Diety o zmienionej konsystencji

Dieta płynna

Dieta papkowata

Dieta płynna wzmocniona

Dieta do żywienia przez zgłębnik/ sondę

Dieta papkowata

1. Wartość energetyczna jest taka sama jak w diecie łatwostrawnej jeżeli nie ma dodatkowych wskazań dietetycznych

2. Produkty i potrawy podawane są w postaci nie wymagającej gryzienia

3. Wskazane jest podawanie 4-5 posiłków w ramach dziennej racji pokarmowe

4. Dobór produktów i technologia sporządzanych potraw obowiązują tak jak w diecie łatwo strawnej

5. Różnice dotyczą jedynie konsystencji przygotowanych posiłków

Produkty zalecane w diecie papkowatej:

Pieczywo- miękkie, delikatne, pozbawione skórki , rozdrobnione, namoczone w mleku bądź herbacie

Kasz i kluski- drobne, dobrze ugotowane

Jaja- na miękko lub jajecznica na parze

Mięso- drób ryby gotowane i zmielone lub zmiksowane

Wędliny- zmielone i przygotowane w postaci pasty

Warzywa i ziemniaki- ugotowane do miękkości mogą być podawane w postaci pure lub zmielone w maszynce

Warzywa surowe- są przeciwwskazane za wyjątkiem młodej marchwi startej na tarce, pomidorów bez skórki, sałaty drobno posiekanej

Owoce- rozdrobnione i ugotowane, przetarte, w postaci napoju, gotowane i przetarte jako przecier, mus, jabłko pieczone bez skórki

Owoce surowe- obrane i starte na tarce

Przeciery lub soki owocowe z porzeczek, malin, winogron czy owoców cytrusowych.

Dieta płynna wzmocniona

Zbilansowana pod względem zawartości składników odżywczych, dostarcza odpowiednią ilość energii

Płynna konsystencja

Chroni jamę ustną przed podrażnieniami mechanicznymi, chemicznymi i termicznymi

Uboga w błonnik

Pokarmy stałe po rozdrobnieniu są odpowiednio rozcieńczone w celu nadania płynnej konsystencji

Pozbawiona drażniących przypraw

Temperatura przyjmowanych pokarmów /20-25 st/ albo zbliżona do tem ciała 37

Wartość energetyczna i odżywcza racji pokarmowej: 18%białko, 28% tłuszcze, 54% węglowodany

Produkty i potrawy dozwolone

Pieczywo- czerstwa bułka, mąka pszenna, kasza manna, kasza jęczmienna, płatki owsiane, ryż/kleik/

Mleko i produkty mleczne- mleko słodkie, zsiadłe nie przekwaszone, ser twarogowy, homogenizowany

Jaja- gotowane na miękko, w koszulkach

Mięso i wędliny- mięso chude: wołowina, cielęcina, szynka wieprzowa lub wołowa;

Ryby- chude: dorsz, leszcz, sola, sandacz, płastuga, szczupak

Tłuszcze- masło, słodka śmietanka, olej sojowy lub słonecznikowy, oliwa

Warzywa- gotowane i przetarte, soki z warzyw surowych, przecier z dojrzałych pomidorów

Ziemniaki gotowane i przetarte

Owoce- soki owocowe, przeciery z owoców surowych, gotowanych, pieczonych

Cukier- cukier, miód, dżem, kompoty z cukrem, płynne kisiele z cukrem

Przyprawy- tylko łagodne w ograniczonych ilościach: sól, cukier, sok z cytryny, koper świeży

Technologia sporządzania potraw i posiłków:

Dobór surowca podobny jak w diecie łatwo strawnej- zawsze musi być swieży i najwyższej jakości

Produkty roślinne bogate w błonnik podlegają większemu ograniczeniu, a zastosowane w diecie wymagają rozgotowania, przetarcia i zmiksowania .

Wszystkie potrawy muszą mieć konsystencję płynna .

Pieczywo podaje się namoczone w mleku, herbacie, kawie zbożowej.

