USTRÓJ OGRANÓW OCHRONY PRAWNEJ UNII EUROPEJSKIEJ

Na system ochrony prawnej u UE składa się system sądów krajowych i system sądów unijnych. Nie ma jednolitych regulacji unijnych odnośnie wolnych zawodów prawniczych. Każde państwo reguluje te przepisy we własnym zakresie.

TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ

(Europejski Trybunał Sprawiedliwości)

Trybunał ma wyłączną kompetencję w zakresie rozstrzygania sporów między państwami członkowskimi i między instytucjami Unii Europejskiej oraz między państwami członkowskimi a państwami Unii w zakresie wykładni Traktatu o Unii Europejskiej (tj. w zakresie wykładni prawa pierwotnego UE). Trybunał orzeka w zakresie zarzutów o nieprzestrzeganie Traktatu (tj. w zakresie skarg o niewypełnianie zobowiązań wynikających z Traktatu).

Jakie postępowania mogą mieć miejsce przed ETS:

• w zakresie skarg przeciwko państwom członkowskim o stwierdzenie naruszenie zobowiązań wspólnotowych

• skarg o stwierdzenie nieważności jakiegoś aktu wydanego przez instytucje unijną lub Europejski Bank Centralny

• skargi na bezczynność instytucji

• rozpatruje pytania prejudycjalne sądów krajowych (tj. pytania przed wydaniem wyroku)

• skargi odszkodowawcze przeciwko Unii Europejskiej - w odniesieniu do szkody wyrządzonej przez władze publiczne

• skargi pracownicze przeciwko Unii Europejskiej

• skargi w sprawie nieważności rozporządzenia

• skargi przeciwko funkcjonariuszom unii z zakresu ich odpowiedzialności osobistej wobec UE

• skargi Rady lub Komisji przeciwko funkcjonariuszom Unii o naruszenie ich zobowiązań w celu orzeczenia dymisji członka komisji lub pozbawienia go emerytury unijnej

• prewencyjna kontrola umów międzynarodowych zawieranych przez Wspólnotę

• omawianie postępowań na podstawie tzw. klauzuli arbitrażowej

Jak ETS raz wyda jakieś orzeczenie lub zinterpretuje przepis to drugi raz nie orzeknie inaczej.

W skład osobowy Trybunału wchodzi 27 sędziów i 8 rzeczników generalnych. Muszą to być osoby o niekwestionowanej niezależności. Osoby te muszą spełnić- w ojczystym kraju - warunki do zajmowania najwyższych stanowisk sędziowskich lub być osobą o uznanej kompetencji prawnej (tj. profesor prawa). Sędziowie i rzecznicy są powoływani przez wszystkie państwa jednogłośnie. Kadencja trwa 6 lat. W czasie trwania kadencji sędzia i rzecznik nie mogą wykonywać żadnej innej funkcji zarobkowej ani niezarobkowej. Kadencja rozpoczyna się z datą wskazaną w akcie mianowania. Kadencja kończy się z upływem 6 lat lub wcześniej w przypadku śmierci, rezygnacji, zwolnienia. W przypadku śmierci lub rezygnacji uzupełnia się skład sędziowski, ale kadencja nowego sędziego trwa do momentu, w którym upłynęła by kadencja jego poprzednika (nie musi być to pełne 6 lat). Kadencje zachodzą na siebie, tzn. co 3 lata zmienia się 13 sędziów, za następne 3 lata zmienia się 14 sędziów. Sędziowie mają immunitety jurysdykcyjne tj. są nietykalni od strony prawnej w czasie trwania kadencji i po jej zakończeniu w zakresie działań związanych z wykonywaniem mandatu. Immunitet może być uchylony przez Trybunał obradujący w pełnym składzie (poza osobą której immunitet ma być uchylony). Sędziowie i rzecznicy są zwolnieni z opodatkowania podatkami krajowymi z tytułu sprawowania urzędu. Trybunał obraduje w trybie ciągłym, stąd sędziowie muszą mieszkać w Luksemburgu (nie mogą dojeżdżać).

Pracami Trybunału kieruje Prezes, wybierany na 3 letnią kadencję spośród sędziów Trybunału. Trybunał obraduje w Izbach 3 lub 5 osobowych. Sędziowie w Izbach wybierają spośród siebie Prezesów Izb. Czasami Trybunał może obradować w składzie Wielkiej Izby czyli 13 sędziów pod przewodnictwem Prezesa ETS: na żądanie państwa, które jest stroną w sporze lub na żądanie instytucji UE, która jest stroną w sporze. Trybunał może obradować w pełnym składzie, ale tylko w ważnych sprawach, jak orzeczenie dymisji członka komisji lub w sprawach, które uznane zostały za sprawy o wyjątkowym znaczeniu.

