Sprawność językowa - kompetencja komunikacyjna
sprawność - dobrze opanowana, wyćwiczona umiejętność
Markowski:
sprawność językowa to cecha osoby mówiącej lub piszącej polegająca na umiejętności przekazywania w swoich tekstach tego, co się chce przekazać (informacji, przeżyć, emocji)
w sposób najodpowiedniejszy w danej sytuacji komunikacyjnej.
Umiejętność ta polega na doborze takich środków językowych, które pozwolą najlepiej dotrzeć do odbiorcy, spowodować jego właściwą reakcję i wywołać u niego pozytywną ocenę mówiącego/piszącego.
Sprawność językowa u dzieci odnosi się do umiejętności właściwego posługiwania się językiem na określonym etapie rozwoju mowy oraz do opanowania określonych operacji językowych i przyswajania określonych elementów systemu językowego i normy językowej przez dziecko w pewnym wieku.
Badając sprawność językową zwracamy uwagę na:
słownictwo
język dziecka pod kątem wartościowania
pod kątem wieku, płci
środowisko
pochodzenie (wykształcenie rodziców)
pod kątem poprawności wypowiedzi.
Anna Dyduchowi - METODY KSZTAŁCENIA SPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ DZIECI
I Metoda analizy i twórczego naśladowania wzorów
2 kierunki w pracy nad doskonaleniem mowy:
-naśladowanie
-twórczość
Język dziecka w wieku szkolnym ulega wpływom:
języka środowiska pozaszkolnego (rodzina, rówieśnicy, środki masowego przekazu)
języka szkoły (wiedzy, literatury, nauczyciela, uczniów)
Są to swego rodzaju wzory mowy dla dziecka. Zadaniem nauczyciela jest kierowanie edukacją językową dziecka tak, by mimo różnych wzorów wypowiedzi dziecka poddawały się rygorom normy językowej, a także zachowały indywidualne cechy i odznaczały się inwencją twórczą. Brak sterowania, interwencji dydaktycznej prowadzi do biernego powielania, często złych wzorców (wypowiedzi zunifikowane, monotonne, szablonowe, pełne sloganów, niedostosowane do sytuacji komunikacyjnej).
Wzór - każdy tekst spełniający warunki wzorowej wypowiedzi, powinien być dobierany z uwagi na przewidywany cel kształcenia.
Dobór wzoru przez nauczyciela:
pod kątem celów kształcenia językowego - ściśle związany z działaniami dydaktycznymi zmierzającymi do opanowania przez uczniów przewidzianych przez program form wypowiedzi i ich wariantów gatunkowych - pełna forma wypowiedzi, którą można naśladować w zakresie różnych jej wyznaczników (leksykalnych bądź kompozycyjnych)
różnego rodzaju teksty omawiane w klasie zgodnie z przewidzianym kanonem lekturowym, opracowywane wielostronnie, wykorzystując je także do rozwijania sprawności językowej - odnoszący się do szeroko rozumianej sprawności językowej, pozwalającej posługiwać się językiem ojczystym bezbłędnie i sprawnie w różnych sytuacjach komunikacyjnych (w programie są to ćw. słownikowo-frazeologiczne, gramatyczno-stylistyczne, kompozycyjne itp.) - wzór wykorzystywany do rozważań językowych stopniowo wzbogacających poszczególne walory mowy dziecka.
Warunki doboru wzoru:
- dbałość o funkcjonalność wzoru z punktu widzenia kształcenia spraw. językowej;
- dbałość o jego dostępność pod względem intelektualnym i emocjonalnym oraz o jego poziom estetyczny.
Ważna jest motywacja w procesie spostrzegania, nastawienia, rozbudzanie chęci wykonywania poleceń.
Ogniwa:
I Stwarzanie syt. motywacyjnej, formułowanie celów.
II Obserwacja i analiza wzoru wypowiedzi, przeprowadzona pod kątem wspólnie z uczniami sformułowanych celów szczegółowych.