Kasze i mąka- kasza manna może być ugotowana na mleku lub czystej zupie, inne kasze muszą być rozgotowane i przetarte, w postaci kleików i dodane do wywaru. Mąka służy do lekkiego zagęszczania zup, kisieli, budyniów.

Ser białe twarogowe muszą być zmiksowane z mlekiem lub słodką śmietanką .

Jaja po ugotowaniu powinny być miksowane z mlekiem lub zupą jarzynową. Surowe jajo może być utarte z cukrem i zaparzone płynnym budyniem przygotowanym z mleka i mąki.

Mięso gotowane, zmielone, zmiksowane łączy się z rosołem lub wywarem z warzyw, do przetartej zupy ziemniaczanej lub jarzynowej

Ziemniaki podaje się ugotowane i przetarte w postaci zupy ziemniaczanej, z wywarem lub przecierem z gotowanych warzyw

Warzywa gotowane i przetarte podaje się zupy lub łączy się z kleikiem

Warzywa surowe dozwolone są tylko jako sok lub rozcieńczony przecier

Owoce podaje się najczęściej jako sok- z malin, porzeczek, jabłek, owoców cytrusowych a także owoce gotowane i przetarte.

Dieta płynna

Głównym zadaniem diety jest złagodzenie pragnienia i dostarczanie niezbędnej ilości płynu, nie rozpatrujemy wartości energetycznej o odżywczej diety

Stosowana jest najczęściej w przypadku nudności, wymiotów i biegunek

Podaż płynów obojętnych ( woda przegotowana, napar z rumianku, słaba herbata bez cukru, odgazowana woda mineralne). Początkowa ilość płynu podawana jednorazowo co godzinę wynosi 30-60 ml. W miarę poprawy ilość płynu jest stopniowo zwiększana. Dieta płynna rozszerzana- dieta płynna wzmocniona.

Dieta do żywnie przez zgłębnik

Pożywienie podawane przez zgłębnik musi mieć odpowiednią wartość energetyczną oraz składniki odżywcze konieczne do pokrycia zapotrzebowania chorego

Dobrze trenowana przez chorego, aby nie wywoływać wymiotów

Łatwo trawiona, aby nie powodowała wzdęć, zaparć, biegunki

O odpowiedniej konsystencji aby przechodziła przez zgłębnik

Najczęściej stosowane są trzy pożywienia do podawania przez zgłębnik mleko, pożywienie mieszane, gotowe preparaty w postaci płynnej lub sproszkowanej zmieszane z odpowiednią ilością mleka lub wody

Skład diety powinien być zbliżony do diety podstawowej

1ml pożywienia dostarcza ok. 4,2kJ tj ok. 1 kcal, dzienna racja pokarmowa ma objętość ok. 2l czyli dostarcza 8374kJ czyli 2000kcal

Mniejsze stężenie powodują zwiększenie objętości pożywienia dla dostarczania takiej samej ilości energii i składników odżywczych, co jest niepożądane. Natomiast większe stężenia mogą powodować biegunkę lub być za gęste do podawania przez zgłębnik.

Żywienie kliniczne w chorobach żołądka

Budowa żołądka:

- wpust, dno, trzon, krzywizna większa i mniejsza, kąt, część odźwiernikowa, odźwiernik

- błona śluzowa(tkanka podśluzowa i mięśniówka), błona mięśniowa, otrzewna

-gruczoły- wpustowe- kom śluzowe i okładzinowe (kwas solny, czynnik Castle)

- właściwe (dno i trzon)- posiadają komórki główne srebrochłonne (endokrynne), szyjkowe (dzielące się, odbudowują błonę śluzową)

- odźwiernikowe- komórki śluzowe, srebrochłonne, główne G (gastryna)

- wykazuje czynność ruchową

- funkcja ochronna - sok żołądkowy 2-2,5l

- pH ok2

-gastryna pobudza wydzielanie NaCl (i pepsyne)

-śluz- prostaglandynu pobudzają

-pH6,8-7

-trawienie -faza mózgowa wydzielanie (zmysły)

