WYKŁAD 6

POZA ILORAZ INTELIGENCJI

TEORIA TRIARCHICZNA INTELIGENCJI R.J. STERNEBRGA

Sternberg twierdzi, że inteligencję człowieka należy rozpatrywać w ramach trzech subteorii;

1. Subteorii kontekstu

Zwraca uwagę na rolę kontekstu środowiskowego w określeniu tego, co stanowi o zachowaniu się inteligentnym. Zachowanie się inteligentne to

zamierzona adaptacja do rzeczywistości, a jeżeli jest to niemożliwe - zmienianie jej, a jeżeli oba procesy nie prowadzą do zamierzonego celu - wybór nowego środowiska zgodnego z możliwościami adaptacyjnymi człowieka.

Subteoria kontekstu pozwala zatem zrozumieć kiedy, gdzie i kogo nazwiemy inteligentnym

2. Subteorii doświadczenia

Odwołuje się do dwóch podstawowych zdolności (two-facet theory):

- Radzenia sobie z nowymi zadaniami i wymaganiami środowiska oraz

- Automatyzacji procesów informacyjnych

Podstawowa zdolność radzenia sobie z nowymi zadaniami wymaga udziału ogólnego systemu przetwarzania informacji, w którym procesy są kontrolowane świadomie. Procesy te mają strukturę hierarchiczną.

Składają się na nią procesy wykonawcze (planowanie, kontrola, korekta).

Druga zdolność wchodząca w skład subteorii doświadczenia dotyczy zadań znanych. Za rozwiązywanie tych zadań odpowiedzialne są zautomatyzowane procesy informacyjne (lokalne systemy informacyjne).

Zdolność automatyzacji procesów informacyjnych zależy od tego, w jakim stopniu procesy ogólne (aktywizowane w przypadku zadań mało znanych) zastępowane są procesami lokalnymi (aktywizowanymi w przypadku zadań rutynowych).

Zdolność do automatyzacji procesów informacyjnych pozwala na większe zaangażowanie ogólnego systemu przetwarzania informacji, przez co

pozwala skuteczniej rozwiązywać nowe zadania.

Nowość - automatyzm.

Oto dwa bieguny wymiaru subteorii doświadczenia. Im większe zasoby w systemie ogólnym, tym większe w systemie lokalnym. Pomiar inteligencji w kontekście subteorii doświadczenia polega na ocenie skuteczności wykonywania zadań wymagających adaptacji do nowości.

3. Subteorii składników

Składniki - to elementarne procesy przetwarzania informacji dokonywane na reprezentacjach umysłowych.

R.J. Sternberg wyróżnia trzy rodzaje składników:

A. Meta składniki

Meta składniki - to procesy przetwarzania informacji wyższego rzędu występujące w czynnościach planowania, kontroli, podejmowania decyzji.

Wyróżniono następujące meta składniki:

1. Decyzja dotyczące tego, który problem należy rozwiązać

2. Wybór składników niższego rzędu

3. Selekcja sposobu organizacji informacji

4. Strategia porządkowania składników niższego rzędu

5. Decyzja dotycząca angażowania zasobu uwagi

6. Kontrola rozwiązania

7. Podatność na zewnętrzne sprzężenia zwrotne.

B. Składniki wykonawcze

Składniki wykonawcze - to procesy przetwarzania informacji występujące w wykonywaniu zadań. W zależności od fazy wykonywania zadań, Sternberg wyodrębnił następujące etapy:

1. Kodowanie bodźców

2. Ich strukturalizację i porównywanie (wnioskowanie, przekształcanie, zastosowanie, porównywanie, wyjaśnianie)

3. Reakcję

C. Składniki nabywania wiedzy

Składniki nabywania wiedzy - to procesy przetwarzania informacji obecne w czynnościach uczenia się nowych rzeczy, a więc nabywania nowej wiedzy

Wyróżniono tu trzy składniki nabywania wiedzy:

1. Selektywne kodowanie polegające na odrzucaniu informacji nieistotnych

2. Selektywne łączenie, w czasie którego informacja wybrana podlega strukturalizacji

3. Selektywne porównywanie, czyli odniesienie nowo przyswojonej informacji do informacji już utrwalonej.

Inteligencja ujmowana jest w teorii triarchicznej bądź jako zjawisko indywidualne (subteoria składników), bądź jako zjawisko w dużym stopniu zależne od świata zewnętrznego (subteoria kontekstu), bądź jako zjawisko powstające w wyniku interakcji świata zewnętrznego ze światem zewnętrznym (subteoria doświadczenia).