Ćwiczenia analityczne - uczniowie samodzielnie powinni dochodzić do uogólnień teoretycznych na temat konstruowania wypowiedzi przez autora wzoru i snuć refleksję nad własnym sposobem wypowiadania się
III Ćwiczenia transformacyjne - doskonalą praktyczne operacje językowe pozwalające uczniowi „oderwać się” od wzoru i obserwowane w nim sposoby pisania lub mówienia zastosować we własnej wypowiedzi; kształcą umiejętność operowania tworzywem leksykalnym, frazeologicznym, składniowym, kompozycyjnym, ich celem jest pobudzanie swobodnej ekspresji werbalnej poprzez twórcze przekształcenia struktury języka i wzoru. Prowadzą do następnego ogniwa
IV Ćwiczenia całkowicie twórcze - umożliwiają konstruowanie przez uczniów wypowiedzi, która uzewnętrznia ich kreatywne możliwości.
Ważne, aby dziecko widziało przydatność swych wysiłków oraz celowość rozwiązywanych ćwiczeń.
W trakcie analizy dzieła literackiego należy:
- ukazywać jak w tekście realizuje się wrażliwość na rzeczy i przeżycia, jak twórca dostrzega to, co niezwykłe, jak odkrywa różne potrzeby, niedostatki ludzi i rzeczy;
- wskazywać jak kojarzy wielkość myśli z jednym zjawiskiem czy przedmiotem, jak dostrzega różnice w zjawiskach, przedmiotach, ludziach;
- wskazywać, jak funkcjonuje związek wielu elementów twórczych, nową całość.
II Metoda norm i instrukcji
Wiedza musi pozwalać na formułowanie norm, które mogą stać się wytyczną działania praktycznego. Podobnie jest z kształceniem językowym. Wiedza o systemie języka i sposobach jego użytkowania staje się podstawą do tworzenia odpowiednich reguł (stylistycznych, gramatycznych, ortograficznych itp.), które mogą kierować praktyczną działalnością językową ucznia. Powinna nią sterować jego wiedza na temat sposobów mówienia i pisania zanim podejmie próbę konstruowania wypowiedzi.
Struktura działań metody norm i instrukcji:
1. Normy (zasady konstruowania wypowiedzi)-składa się na nie:
-wiedza o elementach gatunkowych wypowiedzi
-o zasadach doboru charakterystycznych środków językowo-stylistycznych
i kompozycyjnych
(w zależności od formy wypowiedzi lub sytuacji komunikacyjnej).
Uczniowie mogą zapoznawać się z nimi w różny sposób: podanie przez n-la, w pracy z różnymi słownikami, a najlepiej poprzez korzystanie z podręczników szkolnych.
2. działalność ucznia dobrze wspomagać:
INSTRUKCJAMI - ich zadaniem jest nadanie działalności ucznia charakteru celowego i planowego, wytyczają kierunki samodzielnej pracy.
3. SAMODZIELNA PRACA REDAKCYJNA prowadząca do powstania wypowiedzi wg zasad i norm. Rozwija to umiejętność wypowiadania się. Instrukcje powodują skoncentrowanie się na cechach sytuacji istotnych i związanych z uczeniem się.
4. KONFRONTACJA GOTOWYCH TEKSTÓW Z NORMAMI dokonywana przez uczniów pod kierunkiem n-la. Informuje ucznia o efektach jego pracy, działa jako wzmocnienie.
5. PRZEPROWADZENIE RÓŻNORAKICH ĆWICZEŃ sprawnościowych przez n-la, uzależnionych od konkretnych potrzeb uczniów, zauważonych w trakcie korekty.
