CHICAGOWSKA SZKOŁA
EKOLOGII SPOŁECZNEJ
Tradycja chicagowskiej szkoły ekologii społecznej oparta jest na orientacji kulturowej.
Cechą charakterystyczną i wyróżniającą jest wspólna metoda badawcza i obszar zainteresowań a w znacznie mniejszym stopniu - pewna, dość luźna perspektywa teoretyczna.
Chicagowscy badacze byli w większości ateoretyczni. W pracach Clifforda R. Shawa, Henrey`ego D.McKaya, Frederica M. Trashera, Waltera C.Recklessa i innych odnajdujemy elementy różnych - nieraz wykluczających się - podejść teoretycznych: koncepcji dezorganizacji społecznej, teorii konfliktu kultur, teorii kontroli społecznej, a nawet teorii anomii.
Twórcą chicagowskiej szkoły był Robert E. Park, który wychodząc z założeń darwinizmu uważał, że społeczności ludzkie rządzą się tymi samymi prawami co społeczności zwierząt czy roślin, tzn. Walka o przestrzeń i dostęp do światła w środowisku botanicznym znajduje swe odpowiedniki w środowisku ludzkim.
Walka, współpraca i konkurencja prowadzą do wytworzenia się w miastach specyficznej struktury przestrzennej, a walka o pozycję ekonomiczną opiera się na trzech zasadach ekologii:
inwazji, dominacji i sukcesji. Dominacja wg Parka oznacza taką strukturę przestrzenną, która jest skutkiem walki ekonomicznej między grupami w ramach społeczności miejskiej.
Słabsi, mniej zaradni cz uzdolnieni są spychani do najgorszych dzielnic, tzw. Stref
przejściowych.
Sukcesją Park nazwał proces przenoszenia się przez np. emigrantów ze strefy przejściowej do
lepszych dzielnic, ulokowanych bliżej peryferii miasta czy na tereny podmiejskie.
Prace Parka rozbudziły zainteresowanie socjologów przestrzenną organizacją miasta, zmianami funkcji poszczególnych dzielnic i obszarów, co doprowadziło do ustaleń dotyczących terytorialnego rozkładu przestępczości i innych form dewiacji /alkoholizmu, narkomanii, prostytucji, samobójstw, chorób psychicznych/.
Ernest W. Burgess, uczeń i współpracownik Parka, stwierdził istnienie w Chicago pięciu stref,
obszarów różniących się składem mieszkańców, charakterem zabudowy a także pełnionych funkcji:
I strefa, wewnętrzna to centrum przemysłowo-handlowe; II strefa, przejściowa to obszar,
który zmienia się z dzielnicy mieszkaniowej na przemysłowo-handlową w związku z rozrastaniem się centrum; III strefa to obszar mieszkań robotniczych, który zamieszkują ludzie
opuszczający strefę przejściową; IV strefa zamieszkiwana jest przez przedstawicieli warstw średnich; V strefa to prywatne rezydencje o wysokim standardzie /dzielnica willowa/.
Burgess uważał, że strefa przejściowa odgrywa centralną rolę, a występowanie jej jest nieuchronnym skutkiem rozwoju metropolii i związanej z nim ekspansji przemysłu na tereny dzielnic przylegających do centrum.
Strefa przejściowa to strefa zamieszkana przez ludzi, którzy z takich czy innych powodów przegrali walkę o byt /ekonomiczny/ i dostali się do niej niejako w drodze naturalnej selekcji.
Kolejne badania ekologiczne przeprowadzone przez uczniów Burgessa potwierdziły trafność jego ustaleń co do istnienia koncentrycznych stref w mieście Chicago, charakteryzujących się różnym nasileniem przestępczości i innych problemów społecznych.
Autorzy ustalili, że przestępczość w dzielnicach Chicago maleje wraz ze wzrostem ich odległości od centrum. Największe nasilenie przestępczości, zarówno nieletnich, jak i dorosłych, zaobserwowano w strefie przejściowej zdominowanej stanem dezorganizacji społecznej oraz innymi cechami jak: duża gęstość zabudowy, przeludnienie, relatywne ubóstwo, niedostateczne wyposażenie sanitarne, brak urządzeń rekreacyjnych, mieszany skład ludności.