Funkcje administracyjne w Trybunale wykonuje sekretarz Trybunału: obsługuje Prezesa i sędziów w zakresie czynności urzędowych, przyjmowania i przekazywania dokumentacji, odpowiedzialny jest za dokonywanie doręczeń, kieruje pracami sekretariatów.

Rzecznicy generalni - jest ich 8. Ich zadaniem jest publiczne przedstawianie uzasadnionych wniosków w sprawach, które są przedmiotem obrad Trybunałem. W toku postępowania rzecznik generalny przedstawia swoją opinię, która nie jest wiążąca dla Trybunału, ale jest ważna bo przedstawia całą sprawę i proponuje rozstrzygnięcie. Trybunał się przychyla do niego lub nie. Rzecznik może zadawać pytania świadkom, biegłym, stronom.

SĄD I INSTANCJI

Ustrój sądu jest zbieżny z Trybunałem. Sąd ten sądzi w I instancji w następujących sprawach:

• skarg bezpośrednio wnoszonych przez osoby fizyczne lub prawne przeciwko aktom instytucji Unii (akty, których te osoby są adresatami lub dotyczą ich indywidualnie)

• skarg na bezczynność instytucji

• skarg wnoszonych przez państwa członkowskie przeciwko Komisji Europejskiej

• skarg wnoszonych przez państwa członkowskie przeciwko Radzie, które dot. aktów z dziedziny pomocy państwa lub handlowych środków ochronnych

• skarg o odszkodowanie za szkody wyrządzone przez instytucje wspólnotowe lub pracowników tych instytucji

• skarg w zakresie wspólnotowych znaków towarowych

• skarg dot. umów zawartych przez Unię, jeżeli właściwość tego sądu została tam określona.

Od orzeczenia Sądu I instancji przysługuje odwołanie do Trybunału Sprawiedliwości UE.

Sąd I instancji też jest instancją odwoławczą w stosunku do orzeczeń Izb Sądowych.

IZBY SĄDOWE

Rada UE (tj. złożona z ministrów) może tworzyć Izby Sądowe. Izby Sądowe są tworzone przez Radę działającą jednomyślnie, na wniosek Komisji, po konsultacji z Parlamentem i ETS lub Radę działającą jednomyślnie na wniosek ETS, po konsultacji z Komisją i Parlamentem. Decyzja Rady ustanawiająca Izbę musi określać zasady organizacji Izby i zakres spraw należący do jej właściwości. Uznano, że drobne sprawy mogą być sądzone w węższym gronie niż ETS lub Sąd I Instancji. Odwołania od orzeczeń Izby rozpatruje Sąd I Instancji. Na razie została powołana jedna Izba pod nazwą Sąd ds. Służby Publicznej UE. On jest właściwy do rozpoznawania spraw w I instancji pomiędzy UE a jej pracownikami (tj. Sąd Pracy dla urzędników UE). W skład tego sądu wchodzi 7 sędziów, z tym, że Rada może zwiększyć tą liczbę. Sędziowie ci są mianowani na 6 letnią kadencję, z możliwością reelekcji. Sędziowie są powoływani przez Radę działającą jednomyślnie spośród osób o niekwestionowanej niezależności, mogących zajmować stanowiska sędziowskie w swoim kraju. Sąd ten obraduje w Izbach, które są 3 osobowe.

Są 3 kategorie uczestników postępowania: strony, interwenienci, adwokaci lub radcowie prawni.

STRONAMI są skarżący (państwo, organ Unii, osoba fizyczna lub prawna) oraz pozwani (państwo lub organ Unii).

INTERWENIENTAMI mogą być te osoby, które złożyły wniosek o dopuszczenie do udziału w postępowaniu w ciągu 6 tygodni od dnia opublikowania ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej dot. wpływu skargi. Państwom członkowskim i organom Unii przysługuje prawo interwencji, niezależnie od przedmiotu skargi. Inni, tj. osoby fizyczne, prawne mogą być interwenientami jeżeli wykażą, że mają interes w uzyskaniu rozstrzygnięcia Trybunału.

ADWOKACI/ RADCOWI PRAWNI - istniej przymus adwokacki, czyli nie można się reprezentować samemu, trzeba mieć profesjonalnego pełnomocnika.