- faza żołądkowa (rozciąganie, chemoreceptory)

-sekretyna- pobudzanie trzustki- wodorowęglany- neutralizacja kwaśnej treści w dwunastnicy

Diagnostyka: endoskopia(biopsja),

- RTG,

-TK,

-USG,

- endoskopia ultrasonografia,

- diagnostyka bakteriologiczna

- test urazowy

-badania serologiczne

- test oddechowy

-mocznik znakowany ¹³C, ¹⁴C-> CO₂

Przyczyny choroby:

- Tworzenie się ubytków w błonie śluzowej żołądka lub dwunastnicy (połączona z odźwiernikiem żołądka)

- Ubytki zlokalizowane są najczęściej w okolicy odźwiernika żołądka lub w opuszce dwunastnicy

- 75% wrzodów żołądka i 95% wrzodów dwunastnicy jest spowodowanych przez bakterie Helicobacter pylori.

- Bakteria ta towarzyszy wrzodowi żołądka i dwunastnicy, a także zapaleniu błony śluzowej żołądka, odgrywa rolę w patogenezie raka żołądka

- Wykrywana także u zdrowych osób,

- Do zakażenia często dochodzi w dzieciństwie; infekcja nieleczona może trwać przez całe życie

- Źródłem zakażenia są wydzieliny i wydaliny z przewodu pokarmowego

Helicobacter pylori:

- Zagnieżdża się w części odźwiernikowej żołądka pod warstwą śluzu

- Po czasie migruje do dwunastnicy i wyższych partii żołądka

- Adaptuje się do kwaśnego środowiska, uwalnia enzymy, m.in. ureazę, która rozkłada mocznik (składnik płynów ustrojowych) na amoniak i dwutlenek węgla. Jony amonowe tworzą wokół bakterii środowisko alkaliczne, umożliwiają im przeżycie i rozmnażanie

- Szczepy bakteryjne wytwarzają różne czynniki wywołujące stan zapalny żołądka, w wyniku którego powstają owrzodzenia

- Zakażenie tą bakterią narusza ochronną barierę błony śluzowej, prowadzi do zwiększonego wydzielania kwasu solnego.

- Zakażeniu sprzyjają: niski poziom higieny oraz trudne warunki bytowe

Wykrywanie infekcji Helicobacter pylori:

- Test ureazowy- zmiana zabarwienia krążka diagnostycznego z żółtego na czerwony pod wpływem jonów amonowych uwalnianych z mocznika rozkładanego przez ureazę bakteryjną.

- Badania histologiczne - materiał do badania pobierany jest metodą gastroskopii

- Wykonywane są również testy krwi na antyciała i testy moczu

Leczenie infekcji: antybiotyki, leki hamujące wydzielanie żołądkowe i osłaniające błonę śluzową.

Inne czynniki sprzyjające powstaniu choroby wrzodowej:

- Długotrwałe napięcia nerwowe

- Palenie papierosów

- Nadużywanie alkoholu

- Błędy dietetyczne

- Nieregularnie spożywane posiłki

- Predyspozycje rodzinne (występowanie choroby wrzodowej u wielu osób może nie polegać na zjawiskach genetycznych, ale na przenoszeniu infekcji Helicobacter pylori z rodziców na dzieci).

Powyższe czynniki wpływają na zwiększone wydzielanie soku żołądkowego

Objawy:

Głównym objawem choroby wrzodowej jest ból lub dyskomfort w nadbrzuszu (czyli dołku podsercowym), pojawiający się w 1 do 3 godzin po posiłkach. Bóle często ustępują po spożyciu pokarmu lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny. Często występują w nocy, budząc chorego ze snu. Ból zazwyczaj ma charakter tępy i dokuczliwy, może utrzymywać się przez kilka dni lub tygodni.

Należy pamiętać, że nierzadko choroba wrzodowa nie daje żadnych dolegliwości. Jej istnienie sygnalizuje wtedy dopiero wystąpienie powikłania choroby.

