ROZPOZNANIE ZABURZEŃ U DZIECI

Sęk H. ( 2005) rozdz. 2

1. Ujęcia teoretyczne

Tematem psych. Klinicznej dzieci i młodzieży są pojawiające się w okresie dzieciństwa i adolescencji zaburzenia zachowania i/lub wewnętrznych przeżyć , a przedmiotem działań psychologów są czynności diagnostyczne i terapeutyczne.

Określenie „ zaburzenie” powinniśmy używać wtedy, gdy mamy do czynienia ze znacznym nasileniem oraz uporczywym trwaniem odchylenia od normy oraz gdy łączy się z tym psychiczne cierpienie dziecka lub też gdy dziecko jest sprawcą czyjegoś cierpienia.

Zaburzenia zachowania ( zaburzenia intrapsychiczne) ujawniają się gdzy dziecka sygnalizuje, że nie sygnalizuje swoich potrzeb lub nie spełnia oczekiwań jakie mają względem niego dorośli. Należy uwzględnić wiek dziecka i warunki środowiska. Zaburzenia te są podatne na przeminięcie

Zaburzenia rozwoju mają bardziej trwały charakter i są w mniejszym lub większym stopniu podatne na terapię. Można je rozumieć jako niespełnianie zadań rozwojowych.

Im dziecko staje się starsze, tym etiologia zaburzeń staje się coraz bardziej wieloczynnikowa i obok czynników somatycznych i społ- kulturowych znaczącą rolę odgrywają czynniki osobowościowe.

Wymagania, jakie psychologowie zajmujący się dziećmi i młodzieżą stawiają ujęciom teoretycznym:

a) intensywność rozwoju psychicznego w tym okresie

b) znaczenie dla późniejszego życia kształtujących się struktur psychicznych

c) uwzględnienie interakcji między czynnikami psychologicznymi, społecznymi, biologicznymi

d) rozpatrywanie zjawisk na różnych poziomach funkcjonowania

e) klasyfikowanie zaburzeń w zależności od obszaru funkcjonalnego

f) wskazanie na prawdopodobieństwo minięcia lub przetrwania zaburzenia.

Nauki i podejścia z jakich czerpie psychologia kliniczna.

Podejście behawioralno - poznawcze

- akcentuje uczenie się zachowań oraz rozumienie przez dziecko samego siebie i otaczającego świata.

- dotyczy zachowania, za cel stawia sobie jego modyfikację

- istotną rolę przypisuje kształtowaniu postaw dziecka poprzez oddziaływania odwołujące się do poziomu jego rozumowania

Psychologowie kliniczni odwołują się do wiedzy z zakresu psychologii społecznej czy ekologicznej, ponieważ każde zachowanie i zaburzenie ma swoje środowisko, w którym powstało. Istotny wpływ podstawowego środowiska czyli rodziny.

Teorie psychodynamiczne

- sięgają głębiej w psychikę dziecka, do poziomu nieświadomości. Są te działania skuteczne w zaburzeniach związanych z lękiem i z mechanizmami obronnymi.

Psychologia humanistyczna

- istotna przy wyjaśnianiu problemów klinicznych, oraz przy wyborze psychologicznej pomocy

- potrzeba autonomii i godności jednostki

Psychologia wychowawcza

- wiele zaburzeń związanych jest z okresem szkolnym oraz rówieśniczym pozaszkolnym

Neuropsychologia rozwojowa

- odnosi się do koncepcji wyjaśniających funkcjonowanie ludzkiego mózgu.

Psychologia kliniczna odnosi się ponadto do : psychiatrii, neurologii dziecięcej, pediatrii, pedagogiki ogólnej i specjalnej.

Diagnoza pozytywna - skupia się nie tylko na zaburzeniach, ale na zasobach jednostki. Obecnie psychologia pozytywna apeluje, żeby nie tylko uwolnić dziecko od cierpienia, ale wyposażyć je w możliwości pokonywania go.