Paradoksalnie, Sternberg twierdzi, że różnice indywidualne w efektywności wykorzystywania składników zależą od czynnika inteligencji g

Aby zrozumieć dobrze historię badań nad inteligencją trzeba przedstawić koncepcję stylów poznawczych

KONCEPCJA STYLÓW POZNAWCZYCH

Wróćmy do badań L.L. Thurstone'a i J.P. Guilforda

Oto - czynnik NFT:Convergent Production of Figural Transformations,

czyli zbieżne wytwarzanie transformacji figuralnych

Czynnik interpretowany jako giętkość spostrzegania, charakteryzujący się zdolnością spostrzegania układów całościowych w złożonym polu spostrzeżeniowym

Zadanie polega na wyszukaniu małego kwadratu umieszczonego po lewej stronie rysunku wśród figur podanych po prawej stronie.

Treść czynnikowa testu

Test mierzy czynnik zidentyfikowany przez Thurstone'a (1938, 1944, 1950) jako „giętkość spostrzegania” (flexibility of closure).

French (1951) definiuje ten czynnik w następujący sposób: „Zdolność utrzymywania w umyśle (mind) jednej lub wielu określonych konfiguracji tak, by móc je zidentyfikować mimo zaburzeń w procesie ich percepcji”.

J.P. Guilford (1967, 1968) zalicza ten test do grupy czynników myślenia zbieżnego (convergent thinking), mianowicie jako „redefinicję figuralną” (Figural redefinition), czyli „zbieżne wytwarzanie transformacji figuralnych” (czynnik NFT) i definiuje w następujący sposób:

„Zdolność redefiniowania elementów figuralnych danego obiektu i wykorzystania ich w nowy sposób” (Guilford, 1968, 3.241).

A oto inna charakterystyka tego czynnika:

„Zdolność ta jest w pewnym sensie zbliżona do innej zdolności transformacyjnej, mierzonej na materiale semantycznym, tzw. „redefinicji semantycznej”(NMT), umożliwiającej zmianę określonej funkcji przedmiotu lub jego części w celu zastosowania tego przedmiotu w nowy sposób. Zdolność ta (NMT) decyduje o przezwyciężaniu istniejących nastawień wobec znanych przedmiotów, umożliwiając przełamanie tzw. fiksacji funkcjonalnej. O ile jednak w czynniku NMT redefinicji podlegają znaczenia, o tyle w czynniku NFT redefinicji ulegają kształty ustrukturowane, a więc całości figuralne. Zdolność ta wiązana jest przez Guiforda (akceptującego Gestaltowską interpretację tego czynnika) z myśleniem twórczym.

Przez swoje powiązanie z procesem analizy (aktywne burzenie oddziałującej postaci) i syntezę (tworzenie nowej postaci), zdolność ta predysponowana jest szczególnie do pomiaru uzdolnień twórczych (projektanckich). Powodzenie w projektowaniu zależy bowiem istotnie od zdolności do przełamywania pojęciowych nastawień wobec analizowanych problemów technicznych, problemów mających swój zapis wizualny. Można więc powtórzyć za Witkinem (1964), badaczem stylów poznawczych, że czynnik NFT jest zdolnością do „rozbijania (break up) wzrokowych struktur”, a więc zdolnością krytyczną w procesie projektowania”

Styl poznawczy

„Styl poznawczy jednostki dotyczy relatywnie stałego sposobu organizacji czynności poznawczych, poprzez którą spontanicznie równoważy ona swoją indywidualność, uwarunkowaną typem temperamentu i profilem doświadczenia osobistego, z obiektywnymi wymaganiami otoczenia - sytuacji lub zadania”

Wymiar ten opisują dwa sposoby ujmowania pola danych Witkin (1977, 1981) .

Pierwszy biegun (niezależność od pola) - wyraża ujmowanie aktywno -analityczne, które polega na łatwości z jaka człowiek różnicuje fragmenty pola (całości) na tle pozostałym.

Drugi biegun (zależność od pola) - wyraża się trudnością utrzymania obrazu fragmentu pola (całości) na tle pozostałym.

1. STYL AKTYWNO-ANALITYCZNY

Człowiek charakteryzujący się niezależnością od pola:

1. Łatwiej strukturalizuje pole danych

2. Nie sugeruje się uprzednimi wzorcami percepcyjnymi

3. Szybciej i łatwiej dostrzega kontury w „Teście ukrytych figur”

Jednostki charakteryzujące się niezależnością od pola - szybciej tworzą struktury percepcyjne i łatwiej uniezależniają się od dominowania już raz dostrzeżonych wzorców, schematów, uporządkowań, itp.

