Skrypt z książki Leszka Garlickiego pt. „ Polskie Prawo Konstytucyjne „

A więc, dawno, dawno temu, dostałem telefon z Lublina . . . :D

1. Rodzaje Sądów

• Sądy Powszechne

• Sądy Wojskowe

• Sądy Administracyjne

• Sąd Najwyższy

1. Sądy Powszechne – to sądy o właściwości generalnej, sprawują wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem ustawowo zastrzeżonych dla innych sądów. Obowiązuje wymóg dwuinstancyjności, a więc struktura musi obejmować minimów dwa szczeble. Prawo idzie jednak dalej i sądownictwu powszechnemu nadaje trójszczeblowy charakter.

W skład Sądów powszechnych wchodzą :

• Sądy Rejonowe

• Sądy Okręgowe

• Sądy Apelacyjne

#  Określenie okręgów sądowych oraz tworzenie i znoszenie poszczególnych sądów należy do ministra sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa.

• Sąd Rejonowy – tworzony dla jednej lub większej liczby gmin lub części gminy ( np. Warszawa. Istnieje ponad 300 Sądów Rejonowych. Sąd Rejonowy jest przede wszystkim Sądem I-ej instancji, a jego właściwość obejmuje sprawy: karne i cywilne. Większe sądy są podzielone na wydziały: Karny i Cywilny, a także Wydział Ksiąg Wieczystych.

W ramach Sądów Rejonowych mogą być utworzone: jednostki dot. Spraw rodzinnych i nieletnich ( tzw. Sąd Rodzinny ; jednostka dot. Prawa pracy ( tzw. Sąd Pracy ); jednostka dot. Spraw gospodarczych ( tzw. Sąd Gospodarczy).

W Sądach Rejonowych tworzone są również Sądy Grodzkie ( jako wydziały lub wydziały zamiejscowe), które orzekają w sprawach I-ej instancji dot. wykroczeń i wykroczeń/przestępstw skarbowych.

# Sądy Rodzinne, Gospodarcze, Pracy czy Grodzkie nie są odrębnymi sądami, leczy wydziałami w ramach Sądu Rejonowego, zapewniającymi specjalizację sędziów, a w przypadku Sądów Grodzkich – orzekanie poza siedzibą sądu w najprostszych sprawach karnych i o wykroczenia.

• Sąd Okręgowy – jest sądem wyższego stopnia. Istnieje 46 sądów okręgowych. Właściwość Sądu Okręgowego ma charakter mieszany :

- jest sądem odwoławczym w sprawach rozstrzygniętych w I-ej instancji przez Sądy Rejonowe

- rozpoznaje w I-ej instancji sprawy poważniejsze lub o charakterze bardziej skomplikowanym

Sąd Okręgowy jest podzielony na wydziały: Cywilny; Karny; Penitencjarny.

W ramach tych sądów tworzy się odrębne jednostki m.in. Sad Pracy, Sąd Ubezpieczeń Społecznych, Sąd Gospodarczy, Sąd Antymonopolowy.

• Sąd Apelacyjny – tworzone dla obszaru obejmującego kilka okręgów sądowych. Pełnią one zadania sądu II-giej instancji, ponieważ rozpatrują apelacje od orzeczeń sądów okręgowych

( czyli sądów I-ej instancji ). W sądach apelacyjnych tworzy się wydziały:

Cywilne, Karne, Pracy oraz Ubezpieczeń Społecznych. Obecnie mamy 11 Sądów Apelacyjnych.

Organy Sądów Powszechnych

( Czyli Sądów Rejonowych, Okręgowych i Apelacyjnych dla przypomnienia )

Są nimi Prezes oraz (na szczeblu okręgowym i apelacyjnym) organy samorządu sędziowskiego tj. Zgromadzenia ogólne i Kolegia.

• Prezes – kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz, pełni funkcję administracji sądowej i sprawuje nadzór administracyjny nad sądami niższymi.

