WYKŁAD 9

TEMPERAMENT 1

Wszyscy znamy określenia: „to typowy flegmatyk”, albo: „zachował się jak choleryk”. Jednak nie zdajemy sobie często sprawy, że terminy te powstały ponad 2000 lat temu i związane są z pierwszą próbą ustalenia przyczyn różnic w zachowaniu się ludzi. Związana jest ona z dokonaniami lekarza greckiego Hipokratesa,

Poniżej pokazana jest typologia temperamentów Hipokratesa w modyfikacji Remplina (1959) obejmująca:

1. Zabarwienie emocjonalne u czterech wyodrębnionych typów temperamentu;

2. Cechy formalne przeżyć i

3. Sposób reagowania.

TYPOLOGIA TEMPERAMENTU HIPOKRATESA (V WIEK P.N.E.)

Cechy psychomotoryczne			Temperamenty
						Sangwinik	melancholik	Choleryk	flegmatyk
1 Zabarwienie emocjonalne (życie uczuciowe)			Wesoły	Smutny	rozdrażniony, wybuchowy	zrównoważony, stały
2	Cechy formalne przeżyć psychicznych	łatwość powstawania siła głębokość czas trwania przebieg	Duża słabe płytkie płynne, nietrwałe nieregularny	Mała silne głębokie Trwałe regularny	Duża silne głębokie trwałe nieregularny	mała słabe częściowo głębokie częściowo trwałe regularny
3	Sposób reagowania (wykonywania ruchów)	a) szybkość b) siła c) czas trwania d) zakres e) przebieg	szybko silne płynne, nietrwałe duży nieregularny	Powoli słabe trwałe mały regularny	Szybko silne aktywnie trwałe duży nieregularny	powoli słabe biernie trwałe mały regularny

Źródło: J. Strelau. (1992). Temperament i inteligencja. Warszawa: PWN

TYPOLOGIA TEMPERAMENTU IMMANUELA KANTA (1724-1804)

Kant nawiązał do koncepcji Hipokratesa jednak za podstawę podziału na cztery temperamenty przyjął energię życiową (Lebenskraft), która waha się w granicach pobudliwy-ospały oraz dominującą charakterystykę zachowania: emocje versus działanie.

Choleryk (działa szybko i gwałtownie)	Melancholik (uczucia powolne I głębokie)
Sangwinik (uczucia silne i płytkie	Flegmatyk (działa olno i bezwładnie)

Źródło: Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych.

TYPOLOGIA TEMPERAMENTU HIPOKRATESA, UJĘCIE WUNDTA (1832-1920)

Źródło: Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: TYPOLOGIA UKŁADU NERWOWEGO WEDŁUG PAWŁOWA W RELACJI DO TYPOLOGII HIPOKRATESA

Pawłow zaobserwował, iż różnice między osobnikami zależą od właściwości ośrodkowego układu nerwowego:

1. Siły procesu pobudzenia

2. Siły procesu hamowania

3. Równowagi procesów nerwowych

4. Ruchliwości procesów nerwowych

Odpowiednia kombinacja tych właściwości układu nerwowego pozwala wyodrębnić następujące typy układu nerwowego, zwane przez Pawłowa „temperamentami”:

Typy układu nerwowego według Pawłowa

1. Typ silny zrównoważony, ruchliwy (sangwinik)

Układ nerwowy odznacza się dużą siłą procesów nerwowych, ich równowagą i dużą ruchliwością. Człowiek posiadający ten typ układu nerwowego - to człowiek szybki i łatwo dostosowujący się do zmiennych warunków życia i odporny na nie.

2. Typ silny zrównoważony, powolny (flegmatyk)

Układ nerwowy flegmatyka charakteryzuje również duża siła i równowaga procesów nerwowych, jednak równocześnie, w przeciwieństwie do sangwinika, mała ruchliwość. Flegmatyk reaguje zatem spokojnie i powoli, niechętnie przyjmując zmiany w otoczeniu. Podobnie jak sangwinik, flegmatyk jest odporny na silne i długotrwałe bodźce.

