4. CHARAKTERYSTYKA NAJWAŻNIEJSZYCH KSIĘSTW
Spośród wielu księstw na jakie rozpadła się stara Ruś, najważniejsze znaczenie miały:
księstwo włodzimiersko - suzdalskie;
ziemia nowogrodzka;
księstwo halicko - włodzimierskie;
Księstwo kijowskie utrzymało się nadal, tracąc jednak znaczenie i autorytet dawnej stolicy. Role Kijowa przejął później Włodzimierz nad Klaźmą, z którego posiadaniem łączyć się będzie tytuł wielkoksiążęcy.
Ponadto istniały jeszcze księstwa:
Perejasławskie;
Czernihowski;
Muromskie;
Riazańskie;
Smoleńskie;
Połockie;
Mińskie;
Turowsko - pińskie i inne.
Księstwo Włodzimiersko - Suzdalskie
Obejmowało północno - wschodnią część Rusi. Na terenie tego księstwa znajdowały się stare i ważne grody, np. Włodzimierz, Rostów i Suzdal, na tym terenie leżała także Moskwa. Pierwszym oddzielnym władcą księstwa był syn Włodzimierza Monomacha, Jerzy Długoręki (1125 - 1157), który zaczął rozszerza c granice swoich włości o ziemie ugrofińskich Mordwinów i Czeremisów, miał także silne wpływy w księstwach murmońskim i riazańskim, próbował nawet zawładnąć Nowogrodem i Kijowem.
Za panowania jego syna i następcy, Andrzeja Bogolubskiego (1157-1174), księstwo włodzimiersko - suzdalskie stało się sceną zaciekłych konfliktów i walk pomiędzy księciem a bojarstwem. Andrzejowi udało się usunąć niektórych bojarów i przyjąć tytuł wielkiego księcia, a także pomyślnie wyprawił się na Kijów, który zdobył i zajął w 1169 r. Został zamordowany przez bojarów w 1174 r.
Jego następca został - po dwóch latach wali o sukcesje - jego brat Wsiewołod zwany Duże Gniazdo (1176 - 1212), który poskromił rebelię bojarską. Utrzymał o tytuł wielkiego księcia, ponadto kontynuował on podbój ziem mordwińskich. Panowanie kolejnego księcia Jerzego II (1218 - 1238) zakończyło się najazdem mongolskim.
Nowogród Wielki
Ziemia nowogródzka obejmowała terytorium sięgające od Zatoki Fińskiej i Jeziora Czudzkiego aż do Morza Białego i dorzecza Peczory. Sam Nowogród Wielki rozwinął się bardzo szybko do rzędu jednego z najpotężniejszych w Europie Środkowej i Wschodniej ośrodków handlowych. Oprócz Nowogrodu duże znaczenie miał także miasta tj. Psków, Ładoga, Torżak i Stara Russa, przy czym ziemia pskowa wyodrębniła się jako osobna republika feudalna w XIII w. Tereny północne i północno - wschodnie zamieszkiwane były przez plemiona: Kareli, Permiaków i Samojedan. Bojarzy nowogródzcy stanowili najbogatszą i najbardziej wpływową warstwę ludności. Pozostałe warstwy stanowili ludność miejska, rzemieślnicy, pracownicy najemni. O najważniejszych sprawach decydowano na wiecach, wybierano na nich także posadnika - który był najwyższym urzędnikiem państwowym, i tysięcznika - sprawującego dowództwo wojskowe. Jeżeli decydowano się na uznanie władzy książęcej, to książę musiał złożyć przysięgę, że nie będzie rozdawał dóbr bez zgody posadnika, a także bez niego nie będzie sprawował sadów. Z reguł książąt zapraszano jak groziło jakieś niebezpieczeństwo. Książe mógł także zostać wyproszony z kraju tj. np. stało się w 1136 r. kiedy uwięziony został książę Wiesiowołu (wnuk Monomacha) i zmuszono go do wyjazdu. Bez zgody wiecu książę nie mógł zacząć działań wojennych, ani posiadać własnych dóbr ziemskich na terytorium republiki, nie wolno było mu mieszkać w środku miasta. Nowogród utracił swoją niezawisłość polityczną w II. połowie XV wieku.
Ruś Halicka
Księstwo halickie obejmowało dorzecze górnego i środkowego Dniestru oraz częściowo Sanu z Haliczem jako grodem głównym. Wyodrębnienie się księstwa nastąpiło na przełomie XI i XII w. Uchwałą zajadu w Lubeczu cześć tych ziem otrzymali książęta Wołodar i Wasylko, synowie Rościsława (wnuka Jarosława Mądrego). Syn Wołodara, Włodzimierko zjednoczył cała ziemię. Przez prawie cały XII wiek trwała walka pomiędzy bojarstwem i książętami. Z bajorami nie dal sobie rady Jarosław Ośmiomysł, syn Włodzimierki (1152 - 1187), który jednak radził sobie z najgroźniejszymi przejawami opozycji. Za Jarosława pozycja międzynarodowa księstwa wzrosła (stosunki z Węgrami i Bizancjum) i wzmógł się autorytet samego księcia. Po jego śmierci Ruś Halicka weszła w okres zamętu i nieustannych walk wewnętrznych. Bojarzy zaaferowali tron kmieciu wołyńskiemu Romanowi Mścisławowoczowi, potomkowi Włodzimierza Monomacha. Zdołał on objąć władze w Haliczu w 1199 r. jednocząc obydwa księstwa. Jego rządy były twarde i surowe. Poskromił bojarstwo, walczył z Połowcami i z Litwą, a także wyprawił się na Polskę, jednak poległ w bitwie z Leszkiem Białym i Konradem Mazowieckim pod Zawichostem w 1205 roku. Jego śmierć spowodowała kolejny okres zamętu i dopiero w 1214 r. zawarte zostało porozumienie węgiersko - polskie na mocy którego władzę w Haliczu miał objąć królewicz Węgierski Koloman, ożeniony z córką Leszka Białego Salomeą. Synowi Romana - Danielowi oddano księstwo wołyńskie. Jednak i ten podział nikogo nie zadowolił, dlatego nadal toczyły się walki. Dopiero po trzydziestu latach od śmierci Romana Daniel zdołał objąć w posiadanie powtórnie zjednoczone księstwo halickie i wołyńskie w 1238 r. następnie nastąpił najazd mongolsko - tatarski, Daniel musiał uznać zwierzchnictwo tatarskie, ale mimo tego utrzymał się na tronie do śmierci w 1264 r. W 1255 r. Daniel otrzymał od papieża koronę królewską. W XIV w. Halicz i Włodzimierz Wołyński dostały się pod władze Polski i Litwy.
Księstwo Czernihowskie I Siewierskie
Ziemia czernihowsko - siewierska sięgała na wschód i północ od dzisiejszej Ukrainy; dochodziła prawie do Moskwy.
Na południu stykała się ze stepami, na których żyli Połowcy. Władcy czernihowscy uważali się za równych kijowskim i przybierali tytuł wielkich książąt. Wywodzili się oni od Olega. Wnukiem Olega był m.in. Książe siewierski Igor Światosławicz. Igor zmarł w 1202 r. jako wielki książę czernihowski, a jego synowie próbowali rządzić w Haliczu, ale wywołali bunt i zostali powieszeni w 1208 r.