Inne dolegliwości (nudności, wymioty, odbijania, brak łaknienia, zgaga, niesmak w ustach, chudnięcie) również mogą być związane z obecnością choroby wrzodowej, ale nie są charakterystyczne wyłącznie dla niej. Nazywane są one objawami dyspeptycznymi.

Zalecenia żywieniowe:

W leczeniu dużą wagę przywiązuje się do leczenia farmakologicznego

1. Dieta pełnowartościowa, odpowiednia ilość białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin i soli mineralnych, zgodnie z przyjętymi normami dla ludzi zdrowych.

2. Zalecenia żywieniowe ustalone powinny być indywidualnie dla każdego chorego

3. Z diety należy wykluczyć pokarmy nasilające dolegliwości, powodujące bóle brzucha, wzdęcia, odbijania, zgagę.

4. Stosowana dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego

• Potrawy duszone, gotowane, pieczone w folii  zamiast smażonych.

• Przeciwwskazane spożywanie potraw mocno przyprawionych. Warto ograniczyć niektóre przyprawy  pieprz, papryka, musztarda, gorczyca, chili, curry, ocet, marynaty).

• Unikanie kawy, herbaty. Kawa i mocna herbata silnie pobudzają wydzielanie soku żołądkowego.

• Przeciwwskazane spożywanie alkoholu i palenie papierosów.

5. Przeciwwskazane spożywanie pokarmów ciężkostrawnych, wzdymających, długo zalegających w żołądku (nasiona roślin strączkowych, kapusta, pieczywo ciemne, wędzone wędliny, ryby wędzone, niedojrzałe owoce).

6. Warzywa i owoce zalecane są w postaci gotowanych przecierów i rozcieńczonych soków ( w czasie remisji- chwilowe ustąpienie objawów chorobowych- choroby produkty te można podawać w postaci rozdrobnionej)

7. Posiłki powinny być spożywane co 3-4 godziny nie więcej niż 5 w ciągu dnia, najlepiej o stałych porach, bardzo powoli gryzione i żute, tak, by do żołądka trafiał rozdrobniony pokarm.

8. W czasie przyjmowanie leków z bizmutem niewskazane jest mleko i jego przetwory bizmut po połączeniu z białkiem mleka traci właściwości lecznicze.

Powikłania choroby wrzodowej- żywienie dietetyczne:

- Wrzód może drążyć do wątroby lub trzustki

- Pęknięcie wrzodu oraz przebicie do jamy otrzewnej i wtórne zapalenie otrzewnej- chory musi być operowany

- Krwotok objawiający się fusowatymi wymiotami, smolistymi stolcami, pogarsza skład krwi. Choremu przez 1-2 doby podaje się małymi porcjami zimne napoje- słabą herbatę, mleko, lód. Następnie przechodzi się do żywienia jak w chorobie wrzodowej, stopniowo dietę rozszerzając.

- Zwężenie odźwiernika- odwadniające wymioty prowadzące do zaburzeń elektrolitowych. Z powodu wolnego opróżniania żołądka liczbę posiłków i ich objętość należy zmniejszyć do 3-4 na dobę; posiłki powinny być pełnowartościowe. W przypadku wymiotów chory musi otrzymać odpowiednią ilość płynów

- Rak żołądka- wskazane leczenie chirurgiczne; leczenie objawowe, dietetyczne

Żywienie w chorobie refluksowej- refluks żołądkowo- przełykowy

Refluks żołądkowo- przełykowy (GERD)- to zarzucanie treści żołądkowej do przełyku powodujące pogorszenie jakości życia chorych i (lub) uszkodzenie nabłonka przełyku. Obserwuje się to u wielu osób, zwłaszcza po spożyciu obfitego, tłustego posiłku lub wypiciu wina.

