Fitoterapia schorzeń jamy ustnej

Herba Agrimoniae 

Ziele rzepiku

Agrimonia eupatoria L. - Rzepik pospolity

Agrimonia odorata Mill - Rzepik wonny

Agrimonia pilosa Leder - Rzepik szczeciniasty

Rosaceae - różowate

Związki czynne: olejek eteryczny (0,2%), garbniki katechinowe (3-5%), gorycze, flawonoidy (kwercetyna, kemferol, luteolina, apigenina), glikozyd - eupatorynę, trójterpeny (kwas ursolowy), cholinę, kwas nikotynowy, fitochinon, fitosterole, sporo krzemionki.

Działanie:

Flawonoidy i olejek eteryczny zwiększają produkcję i przepływ żółci z wątroby do pęcherzyka żółciowego i dwunastnicy. Garbniki i flawonoidy hamują stany zapalne i wysięki w błonie śluzowej przewodu pokarmowego. Garbniki działają lekko ściągająco i antyseptycznie. Łącznie wszystkie składniki mają potwierdzone doświadczalnie właściwości antybakteryjne i przeciwdrożdżakowe. Dawniej zalecano przetwory z ziela rzepiku w leczeniu kamicy żółciowej i zastojów żółci różnego pochodzenia (atonia, infekcje). Rzepik zalecany był nawet w żółtaczce. Z uwagi na sporą zawartość garbników, ziele rzepiku stosowane jest do leczenia biegunki oraz do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych. Ponadto mocne odwary jako antisepticum (antyseptyczne) i antiphlogisticum (przeciwzapalne) na skórę.

Preparaty: Gastrogran, płyn Zioła szwedzkie, Prostapol, Uroprost

Althaeae folium Althaeae radix
Liść prawoślazu FP IX Korzeń prawoślazu FP IX

Althaea officinalis L. - Prawoślaz lekarski

Malvaceae - ślazowate

Związki czynne: Śluz o charakterze kwaśnym - około 10% (kwas galakturonowy, galaktoza, glukoza) oprócz tego flawonoidy, fenolokwasy i kumaryny i śladowe ilości olejku eterycznego. 

Działanie: Antibechicum, protectivum, emoliens. 
Śluz zawarty w surowcu łatwo pęcznieje w wodzie. Nie ulega on hydrolizie pod wpływem soku żołądkowego, pełni także funkcje buforowe. Śluz po podaniu pokrywa cienką warstwą gardło i żołądek osłaniając błony śluzowe. Wodne wyciągi z surowca działają podobnie zwłaszcza na śluzówkę gardła, zmniejszając podrażnienie i częstotliwość odruchu kaszlowego. Podobne działanie wykazują wyciągi z korzenia prawoślazu. Surowiec jest wykorzystywany do produkcji syropów przeciwkaszlowych (szczególnie polecane dla dzieci).

Wskazania: 

Doustnie w zapaleniach błon śluzowych przełyku i żołądka, podrażnieniach żołądka niektórymi lekami oraz w tak zwanym „suchym kaszlu”. Zewnętrznie w zapaleniu i świądzie skóry, oparzeniach I stopnia i uszkodzeniach skóry substancjami żrącymi. 

Uwagi:

 Ze względu na zawartość śluzów surowiec upośledza wchłanianie podawanych z nim leków. Długotrwałe stosowanie większych dawek surowca może prowadzić do zaburzeń we wchłanianiu składników odżywczych.

Preparaty:Bronchical, Pektovit, Pektosan, Neopektosan, Sirupus Althaeae, Rubital, Rubital forte, Normogran

Arnicae flos
Kwiat arniki FP IX

syn.: Arnicae anthodium - Koszyczek arniki

Arnica montana - Arnika górska 

Asteraceae (Compositae) - astrowate (złożone)

Związki czynne: flawonoidy: glikozydy kemferolu, kwercetyny. Występują także: trójterpeny (arnikolidy), laktony seskwiterpenowe typu gwajanu (arnikolidy), depsydy (kw. chlorogenowy, cynaryna), olejek eteryczny (kw. tłuszczowe, tymol).

