CHARAKTERYSTYKA OBOZU REFORM I STRONNICTWA KONSERWATYWNEGO W KOMEDII „POWRÓT POSŁA” J.U. NIEMCEWICZA. NAZWISKA ZNACZĄCE W UTORZE.

J.U.Niemcewicz poseł na Sejm Wielki, zwolennik reform, członek Stronnictwa Patryiotycznego. Stronnictwo to stanowiło mniejszość. Istniały obawy, że praca sejmu zakończy się fiaskiem i nie dojdzie do uchwalenia ustaw, które by kładły podwaliny pod nowe postępowe państwo. W sejmie przeważali konserwatyści broniący złotej wolności szlacheckiej, gotowi doprowadzić Polskę do upadku. Ekspansywne Stronnictwo Patryiotyczne zdawało sobie sprawę, iż konieczne jest zapropagowanie programu reform i zjednanie sobie opini publicznej. Pragnęli by społeczeństwo wywarło nacisk na reprezentantów szlacheckich w sejmie i zmusiło ich do zmiany postaw. Dla zjednania opini napisał Niemcewicz właśnie "Powrót Posła"- komedię o charakterze publicystycznym i propagandowym. Przedstawia on w niej dwa obozy: konserwatywny i patryiotyczny. Przedstawicielem obozu konserwatywnego jest Starosta- wyznaje staroszlacheckie poglądy, zwolennik wolnej elekcji, rozpacza nad zniesieniem liberum veto, przeciwnik uwolnienia chłopów i zniesienia pańszczyzny, nie przychyla się do postulatów powiększenia polskiej armii, przeciwnik działalności Komisji Edukacji Narodowej, nieuk, w swoich wypowiedziach ujawnia swoją głupotę i zacofanie "Ja co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało. Wiem, że tak jest najlepiej jak przedtem bywało". Przedstawicielami obozu patryiotycznego są Podkomorzy, Podkomorzyna, Walery, Teresa, para służących- mówią poprawnym, zrozumiałym, prostym, polskim językiem bez francuskich makaronizmów. Podkomorzy- gorący patryiota, wpaja synom miłość do ojczyzny i wartości rycerskie "Dom zawsze ustępować powinien krajowi", szczyci się swoim małym majątkiem nadanym jago rodzinie za zasługi poniesione w walce, człowiek światły jasno patrzący na rzeczywistość, dostrzegający w niej niebezpieczeństwo dla kraju, człowiek nowoczesny, zna obyczaje tradycje i kulture innych krajów, przeciwny jednak wychowaniu dzieci na wzór francuski "Młodzieniec zapomniwszy własnego języka. Obcym nawet źle mówi i gdy wiek ubieży. Uczyć się musi co do Polaka należy".

,, Powrót Posła” Jan Ursyn Niemcewicz napisał w burzliwym okresie 1790 roku. Utwór ten jest pierwszą komedią polityczną w Polsce, opartą na ukazaniu konfliktu miedzy sarmackimi konserwatystami a zwolennikami patriotycznego obozu reform. Komedia ta jest prezentacją dwóch zasadniczo różniących się koncepcji Polski. Jedna z nich to koncepcja obozu reform. W utworze przedstawicielem go jest: Podkomorstwo oraz ich syn Walery. Z tymi poglądami zgadza się również wychowana przez nich Teresa. Obóz przeciwny, to obóz wrogi dążeniom reformatów. Reprezentowany jest on przez ojca Teresy - Starostę Gadulskiego, jego żonę oraz przez Szarmanckiego. Postacie można podzielić ze względu na poglądy polityczne: na negatywne, czyli przedstawicieli obozu konserwatystów oraz na pozytywne, czyli reformatów.

