WYKŁAD 5

INTELIGENCJA II

MODELE WIELOWYMIAROWE

Wkrótce po opublikowaniu książki C. Spearmana The abilities of man (1927) rozgorzał spór o status istnienia czynnika g i czynników grupowych. Stopniowo wyodrębniano coraz to nowe czynniki poza czynnikiem g. I tak , na przykład, El Koussy (1935) wyizolował, poza czynnikiem g, czynnik wyobraźni przestrzennej (visual imagery). Zwróciło to uwagę badaczy na możliwość zupełnie innej struktury inteligencji.

STRUKTURA INTELIGENCJI W UJĘCIU L.L. THURSTONE'A

Główna pozycję „nowej fali” badań nad inteligencja zajmował L.L. Thurstone.

Jego stanowisko można ująć w następujący sposób:

1. Czynnik g, wyodrębniany w dotychczasowych badaniach, uzyskiwany był sztucznie

2. Było to efektem stosowania przez psychologów stosunkowo niewielkiej ilości podobnych do siebie testów intelektualnych oraz modelu tzw, centroidalnej analizy czynnikowej, która, ze względu na procedury matematyczne, prowadzi do wyodrębnienia jednobiegunowego czynnika (czynnika g), w którym wszystkie testy mają dodatnie ładunki czynnikowe, i kilku czynnikowów bipolarnych

3. W nowym podejściu do badania inteligencji należy zastosować duży zestaw różnorodnych testów

4. Zaś do wyjaśnienia wariancji wyników należy zastosować nowy model analizy czynnikowej, tak zwanej analizy wielorakiej (multiple).

5. Ten nowy model analizy czynnikowej umożliwiał wyodrębnienie czynników wspólnych dla całej próby badanych osób (a także dla populacji) i czynników równoległych, to znaczy nieskorelowanych. Każdy z czynników wspólnych tłumaczy zmienność tylko pewnej grupy testów, nie wpływając natomiast na inne.

Taką strukturę Thurstone nazwał strukturą prostą (simple structure)

Idea tzw. struktury prostej (simple structure)

Na czym polega zasada struktury prostej?

Thurstone przyjął, iż każda ze zmiennych mierzonych jest mniej złożona czynnikowo niż całe zjawisko. W związku z tym, poszczególne zmienne muszą korelować wysoko z możliwie niewielką liczbą czynników i możliwie nisko z pozostałymi czynnikami. Oznacza to, iż każdy wiersz macierzy rotowanej czynników powinien zawierać możliwie dużo zer.

Zatem:

Jeżeli występuje M czynników, to każda kolumna macierzy czynnikowej powinna mieć co najmniej M zer.

Dla każdej pary kolumn macierzy czynnikowej powinno istnieć kilka zmiennych, których wartości są małe w jednej kolumnie, lecz wysokie w drugiej.

Jeżeli występuje M lub więcej czynników, w każdej parze kolumn powinny zmniejszać się wartości pewnych zmiennych.

W każdej parze kolumn powinna występować jedynie niewielka liczba zmiennych o zmniejszających się wartościach, czyli powinno być dużo zmiennych o wysokich wartościach.

A oto przykład macierzy rotowanej do struktury prostej metodą Varimax, w której wartości numeryczne pochodzą z prac Harmana (1968, s.158), natomiast dane jakościowe zostały dobrane przeze mnie z zakresu psychologii ekonomicznej (Tabela 1) i odnoszą się do charakterystyk wnętrza sklepu. Wyizolowane czynniki są czynnikami ortogonalnymi (nieskorelowanymi), interpretowanymi jako zdolności podstawowe (primary mental abilities)

Tabela 1. Macierz rotowania dwóch czynników.

Zmienne	Czynnik I	Czynnik II	h ²
Przestrzenny Ładny Funkcjonalny Przytulny Podniecający	.01602 .94079 .13702 .82479 .96821	.99377 -.00883 .98006 .44714 -.00604	.98783 .88515 .97930 .88022 .93747
Wartości własne	2.52182	2.15	4.67
Tłumaczony procent wariancji	50.4	43.0	Ogólny procent wyjaśnionej wariamcji 93.4

Czynnik I można zinterpretować jako „Estetyczność”, czynnik II - jako „Przestrzenność

Model inteligencji L.L. Thurstone'a

Ilustracja zależności między wyodrębnionymi przez L.L. Thurstone'a zdolnościami podstawowymi (primary mental abilities) a czynnikiem inteligencji ogólnej jako czynnikiem II stopnia.