 

Działanie: Antiodematicum, anticoagulans, vasotonicum, cardiacum. 
Główne związki czynne arniki - flawonoidy- dobrze wchłaniają się przez naskórek i docierają do naczyń włosowatych wzmacniając ich ścianki i zmniejszając ich przepuszczalność. Surowiec stosowany zewnętrznie ma działanie przeciwzapalne i przyspiesza wchłanianie wybroczyn. Prowadzi do zmniejszenia samego obrzęku i jego bolesności. Wyciągi z surowca stosowane wewnętrznie działają żółciotwórczo, rozkurczająco na mięśnie gładkie i obniżająjąco na ciśnienie krwi. Poprawiają krążenie wieńcowe i mózgowe. Polepszają przepływ krwi w obrębie kończyn. 

Uwagi: Po zastosowaniu miejscowym może dojść do podrażnienia i podwyższenia temperatury ciała. Przy stosowaniu wewnętrznym mogą wystąpić objawy przekrwienia przewodu pokarmowego. Przeciwskazaniem do stosowania wewnętrznego są krwawienia z przewodu pokarmowego i leczenie glikozydami nasercowymi. 

Preparaty: Arcalen, Arnicaderm, Arnica Gel, Escalar, Arnical, Arnisol, Emo-żel, Venoforton, Uroprost.

Bistortae rhizoma
Kłącze wężownika FP IX

Persicaria bistorta (L.) (syn. Polygonum bistorta L.) - Rdest wężownik

Polygonaceae - rdestowate

Związki czynne: Garbniki hydrolizujące (galotaniny) i skondensowane (katechinowe). Kwasy fenolowe, leukocjanidyna.

Działanie: Anthiphlogisticum, antisepticum, antidiarrhonicum, , haemostaticum.
Ze względu na dużą zawartosć garbników surowiec ma działanie ściągające. Zastosowany wewnętrznie wykazuje działanie przeciwbiegunkowe. Stosowany zewnętrznie działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Hamuje krwawienia z drobnych naczyń krwionośnych.
Wskazania: Wewnętrznie w leczeniu biegunek. Zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej i skóry. Wykorzystywany również do irygacji i podmywania.

Uwagi: Surowiec o małym znaczeniu, obecnie rzadko stosowany.

Calendulae flos
Kwiat nagietka FP IX

syn.:Anthodium Calendulae - Koszyczek nagietka

Calendula officinalis - Nagietek lekarski 

Asteraceae (Compositae) - astrowate (złożone)

Związki czynne: saponozydy trójterpentynowe (pochodne kw. oleannolowego), alkohole trójterpentynowe (arnidiol, kalenduladiol), seskwiterpenową gorycz (kalendyna). Oprócz tego: flawonoidy, związki poliacetylenowe, karotenoidy, sterole i śladowe ilości olejków eterycznych. 

Działanie: Antiphlogisticum, stimulans, spasmolyticum. 
Surowiec ma działanie przeciwzapalne ponieważ zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń włosowatych. Ma także słabe właściwości antybiotyczne. Kwiat nagietka posiada działanie przeciwskurczowe na przewód pokarmowy i drogi żółciowe. Stosowane zewnętrznie wyciągi oprócz działania przeciwzapalnego i antybiotycznego przyspieszają gojenie ran. Niektóre badania wskazują, że związki zawarte w surowcu posiadają zdolność wiązania niektórych endogennych toksyn i ułatwiają ich wydalanie. Ponadto wzmacniają siły obronne organizmu.

Wskazania: Wyciągi z surowca stosuje się głównie zewnętrznie w stanach zapalnych błon śluzowych jamy ustnej, pochwy oraz odbytu. Stosowane są również w leczeniu oparzeń, uszkodzeń naskórka i czyrakach.
Surowiec jest rzadko stosowany wewnętrznie - pomocniczo w leczeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego oraz jako słaby środek rozkurczowy i żółciopędny.
Uwagi: Nie stosować u osób uczulonych na rośliny z rodziny Asteraceae.

Preparaty: Vaginal, Vagoflos, Vagosan, Gastrobonisan, Pancrosan, Arcalen, Escalar, Maść nagietkowa, Azucalen, Arnical, Tinctura Calendulae

Matricariae flos
Kwiat rumianku FP IX

syn.:Rumianek, Koszyczk rumianku, Anthodium Chamomillae

Chamomilla recutita (Matricaria chamomilla)- Rumianek pospolity

Asteraceae (Compositae) - astrowate (złożone)

Związki czynne: olejek eteryczny, który zawiera związki seskwiterpenowe (bisabolol, chamazulen)i związki poliacetylenowe (spiroeter). Oprócz tego zawiera flawonoidy (glukozydy:apigeniny, kwercetyny), kumaryny (herniaryna) i śluzy (5- 17%).