2. STYL PASYWNO-GLOBALNY

Człowiek charakteryzujący się zależnością od pola, o orientacji pasywno-globalnej:

1. Trudniej różnicuje figurę i tło

2. Przejawia bezwładność (persewerację) wzorców percepcyjnych

Jednostki charakteryzujące się zależnością od pola wolniej dostrzegają, tworzą i zmieniają schematy percepcyjne. W ich strukturach umysłowych dłużej trwa tzw. efekt pierwszeństwa, czyli wpływ pierwszego dostrzeżonego schematu.

Dwa bieguny stylu zależność - niezależność od pola mogą być interpretowane jako dwa szczególne przypadki organizacji przetwarzania informacji ograniczonych uwarunkowaniami centralnego układu nerwowego.

Wymiar tego stylu można więc interpretować w kategoriach dystansu (autonomii) względem pola danych, sztywności, giętkości i tempa przetwarzania, kontroli percepcyjnej, łatwości redukowania zbioru danych (transformacji), pojemności -przepustowości uwagi oraz pamięci.

Dane zgromadzone przez Witkina (1981) wskazują, iż ten styl związany jest z wieloma zdolnościami intelektualnymi:

Osoby stylu niezależnym charakteryzują takie cechy:

1. Wysoka inteligencja płynna (g₁)

2. Trwałość i dostępność pamięci

3. Umiejętność redukowania informacji

4. Wyższe wyniki w testach twórczości

5. Strategia uczenia się przez wgląd

Zasadny jest pogląd Witkina, że styl zależności niezależności od pola „ma charakter globalny, dotyczy nie tylko nie tylko organizacji poznawania, ale również wielu innych sfer osobowości i zachowania”

Style rozwiązywania problemów wyłonione w badaniach

1 Aktywny i systemowy stosunek do problemów

Ten styl rozwiązywania problemów charakteryzuje się zaangażowaniem i uporem w procesie wytwarzania pomysłów, gotowością zobaczenia problemu i pomysłu jego rozwiązania z wielu perspektyw poznawczych, również ujęciem systemowym

2. Transgresja

Transgresywny styl generowania pomysłów rozwiązania problemu to umiejętność wykraczania poza narzuconą strukturę problemu, zdolność jego restrukturyzacji tak, by można było ująć go z korzystniejszej strony, to elastyczność stosowanych strategii, a jednocześnie gotowość do tolerowania sprzeczności, niespójności, nie zorganizowania formalnego.

3. Racjonalizm

„Racjonalizm” to zapobiegliwość, ostrożność w generowaniu hipotez, powściągliwość wobec tego wszystkiego, co nieprzemyślane. Ten styl rozwiązywania problemów odzwierciedla pragnienie poznawczego ugruntowania decyzji, kierowania się przesłankami intelektualnymi, a nie emocjonalnymi, znalezienia idealnego rozwiązania.

4. „Konserwatyzm”

Konserwatyzm w generowaniu pomysłów rozwiązania problemu ma na celu, przede wszystkim, zapobiec przed powstaniem i zaakceptowaniem niedojrzałych pomysłów. Styl ten przejawia się w unikaniu pochopnych decyzji, ryzykownych i nie w pełni obiecujących pomysłów - to zabezpieczenie się przed nieuzasadnioną merytorycznie zmianą, to niechęć przed nowością samą dla siebie.

5. „Obiektywizm”

„Obiektywizm” jest tu rozumiany jako zabezpieczenie się przed popełnieniem pomyłki, pragnienie osiągnięcia metodologicznej poprawności, unikanie subiektywnych rozstrzygnięć, osiąganie pomysłów rozwiązania problemu drogą możliwie obiektywnych metod postępowania.

6. „Koncentracja na problemach”

Ten styl generowania pomysłów wyraża gotowość do angażowania się w problem, do możliwie pełnej na nim koncentracji, a równocześnie, gdy wyczerpią się wynikające z tego korzyści poznawcze, porzucenia go, oderwania się od niego i zyskania lepszej perspektywy intelektualnej. Wydaje się, że styl ten wyraża z jednej strony tendencję do perseweracji w procesie wielokrotnego, i nieskutecznego, generowania pomysłu, a z drugiej strony - umiejętność oderwania się od niego.

---