WYKONANIE ORZECZEŃ TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI:

1. Orzeczenia prejudycjalne - w UE istniej prymat prawa unijnego, w związku z tym prawo unijne krajowe musi być dostosowane do unijnego. Jeśli ktoś przed sądem stwierdzi, że przepisy krajowe są niezgodne z regulacjami unijnymi to sąd może zwrócić się ETS z tzw. pytanie prejudycjalnym (sam nie może rozstrzygać o zgodności przepisu z prawem unijnym). Jeżeli ETS wyda orzeczenie, to sąd krajowy jest nim związany. Wykonanie orzeczeń ETS w zakresie pytań prejudycjalnych polega na tym, że sąd krajowy musi zastosować się do interpretacji wskazanej przez ETS.

2. Orzeczenia stwierdzające prawo lub obowiązek - w Polsce podstawą do egzekucji jest tytuł wykonawczy. Klauzulę wykonalności orzeczeniom ETS nadaje polski sąd rejonowy według właściwości ogólnej dłużnika; jeżeli tej właściwości nie da się ustalić to klauzulę nadaje Sąd Okręgowy właściwy ze względu na miejsce prowadzenia egzekucji. (Decyzje Rady lub Komisji same w sobie stanowią tytuł wykonawczy i im klauzuli się nie nadaje).

POSTĘPOWANIE W I INSTANCJI PRZED EUROPEJSKIM TYRYBUNAŁEM SPRAWIEDLIWOŚCI

Postępowanie składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej:

Pierwszym elementem postępowania jest skarga, która musi być na piśmie, musi określać przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie zarzutów i żądań skarżącego. Po wypłynięciu skargi są przeprowadzone czynności dowodowe. Końcowym etapem jest ustalenie stanu faktycznego, stanu prawnego i przygotowanie materiału do oceny, która następuje w fazie procedury ustnej. Jeżeli skarga dot. aktu prawnego to należy do skargi dołączyć ten akt. Jeżeli skarga dot. bezczynności jakiejś instytucji to do skargi należy dołączyć dokument udowadniający wezwanie instytucji do działania. Jak skarga wpływa to druga strona ma miesiąc na złożenie odpowiedzi na skargę. Do odpowiedzi na skargę strona wszczynająca postępowanie może złożyć replikę (odpowiedź na odpowiedź na skargę). Strona przeciwna może się do repliki ustosunkować poprzez duplikę. Obowiązuje prekluzja - nie można w czasie postępowania podnosić nowych zarzutów tj. stan ukształtowany na początku trwa do zakończenia sprawy. Następnie Prezes ETS wyznacza Izbę, która rozpozna sprawę oraz sędziego sprawozdawcę. Izba wydaje jest postanowienie, o tym, jakie mają być przeprowadzone środki dowodowe.

Procedura ustna: izba przeprowadza rozprawę. Obowiązuje przymus adwokacki, tj. strona musi być reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego. Odbywa się niejawna narada i następuje ogłoszenie wyroku. Wyrok jest wiążący od chwili ogłoszenia.

Postępowanie w sprawie pytania prejudycjalnego - sąd krajowy wydaje postanowienie o zadaniu pytania prejudycjalnego do ETS, które wysyła do ETS. Trybunał tłumaczy to postanowienie wraz z stanem sprawy na wszystkie języki urzędowe Unii i wysyła do wszystkich państw członkowskich (do Min. Spraw.). Gdy Trybunał uznaje, że dana sprawa została wcześniej w dostatecznym stopniu wyjaśniona (a nie zmienia swoich ustaleń) to wysłuchuje rzecznika generalnego i wydaje postanowienie odsyłające do wcześniejszego orzecznictwa. Gdy Trybunał uznał, że sprawa jest jasna to wysłuchuje rzecznika generalnego i obydwu stron i wydaje postanowienie. Gdy Trybunał uznał, iż sprawa nie była wyjaśniana wcześniej i nie jest jasna toczy się postępowanie.

JĘZYK POSTĘPOWANIA PRZED ETS: każdy język urzędowy państw członkowskich (lub język sądu, który zadał pytanie prejudycjalne) oraz francuski, którym posługują się sędziowie i w którym sporządzana jest wewnętrzna korespondencja.

RODZAJE ORZECZEŃ WYDAWANYCH PRZEZ ETS:

1. WYROKI - są to orzeczenia rozstrzygające sprawę merytorycznie. Wyroki mogą mieć charakter deklaratywny (kiedy stwierdza istnienie stanu faktycznego) lub konstytutywny (tworzący nowy stan prawny).

2. WYROKI ZAOCZNE _ - są wydawane w sytuacji, gdy strona zaskarżona została prawidłowo zawiadomiona, ale nie wzięła udziału w postępowaniu. Od wyroku zaocznego służy sprzeciw, który Trybunał rozstrzyga wyrokiem.

3. POSTANOWIENIA - dot. kwestii wpadkowych tj. takich które powstają w trakcie postępowania np. o dopuszczenie dowodu. Nie mają charakteru porządkowego.