Czynniki wyodrębnione przez Thurstone'a

1. Rozumienie słów (Verbal comprehension)

2. Płynność słowna (Word fluency)

3. Zdolności arytmetyczne (Number)

4. Czynnik przestrzenny (Space)

5. Pamięć (Memory)

6. Spostrzeganie (Perception)

7. Rozumowanie (Reasoning)

Interpretacja badań Thurstone'a

Każdy z czynników podstawowych można uważać za złożony z niezależnego czynnika podstawowego oraz czynnika ogólnego g, który jest wspólny dla czynników podstawowych

MODEL MORFOLOGICZNY J.P. GUILFORDA

Diagram wyjaśniający Model Guilforda i zastosowaną przez niego symbolikę czynników:

Przeanalizujmy cztery spośród wyizolowanych przez Guilforda czynników

1. Czynnik CFT- Cognition of Figural Transformations

Czynnik tradycjonalnie definiowany jako wyobraźnia przestrzenna, czyli zdolność mentalnego manipulowania konfiguracjami przestrzennymi

Rozpoznawanie transformacji figuralnych

Problem polega na wskazaniu, która z brył A, B, C, D powstała przez złożenie figury wzorcowej podanej po lewej stronie rysunku.

A oto przykład innego testu mierzącego czynnik CFT

Zadanie polega na podaniu liczby cegieł, z którymi stykają się cegły A, B, C i D.

2. Czynnik DFT - Divergent Production of Figural Transformations

Rozbieżne wytwarzanie transformacji figuralnych.

Czynnik interpretowany jako adaptacyjna giętkość myślenia

Zadanie polega na usunięciu trzech zapałek tak, aby pozostały cztery kwadraty.

Dodatkowe ograniczenie: za każdym razem trzeba stosować inną strategię rozwiązania.

Takie rozwiązanie nie będzie uznane za dobre, gdyż strategie zostały powielane

To rozwiązanie będzie uznane za dobre:

3. Czynnik NFT - Convergent Production of Figural Transformations

Zbieżne wytwarzanie transformacji figuralnych

Czynnik interpretowany jako giętkość spostrzegania, charakteryzujący się zdolnością

spostrzegania układów całościowych w złożonym polu spostrzeżeniowym

Zadanie polega na wyszukaniu małego kwadratu umieszczonego po lewej stronie rysunku wśród figur podanych po prawej stronie.

A oto inny przykład takiego zadania wykorzystanego w teście

„Ukrytych figur”

4. Czynnik CMS - Cognition of Semantic Systems

Czynnik interpretowany jako rozumowanie ogólne (General reasoning), polegający na wnikaniu w strukturę systemów znaczeniowych (the ability to grasp the structure of meaningful system)

Każde kółko na tym planie przedstawia pewien punkt na oceanie. Przyjmijmy, że odległość wzdłuż linii prowadzącej od jednego punktu do drugiego wynosi dwie mile. Wyobraź sobie, że jesteś kapitanem okrętu, który znajduje się w jednym z punktów planu. Pozostałe punkty przedstawiają porty, do których okręt może zwinąć.

Przykład:

Okręt M - port N

Okręt J - port G

Okręt U - port Ł

Warunki dodatkowe: wiatr

Odległość okrętu płynącego do portu pod wiatr zwiększa się o milę

Odległość okrętu płynącego do portu z wiatrem zmniejsza się o milę

Charakterystyka modelu morfologicznego J.P. Guilforda

(Structure-of-intellect model)

1. Teoria Guilforda jest skrajnym przykładem tzw. teorii

strukturalnych, postulujących istnienie wielu czynników

2. Dzięki tej teorii wprowadzony został do pomiaru inteligencji wymiar

myślenia rozbieżnego (dywergencyjnego) umożliwiający badanie zdolności twórczych. Przykładem może być rozważana adaptacyjna giętkość myślenia.

3. Model umożliwia prognozę i wyizolowanie niewykrytych dotąd

czynników

4. Status ontologiczny dotychczas wykrytych czynników jest przez wielu

badaczy podważany. Zasadnie jest przyjmować, iż są one zmiennymi

mającymi charakter konstruktów teoretycznych

5. Teoria wywarła jednak duży wpływ na rozwój dalszych badań nad

inteligencją i zdolnościami, przyczyniając się w znacznym stopniu do

krytyki modeli hierarchicznych i czynnika g

---