SZKOŁA CHICAGOWSKA
Socjologia początku XX wieku (lata 30 i 40) była socjologią opisową:
programowe odejście od teorii badań społecznych
Badania trzeba skoncentrować na społecznościach lokalnych jako reprezentantach całego społeczeństwa.
Społeczność lokalna jest wyróżniana przez terytorium. Jest to bardzo ważny element życia społecznego, mikrokosmos w którym odbija się reszta społeczeństwa.
Badając jedną społeczność lokalną można odkryć pewne formy i prawidłowości, które występują w każdej innej społeczności.
Techniki badań (zaczerpnięte z antropologii kulturowej i etnologii):
obserwacja uczestnicząca
wywiady kierowane (rozmowa bezpośrednio nakierowana na pewien cel)
unikano technik statystycznych (nie odkrywają one bowiem wzorów kultury)
Założenia socjologii opisowej (orientacje):
Typologiczna - szukano pewnych typów, które mogłyby opisywać zastana rzeczywistość np. miasto, wieś, wspólnota, stowarzyszenie, grupa pierwotna i wtórna
Ekologiczna - społeczność ujmowana na tle środowiska przyrodniczego. Zakłada się tu wpływ przyrody na życie społeczne i bada ten związek
Strukturalno - formalna - badanie rzeczywistości społecznej jako całości, systemu, który jest ściśle wewnątrz siebie powiązany. Wszystkie elementy mają pośrednio lub bezpośrednio wpływ na siebie.
Szkoła chicagowska
1892 rok - założenie wydziału socjologii i antropologii - są to pierwsze podstawy instytucjonalne badań socjologii opisowej
W Chicago w tym okresie miała miejsce bardzo szybka urbanizacja, wzrost przestępczości i przyrost miejskiego proletariatu.. Na tym terenie działała grupa terenowych badaczy, której przewodził Robert Park.
Park i Burges są autorami „Wprowadzenie do nauki socjologii” oraz artykułu „Miasto - uwagi na temat badań zachowania ludzkiego w mieście”
Rozróżnienie 2 rodzajów badań:
social surwey - czysty opis tego co istnieje
sociological surwey - związane z socjologią i ważne dla niej badania, które prowadzą do okrywania praw socjologicznych
Programowo badacze tej szkoły zakładali badanie procesów urbanizacji, które wywołują zanik więzi. Głównym pytaniem przez nich stawianym było: jak w warunkach miejskich można uzyskać ład społeczny taki, jaki istniał zanim pojawiło się życie wielkomiejskie (czyli taki jaki Toennies opisywał w swojej „wspólnocie”).
W grupie społecznej wyróżniano 2 aspekty:
Comunity czyli wspólnota, zbiorowość oparta na wspólnym terytorium. Jest to twór społeczny w którym rządzi teoria ewolucji - jej wyznacznikiem jest terytorium, wyznaczające życie grupy. Współpraca ma tu charakter przejściowy i żywiołowy. Mamy tu do czynienia z jednostkami nastawionymi egoistycznie, między którymi rządzą prawa dżungli. Ten aspekt biologiczny nigdy nie występuje w czystej postaci.
Society czyli społeczność - jednostki współpracują świadomie, są solidarne, potrafią dążyć do wspólnego celu.
Zbiorowość terytorialna składa się z osób. Osoba to jednostka posiadająca swój status powiązany z normami, posiada „miejsce moralne”
Ważne są postawy jednostek, które w aspekcie kulturowym stanowią empiryczny przejaw osoby. Ważna jest tu rola społeczna, jaka jednostka przyjmuje.
Procesy elementarne - to dzięki nim odbywa się ewolucja od comunity do society:
Konkurencja - występuje na poziomie zbiorowości terytorialnych, ma miejsce w środowiskach ludzkich i zwierzęcych
Konflikt - forma przejawiania się konkurencji - element świadomości
Akomodacja - przystosowanie do sytuacji konfliktu
Asymilacja - procesy interakcji
Podejście ekologiczne
Skupiska ludzkie są określone według jakiegoś wzoru przestrzennego - jest on podyktowany przez środowisko przyrodnicze
Terytorialnie wyróżnione strefy posiadają specyficzne wskaźniki np.: religię, mentalność, obyczaje, język, poziom dochodu, zawód itp.