4. ZARZĄDZENIA - mają charakter ściśle porządkowe, np. umorzenie postępowania, gdyż strony się porozumiały.

5. OPINIE - wydaje w sytuacjach wskazanych w traktatach założycielskich, np. jak Unia ma zawrzeć umowę międzynarodową. Trybunał ma prawo do prewencyjnej kontroli umów międzynarodowych. Zanim Unia zawrze umowę to Trybunał może być poproszony o sprawdzenie, czy umowa jest zgodna z traktatami założycielskimi.

6. DECYZJE PREZESA dot. kwestii proceduralnych o niewielkim znaczeniu np. wybór języka postępowania.

PROCEDURY:

1. SKARGA KOMISJI PRZCIWKO PAŃSTWU - gdy państwo (administracji publicznej centralnej lub lokalnej) narusza przepisy unijne. Dot. to również naruszenia przepisów unijnych przez sądy. Naruszenie prawa wspólnotowego może polegać na niewdrożeniu dyrektyw unijnych w określonym czasie. Drugi przypadek to niewłaściwe wdrożenie dyrektyw unijnych (np. wdrożenie częściowe, wdrożenie dyrektyw w taki sposób, iż prawo krajowe wypacza ich sens). Skarżącym jest tu tylko Komisja. Procedura ta ma dwa etapy:

1. nieformalny - polega na tym, że Komisja Europejska informuje państwo członkowskie, że zdaniem Komisji państwo to dopuszcza się naruszenie prawa UE. Komisja pisze notę dyplomatyczną do państwa. Państwo wspólnie z Komisją starają się dojść do rozwiązania tej sytuacji. Państwo przedstawia dlaczego nie zdążyło wdrożyć dyrektyw, a Komisja może przedłużyć termin. Jeżeli Komisja uzna, że etap nieformalny nie przynosi skutków to wdraża etap formalny.

2. formalny - tzw. postępowanie przesądowe. Polega na tym, że Komisja kieruje do państwa pismo ostrzegawcze, w którym już formalnie stwierdza, że zostało naruszone prawo unijne. Określa ściśle jakie prawo zostało naruszone oraz wskazuje sposób naruszenia (np. niewdrożenie dyrektywy, wdrożenie częściowe). Komisja w piśmie informuje o konsekwencjach nieusunięcia naruszenia oraz wyznacza termin wykonania. Termin ten z reguły wynosi 2 miesiące, ale może być dłuższy. Termin ten musi być realny ponieważ, jeśli sprawa trafi do sądu to państwo członkowskie może podnieść zarzut, że został mu wyznaczony nierealny termin wdrożenia dyrektywy, a wtedy sąd odrzuci skargę. Państwo może skierować odpowiedź na pismo ostrzegawcze - zgadzające się z oceną Komisji lub nie. Gdy państwo nie zrobi nic lub zaneguje istnienie obowiązku, który wskazuje Komisja to Komisja musi napisać tzw. umotywowaną opinię. Umotywowana opinia ma charakter bardziej rozbudowany niż pismo ostrzegawcze. Przed ETS Komisja nie może podnieść żadnych nowych zarzutów - poza tymi, które znalazły się w piśmie ostrzegawczym i umotywowanej opinii. W umotywowanej opinii Komisja znowu wyznacza termin na usunięcie naruszenia, z reguły 2 miesięczny.

Gdy miną wyznaczone przez Komisję terminy to Komisja może (ale nie musi) skierować skargę do ETS. Gdy sprawa trafia już do ETS to sąd dokładnie zapoznaje się ze wszystkimi pismami. Wyrok ETS stwierdzający naruszenie przepisów rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą państwa, ponieważ państwa członkowskie ponoszą cywilną odpowiedzialność za niewdrożenie przepisów unijnych.

Okoliczności egzoneracyjne tj. okoliczności, które usprawiedliwiają niewdrożenie dyrektyw unijnych: główną okolicznością jest siła wyższa czyli zewnętrzne nieprzewidywalne zdarzenie, które spowodowało naruszenie prawa wspólnotowego. Inna to podważenie legalności prawa unijnego.

2. SKARGA PAŃSTWA PRZECIWKO INNEMU PAŃSTWU- skarżącym jest tu tylko państwo. Jeżeli państwo uważa, że ponosi szkody z tego powodu, że inne państwo nie wdrożyło przepisów unijnych to może zainterweniować. Państwo musi napisać pismo do Komisji Europejskiej tzw. wniosek wszczynający procedurę. (nie musi informować o tym państwa zaskarżonego). Po wpłynięciu wniosku Komisja ma obowiązek wysłuchania obydwu państw i stara się doprowadzić do ugodowego załatwienia sprawy. Jeżeli to nie jest możliwe to Komisja może (ale nie musi) napisać pismo ostrzegawcze, zakreślające termin lub sporządzić umotywowaną opinię. Jeżeli Komisja uzna, że państwo nie naruszyło prawa to może nie podejmować działań, ale po min. 3 miesiącach od wpłynięcia wniosku państwo, które złożyło wniosek może złożyć skargę do ETS (mimo braku działań Komisji). Tutaj spór jest między państwami, a Komisja może przyłączyć się do jednej ze stron.