3. Typ silny niezrównoważony, z przewagą pobudzenia (choleryk)

Układ nerwowy takiego człowieka charakteryzuje, obok dużej siły, przewaga pobudzenia nad hamowaniem. Odznacza się on zatem dużą energią życiową, przy jednoczesnym braku opanowania. Jest więc gwałtowny i wybuchowy.

4. Typ słaby (melancholik)

Ludzie należący do tego typu układu nerwowego charakteryzują się zarówno słabością procesu pobudzenia, jak i hamowania. Są mało odporni na działanie silnych bodźców dodatnich, jak i hamulcowych. Wskutek tego melancholicy bywają bierni i przyhamowani i doznają różnego rodzaju zaburzeń.

KONCEPCJA TEMPERAMENTU H.J. EYSENCKA

Związek ekstrawersji-introwersji i niezrównoważeni - zrównoważenia z tradycyjnym schematem temperamentów Hipokratesa

Źródło: H.J. Eysenck. (1964). The measurement of personalisty: A new inventory. Journal of Indian Academy of Applied Psychology, 1, 1-11.

REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU J. STRELAUA

Temperament - zespół względnie trwałych właściwości organizmu, które przejawiają się w takich formalnych cechach zachowania, jak:

1. Poziom energetyczny

2. Charakterystyka czasowa zachowania się

Uważa się, że cechy te są w dużym stopniu zdeterminowane biologicznie

Poziom energetyczny cech

Analizując różne zachowania człowieka widzimy, że mają one określoną charakterystykę energetyczną.

Wyrazem tej charakterystyki energetycznej jest:

• Wielkość

• Intensywność

• Siła określonej reakcji.

Właściwości energetyczne temperamentu w ujęciu Regulacyjnej Teorii Temperamentu.

Mówiąc o poziomie energetycznym zachowania się człowieka, mamy na myśli dwie jego cechy: 1. Reaktywność

2. Aktywność

Reaktywność

Analizując zachowanie się ludzi można zaobserwować, iż różnią się oni intensywnością, wielkością ich reakcji na działające na nich różne bodźce.

Właśnie tę dyspozycję determinującą różnicę w intensywności reakcji nazwiemy reaktywnością.

Reaktywność - cecha temperamentu, która przejawia się we względnie stałej i charakterystycznej dla człowieka wielkości (intensywności) reakcji.

Cecha reaktywności współdeterminuje dwie ważne charakterystyki:

Wrażliwość (na przykład zmysłową, emocjonalną)

Wydolność (odporność) człowieka.

Reaktywność można ujmować jako cechę psychologiczną, mającą postać kontinuum, na biegunach której znajdują się przeciwstawne w sensie ilościowym, ale substancjalnie te same właściwości.

Tak więc reaktywność jako cecha psychologiczna ma rozkład normalny w populacji, zatem ma określoną średnią i odchylenia standardowe dzielące ten rozkład. Skrajnie wysokie cechy reaktywności odpowiadają ludziom wysoko reaktywnym, zaś skrajnie niskie - ludziom nisko reaktywnym.

Ludzie zajmujący te skrajne pozycje na kontinuum różnią się w interesujący sposób.

Osoby wysokoreaktywne charakteryzują się:

Dużą wrażliwością

Obniżoną wydolnością

Osoby nisokoreaktywne charakteryzują się:

Obniżoną wrażliwością

Dużą wydolnością

Działające bodźce wywołują u ludzi wysokoreaktywnych bardziej intensywne reakcje, niż u ludzi niskoreaktywnych.

Ponieważ wielkość (intensywność) reakcji na działający bodziec stanowi główny empiryczny wskaźnik reaktywności, dlatego - wzorem rozróżnienia dokonanego w obszarze zjawisk lękowych - rozróżnia się reaktywność jako:

• stan, rozumianą jako aktualnie wyrażaną wielkość reakcji na bodziec o określonej sile

• cechę, czyli względnie stałą tendencję do reagowania z określoną intensywnością na bodźce

Aktywność

Druga cechą poziomu energetycznego zachowań człowieka jest aktywność.

W regulacyjnej teorii temperamentu aktywność pełni ważną rolę, ponieważ za jej pośrednictwem człowiek reguluje zdeterminowane poziomem reaktywności zapotrzebowanie na stymulację.