Podkomorzy to oświecony patriota i wzór nowoczesnego obywatela. Uważa, ze Sejm podejmuje decyzje wielkiej rangi, ale poprawa sytuacji w ojczyźnie zależy od każdego obywatela:
,, I my sami byliśmy nieszczęść naszych winą.
Gnijąc w zabytkach, lenistwie i biesiad zwyczaju
Myśleliśmy o sobie, a nigdy o kraju.” Usiłuje podporządkować swoje życie dobru kraju. Podkomorzy to człowiek honoru , umiejący zachować umiar w każdej dziedzinie życia, dbający o zachowanie ciągłości tradycji. Wraz ze swoja żoną tworzą idealne małżeństwo Wychowali swoje dzieci tak aby służyły krajowi i są z nich dumni:
,, Tęskno mi bez nich, ale w tym chlubę znajduje,
Że każdy mój syn służy, żaden nie próżnuje.”
Podkomorzy jest należącym do starszego pokolenia szlachcicem, ale umie właściwie ocenić sytuacje panującą w kraju oraz swoje możliwości jej poprawienia. Szlachcic ostro krytykuje upadek tradycji i obyczajów szlacheckich, które doprowadziły kraj do anarchii i spowodowały kryzys praworządności. Ideałem kobiety dla niego jest jego żona oraz te wszystkie niewiasty
,, Co żyją skromnie, kraj swój nad wszystko kochają,
Obywatelskie cnoty w swych synów wpajają.”
Podkomorzy najwyżej ceni dobro publiczne. Wierzy, że zawarty w 1970 roku sojusz z Prusami obroni kraj przed nadmierna ingerencją cesarskiej Rosji. Bohater wyraża przekonanie, iż ,, Dom zawsze ustępować powinien krajowi”. Postać literacka jest przeciwnikiem liberum veto , wolnej elekcji. Troszczący się o dobro i szczęście swej rodziny oraz całego kraju Podkomorzy pod koniec komedii wypowiada życzenie którego adresatami są wszyscy Polacy:
,, Bodajbyśmy, wraz dzieląc pomyślne godziny
Między słodkim staraniem krewnym i domowi,
I tym, co się należy własnemu krajowi,
Cnotliwie wszyscy w zgodzie i jedności żyli
I na szczęście ojczyzny i dzieci patrzyli”.
Podkomorzyna to idealna żona i matka, kultywująca w swoim domu staroszlacheckie cnoty. Inteligentna, potrafi dowcipnie dociąć wypowiadającemu uwagi polityczne Staroście. Należy do grona kobiet, które, jak sama określa:
,, ... umieją szanować święte stadła związki
I pełnia dobrych żon i matek obowiązki”.
Najbardziej ceni szczęście rodzinne, ,, cnoty domowe” i dobre obyczaje.
Walery to syn Podkomorzego, poseł na sejm, młodzieniec aktywnie działający w życiu politycznym kraju. Wychowany w duchu oświeceniowym i poszanowaniu dla tradycji szlacheckiej. Jest on człowiekiem, który w życiu kieruje się prawdziwymi wartościami: miłością, honorem, uczciwością. Szanuje i poważa swoich rodziców, prawdziwie kocha Teresę, która pragnie pojąc za żonę Wybierając ją kieruje się chęcią pozyskanie partnerki o podobnych do jego przekonaniach. Wiernie śluzy krajowi, uważając to za swój patriotyczny obowiązek. Walery czuje się szlachcicem , ale zgodnie z jego poglądami miarą szlachectwa jest patriotyzm i troska o dobro kraju.W rozmowie z Szarmanckim tłumaczy mu, że najważniejsze to:
,, Pamiętać, żeś Polakiem, żeś obywatelem,
Żeś najpierwsze twe winien ojczyźnie usługi”.
Walery to idealny młody Polak, wzór patriotyzmu i ludzkich cnót.
Teresa to młoda dziewczyna, która zaskakuje rozwagą, mądrością podejmowanych decyzji, dojrzałością Skutecznie opiera się zalotom Szarmanckiego , który potrafi jedynie składać puste obietnice. Dziewczyna kocha Walerego, jest stała w uczuciach, potrafi właściwie ocenić jego zalety i wady. Mądra, skromna potrafi docenić również własne zalety- zna swoją wartość.
Starosta Gadulski jest centralną postacią ,,Powrotu Posła”, wyznawcą konserwatywnych poglądów staroszlacheckich. Jest typowym Sarmatą. Słowo honoru nic dla niego nie znaczy, ponieważ stara się nie dopuścić do przyrzeczonego kiedyś małżeństwa Teresy z Walerym. Do poślubienia drugiej żony skłoniły go powody materialne, miedzy nim a Starościną nie ma miłości i zrozumienia. Zgodnie ze swym nazwiskiem Starosta jest rozgadany, kłótliwy i zrzędliwy Jego długie tyrady zawierają jednak same frazesy i puste słowa. Poglądy polityczne Gadulskiego świadczą o jego zacofaniu umysłowym i są wyrazem przesadnego, zaślepionego konserwatyzmu. Na temat wojny Rosji i Austrii przeciwko turcji wypowiada nonsensowne uwagi:
,, ... ta wojna, która się wokół nasz szerzy,
Potrwa - może się mylę - albo mniej lub więcy