Dodatkową procedurą jest skarga na niewykonanie orzeczenia ETS - ETS w wyroku stwierdzającym naruszenie prawa unijnego nie wskazuje państwu terminu na wykonanie orzeczenia. Przyjmuje się, że państwo „skazane” powinno niezwłocznie zmienić przepisy. O podjętych działaniach państwo musi informować Komisję. Gdy państwo nie stosuje się do orzeczenia to Komisja może skierować do państwa nieformalne pismo, dlaczego nie podejmuje ono działań. Gdy państwo nie reaguje na pisma Komisji to Komisja może napisać formalne ostrzeżenie z wyznaczonym albo umotywowaną opinię z zakreślonym terminem. Gdy terminy te miną bezowocnie Komisja może wystąpić do ETS z wnioskiem o nałożenie kary pieniężnej. Kwotę kary we wniosku określa Komisja, a ETS przychyli się do jej wniosku, podwyższy lub obniży kwotę. Na wysokość kary wpływa:

• powaga naruszenie prawa wspólnotowego

• czas trwania naruszenia

• kara musi być dotkliwa dla państwa, aby zniechęcała do utrzymywania naruszenia

• kara musi pokazywać innym państwom, że nie należy naruszać prawa wspólnotowego (prewencja generalna)

• kara musi uwzględniać możliwości płatnicze państwa

• kara musi uwzględniać, czy państwo podjęło czynności zmierzające do usunięcia naruszenia

Dla Polski minimalna kara to 3,5 mln euro.

SKARGA O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI AKTU

W UE jest procedura stwierdzenia nieważności aktu, np. gdy okaże się, że akt jest wydany bez podstawy prawnej. Zajmuje się tym ETS - kontroluje legalność aktów unijnych (Parlamentu Europejskiego, Rady, Komisji, Europejskiego Banku Centralnego). Dotyczy to aktów prawnych wiążących. Nie dotyczy zaś aktów prawnych niewiążących (zaleceń, opinii).

ETS jest właściwym w zakresie skarg wnoszonych przez państwa członkowskie, przez Parlament, Radę i Komisję podnoszących:

1. zarzut braku kompetencji lub naruszenia istotnych wymogów proceduralnych

2. naruszenia traktatu (stanowiącego UE)

3. naruszenia reguły prawnej związanej z jego stanowieniem

4. nadużycie władzy

Ponadto ETS jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wnoszonych przez Trybunał Obrachunkowy i Europejski Bank Centralny zmierzających do ochrony ich prerogatyw. Trybunał Obrachunkowy to organ, który pilnuje finansów UE, sprawdza, czy kraje członkowskie wydają prawidłowo pieniądze unijne.

Ponadto każda osoba fizyczna i prawna może wnieść skargę na decyzję, której jest adresatem oraz na decyzję, która - pomimo że ma formę rozporządzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby - dotyczy osoby składającej skargę bezpośrednio lub indywidualnie. {Dyrektywy UE - to akty, które wiążą państwa. Rozporządzenia to akty, które wiążą bezpośrednio na całym terenie UE, niezależnie od aktów krajowych; na rozporządzenia przysługuje skarga}.

Termin wniesienia skargi to 2 miesiące od daty publikacji aktu lub 2 miesiące od daty doręczenia decyzji. Gdyby to nie było możliwe to 2 miesiące od dnia powzięcia informacji.

Podstawą skargi jest obalenie domniemania legalności aktu. Każdy akt prawny wydawany przez UE zakładamy, że jest legalny (zgodny z prawem). To założenie można obalić w drodze skargi.

Skarga o stwierdzenie nieważności katu ma charakter samoistny (autonomiczny) tzn. że postępowanie w przedmiocie kontroli legalności jest niezależne od postępowania w sprawie o odszkodowanie przeciwko Wspólnocie. Sądem właściwym w sprawie kontroli legalności jest zawsze organ sądowy UE (sąd I instancji i ETS). Żaden inny sąd, w szczególności krajowy, nie ma kompetencji do badania legalności aktów UE.