2. Rozumienie dziecka jako osoby

Wielka 5 pytań służąca refleksji psychologa w pracy z dzieckiem

KOGO? - diagnozuję, kim jest to dziecko, jakie mam do niego podejście, jakie jest moje rozumienie człowieka będącego w takim wieku, co w to rozumienie wnoszę z własnego dzieciństwa, dziecko jest partnerem czy przypadkiem do zdiagnozowania.

PO CO? - jaki jest cel diagnozy, komu i jak ma służyć

CO? - czego konkretnie dotyczy diagnoza

JAK? - jakiego rodzaju pomocy użyję

KTO? - kto realizuje diagnozę, jakie uczucia wzbudza we mnie dziecko

Założenia dotyczące dziecka w pracy psychologa klinicznego:

1) dziecko jest jednostką aktywną i poszukującą

2) dziecko ma sobie właściwe tempo i rytm rozwoju

3) dziecko włączone jest w system więzi rodzinnych

4) dziecko jest związane ze środowiskiem rówieśniczym

5) dziecko jest uwikłane w problemy współczesnego świata

6) dziecko ma niemal od początku własnego rozwoju poczucie własnej godności.

3. Uwarunkowania problemów klinicznych

- problemy kliniczne mają wieloczynnikowe podłoże, mamy do czynienia z czynnikami zewnętrznymi jak i wewnętrzną, indywidualną podatność dziecka na różne czynniki i bodźce.

- do biologicznych dyspozycji dziecka zalicza się: dziedziczne obciążenia, konstytucyjne właściwości, uszkodzenia tkanki nerwowej, aktualny stan organizmu, właściwości faz rozwoju ( dot. osiągania przez dziecko kluczowych kompetencji rozwojowych ).

- drugi rok życia - wiek szczególnej podatności na wystąpienie zaburzenia - wzrastająca świadomość własnej tożsamości.

Trudne sytuacje występujące w każdym środowisku ( Lewicki):

-trudne poznawczo ( trudne do rozwiązania )

-trudne afektywnie ( trudne do zniesienia )

Indeks rodzinnych nieszczęść:

- nasilona dysharmonia małżeńska

- niski status społeczny

- ciasnota mieszkaniowa lub bardzo liczna rodzina

- przestępczość jednego z członków

- objawy psychopatologiczne u matki

-dziecko wychowane w instytucji.

Właściwości motywacyjno-emocjonalne rodziców, które mają wpływ na rozwój psychiczny dziecka:

-obojętność ( zachowania destrukcyjne i autodestrukcyjne )

- wrażliwość( zaburzenia tożsamości)

-ambicje ( przetrenowanie dziecka, nadmierna ambicja i poczucie konkurencji ).

Podatność na stres a ochrona przed nim. Modele:

1) kompensacyjny - zasoby osobowe mogą kompensować wpływ silnego stresu ( związek prostoliniowy)

2) wyzwania - stres wyzwala kompetencje jednak wtedy, gdy nie jest zbyt wysoki ( zależność krzywoliniowa)

3) ochrona vs. podatność - związek między stresem a czynnikami chroniącymi jest interakcyjny. Obecność czynników chroniących może prowadzić do osłabienia wpływu stresu, jednak z drugiej strony istnienie podatności może stres wzmocnić.

Oddziaływanie czynników stresujących :

- korozyjne

- traumatyczne

4. Wybrane problemy kliniczne

Podział zaburzeń:

a) zaburzenia emocjonalne - dominuje w nich lęk

b) zaburzenia rozwojowe- uogólnione, np. autyzm, niepełnosprawność intelektualna

c) zaburzenia odżywiania i nawyków- anoreksja, bulimia, jąkanie, tiki

d) zaburzenia zachowania - brak samokontroli

OKRES WCZESNEGO DZIECIŃSTWA

1 . Deprywacja matczyna - pozbawienie dziecka zaspokojenia jego potrzeb psychicznych, wskutek czego zaburzony zostaje jego zarówno psychiczny jak i fizyczny rozwój. NZOR - nieorganiczny zespół opóźnienia rozwoju. Może wynikać z niedojrzałości matki, depresji poporodowej, trauma matki wobec dziecka.