Refluks żołądkowo- przełykowy fizjologiczny- mówimy o nim wówczas gdy zjawisko to występuje rzadko, epizody refluksu są krótkie, przewód pokarmowy z zarzucanej treści jest szybko oczyszczany i nie występują dolegliwości. Nie występuje w nocy. Dochodzi do niego wtedy, gdy ciśnienie w żołądku jest większe w porównaniu z ciśnieniem w przełyku i nie jest ono równoważone przez stałe napięcie dolnego zwieracza przełyku.

Refluks żołądkowo- przełykowy patologiczny- występuje gdy błona śluzowa przełyku narażona jest na działanie kwaśnej treści przez dłuższy czas, epizody są częste, zawodzi oczyszczenie przełyku i dochodzi do jego podrażnienia i uszkodzenia. Może występować wyłącznie zarzucanie treści do przełyku lub stwierdza się równocześnie zapalenie przełyku, które jest powikłaniem refluksu.

Przyczyny:

- Nieprawidłowa czynność motoryczna dolnego zwieracza przełyku, który tworzy przegrodę pomiędzy przełykiem a żołądkiem. Zwiększoną częstość przemijających rozkurczów dolnego zwieracza przełyku obserwuje się częściej u osób cierpiących na zgagę w ciągu dnia.

- Obniżone ciśnienie w dolnym zwieraczu przełyku, objawiające się jego niewydolnością. Ten mechanizm dominuje u chorych ze zgagą nocną.

Czynniki wpływające na napięcie przełyku:

- leki

- choroby tkanki łącznej

- ciąża (zwiększa ciśnienie jamy brzusznej- treść żołądka jest wypychana)

- otyłość (działa na tej samej zasadzie co ciąża)

Oprócz czynników patogennych refluksu, należy wziąć pod uwagę takie czynniki jak:

- Opóźnione oczyszczanie przełyku

- Uszkodzenie mechanizmów obronnych przełyku

- Utrudnione opróżnianie żołądka wskutek zwężenia odźwiernika, zabieg operacyjny żołądka, rozciąganie jego ściany, zarzucanie do żołądka soli żółciowych,

- Pewne rodzaje pożywienia i napojów, np. kawa naturalna, alkohol,

- Palenie tytoniu- zmniejsza napięcie dolnego zwieracza przełyku, hamuje wydzielanie śliny neutralizującej kwas solny, powoduje kaszel, nasilający objawy.

Choroba refluksowa może mieć postać:

- Nadżerkową- ubytki nabłonka w przełyku

- Nienadżerkową- około 60% przypadków

Objawy:

- Kwaśne odbijania

- Uczucie zgagi

- Zarzucanie kwaśnej treści pokarmowej do przełyku

- Ból i pieczenie w nadbrzuszu

- Czasami bolesne połykanie, nudności, wymioty

Objawy pozaprzełykowe (występujące częściej w postaci nienadżerkowej) sprawiają wiele problemów diagnostycznych. Można do nich zaliczyć:

• Piekący ból za mostkiem

• Zapalenie dziąseł

• Ból gardła

• Chrypka

• Napadowy kaszel nocny

• Dychawica oskrzelowa

Objawy tej choroby nasilają się 0,5-2h po posiłku oraz w pozycji schylonej i leżącej. Chorzy odczuwają ulgę w pozycji wyprostowanej oraz po przyjęciu środków zobojętniających kwas żołądkowy. Choroba nie leczona prawidłowo prowadzi do powikłań:

-zwężenie przełyku

-krwotok, krwawienia

-dysfagia (trudności w połykaniu)

-przełyk Barretta (zmiana przednowotworowa, u 1%chorych dochodzi do raka)

-ciężki ból przypominający zawał serca

-zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, dychawica oskrzelowa (jeśli treść żołądkowa dociera do układu oddechowego)

O powikłaniach choroby świadczą:

-krwiste wymioty

-ciemne stolce

-dysfagia (utrudnione przechodzenie pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka.