Działanie: Antiphlogisticum, spasmolyticum, carminativum. 
Wyciągi z surowca po podaniu doustnym działają przeciwzapalnie na błony śluzowe przewodu pokarmowego, zwłaszcza żołądka. Mają także działanie spazmolityczne, głównie na mięśnie jelit - przywracają prawidłowe ruchy perystaltyczne. Działanie przeciwbakteryjne jest nieznaczne. Związki czynne są wydalane z moczem, dzięki czemu wywierają słabe działanie przeciwzapalne na kłębuszki nerkowe, moczowody i pęcherz. Niektórym składnikom olejku przypisuje się działanie przeciwalergiczne polegające na stymulacji uwalniania ACTH i kortyzonu, a w skutek tego hamowania reakcji alergicznej.
Z surowca pozyskuje się Oleum Chamomillae - Olejek rumiankowy

Wskazania: Wewnętrznie w stanach zapalnych przewodu pokarmowego, chorobie wrzodowej żołądka i jelit i w stanach zapalnych pęcherza moczowego. Kolki, wzdęcia i stany skurczowe układu pokarmowego. Zewnętrznie napary i wyciągi alkoholowe w stanach zapalnych błon śluzowych, jamy ustnej, narządów płciowych, odbytu oraz skóry. 

Uwagi: Nie stwierdzono niepożądanych działań ubocznych, nawet u niemowląt. Przed zastosowaniem preparatów zawierających wyciągi z rumianku należy się jednak upewnić, czy pacjent nie jest uczulony na ten surowiec !!

Preparaty:Septoflos, Vagoflos, Vagosan, Pyrosan, Pyrotex, Nervinol, Nervosan, Nerwobonisol, Bobofen, Hepatina, Gastrosan, Azucalen, Azulan, Dentosept, Salviasept, Cepan, Maść rumiankowa.

Plantaginis lanceolatae folium
Liść babki lancetowatej FP IX

Plantago lanceolata L. - Babka lancetowata

Plantaginaceae - babkowate

Związki czynne: glikozydy irydoidowe (0,2-1,6%): aukubine, katalpol i inne. Ponadto zawiera garbniki, śluzy, fenolokwasy i flawonoidy.

Działanie: Antiphlogisticum, antisepticum, antibechicum, dermaticum. 
Liście babki lancetowatej działają przeciwzapalnie w obrębie jamy ustnej, gardła i żołądka. Zmniejszają przekrwienie błon śluzowych i nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych oraz niszczą bakterie. Surowiec posiada ponadto słabe działanie przeciwkaszlowe i przeciwskurczowe, zwłaszcza na mięśnie gładkie górnych dróg pokarmowych. Zewnętrznie odwar lub sok ze świeżych liści ma działanie antyseptyczne, przyspiesza gojenie ran i tworzenie naskórka.

Wskazania: Przewlekłe nieżyty przewodu pokarmowego. Nieżyty górnych dróg oddechowych z zalegającą wydzieliną i utrudnionym odksztuszaniem. Okłady skórne w różnych dermatozach. Do obmywania w przewlekłym świądzie sromu i stanach zapalnych. 

Uwagi: Ze względu na zawartość śluzów surowiec upośledza wchłanianie podawanych z nim leków. Długotrwałe stosowanie większych dawek surowca może prowadzić do zaburzeń we wchłanianiu składników odżywczych.

Preparaty: Bronchical, Expeflos, Neopektosan, Pulmobonisan, Pulmosan, Gastrobonisan, Sirupus Plantaginis, Pectobonisol, Rubital, Echinasal.

Salviae officinalis folium
Liść szałwi lekarskiej FP IX

Salvia officinalis L. - Szałwia lekarska 

Lamiaceae (Labiatae) - jasnotowate (wargowe)

Związki czynne: olejek eteryczny, którego składnikami są : tujon, cyneol, kamfora, borneol i pinen. Oprócz tego występują garbniki katechinowe (do 8%), trójterpeny, flawonoidy, gorycze (karnozol). 