2. Zerwanie więzi matka - dziecko. Miłość symbiotyczna między matką a dzieckiem uznawana jest za podstawę uczuciowego i społecznego rozwoju dziecka. 3-4 rok życia, wtedy dzieci są najbardziej narażone na traumę.

3 fazy reagowania na oddzielenie od matki : protestu, rozpaczy i wyparcia. U dzieci dominują reakcje lękowe, płacz, u dzieci starszych - upór, wybuchy złości i agresji. Powiązanie zaburzeń rozwoju z zaburzoną więzią z matką- choroby genetyczne, wrodzone, zaburzenia rozwoju we wczesnym okresie rozwoju.

OKRES ŚREDNIEGO DZIECIŃSTWA

1. Zaburzenia odżywiania - brak łaknienia/ nadmierny apetyt

2. Zaburzenia wydalnicze - mimowolne oddawanie moczu

3. Zaburzenia snu - problemy z zasypianiem, niespokojny sen, parasomnie ( zaburzenia przysenne )

4. Zaburzenia komunikowania się - opóźniony rozwój mowy, jąkanie,

5. Wczesnodziecięca masturbacja - jako skutek emocjonalnych trudności

6. lęk - silna reakcja na nowe sytuacje np. pójście do przedszkola

OKRES PÓŹNEGO DZIECIŃSTWA

1. Nadpobudliwość ruchowa - nieuwaga, impulsywność, nadmierna aktywność dziecka. Dochodzą do tego zaburzenia zachowania, zaburzenia w życiu społecznym

2. Specyficzne trudności w uczeniu się- dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym, trudności w czytaniu, pisaniu i liczeniu.

3. Fobie szkolne - silne, nieopanowane lęki przed sytuacją szkolną

a. fobia związana z rozpoczęciem nauki w szkole

b. fobia w wyniku uporczywych niepowodzeń szkolnych

c. fobia u prymusów

4. Tiki - mimowolne ruchy dotyczące różnych części ciała

5. Zachowania destrukcyjne - zachowania agresywne wobec rówieśników, mogą mieć powiązanie z długotrwałym lękiem

OKRES ADOLESCENCJI

1 . Lęki

2. Zaburzenia odżywiania

3. Uzależnienia

4. Zachowania destrukcyjne i autodestrukcyjne

5. Depresja - zaburzenie uwarunkowane wieloczynnikowo - biologicznie( genetycznie, biochemicznie) , społecznie , psychologicznie ( wyuczona bezradność, nagromadzenie negatywnych emocji ). Często mylona z młodzieńczym buntem, maskowana innymi zachowaniami - drażliwością, agresją.

KIERUNKI I RODZAJE POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ

Pomoc psychologiczna polega na profesjonalnym wprowadzaniu w życie dziecka korzystnych dla niego zmian różni się zakresem oraz rodzajem stosowanych metod w zależności czy mamy do czynienia z problemami behawioralnymi czy z zaburzeniami rozwoju. Istotne- wczesna interwencja i wczesne wspomaganie rozwoju dziecka.

Wczesne wspomaganie i wczesna interwencja - są realizowane przy pomocy metod usprawniających funkcjonowanie dziecka oraz wzmacnianie istniejących kompetencji i nadawanie im wartości kompensacyjnej .

Wybór pomocy psychologicznej zależny jest od czynników:

A .dziecka i jego sytuacji

B .psychologa

C. obiektywnych możliwości realizacyjnych ( pomoc pośrednia czy bezpośrednia )

Najważniejsze jest samo dziecko i problem, jakie go dotyczy!

Terapia powinna być skierowana na zasoby, nie na braki!

Może być realizowana indywidualnie lub zbiorowo, istotne włączenie rodziny w cały proces.

---