Jakie akty podlegają zaskarżeniu:

1. akty uchwalane wspólnie przez Parlament i Radę

2. wszelkie akty samodzielnie uchwalane przez Radę, Komisję i EBC

3. akty Parlamentu Europejskiego zmierzające do wywołania skutków prawnych wobec osób trzecich

4. inne akty prawne, o ile miały moc wiążącą lub zmierzały do wywołania skutków prawnych wobec osób trzecich mogące naruszyć interesy prawne powoda poprzez dostrzegalną zmianę jego sytuacji prawnej (nie jest ważna forma w jakiej akt jest wydany).

Nie podlegają kontroli legalności akty wewnętrzne instytucji i organów wspólnotowych, nawet jeśli pośrednio naruszają interesy skarżącego. Skarżony akt musi mieć charakter ostateczny. Nie można zaskarżyć samego uzasadnienia aktu, chyba że stwierdzimy, że zawarte w uzasadnieniu twierdzenia mogą prowadzić do odmiennej wykładni sentencji aktu (tj. uzasadnienie które wypacza sens rozstrzygnięcia).

Legitymacja to prawo do tego by stawać w sądzie po stronie powodowej (czynna) i do bycia pozwanym (bierna). Legitymacja bierna przysługuje tej instytucji unii, która wydała zaskarżony akt. Legitymacja czynna przysługuje:

1. kategoria to pomioty uprzywilejowane - państwa członkowskie, Rada, Komisja, Parlament. Uprzywilejowanie charakteryzuje się tym, że podmioty te nie muszą wykazywać, iż zaskarżony akt ma jakikolwiek wpływ na ich pozycję prawną, mogą one zaskarżyć każdy akt; państwa członkowskie reprezentowane są przez Radę Ministrów; Parlament Europejski musi podjąć uchwałę o zaskarżeniu aktu.

2. kategoria to podmioty częściowo uprzywilejowane - EBC, Tryb. Obrachunkowy to podmioty mające możliwość złożenia skargi na każdy akt prawny pod warunkiem, że działają w ochronie swoich kompetencji.

3. kategoria to podmioty nieuprzywilejowane - pozostali skarżący tj. państwa trzecie, osoby fizyczne i prawne prawa prywatnego i publicznego (samorządy). Muszą wykazać legitymację czynną pod rygorem odrzucenia skargi:

- gdy przedmiotem skargi jest decyzja skierowana do powoda

- gdy decyzja skierowane jest do innego podmiotu, ale dot. powoda w sposób bezpośredni i indywidualny (bezpośredni - gdy akt dot. osoby automatycznie na podstawie wyłącznie prawa wspólnotowego bez konieczności odwoływania się do krajowych środków implementacyjnych; indywidualnie - akt dot. podmiotu, gdy ma wpływ na sytuację danego podmiotu ze względu na pewne cechy, które są dla niego charakterystyczne lub ze względu na okoliczności odróżniające te podmioty od wszelkich innych osób i z powodu tych czynników wyróżnia je indywidualnie).

Kryteria formalne skargi: struktura wewnętrzna skargi nie ma znaczenia dla jej skuteczności. Ważna jest sama treść nie forma, ale są pewne kryteria formalne:

1. zakres skargi musi być sformułowany na tyle wyraźnie żeby sąd wiedział, w jakiej części skarga kwestionuje dany akt

2. przesłanka nieważności wskazana przez powoda musi być sformułowana tak, by można było ustalić (choćby w drodze wykładni) czy należy ona do katalogu traktatowego tj. określonych tam przesłanek nieważności aktu

3. argumenty prawne i okoliczności faktyczne muszą się układać w spójną, logiczną i zrozumiałą całość.

Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności aktu ma charakter częściowo kontradyktoryjny (tj. sporny, jest skarżący i skarżony) i częściowo charakter inkwizycyjny (gdy sąd może sam działać, przeprowadzać dowody nie czekając na wniosek stron).

Przesłanki nieważności:

1. brak kompetencji tj. brak właściwości

1. gdy UE jest całkowicie pozbawiona kompetencji do wydania aktu w danej dziedzinie (tzn. dziedzina ta należy do wyłącznej kompetencji państwa np. religia, szkolnictwo, podatki, siły zbrojne)

2. UE jest wprawdzie wyposażona w określone kompetencje, ale powinna wykonać je za pomocą innego organu

3. działanie aktu prawnego rozszerzono poza obszar UE

4. instytucja wydała akt zanim przyznano jej kompetencje w tym obszarze lub po tym jak je utraciła

2. naruszenie istotnego wymogu proceduralnego

1. naruszenie procedury legislacyjnej

- wybranie niewłaściwej podstawy prawnej do przyjęcia aktu

- naruszenie wymogów co do formalnej postaci aktu

b) naruszenie prawa do obrony i prawa do bycia wysłuchanym

c) brak należytego uzasadnienia - uzasadnienie musi jasno i klarownie wskazywać dlaczego dany akt został wydany

3. naruszenie Traktatu Założycielskiego (tj. prawa pierwotnego UE) lub reguły prawnej związanej z jego stosowaniem

4. nadużycie władzy

1. dany organ przyjmuje akt prawny dla osiągnięcia celu innego niż ten dla którego przyznano mu kompetencje

2. organ kieruje się bezprawnymi pobudkami lub dopuszcza się poważnego braku staranności graniczącego z pogardą dla prawnego celu działania.