Działanie: Antihydroticum, antiphlogisticum, stomachicum, antisepticum, antidiabeticum. 
Wyciągi z szałwi posiadają działanie przeciwpotne. Ponadto wyciągi te wykazują działanie przeciwzapalne i hamują rozwój drobnoustrojów. Zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych, a obecność garbników powoduje hamowanie krwawienia z drobnych ran w przewodzie pokarmowym. Surowiec pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Przywraca prawidłową perystaltykę jelit, a szczególnie okrężnicy. Wyciągi obniżają nieznacznie poziom cukru we krwi, co może mieć znaczenie w leczeniu lekkich przypadków cukrzycy. Działa odkażająco. 

Wskazania: Nadmierna potliwość, stany zapalne i nieżytowe w przewodzie pokarmowym. Pomocniczo w mieszankach przeciwcukrzycowych. Zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. 

Uwagi: Duże dawki wyciągu podawane doustnie przez dłuższy czas mogą wywołać wymioty, otępienie, a nawet skurcze kloniczne. Jest to związane z obecnością tujonu w olejku eterycznym. 

Preparaty: Septoflos, Seprtosan, Septovit, Vagosan, Vagovit, Gastrina, Pektosan, Neopektosan, Diabetovit.

Quercus cortex
Kora dębowa FP IX

Quercus robur L. - Dąb szypułkowy
Quercus petraea (Matt.)Liebl. - Dąb bezszypułkowy
Quercus pubescens Willd. - Dąb omszony

Fagaceae - Bukowate

Związki czynne: Garbniki pochodne katechiny i kwasu elagowego. Oprócz tego kwasy: elagowy i galusowy, katechina i epikatechina. Małe ilości trójterpenów. W starszej korze występują flobafeny, które nie mają własności garbników.

Działanie: Antidiarrhoicum, antisepticum, anthiphlogisticum, hemostaticum.
Surowiec ma działanie ściągające - wynikające z obecności dużej ilości garbników. Po zastosowaniu na skórę lub błony śluzowe działa przeciwzapalnie. Po podaniu doustnym surowiec ma właściwości zapierające i przeciwbiegunkowe. Jest to wynikiem łączenia się garbników z białkami śluzówki jelit, co hamuje napływ wody do światła jelita. Garbniki absorbują również toksyny znajdujące się w świetle przewodu pokarmowego. Surowiec wykazuje działanie bakteriobójcze (o szerokim spektrum) na drobnoustroje w przewodzie pokarmowym, jamie ustnej i na skórze. Hamuje krwawienia z drobnych naczyń. 

Wskazania: Wewnętrznie w biegunkach, szczególnie pochodzenia bakteryjnego, zatruciach pokarmowych. Odwary bądź wyciągi alkoholowe z surowca stosuje się do okładów lub przemywań w stanach zapalnych skóry, jamy ustnej, w obrębie narządów płciowych i odbytu. Surowiec stosuje się również w przypadku nadmiernej potliwości dłoni i stóp. 

Uwagi: W biegunce nie stosować dłużej niż 2- 3 dni bez konsultacji lekarza. Zewnętrznie nie dłużej niż 2-3 tygodnie. Nie stosować na duże powierzchnie uszkodzonej skóry, w trakcie chorób zakaźnych przebiegających z gorączką i w ciężkiej niewydolności serca. Garbniki zawarte w surowcu zmniejszają wchłanianie stosowanych równocześnie leków (szczególnie tych o charakterze zasadowym). 

Preparaty: Quercor, Vaginol, Vagoflos, Vagosan, Vagovit, Dentosept, dentosept A, Mucosit, Enterosol.

Thymi herba
Ziele tymianku pospolitego FP IX

Thymus vulgaris L. - Tymianek pospolity

Lamiaceae (Labiatae) - jasnotowate (wargowe)

Związki czynne: Najważniejsze substancje czynne zawarte są w olejku i są to: tymol i jego izomer karwakrol, eter metylowy tymolu, p-cymol, alfa-pinen, linalol i jego octan, borneol itd. Oprócz tego surowiec zawiera garbniki i trójterpeny (kw. ursolowy, oleanolowy). 