Prezesów powołuje i odwołuje Minister Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii zgromadzenia danego Sądu, a w przypadku prezesów sądów rejonowych – po zasięgnięciu opinii kolegium oraz prezesa sądu okręgowego.

Prezesi powoływani są na kadencje 6-letnie ( Sądy Okręgowe i Apelacyjne) lub 4-letnie ( Sądy Rejonowe )

• Zgromadzenie ogólne – składa się ze wszystkich sędziów danego sądu, a w sądach okręgowych obejmuje też przedstawicieli Sądów Rejonowych.

Do jego zadań należy:

- Przedstawianie Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na sędziów danego sądu

- Opiniowanie kandydatury na prezesa

- Wybór Kolegium

• Kolegium – składa się z sędziów wybranych przez Zgromadzenie Ogólne.

Kolegium ustala podział czynności i zasady przydzielania spraw oraz wyraża opinie w sprawach personalnych

ZWIERZCHNI NADZÓR NAD ADMINISTRACYJNĄ DZIAŁALNOŚCIĄ SĄDÓW POWSZECHNYCH SPRAWUJE MINISTRER SPRAWIEDLIWOŚCI, KONCENTRUJE SIĘ ON NA SPRAWACH BUDŻETOWYCH I GOSPODARCZYCH

1. Sądy Wojskowe – to wojskowe Sądy Garnizonowe i Wojskowe Sądy Okręgowe.

Są to sądy karne i właściwe w sprawach o przestępstwa popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, a także w sprawach o niektóre przestępstwa popełnione przez cywilów

( pracowników wojska) i żołnierzy sił zbrojnych państw obcych.

• Sądy Garnizonowe orzekają w I-ej instancji, zaś środki odwoławcze od ich orzeczeń mają Wojskowe Sądy Okręgowe, którym przysługuje też pierwszo instancyjność w sprawach najpoważniejszych, wówczas jako II-a instancja występuje Izba Wojskowa Sądu Najwyższego. W Izbie Wojskowej rozpatruje się kasacje od orzeczeń wydanych przez II-ą instancję.

• Sądy Wojskowe podlegają Sądowi Najwyższemu w aspekcie orzekania oraz Ministrowi Sprawiedliwości w aspekcie organizacyjno – administracyjnym.

Organy Sądów Wojskowych

• Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych – obejmuje wszystkich sędziów tych sądów. Przedstawia ono Krajowej Radzie Sądownictwa kandydatów na sędziów.

1. Sądy Administracyjne – sądami tymi są: Wojewódzkie Sądy Administracyjne oraz Naczelny Sąd Administracyjny. Obecnie mamy 16 Wojewódzkich Sądów Administracyjnych.

Podstawowym zadaniem Sądów Administracyjnych jest kontrola działalności administracji publicznej: rządowej jak i samorządowej.

Sędziowie Sądów Administracyjnych powoływani są na czas nieoznaczony przez Prezydenta RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, zaś kandydatów przedstawiają KRS-owi:

Zgromadzenia Ogólne Wojewódzkich Sądów Administracyjnych lub Zgromadzenie Ogólne Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Kompetencje Sądów Administracyjnych mają charakter kasacyjny, co oznacza, że orzeczenie uwzględniające skargę uchyla zaskarżoną decyzję administracyjną lub stwierdza jej nieważność, zaś merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy musi zostać dokonane przez odpowiedni do tego organ administracji.

Skargę do Sądu Administracyjnego można wnieść dopiero po wyczerpaniu drogi postępowania przed organami administracji i samorządowymi organami odwoławczymi.

Sądy Administracyjne orzekają w sprawach skarg na akty prawa miejscowego stanowionego przez organy samorządu terytorialnego.

Sądy Administracyjne orzekają też w sprawach sporów kompetencyjnych między organami samorządu terytorialnego, a organami administracji rządowej.

# NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY – sprawuje nadzór nad działalnością sądów administracyjnych w zakresie orzekania, a poprzez swego prezesa zapewnia organizacyjne warunki działania tych sądów.

Na czele Naczelnego Sądu Administracyjnego stoi jego Prezes, a organami samorządu sędziowskiego są : Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Kolegium Naczelnego Sądu Administracyjnego.

• Prezes NSA jest powoływany na 6-letnią kadencję przez Prezydenta PR spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne NSA.

Naczelny Sąd Administracyjny dzieli się na III izby :

• Finansową

• Gospodarczą

• Ogólnoadministracyjną

Na czele każdej z Izb stoi Wiceprezes NSA, powoływany i odwoływane przez Prezydenta RP na wniosek Prezesa NSA za zgodą Zgromadzenia Ogólnego NSA.

# NADZÓR ORZECZNICZY NACZELNEGO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO JEST SPRAWOWANY POPRZEZ ROZPOZNAWANIE SKARG KASACYJNYCH OD ORZECZEŃ WOJEWÓDZKICH SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH ORAZ ZAŻALEŃ PRAWNYCH.

# NACZELNY SĄD ADMINISTRACYJNY PODEJMUJE UCHWAŁY MAJĄCE NA CELU WYJAŚNIENIE WĄTPLIWOŚCI PRAWNYCH. UCHWAŁY SĄ PODEJMOWANE PRZEZ SKŁAD 7 SĘDZIÓW.

1. Sąd Najwyższy – jego podstawowym zadaniem jest sprawowanie nadzoru orzeczniczego nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych, co ma na celu zapewnienie zgodności z prawem i jednolitość orzecznictwa tych sądów.

# Sąd Najwyższy wykonuje swoje funkcje w dwóch podstawowych formach :

- rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych – w przypadku sądów powszechnych jest to rozpoznawanie kasacji, zaś w sprawach wojskowych Sąd Najwyższy orzeka w charakterze II-ej instancji .

- podejmowanie uchwał w rozstrzygających zagadnienia prawne budzące wątpliwości/rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego, Sądów Powszechnych i Wojskowych. Może to następować na podstawie przedłożenia Sądu Apelacyjnego, a także na wniosek: Prezesa Sądu Najwyższego, Rzecznika Praw Obywatelskich, Prokuratora Generalnego.

# Sąd Najwyższy nie może samodzielnie orzekać że ustawa jest niekonstytucyjna – musi przedstawić zapytanie prawne Trybunałowi Konstytucyjnemu.

# Sąd Najwyższy orzeka o ważności wyborów i referendów, a także opiniuje projekty ustaw i aktów normatywnych.

Struktura Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy dzieli się na 4 izby: Cywilną, Karną, Wojskową i Pracy.

Na czele każdej izby stoi Prezes Sądu Najwyższego, powoływany przez Prezydenta RP na wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego.

W izbie działa zgromadzenie sędziów izby jako organ samorządu sędziowskiego.

Na czele Sądu Najwyższego stoi Pierwszy prezes Sądu Najwyższego powoływany na 6-letnią kadencję przez Prezydenta RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego.

Sprawuje on całokształt administracyjnego kierownictwa sądu, bo Sąd Najwyższy, tak jak sądy administracyjne – nie jest powiązany z ministrem sprawiedliwości.

Pierwszy prezes Sądu Najwyższego jest z urzędu : Przewodniczącym Trybunały Stanu i członkiem Krajowej Rady Sądownictwa.

# Organami samorządu sędziowskiego Sądu Najwyższego są:

- Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego

- Kolegium Sądu Najwyższego

1. Krajowa Rada Sądownictwa – jest organem kolegialnym o szczególnym charakterze – uplasowanym między władzami. W jej skład wchodzą przedstawiciele trzech władz, a jej zadaniem jest pośredniczenie w podejmowaniu przez egzekutywę i legislatywę najpoważniejszych decyzji dotyczących sądownictwa, reprezentowanie interesów władzy sądowniczej, a przede wszystkim ochrona niezawisłości sędziów i niezależności sądów.