Trybunał wydaje orzeczenie, w którym stwierdza, że akt jest ważny lub że akt jest nieważny. Gdy stwierdza, że akt jest nieważny to orzeczenie ma skutek z mogą wsteczną (tzn. że taki akt jest nieważny od samego początku, a nie z chwilą wydania orzeczenia i skutki aktu są nieważne). Takie orzeczenie jest skuteczne powszechnie tzn. żaden organ nie może stwierdzić, że jest inaczej. Wyjątki: ETS może ograniczyć moc wsteczną orzeczenia lub nadać moc wsteczną tylko części orzeczenia:

1. gdy istnieje konieczność uniknięcia niekorzystnych skutków dla państw członkowskich i jednostek

2. dążenie do zachowania ciągłości polityki UE w danym sektorze

3. wydanie dużej liczby aktów wykonawczych do unieważnionego rozporządzenia

4. ochrona ważnych interesów konsumentów

Skutki orzeczenia dla UE: w przypadku stwierdzenia nieważności aktu przez ETS organ, który wydał dany akt jest zobowiązany do podjęcia Śródków, które zapewnią wykonanie wyroku.

Bezczynność organów UE - jeśli Parlament, Rada lub Komisja z naruszeniem prawa zaniechają działania państwo członkowskie oraz pozostałe instytucje mogą wnieść skargę do ETS w celu stwierdzenia bezczynności. Skarga jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy instytucja wcześniej została wezwana do działania. PO wezwaniu instytucja ma 2 miesiące, żeby zająć stanowisko w sprawie. O momentu upływu terminu na odpowiedź są 2 miesiące na wniesienie skargi. Legitymację bierną mają tylko Parlament, Rada i Komisja. Legitymację czynną mają:

1. państwa członkowskie, T.O, Komisja, Rada, Parlament - mają prawo skierować skargę przeciwko każdej bezczynności

2. jednostki, do których miał być skierowany aktu UE (osoby fizyczne i prawne) - mogą się skarżyć tylko w zakresie ich dotyczącym.

Kiedy ETS stwierdzi, że miała miejsce bezczynność:

1. kiedy istnieje regulacja prawna nakładająca ca instytucję bezwzględny i szczegółowy obowiązek działania

2. kiedy przy wydawaniu spornego aktu instytucja nie dysponuje szerokim zakresem uznania

3. zaniechanie ze strony instytucji nie wynika z okoliczności, za które winę ponosi powód.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA UE:

Odpowiedzialność UE ma charakter:

1. kontraktowy (umowny) - podlega prawu właściwemu dla danej umowy; jeśli UE zawiera umowę, to musi w niej być zawarte według jakiego prawa toczą się ew. spory wynikające z tej umowy;

2. deliktowy (pozaumowny)- UE szkody powinna naprawiać zgodnie z zasadami ogólnymi i wspólnymi dla państw członkowskich; szkody wyrządzone przez instytucje UE lub jej pracowników przy wykonywaniu swoich funkcji; dot. to również skarg przeciwko EBC.

Przedmiotem postępowania jest roszczenie odszkodowawcze przeciwko UE tj. skompensowanie (naprawienie) szkody wywołanej działaniem lub zaniechaniem instytucji unijnych. Celem nie jest wyeliminowanie przyczyny szkody z obrotu prawnego.

Odpowiedzialność kontraktowa bierze się z umowy - jej nie wykonanie lub wadliwe wykonanie rodzi odpowiedzialność kontraktową. Tu właściwe są sądy krajowe. Możliwe jest zawarcie w umowie klauzuli arbitrażowej tj. oddanie sporu pod rozstrzygnięcie ETS. Klauzula musi mieć formę pisemną, co wynika z przepisów proceduralnych. Klauzula musi być zawarta tak, aby w sposób jasny wynikało z niej iż właściwy jest ETS. Klauzula musi dot. ważnej umowy (bo jeśli umowa jest nieważna to dot. to także klauzuli).