Działanie: Expectorans, antisepticum, stomachicum. 
Za działania farmakologiczne surowca odpowiadają substancje zawarte w olejku eterycznym (Oleum Thymi) - tymol i karwakrol. Wzmagają one samoistny ruch nabłonka rzęskowego górnych dróg oddechowych i powodują zwiększenie ilości i upłynnienie wydzielanego śluzu, co w konsekwencji ułatwia odkrztuszanie. Stwierdzono też nieznaczne działanie rozkurczające olejku i surowca, które również sprzyja odkrztuszaniu. Związki zawarte w olejku (o charakterze fenoli) działają również silnie grzybobójczo i bakteriobójczo, nawet na prątki gruźlicy. Działanie w stosunku do tego patogenu potwierdzono jednak jedynie w warunkach in vitro gdzie osiąga się większe stężenia olejku niż w organizmie.
Olejek eteryczny i związki goryczowe zawarte w surowcu pobudzają wydzielanie soku żołądkowego.

Wskazania: Surowiec jest stosowany najczęściej do przygotowywania inhalacji w nieżytach górnych dróg oddechowych. Podobne zastosowanie ma również olejek tymiankowy. Wyciągi z surowca stosowane są w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Ziele tymianku bywa również składnikiem preparatów poprawiających trawienie. Jest też stosowane jako przyprawa kulinarna. 

Uwagi: Surowiec bezpieczny w stosowaniu nawet u małych dzieci. Olejek można stosować od 6 roku życia.

Preparaty: Bronchovit, Pulmobon, Tymianek z podbiałem, Pektosan Neopektosan, Pulmobonisan, Septoflos, Septosan, Agryflos, Pyrotex, Bronchosol, Pectosol.

Tormentillae rhizoma
Klącze pięciornika FP IX

Potentilla erecta (L.) Raeuch- Pięciornik kurze ziele

Rosaceae - różowate

Związki czynne: Garbniki katechinowe (skondensowane) kwas elagowy i związki trójterpenowe: kwas chinowy i tormentozyd (saponina).

Działanie: Antidiarrhoicum, antiphlogisticum, antisepticum, hemostaticum.
Jest to typowy surowiec garbnikowy. Garbniki łącząc się z białkami wykazują działanie ściągające. Dzięki temu surowiec podany wewnętrznie działa przeciwbiegunkowo. Stosowany zewnętrznie wykazuje działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Hamuje również krwawienia z drobnych naczyń krwionośnych. Zawarte w surowcu związki trójterpenowe nasilają działanie przeciwzapalne tego surowca.

Wskazania: Wewnętrznie w biegunkach, nieżycie żołądka i jelit. Zewnętrznie w leczeniu stanów zapalnych gardła, skóry i okolic narządów płciowych. W leczeniu żylaków odbytu.

 

Preparaty: Diarroten, Fito-mix 9, Tannosan, Cholagoga I, Vaginol, Stomatosol, Paradentosol, Tormentiol, Neotormentil, Maść pięciornikowa złożona, Hemorol.

Fitoterapia schorzeń narządu wzroku

Rozszerzające źrenicę oka:

Belladonnae folium
Liść pokrzyku FP IX

Syn.: Liść wilczej jagody

Atropa beladonna - Pokrzyk wilcza jagoda

Solanaceae - psiankowate

Związki czynne: Alkaloidy pochodne tropanu: hioscyjamina atropina, skopolamina, beladonina. Kumaryny (skopoletyna,umbeliferon), flawonoidy.

Działanie: Parasympatolyticum, spasmolyticum, mydriaticum. 
Wyciągi z surowca działają porażająco na nerwy układu przywspółczulnego. Hamuje to czynność wydzielniczą gruczołów potowych, błon śluzowych nosa, oskrzeli i wydzielanie soku żołądkowego. Wywołują charakterystyczne rozszerzenie źrenic. Działają także rozkurczająco na mięśnie gładkie, zwłaszcza zwieraczy układu pokarmowego. Dochodzi do przyspieszenia akcji serca. Obserwuje się także działanie ośrodkowe - pobudzenie ośrodka oddechowego, a w większych dawkach wyższych ośrodków ruchowych. Liście, jak i wyciągi z pokrzyku są najczęściej stosowane jako środki rozkurczowe. Mają także zastosowanie w niektórych zatruciach np. grzybami lub ołowiem. Obecnie główny alkaloid belladonny - atropina jest uzyskiwany na drodze syntezy, co zmniejszyło znaczenie surowca.