Aktywność - cecha temperamentu, która przejawia się w ilości i zakresie podejmowanych działań o określonej wartości stymulacyjnej.

U podstaw rozumienia aktywności leżała teza Hebba (1955), iż dążenie człowieka do osiągnięcia optymalnego dla niego poziomu aktywacji jest jedną z jego podstawowych potrzeb.

Jak można rozumieć tę regulacyjną funkcję aktywności?

Optymalny dla człowieka poziom aktywacji stanowi standard regulujący zapotrzebowanie na stymulację. Dzieje się tak, gdyż dzięki podejmowanej przez człowieka aktywności, dostarcza on sobie, lub unika , określonej stymulacji.

O aktywności będącej źródłem stymulacji możemy mówić w trzech znaczeniach:

1. Jednostka podejmując działalność motoryczną stymuluje receptory układu mięśniowo-szkieletowego i pobudzenia przekazywane są do wyższych ośrodków układu nerwowego

2. Podejmowane czynności mają same w sobie określone zabarwienie emocjonalne, które stymuluje człowieka

3. Źródłem stymulacji jest również stopień złożoności i trudności wykonywanej przez człowieka czynności. Im trudniejsza i bardziej złożona jest czynność, również czynność intelektualna, tym większa jest jej wartość stymulująca.

Aktywność a reaktywność

Odnosząc te rozróżnienia do reaktywności, możemy powiedzieć, że:

Aktywność osób wysokoreaktywnych charakteryzują się unikaniem stymulacji.

Aktywność osób niskoreaktywnych charakteryzują się poszukiwaniem stymulacji.

W Regulacyjnej Teorii Temperamentu zakłada się, że temperament nie determinuje kierunku, czy treści zachowań (to zależy od zainteresowań, motywacji, osobowości, zdolności, itd.), wpływa on jednak na to, czy człowiek preferuje aktywność o dużej, czy też niskiej wartości stymulacji.

CHARAKTERYSTYKA CZASOWA (TEMPORALNA) ZACHOWANIA

Analizując zachowanie się człowieka w pewnym przedziale czasu obserwujemy, że reakcje człowieka na pewne stałe bodźce zmieniają się. W określonych sytuacjach trwałość reakcji może być ważną cechą. W innych umiejętność szybkiej zmiany reakcji, jej ruchliwość.

Tak więc właśnie ruchliwość jest ta ważną charakterystyką czasową zachowań ludzkich.

Ponieważ każdy rodzaj zachowania się człowieka można scharakteryzować ze względu na jego właściwości energetyczne i czasowe (temporalne), dlatego uważa się, że temperament przejawia się we wszystkich rodzajach działalności człowieka, również w jego działalności poznawczej.

Temperament nie jest specyficznym rodzajem zachowania, jest natomiast cechą (energetyczną i temporalną) tych zachowań.

Dlatego mówimy, że temperament jest właściwością stylistyczną zachowań.

Analizując różne aspekty charakterystyki czasowej zachowania wyodrębniono takie cechy jak:

• Utrzymywanie się określonej reakcji

• Skłonność do jej powtarzania

• Ruchliwość

• Regularność występowania reakcji

• Szybkość

• Termpo.

Dalsze analizy czynnikowe umożliwiły wyodrębnienie dwóch czynników:

1. Perseweratywności zachowania, czyli trwałości określonej reakcji, jej utrzymywania się, powtarzalności

2. Żywości, czyli tempa i szybkości reakcji.

Analizy pokazały, że obie cechy są pochodną ruchliwości.

Czym jest ruchliwość i jaka pełni rolę w zachowaniu się człowieka?

Ruchliwość - to zdolność do przestawiania się z jednej reakcji (czynności) na drugą. Jest ona funkcją zmian w otoczeniu organizmu i pełni ważna rolę w regulacji jego stosunku do tego otoczenia.

Zmiany cywilizacyjne i społeczne wymuszają na ludziach zdolność adaptacji do otoczenia i w tym sensie osoby o dużej ruchliwości lepiej daja sobie rade w zmieniającym się świecie.

Ważne jest również to, że ruchliwość wiąże się z niska reaktywnością.

A te zależności otwierają nowe perspektywy rozważań nad rolą reaktywności i odporności na stres.

---