wewnętrznej konwersacji przeprowadza szereg operacji na tych znaczeniach: selekcjonuje, sprawdza, przetwarza, dostosowując do potrzeb aktualnej sytuacji
Wg Blumera przyjęcie koncepcji postawy w drugim znaczeniu pomija cały proces definiowania sytuacji. Podmiot inicjujący interakcję nie ma żadnej gotowości do określonego działania, nie ma postawy, ale ciągle definiuje i redefiniuje sytuację, interpretuje reakcje swojego partnera, konsultuje z nim itd.
Znaniecki w swojej socjologicznej teorii działania uznał definicję sytuacji za równoważną postawie w znaczeniu “postawy jednostki czynnej”. Jest ona tu definicją konkretnej sytuacji, w której znalazła się jednostka w określonym momencie swej czynnej działalności. Taką definicję sytuacji można określić jako postawę realną, w przeciwieństwie do definicji sytuacji, nie mającej bezpośredniego związku z aktualnymi czynnościami autora, konstruowanej przez jednostki mówiące lub piszące, które określamy jako postawy ideacyjne. Wiedza i badania empiryczne pod nazwą opinii, postaw itp. prowadzone w formie wywiadów, ankiet i innych źródeł ukazują tylko postawy ideacyjne, zastępcze, odkrywają modele postaw, jakie występują w świadomości i kulturze grup społecznych, w których dana jednostka podlega procesowi socjalizacji i działa. Dlatego “postawa” rozumiana jako definicja sytuacji jest bardziej adekwatna do socjologicznego badania rzeczywistości społecznej.
ad.2 W psychologii społecznej G. Meada struktura osobowości obejmuje: “organizację postaw”, samoświadome “ja” (jaźń). Organizacja postaw społecznych stanowi strukturę i treść indywidualnej osobowości.
Postawa jest tu ogólnie rozumiana jako element osobowości. W praktyce badawczej i w określeniach definicyjnych przyjęło się rozumieć postawę jako względnie trwałą dyspozycję jednostki do określonego zachowania sie wobec danego przedmiotu, wynikającą z poglądów, uczuć i dążności danej jednostki odnoszących się do przedmiotu postawy. Postawa obejmuje 3 komponenty:
a) poznawczy- poglądy własne lub przyjęte od innych o danym przedmiocie. Wiedza ta jest przesiąknięta ocenami, może być ona nieprawdziwa, stereotypowa.
b) emocjonalny (afektywny)- względnie trwałe uczucia, upodobania, uprzedzenia negatywne bądź pozytywne w stosunku do przedmiotu postawy, oparte na jakichś doświadczeniach jednostki lub doświadczeniach innych. Komponent ten jest uznawany za dominujący, gdyż nadaje kierunek postawie (określa czy ma ona charakter negatywnej czy pozytywnej) oraz musi mieć tzw. walencję (być uczuciem o określonym zabarwieniu, gdyż postawy o tzw. zerowym ładunku emocjonalnym są niemożliwe).
c) behawioralny- określone zachowanie się względem danego przedmiotu wynikające z poglądów jednostki i jej nastawienia uczuciowego
Te 3 komponenty mogą występować w różnych proporcjach i różnym zestawieniu.
Pewne postawy mają względnie trwały charakter, ale na ogół postawy są zmienne, nietrwałe ze względu na swe wewnętrzne niespójności, zmienne warunki sytuacyjne i podleganie wpływom zmieniającego się otoczenia społecznego. Działaniami, które mogą być podejmowane w celu zmiany psotawy są: informacja, dialog, dyskusja, przekonywanie, perswazja, propaganda, angażowanie jednostki w określone działania.