Potrwa - lat osiemnaście i dziewięć miesięcy;
Potem zgodzą się, jak się każdy już zamorduje.
Bo zwyczajnie po wojnie pokój następuje”.
Przewidywania polityczne Starosty są całkowicie bezpodstawne i świadczą o jego niewiedzy na temat stosunków międzynarodowych. Kompromitujące są również jego poglądy na temat sojuszy Polski z innymi krajami:
,, Polska nigdy się z nikim łączyć nie powinna;
A jeżeli koniecznie o przymierze chodzi,
Niech się z dalekim łączy, co jej nie zaszkodzi.
Hiszpanią, Portugalią, nawet z Ameryką ...”.
Starosta sprawował dwie funkcji publiczne: urząd starosty i deputata do trybunału Gadulski to typowy pieniacz, skory do procesowania się, kłótni, chciwy, kierujący się w życiu prywatą i brakiem zasad moralnych. W komedii politycznej występuje jako zwolennik stronnictwa konserwatywnego. Przeciwny wszelkim reformom, krytykuje działalność Sejmu Czteroletniego:
,, Dlaczego ten rząd? Po co te wszystkie odmiany?
Alboż źle było dotąd?”.
Tęskniąc za wystawnym życiem Polaków pod rządami Sasów, Starosta stoi na straży ,, złotej wolności” szlacheckiej, broni liberum veto, które nazywa ,, wolności zrzenicą”, popiera wolna elekcję i konfederację, nie przeszkadza mu obca interwencja w prywatne sprawy Polski. Ideałem dla niego są czasy, kiedy ,, wszyscy byli kontenci, robiono co chciano”. Argumentacja bohatera poparta przyznaniem się do nieuctwa, demaskuje go jako człowieka ograniczonego:
,, Ja, co nigdy nie czytam, lub przynajmniej mało,
Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem bywało”.
Gadulski w pełnieniu swych funkcji ucieka się do niesprawiedliwości, motorem jego postępowania są zazwyczaj pieniądze Postać ta nie posiada cech pozytywnych.
Starościna to typowa żona modna. Najważniejsza dla niej jest ogłada towarzyska, która można nazwać grą pozorów. Rozciąga się ona na wszystkie płaszczyzny życia. Żona Starosty wykazuje się pozornie znajomością języków obcych, ale nie mówi dobrze ani po Polsku, ani po Francusku. Przykładem jest przysłany przez nią bilet, który zupełnie ją kompromituje:
,, Bardzo jestem rozgniewana, że nie mogę udać się na przyjemne ich śniadanie: głowa źle mi robiła przez całą noc i koszmar przeszkadzał mi zamknąć oko ...”.
Zwroty obce wprowadza nader często, a swój image dostosowuje do całości obrazu.
Starościna niemal uwielbia fircyka Szarmanckiego, widzi w nim ideał mężczyzny Jest kobietą próżną, ceni bogactwo. Zbyt wiele w niej pozy, udawania, nie zostaje wiec miejsca na zachowania autentyczne i troskę o sprawy ojczyzny.
Szarmancki to typowy fircyk, wychowany do dworskiego życia. Ceni rozrywkę i zabawę, a celu szuka w zdobywaniu względów kobiet. Nie zawsze robi to w sposób uczciwy, o czym świadczy przekupstwo malarza, chęć zdobyci Teresy obietnicami dobrobytu. W rzeczywistości nie zależy mu na uczuciach, wartością ważniejsza są dla niego pieniądze, posag, możliwość szybkiego i łatwego wzbogacenia.
Według niego Polska pod wpływem reform zmieniła się na gorsze. Szarmancki całkowicie podporządkował się obcej modzie. Mimo że ojciec nakazał mu udział w sejmikach, on wybrał zabawę:
,, Wołałem przegrać dobra niż pilnować sprawy”.
Szarmancki żadnego zadania nie potrafił dobrze wypełnić: nie zabawił długo w kancelarii królewskiej, bo nie potrafił dochować tajemnicy, nie zatrzymała go tez na dłużej służba w piechocie. Był we Francji , ale nie rewolucja go tam interesowała tylko kobiety, teatry, ogrody i foksale. Rzuca to ogromny cień na jego osobę Jako człowiek młody powinien interesować się sprawi narodu i toczących się obrad sejmowych. On natomiast umie rozmyślać tylko o miłostkach:
,, Patrzaj, te wszystkie piękne brunetki, blondynki
Płaczą dziś po mnie, jęczą, chorują i mdleją
Każda, że się powrócę, cieszy się nadzieją:
Myli się, będę srogim i nieprzebłaganym”.
Postać tego bohatera jest zaprzeczeniem wszystkich staropolskich cnót ziemiańskich

Jan Ursyn Niemcewicz cechy negatywne i pozytywne przyznawał bohaterom według własnych poglądów politycznych. Autor prowadził żywa działalność polityczną. Był posłem stronnictwa patriotycznego, bronił mieszczan i Komisji Edukacji Narodowej, krytykowanej przez konserwatywną szlachtę „Powrót Posła” miał wpłynąć na społeczeństwo i podkreślić wagę podejmowanych na Sejmie uchwal.

1

---