6. POWTÓRNA SAMODZIELNA REDAKCJA WYPOWIEDZI
CYKL: normy i instrukcje +samodzielna praca redakcyjna +korekta wypowiedzi +ćwiczenia +ponowna samodzielna praca redakcyjna
Metodą norm i inst.. można opracować: zaproszenie, sprawozdanie, opis rzeczowy, protokół, podanie; oraz użyć jej do wspomagania takich ogólnych sprawności jak: zwięzłość, jasność, umiejętność uwypuklenia elementów treści wypowiedzi.
III Metoda praktyki pisarskiej
Działania dydaktyczne, które sprzyjają adaptacji ucznia do środowiska społecznego.
Naturalny proces rozwoju stanowi wewnętrzna motywacja aktywności skierowana ku celowi zgodnemu z zaspokojeniem potrzeb i utwierdzonemu przez zainteresowanie, satysfakcję i przyjemność w chwili, gdy cel został osiągnięty, z czego płyną dalsze zainteresowania.
Metoda ta jest wielką zabawą uczniów w twórców publikujących swe prace na łamach pisma klasowego, w gazetce ściennej, albumie, czasopiśmie. Wykorzystuje się w tej metodzie naturalne predyspozycje dziecka do spontanicznej twórczości werbalnej. Sposób pracy nad kształceniem języka to działania zmierzające do rozwijania sprawności językowej pojmowanej jako naturalne, swobodne, niewymuszone posługiwanie się mową, opanowanie podstawowych funkcji języka. U wszystkich ludzi istnieje wrodzona, potencjalna potrzeba wyrażenia siebie, prowadząca do zdolności tworzenia. Mowa pisana rozwija się w szkole, staje się ważnym środkiem porozumiewania się. W wieku szkolnym może się kształtować rozwinięta postać mowy pisanej jako swoista dziedzina „sztuki dziecka”, która stwarza sposobność do wyrażania przez dziecko indywidualnych możliwości, zainteresowań, zdolności. Dlatego należy szukać możliwości kierowania rozwojem indywidualnych uzdolnień i talentów pisarskich, s dzięki tym możliwościom przyśpieszać rozwój języka. Rozwijanie ekspresji werbalnej za pomocą praktyki pisarskiej odbywa się w takiej atmosferze, która daje możliwości szczerego wypowiadania się, jest okazją do rozmowy o przeżyciach, wrażeniach, doznaniach.
Ogniwa:
pisanie swobodnych tekstów
prezentacja na forum klasy
wybór najciekawszego tekstu
kosmetyka tekstu-językowa i stylistyczna.
Podstawą działań jest swobodny tekst. Może on mieć różną tematykę (baśń, opowiadanie science-fiction, oparte na percepcji zmysłowej, emocje, refleksje filozoficzne).
Etapy:
pisania
czytanie głośne
głosowanie
przepisanie wraz z nazwiskiem autora na tablicy
poprawa ortograficzna
kosmetyka
przepisanie poprawionego tekstu do zeszytu.
IV Metoda przykładu intersemiotycznego
Założenie: umiejętność przekładania jednych znaków na drugie (kształcenie sprawnośći językowej), przygotowanie uczniów do społecznego komunikowania się.
Elementy:
1. Obserwacja dzieła sztuki (analiza treści i formy)
2. ćwiczenia językowe w werbalizacji (doznań, emocji)
3. Redagowanie opisu dzieła sztuki.
Kształcenie wypowiedzi ucznia w związku z korzystaniem z radia, telewizji, filmu.
Struktura postępowania:
1.Działania pozawerbalne ucznia (gra mimiczna)
2.Włączenie w grę elementów werbalnych (przekład języka gestów na język słów)
3.Ćwiczenia doskonalące warstwę językową gry.
Ogniwa procesu:
1. Zapoznanie ucznia z tekstem
2. Działania uczniów związane z przekładem tekstu na inny system znaków (pozawerbalna analiza tekstu)
3. Wypowiedzi uczniów na temat przekładu.
V Metoda okazjonalnych ćwiczeń sprawnościowych