Rzeczywistość społeczna jest dynamiczna, wiąże się ze zmianą terytorialną
Przedstawiciele tej szkoły przedstawiali wyniki swoich badań w sposób graficzny
Procesy w ramach których należy opisywać społeczności lokalne:
centralizacja
sukcesja
koncentracja
inwazja
SOCJOLOGIA OPISOWA
Miała przeobrazić się w naukę eksperymentalną. Socjolog występował jako nauczyciel i kierownik zespołu badawczego, obserwator. Przedstawiciele socjologii opisowej podjęli temat społeczności lokalnej i uczynili go ośrodkowym tematem socjologii; uczynili ową wspólnotę najwłaściwszym kontekstem badania wszelkich procesów społecznych, wychodząc z założenia, że społeczność lokalna jest w pewnym sensie miejscem, gdzie jednostka spotyka się z szerszym społeczeństwem i kulturą (community). Community ma dwa elementy: 1 wymiar ekologiczny 2 wymiar wspólnotowy. Cechy community: 1 terytorium 2 interakcje społeczne 3 trwała wieź między jej członkami. Społeczność lokalną traktowano jako swego rodzaju laboratorium, a procesy w nim zachodzące mają charakter uniwersalny. Zasadnicze orientacje teoretyczne związane z próbami wyjaśnienia procesów będących przedmiotem obserwacji: 1 orientacja typologiczna-ujmowanie badanych społeczności jako reprezentacji szerszych kategorii stosunków czy też grup ludzkich umieszczonych na skali między wsią a miastem, grupą pierwotną a wtórną. 2 orientacja ekologiczna-uprzywilejowanie badań społeczności lokalnej z punktu widzenia wpływu, jaki na jej strukturę i rozwój wywiera środowisko przyrodnicze. Zakładano, że rozwojem skupisk ludzkich żądzą określone prawidłowości i osadnictwo odbywa się wg powtarzalnych wzorów zdeterminowanych przez warunki środowiskowe. Wyróżniali dwa rodzaje interakcji pomiędzy ludźmi: ekologiczną (charakter spontaniczny, żywiołowy) i społeczną (charakter moralny).
R. PARK
Głównym rysem koncepcji Parka jest dualizm zbiorowości terytorialnej (community) i społeczeństwa biotycznego i kulturowego poziomu stosunków międzyludzkich, ekologicznej bazy i moralnej nadbudowy.
Park - socjolog amerykański , podkreślał realistyczny opis aktualnego, życia klas pracujących , warunków w jakich one żyły i pracowały , ich namiętności , rozrywki , tragedie domowe , filozofię życiową- uczynił jego studia godnymi pamięci i sprawił , że są one trwałym przyczynkiem do naszej wiedzy o naturze ludzkiej i społeczeństwie . Był przedstawicielem szkoły ekologicznej , zastosował tezy ekologii do socjologicznych opracowań zjawisk charakterystycznych dla wielkich miast . Park był niezrównanym inspiratorem badań empirycznych , ale sam ich na ogół nie prowadził . Prace jego były próbami kodyfikacji terminologii socjologicznej i systematyzacji problematyki . Park występował w roli nauczyciela badaczy terenowych . Głównym rysem koncepcji Parka jest dualizm zbiorowości terytorialnej i społeczeństwa biotycznego i kulturowego „ poziomu " stosunków międzyludzkich , ekologicznej „ bazy " i moralnej „ nadbudowy ". Park dążył do przezwyciężenia pozycji między koncepcjami społeczeństwa i człowieka . Pisał, że społeczeństwa ludzkie mają dwa aspekty :
• są złożone z jednostek , które działają niezależnie od siebie , współzawodniczą i walczą ze sobą o zapewnienie sobie środków egzystencji
• oraz jeśli to możliwe , traktują się wzajemnie jako narzędzia zaspokajania własnych potrzeb
Ludzie są ze sobą związania przez uczucia i wspólne cele : pielęgnują tradycje , ideały i ambicje . Ewolucja społeczna polega na rozwijaniu się swoiście ludzkiej zdolności do tworzenia ładu moralnego , który w każdej fazie historii ma swoją „ fizyczną bazę" i napotyka na opór „ naturalnych impulsów ". Społeczeństwo w rozumieniu Parka stanowi niemal pod każdym względem przeciwieństwo zbiorowości terytorialnej , chociaż nie ustają w nim zasadnicze procesy ekologiczne , lecz tylko występują w złagodzonych formach . Kluczowe znaczenie mają w systemie Parka cztery procesy :
1) konkurencja
2) konflikt
3) akomodacja
4) asymilacja ( procesy interakcji )
Park stworzył koncepcję „ człowieka marginesu " , który żyjąc w dwóch światach społecznych jednocześnie , staje się jednostką o szerszym horyzoncie , bystrzejszej inteligencji , bardziej niezależnym i o racjonalnym światopoglądzie , oraz bardziej jest człowiekiem cywilizowanym . Wg. Parka „ osoba " uczestnicząc w różnych grupach i grając różne role społeczne , ujawnia w poszczególnych sytuacjach nie siebie jako taką , lecz rozmaite aspekty swej osobowości . Park również interesował się zachowaniem zbiorowym , czyli zachowaniem się jednostek pod wpływem impulsu , który jest im wspólny i działa na całą grupę (jest to zachowanie stanowiące rezultat interakcji społecznej } . Jest to reakcja cyrkułarna , czyli taki typ interakcji , w którym odpowiedź jednostki odtwarza stymulację pochodzącą od innej jednostki i kierując ją z powrotem do niej wzmacnia jej stymulację .
