Literatura Polska.

Przewodnik Encyklopedyczny

LITERATURA DYDAKTYCZNA

• Twórczość literacka, której funkcje artystyczne podporządkowane są funkcjom wychowawczym

• W przypadku, gdy dydaktyzm przejawia się w formie zaleceń - termin bywa stosowany wymiennie z terminem parenetyka

• Nastawienie wychowawcze literatury może manifestować się:

• w zaleceniach formułowanych bezpośrednio

• w konstrukcji pozytywnych wzorów społecznych (utopia)

• czystej negacji określonych zjawisk (satyra)

• w bezpośrednim wskazaniu kontrastu miedzy tym, co pisarz uważa za wartościowe, a tym, co za naganne (bajka)

• Oddziaływanie wychowawcze przybiera zazwyczaj w przekazach dydaktycznych dwojaką postać:

• nauk, upomnień i praktycznych wskazówek postępowania kierowanych wprost do określonego odbiorcy (postawa moralizatorska)

• postulatów etycznych o charakterze uniwersalnym i ponadczasowym, uogólnionych sądów, ocen i spostrzeżeń dotyczących natury ludzkiej (postawa moralistyczna)

• o swoistości literatury dydaktycznej stanowi:

• wykorzystywanie środków artystycznych do celów perswazyjnych

• sprowadzanie fabuły do roli ilustracji określonej tezy

• nadawanie postaciom literackim cech wyrazistego wzorca osobowego

• dbałość o przystosowanie formy i języka przekazu do przyzwyczajeń i możliwości odbiorczych adresata

• obfita i zróżnicowana literatura o cechach dydaktycznych (ulotna satyra polemiczna, traktaty, proza kaznodziejska, dialogi) krzewiła się w warunkach kryzysów politycznych (elekcji, rokoszy) oraz sporów religijnych (akcje z Jezuitami itp.)

• programowo dydaktyczny charakter miała epoka oświecenia

• pareneza polityczna i ogólnowychowawcza → działalność wychowawcza na łamach Monitora

• powieść parenetyczna → Krasicki i jego kontynuatorzy

• dramat szkolny → Bohomolec, Konarski

• komedia obyczajowa i polityczna → Bohomolec, Niemcewicz

• bujnie rozkwitała obejmująca różnorodne gatunki twórczość satyryczna, której ostrze zwracało się w kilku kierunkach:

• przeciw obyczajowości kosmopolitycznej/sarmackiej → Krasicki, Trembecki, Kniźnin

• przeciw klerykalizmowi i instytucjom Kościoła → wolteriańska twórczość Węgierskiego

• przeciw osobistościom biorącym udział w życiu politycznym → ulotna satyra z czasów Sejmu Wielkigo i Targowicy

• Postawa dydaktyczna oświeconych znalazła przedłużenie w działalności klasyków po utracie niepodległości; w walce z młodą generacją romantyków sięgali oni po takie gatunki jak list poetycji, oda, poemat dydaktyczny; nowym gatunkiem kształtującym opinię stał się felieton, zwłaszcza satyryczny, uprawiany m.in., kręgu wileńskich „Wiadomości Brukowych”

• Cele dydaktyczne przyświecały też pewnej mierze ówczesnej literaturze sentymentalnej


samo sformułowanie problemu dydaktyki literackiej stało się możliwe dopiero w chwili narodzin nowożytnej świadomości literackiej w epoce romantyzmu, utrwalającej przekonanie o estetycznej swoistości dzieła literackiego

---