Wskazania: Najczęściej w stanach skurczowych w obrębie przewodu pokarmowego, dróg moczowych i żółciowych. . W nadmiernej potliwości i ślinotoku. Rzadziej stosuje się sam surowiec w zatruciach glikozydami nasercowymi - zmniejszają bradykardię, lub w zatruciach grzybami (muchomor sromotnikowy) i parasympatykomimetykami. 

Uwagi: Spożycie części rośliny może wywołać ostre zatrucie. Należy skontaktować się z lekarzem. Jako odtrutkę stosuje się pilokarpinę.

Preparaty: Biospasmil, Spazmogen, Hemorol, Capsiplex, Belergot.

Stramonii folium
Liść bielunia FP IX

Datura stramonium - Bieluń dziędzierzawa

Solanaceae - psiankowate

Związki czynne: Alkaloidy pochodne tropanu : hioscyjamina racemizująca do atropiny, skopolamina. Oprócz tego zawiera garbniki i flawonoidy. 

Działanie: Parasympatolyticum, spasmolyticum, mydriaticum. 
Liście bielunia zawierają te same alkaloidy co liście pokrzyku i działają porażająco na zakończenia nerwów przywspółczulnych. Hamują czynność wydzielniczą gruczołów potowych, błon śluzowych nosa, oskrzeli i wydzielanie soku żołądkowego. Wywołują charakterystyczne rozszerzenie źrenic. Działają także rozkurczająco na mięśnie gładkie, zwłaszcza zwieraczy układu pokarmowego. Powodują przyspieszenia akcji serca. Liście bielunia zawierają więcej skopolaminy, która działa porażająco na nerwy przywspółczulne i ośrodkowy układ nerwowy, co powoduje znaczne upośledzenie intelektu, dezorientacje i halucynacje. Surowiec ma działanie przeciwskurczowe i przeciwbólowe. 

Wskazania: Zgodnie ze starszym piśmiennictwem liście bielunia były stosowane w postaci tytoniu jako środek przeciwastmatyczny. Obecnie brak jest na rynku polskim takiego produktu. Zgodnie z wytycznymi Komisji Europejskiej nie należy stosować tego surowca oraz jego przetworów, ze względu na słabo udowodnioną skuteczność, oraz ryzyko nadużywania i uzależnienia. 

Uwagi: Ostatnio często zdarzają się przypadki zatruć liśćmi i owocami tej rośliny. Mogą one być związane z celowym lub przypadkowym (dzieci) ich spożyciem. Do najbardziej charakterystycznych objawów należy rozszerzenie źrenic i suchość błon śluzowych i skóry. Spożycie już kilku nasion lub jednego liścia może być niebezpieczne dla życia i wymaga kontaktu z lekarzem.

Stany zapalne i zaburzenia mikrokrążenia w gałce ocznej

Myrtylli fructus
Owoc borówki czernicy FP IX

 

Syn.: Czarne jagody

Vaccinium myrtillus L. - Borówka czernica 

Ericaceae - wrzosowate

Związki czynne: Surowiec zawiera głównie związki garbnikowe (garbniki katechinowe - ok. 7%), barwniki antocyjanowe (pochodne delfinidyny, cyjanidyny, i malwidyny ), cukry, kwasy organiczne i witaminę C.

Działanie: Antidiarrhoicum, vasoprotectivum.
Dzięki obecności garbników surowiec wykazuje działanie przeciwbiegunkowe i jako taki jest często stosowany u dzieci. Te same substancje warunkują jego zewnętrzne działanie ściągające. Surowiec ma również działanie przeciwkrwotoczne, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Ze względu na obecność antocyjanów surowiec wykazuje działanie uszczelniające na naczynia krwionośne i poprawiające mikrokrążenie - szczególnie w obrębie oka. Poprawia regenerację barwnika wzrokowego - rodopsyny. Stąd jego działanie polegające na poprawie zdolności widzenia, szczególnie w nocy.

Wskazania: Napary w leczeniu biegunek, zewnętrznie w stanach zapalnych błony śluzowej jamy ustnej i gardła. Wyciągi z owoców w chorobach oczu: retinopatii - szczególnie cukrzycowej, zaburzeniach widzenia o zmierzchu. Są również stosowane w leczeniu zaburzeń krążenia w obrębie kończyn.