Reprezentanci chicagowskiej szkoły ekologii społecznej nie reprezentowali jednolitych stanowisk, a i te ulegały z czasem znacznym modyfikacjom. Można jednak z grubsza wyróżnić dwie orientacje.
Pierwszą reprezentowali min. Park i Burgess, którzy większy nacisk kładli na czynniki ekologiczne /środowisko fizyczne/ - zmiany sposobu mieszkania, zwiększenie się gęstości zaludnienia, ekspansja przemysłu, słowem to wszystko co charakteryzuje sytuację człowieka we współczesnym mieście.
Druga orientacja ekologii wykształciła się wówczas gdy zaczęto kłaść mniejszy nacisk na kryminogenność samego procesu rozwojowego miasta /organizmu/, a większy na elementy kulturowe /środowisko społeczne/.
Znamienna jest pod tym względem ewolucja poglądów Shawa, który uwzględniał elementy obydwu orientacji. Z jednej bowiem strony twierdził, że przestępczość nieletnich jest ściśle związana ze zjawiskami zachodzącymi w procesie rozwoju miasta, a z drugiej zaś strony przyczyn przestępczości w dzielnicach przejściowych upatrywał w osłabieniu kontroli społecznej, wynikającym z inwazji biznesu i przemysłu na te tereny.
Pojęciem kluczowym stosowanym do interpretacji rezultatów analiz ekologicznych było pojęcie dezorganizacja społeczna, tzn. Tradycyjne formy zachowania zanikają, nieformalna kontrola społeczna na obszarach zdezorganizowanych słabnie, a to powoduje wzrost podatności na dewiacyjne wzory postępowania, zachowania przestępcze nie tylko są tolerowane ale zaczynają być nawet aprobowane.
Pod wpływem wyników badań ekologicznych prowadzonych w innych miastach, Shaw skłaniał się coraz bardziej ku wyjaśnieniu w kategoriach transmisji kulturowej, tzn. Postawy i nawyki jednostki kształtowane będą w stopniu odpowiadającym zakresowi uczestnictwa w grupie o danym charakterze i identyfikacji z nią.
Dzieci żyjące w dzielnicach przestępczych w większym stopniu narażone są oddziaływanie różnorodnych, sprzecznych standardów i form zachowania niż na oddziaływanie jakiegoś jednego, spójnego i konformistycznego wzoru. Jednostka może znać system działalności konformistycznej i podlegać jego oddziaływaniu, może znać system działalności przestępczej
i podlegać jego oddziaływaniu, może również znać i podlegać wpływom obydwu systemów.
Fakt utrzymywania się wysokiego poziomu przestępczości na nie zmienionym poziomie przez
kilkadziesiąt lat Shaw i McKay interpretowali także w kategoriach transmisji kultury, tzn.
tradycje przestępcze mogą być i są przekazywane kolejnym generacjom w sposób podobny do sposobu przekazywania języka czy innych wytworów społecznych. Tradycja ta przejawia się na wiele sposobów, jej treść nabiera dla jednostki /dziecka/ znaczenia poprzez zachowanie, gesty i postawy osób z którymi ma ona kontakt. W tym ujęciu ekolodzy nie postrzegali nieletnich przestępców jako osoby antyspołeczne i nieprzystosowane. Wręcz przeciwnie gdyż z punktu widzenia wymagań i oczekiwań środowiska są oni doskonale przystosowani.
Ekologię społeczną krytykowani za skupianie się na problematyce środowiska fizycznego
/gęstość zabudowy, przeludnienie, itd./, za to że nie sprecyzowali wyraźnie hipotetycznego kierunku zależności między przestępczością a warunkami ekologicznymi, tzn. nie byli do końca zdecydowani cz to określone czynniki środowiska fizycznego czy raczej dane warunki ekologiczne powodują przestępczość. Wreszcie „wzór chicagowski” nie znajduje potwierdzenia w odmiennych od amerykańskich warunkach społecznych i kulturowych.
Zasługą badaczy chicagowskiej szkoły ekologii społecznej było ustalenie, że raz wykształcone dzielnice przestępcze pozostają siedliskiem przez bardzo długi czas, bez względu na przemiany w składzie ich mieszkańców czy w warunkach środowiska fizycznego.
Badania terytorialnego rozkładu przestępczości i innych form dewiacji są prowadzone nadal, jednak rzadko interpretuje się je w kategoriach czysto ekologicznych.