Standardem przy zawieraniu przez UE zawieranie dodatkowych klauzul, zawierających informacje prawo jakiego kraju będzie właściwe dla zobowiązań umownych, ponieważ Unia nie ma swojego prawa zobowiązań umownych. Jeśli takich klauzul nie ma to przyjmuje się, że właściwe jest prawo właściwe dla miejsca zawarcia umowy. To prawo krajowe jest stosowane tylko w takim zakresie, w jakim nie narusza zakresu efektywności prawa unijnego. Termin przedawnienia dla odpowiedzialności umowy jest regulowany w prawie właściwym dla danej umowy.

Termin przedawnienia odpowiedzialności pozaumownej: termin przedawnienia to jest 5 lat od zaistnienia zdarzenia, które rodzi obowiązek odszkodowania.

Legitymację bierną w postępowaniu o naprawienie szkody ma wyłącznie Unia, w imieniu której występuję ten organ, który spowodował odpowiedzialność. Do określania legitymacji czynnej bierzemy pod uwagę wewnętrzne przepisy kraju członkowskiego, z którego dany podmiot pochodzi. Generalnie leg.czynną mają: - osoby fizyczne mające obywatelstwo jednego z krajów UE, osoby prawne mające siedzibę w jednym z państw UE

- inne osoby fizyczne i inne osoby prawne

- państwa członkowskie

- państwa trzecie

- organizacje międzynarodowe

Przesłanki odpowiedzialności deliktowej - odpowiedzialność ta występuje jeśli łącznie zostały spełnione 4 warunki:

1. musi wystąpić działanie lub zaniechanie, które można przypisać UE

2. działanie lub zaniechanie musi być bezprawne

3. po stronie skarżącego musi wystąpić szkoda spowodowana tym działaniem lub zaniechaniem

4. pomiędzy bezprawnym działaniem lub zaniechaniem a szkodą musi wystąpić związek przyczynowy

AD. 1. Zaniechanie lub działanie musi być przypisane instytucji wspólnoty (Rada, Komisja, Parlament, Trybunał Obrachunkowy, ETS). Dz. lub z. może być z. lub dz. funkcjonariusza wspólnoty dokonywanym przy wykonywaniu jego urzędowych funkcji. Nie mniej Unia odpowiada za te działania swoich funkcjonariuszy, które na mocy wewnętrznego i bezpośredniego stosunku są niezbędnym następstwem zadań powierzonych instytucjom Unii.

AD. 2. Bezprawność dot. aktów administracyjnych i aktów normatywnych. W przypadku aktu adm. do stwierdzenia jego bezprawności wystarcza sama jego niezgodność z prawem. W przypadku aktu normat. warunkiem uznania, że wydanie aktu normat. rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą wspólnoty jest tzw. wystarczająco poważne naruszenie nadrzędnej normy dot. ochrony praw jednostki.

Odpowiedzialność państw członkowskich i UE opiera się na tych samych zasadach, z czego wynika, że odpowiedzialność odszkodowawcza Unii wchodzi w grę tylko wtedy, gdy są spełnione 3 warunki:

1. istnieje regulacja unijna, nadająca jednostce jakieś uprawnienia

2. pogwałcenie prawa musi być wystarczająco poważne - władza wydająca dany akt w sposób oczywisty i poważny przekroczyła granicę swoich kompetencji

3. istnieje bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy tym naruszeniem, a szkodą wyrządzoną jednostce.

Odpowiedzialność Unii za działania zgodne z prawem - jeżeli Unia działa zgodnie z prawem, a mimo to jakieś podmioty poniosą szczególną szkodę, której normalnie by nie poniosły to Unia również ponosi odpowiedzialność.

Szkoda to uszczerbek o charakterze majątkowym; są to straty, które zostały poniesione lub korzyści, które zostały utracone.

Odpowiedzialność państw członkowskich- odpowiedzialność ponosi jednocześnie Unia i państwo członkowskie. Odpowiedzialność Unii ma wtedy charakter subsydiarny (wspomagający). Na pierwszym miejscu odpowiada państwo członkowskie. Jeśli skarżący wyczerpie całą drogę sądową w danym kraju, to dopiero może się zwrócić o odszkodowanie do UE. UE odpowiada za to, co jest ponad odpowiedzialnością państwa członkowskiego.

NA EGZAMIN:

- system sądowniczy UE tj. trybunały, sądy, izby sądowe

- postępowanie w I i w II instancji (bez kosztów)

- dochodzenie roszczeń na prawie wspólnotowym przed sądami krajowymi

- skargi wymuszające przestrzeganie prawa unijnego przez państwa członkowskie

- kontrola legalności aktów instytucji unijnych i stwierdzenie ich nieważności

- kontrola bezczynności

- odpowiedzialność odszkodowawcza unii

1

---