Preparaty: Tannosan, Klarin, Biovision, Prowzrok

Herba Euphrasiae

ziele świetlika

Euphrasia rostkoviana - Świetlik łąkowy 

Scrophulariaceae - trędownikowate 

Związki czynne: Glikozyd irydoidowy: aukubina 0,05%, katalpol, glikozyd flawonoidowy podobny do genkwaniny, eukowozyd, flawonoidy - rutyna, izokwercytryna, garbniki - ok. 12%, olejek eteryczny 0,2%, żywice, kwas: kawowy chlorogenowy, ferulowy, cynamonowy, mangan, miedź, krzem, kumaryny.

Działanie: Używa się go przy alergicznym i bakteryjnym zapaleniu spojówek. Kwasy zawarte w świetliku mają działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Uszczelnia naczynia krwionośne oczu, zapobiega także krwawieniom z naczyń siatkówki. Świetlik może być stosowany w zapaleniach spojówek oczu i brzegów powiek, w wiosennym zapaleniu spojówek, przypadkach jęczmieni, a także w przypadkach zmęczenia oczu pracą przy sztucznym świetle. Polecany do przemywania oczu w przypadkach katarów przebiegających z ostrym łzawieniem. Powinni o nim pamiętać ludzie narażeni na pyły i dymy przemysłowe. Odwar z ziela świetlika może być stosowany wewnętrznie w chorobach żołądka i wątroby, w zaburzeniach trawienia i w kolce żółciowej, u ludzi z obniżonym ciśnieniem tętniczym. Świetlik lekarski jest wykorzystywany w przemyśle kosmetycznym. Wchodzi on w skład preparatów przeznaczonych do pielęgnacji i demakijażu skóry wokół oczu.

Preparaty: Naran S, Naran N, Oculosan, Euphrasia-Świetlik.

Zwężające źrenicę oka

Jaboranti folium 

liść Potoślinu

Pilocarpus jaborandi - Potoślin jaborandi

Pilocarpus microphyllus - Potoślin drobnolistny

Rutaceae - rutowate

Związki czynne:

Surowiec zawiera do 0,1% alkaloidów w tym głównie pilokarpinę i izopilokarpinę

Działanie: Parasympatomymeticum, myoticum

Posiada działanie parasympatykomimetyczne - pobudza układ parasympatyczny. Należy do najsilniej działających leków ślinopędnych i napotnych. Obecnie stosowana jest przede wszystkim w okulistyce w leczeniu jaskry w postaci 2% kropli ocznych. Powoduje zwężenie źrenicy i zwiększenie odpływu płynu śródgałkowego, co prowadzi do zmniejszenia ciśnienia śródgałkowego. Działanie utrzymuje się około 5 godzin od podania. Czasem stosuje się ją również w postaci kropli pod język w celu zwiększenia wydzielania śliny. Jest również wykorzystywana jako odtrutka przy zatruciach atropiną( antagonista atropiny). Obecnie pilokarpinę otrzymuję się syntetycznie.

Wskazania: Leczenie jaskry oraz zatrucia atropiną.

Preparaty: Pilogel, Piloman

Physostigmi semen

nasienie Bobu kalabarskiego

Physostigma venenosum - Bób kalabarski
Fabaceae - motylkowate

Związki czynne: Alkaloidy: fizostygmina, ezeramina, genezyryna.

Działanie: Parasympatomymeticum, myoticum

Alkaloid ten jest inhibitorem acetylocholinoestrazy w obwodowych i ośrodkowych strukturach cholinergicznych. Efekt działania fizostygminy porównać można z pilokarpiną, jednak fizostygmina jest znacznie rzadziej stosowana. Powoduje spadek ciśnienia śródgałkowego, nasila perystaltykę jelit i wywołe skurcze mięśni gładkich niektórych narządów - na przykład pęcherza. Podanie fizostygminy może wywołać skurcz oskrzeli. Jest ona stosowana przede wszystkim w zatruciach substancjami o działaniu antycholinergicznym (np. atropiną). Rzadziej używa się jej w okulistyce (leczenie jaskry). Fizostygminę podaje się w postaci salicylanu. Przy zatruciach fizostygminą jako odtrutkę stosuje się atropinę.

---