Skład Krajowej Rady Sądownictwa ( 25 członków ) :

• 4 posłów i 2 senatorów wybieranych przez izby na okres 4 lat

• Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego i Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego

• 15 członków wybieranych spośród sędziów : Sądu Najwyższego (2), Sądów Administracyjnych (2), Sądów Apelacyjnych (2), Sądów Okręgowych (8) i Sądów Wojskowych (1).

Wybierani są oni na 4-letnią kadencję przez zgromadzenia ogólne tych sądów.

• Minister Sprawiedliwości

• Osoba powołana przez Prezydenta RP

# Podstawowe kompetencje KRS są związane ze sprawami personalnymi sądownictwa:

- Rada przedstawia Prezydentowi RP wnioski w sprawie powołania sędziów; rozstrzyga o przeniesieniu sędziego na inne miejsce służbowe

- Rada wyraża opinie dotyczące propozycji zmian ustroju sądów i wynagrodzeń sędziowskich

- Rada wypowiada się w sprawie etyki zawodowej sędziów

1. Trybunał Konstytucyjny – jest organem władzy sądowniczej, ale nie jest sądem, bo nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości. Jego podstawowym zadaniem jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych, a w miarę potrzeby eliminowanie norm niezgodnych z obowiązującym systemem prawa. Q

Jest to organ władzy sądowniczej, więc jest niezależny od władzy wykonawczej i ustawodawczej.

Skład Trybunału Konstytucyjnego

W skład Trybunały Konstytucyjnego wchodzi 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9-letnią kadencję ( Każdy sędzia może pełnić tę funkcję tylko jedną kadencję.

Sędzia TK musi kwalifikować się stanowiskiem sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.

# Kandydatów na sędziów TK może zaproponować Prezydium Sejmu lub Grupa co najmniej 50 posłów.

# Wybór następuje bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Organy Trybunału Konstytucyjnego

• Zgromadzenie Ogólne – w jego skład wchodzą wszyscy sędziowie Trybunału. Zgromadzenie m.in. raz w roku omawia działalność TK i problemu wynikające z jego orzecznictwa. Uchwala również regulamin TK oraz wybór kandydatów na prezesa i wiceprezesa TK.

• Prezes Trybunału – reprezentuje Trybunał na zewnątrz i wykonuje czynności związane z organizowaniem pracy TK i kierowaniem Biurem TK.

Prezesa i wiceprezesa powołuje Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne. Czas ich kadencji nie jest określony.

Funkcje Trybunału Konstytucyjnego

• Kontrola norm tj. orzekanie o zgodności aktów normatywnych

• Orzekanie o skargach konstytucyjnych

• Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi organami państwa

• Orzekanie o zgodności z konstytucją celów i działania partii politycznych

• Rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta RP

# WSZYSTKIE ORZECZENIA TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO MAJĄ MOC POWSZECHNIE OBOWIAZUJĄCĄ I SĄ OSTATECZNE ( NIE MOŻNA SIĘ OD NICH ODWOŁAĆ )

1. Rzecznik Praw Obywatelskich – to samodzielny organ państwowy oddzielony od administracji i sądownictwa, opierający swe istnienie na normach konstytucyjnych.

Kadencja RPO wynosi 5 lat, dopuszczalne jest sprawowanie urzędu przez max. 2 kadencje, czyli 10 lat.

Jest to organ powiązany z Parlamentem. RPO to organ łatwo dostępny dla obywateli, działający w postępowaniu: szybkim, bezpłatnym i odformalizowanym. Ma on swobodę w doborze spraw, jednak jest pozbawiony samodzielnej władzy ich rozstrzygania.

Podstawowym zadaniem RPO jest stanie na straży wolności i praw człowieka.

Jest zorientowany na ochronę jednostki.