d) Społeczny świat małego miasta wg ROBERTA I HELEN LYNDÓW
Przedmiotem badań było przeciętne amerykańskie miasto Muncie w stanie Indiana . Zainteresowani się oni zasięgiem i determinantami praktyk religijnych w przeciętnym mieście amerykańskim rozpatrując religijność w kontekście całokształtu życia społeczności lokalnej . Lynd przyjął sześci o punktowy schemat klasyfikacji ludzkich.
1) zdobywanie środków do życia
2) wychowanie dzieci
3) życie rodzinne
4) spędzanie czasu wolnego
5) praktyki religijne
6) aktywność społeczna
Jednak na skutek odkrycia w Muncie gazu ziemnego przeobraziło się ono z sześciotysięcznej mieściny w miasto 36 - tysięczne . W związku z tym Lyndowie uznali za konieczne skontrastowanie stanu aktualnego ze stanem poprzedzającym szybki
rozwój Muncie, w związku z tym udało się im uzyskać obraz procesu industrializacji wraz z - jego .różnorodnymi konsekwencjami . Osobliwością jest to , że Lyndowie wprowadzili do charakterystyki badanej populacji pojęcie klasy społecznej . Podzielili ludność na dwie kategorie:
1) klasę pracującą
2) klasę niezależnych przedsiębiorców, odpowiednio do różnic źródeł dochodów
Było to zapoczątkowaniem myślenia o społeczności lokalnej w kategoriach podziałów klasowych . Drugim dziełem jakie stworzyli Lindowie ( Middletown in Transition ) powstało w wyniku badań w tym samym mieście 10 lat później . Badano wówczas wpływ kryzysu na życia przeciętnego amerykańskiego miasta (Muncie).
9. Antropologia kulturowa ( antropologia a socjologia : nowe horyzonty w antropologii i nowe „ ścieżki " w socjologii ; programy antropologiczne w socjologii)
W miarę specjalizacji oraz instytucjonalizacji nauk społecznych antropologia i socjologia już od końca XIX wieku stawały się coraz bardziej odrębnymi dyscyplinami . Decydowały o tym zarówno wymogi podziału pracy, który rozpoczął się już w dobie ewolucjonizmu , jak i dwie inne okoliczności:
• kryzys teorii ewolucji społecznej
• zwrot antropologów ku pracy w terenie
Każda z tych dwóch dyscyplin zaczęła w rezultacie wykształcać własne zainteresowania , teorie, terminy i techniki badawcze. Jednak każda próba zbudowania ogólnej teorii czyni antropologa socjologiem , a socjologa antropologiem , ponieważ zasadnicze dylematy teoretyczne tych dwóch nauk były i są takie same np. :
• w antropologii mają swe przedłużenia istotne dla socjologii dyskusje teoretyczne i metodologiczne
• antropolodzy , prócz społeczeństwami pierwotnymi zajmują się również społeczeństwami współczesnymi i społeczeństwem w ogólności
• antropolog spotyka się z socjologiem mając do czynienia z problematyką rozkładu , modernizacji, kontaktu kulturowego społeczności „tradycyjnych"
• antropologia stworzyła wieloznaczne pojęcie kultury , bez którego nie mogą obejść się nauki społeczne .
1
1