# Rzecznik Praw Obywatelskich to organ o dwojakich zadaniach:

- Wysłuchuje skarg obywateli na niepoprawne działanie administracji lub sądownictwa i podejmuje kroku w celu rozwiązania tych niezgodności

- Informuje parlament ( czasem opinię publiczną ) o stanie praworządności w funkcjonowaniu administracji.

# RPO jest organem ochrony prawa ( Rozdział IX Konstytucji )

# RPO jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu. Prawo zgłoszenia kandydata przysługuje Marszałkowi Sejmu lub grupie co najmniej 35 posłów. Wybierany bezwzględną większością w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

# RPO składa Sejmowi sprawozdania z działalności i ponosi przed nim odpowiedzialność, ale tylko na zasadach określonych w ustawie.

# RPO wykonuje zadania za pomocą Biura Rzecznika Praw Obywatelskich ( w Warszawie )

OBECNYM RZECZNIKIEM PRAW OBYWATELSKICH JEST : IRENA LIPOWICZ

1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji – organ konstytucyjny postawiony poza schematem trójpodziału władz, który stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji i interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

Skład KRRiT ( liczy 5 członków ) :

• 2 członków wybieranych przez Sejm

• 2 członków wybieranych przez Prezydenta RP

• 1 członek wybierany przez Senat

# Kadencja członków KRRiT trwa 6 lat. Powołanie na następną kadencję jest niedopuszczalne.

Członkowie KRRiT nie mogą być posłami senatorami.

# Co roku Rada przedstawia sprawozdanie ze swej działalności, jeśli zostanie ono odrzucone przez Sejm i Senat to kadencja Rady wygasa.

# Na czele Rady stoi Przewodniczący wybierany przez Radę ze swego grona, które może go też odwołać ( 4 głosami ).

Kompetencje KRRiT :

• Projektowanie w porozumieniu z Premierem kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji

• Powoływanie składu rad nadzorczych w spółkach publicznej radiofonii i telewizji

• Udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych

• Sprawowanie kontroli nad działalnością nadawców

# RADA MOŻE NA PODSTAWIE UPOWAŻNIENIA USTAWOWEGO WYDAWAĆ POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCE ROZPORZĄDZENIA

1. Najwyższa Izba Kontroli – jest to naczelny organ kontroli państwowej, badający działalność organów administracji, a także Rady Ministrów, Ministrów czy Narodowego Banku Polskiego. NIK jest organem kolegialnym.

# Prezes NIKu jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu. Wniosek przedstawia Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów. Konieczne jest uzyskanie bezwzględnej większości liczby głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

# Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat. Może on pełnić urząd maksymalnie 2 kadencje, czyli 12 lat.

# Wiceprezesi NIKu są powoływani przez Marszałka Sejmu na wniosek Prezesa NIKu.
# NIK wykonuje swokonania budżetu państwa i założeń pje zadania poprzez departamenty ( szczebel centralny ) i delegatury ( szczebel wojewódzki ).

Kolegium Naczelnej Izby Kontroli tworzą :

• Prezes

• Wiceprezesi

• Dyrektor Generalny

• 7 przedstawicieli nauk prawnych/ekonomicznych ( 3 lata kadencji )

• 7 wyższych rangą pracowników NIKu ( 3 lata kadencji )

Zakres kompetencji Naczelnej Izby Kontroli :

• Kontrola działalności organów administracji rządowej pod kątem : legalności; gospodarności; celowości; rzetelności

• Kontrola działalności organów samorządu terytorialnego pod kątem : legalności, gospodarności i rzetelności

• Fachowy organ pomocniczy Sejmu w wykonywaniu funkcji kontrolnej

# NIK ma obowiązek dostarczania pewnych materiałów Sejmowi m.in. corocznej analizy wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej

# NIK ma obowiązek przeprowadzenia kontroli na zlecenie Sejmu ( i jego organów )

# Prezydent i Premier mogą zwrócić się z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli przez NIK