-niedokrwistość

-utrata masy ciała

Leczenie

Cel: zmniejszenie lub wyeliminowanie objawów, wyleczenie zapalenia przełyku oraz zapobieżenie nawrotom choroby i rozwojowi powikłań. Do osiągnięcia tych celów stosuje się modyfikacje stylu życia, diety eliminujące objawy (leczenie zachowawcze) oraz leczenie farmakologiczne. Czasami też zachodzi potrzeba wykonania zabiegu chirurgicznego, wykonywanego w momencie gdy leczenie farmakologiczne jest nieskuteczne- chorzy z nocną zgagą i przepukliną rozworu przełykowego przepony, a także u których zarzucana do przełyku treść żołądkowa zawiera żółć. (ze ściany żołądka wytworzona zostaje zastawka, która chroni przed cofaniem zawartości żołądka do przełyku)

Leczenie zachowawcze- modyfikacja stylu życia

Nie można oddzielić zalecanych u pacjentów z chorobą refluksową ograniczeń dietetycznych od innych zaleceń obejmujących zmiany trybu życia.

U osób z nadwagą i otyłych zaleca się znormalizowanie wagi ciała. Wiadomo, że u wielu osób wyraźnie zmniejsza to nasilenie dolegliwości a u niektórych pozwala na odstąpienie od leczenia farmakologicznego. Nie prowadzono sformalizowanych badań dotyczących wyjaśnienia mechanizmów tego wpływu ale przypuszcza się, że zmniejszenie dolegliwości wynika ze zmniejszenia ciśnienia śródbrzusznego.

Odradza się noszenia pasów i obcisłej odzieży bowiem, podobnie jak nadwaga, mogą one zwiększać ciśnienie śródbrzuszne.

Rezygnacja z palenia tytoniu- palenie tytoniu powoduje zmniejszenie napięcia dolnego zwieracza przełyku o około 20% i prawdopodobnie upośledza perystaltykę przełyku. Sprzyja to zarzucaniu treści żołądkowej do przełyku. Udowodniono, że u osób palących występuje zwiększona ilość epizodów refluksu oraz wydłuża się czas oczyszczania przełyku z kwasu. Głębokie wdechy oraz kaszel, towarzyszące paleniu, zwiększają ponadto ciśnienie brzuszne, co ułatwia dostawanie się soku żołądkowego do przełyku.

Uniesienie głowy i tułowia w czasie snu- metody te poprawiają oczyszczanie przełyku w czasie snu z zarzuconej kwaśnej zawartości żołądka. Są one wskazane nawet przy braku nocnych dolegliwości, ponieważ ekspozycja śluzówki na kwas w nocy może uwrażliwiać receptory bólowe przełyku, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia zgagi w ciągu dnia.

Odradza się wykonywanie prac związanych z pochylaniem i schylaniem się, ponieważ w takich warunkach łatwiej dochodzi do wystąpienia epizodów refluksu.

Unikanie potraw i napojów nasilających objawy choroby (obfite ilości pożywienia, pokarmy pobudzające wydzielanie żołądkowe, uwalniające gazy w żołądku, zawierające niestrawne cukry- zwiększające napięcie w jamie brzusznej, drażniące uszkodzoną błonę śluzową przełyku.

Zalecenia żywieniowe

1. Zalecana jest dieta łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego.

2. Posiłki obfite rozciągają silnie żołądek powodując jednocześnie obniżenie napięcia dolnego zwieracza przełyku. Zwiększa się ilość krótkotrwałych relaksacji zwieracza, podczas których może dochodzić do zarzucania treści żołądkowej do przełyku. Chorym zaleca się zatem jedzenie pięciu a nawet sześciu posiłków dziennie w równych odstępach czasu bez zwiększania całkowitej kaloryczności diety tak aby objętość pokarmów spożywanych podczas poszczególnych posiłków była nieduża.

3. Ostatni posiłek powinien być spożywany nie później niż trzy godziny przed snem. W nocy, w pozycji leżącej, mechanizmy oczyszczania przełyku z zarzucanej treści pokarmowej działają mniej sprawnie. Toteż chory, który zjadł obfity posiłek na krótko przed nocnym odpoczynkiem w łóżku jest szczególnie narażony na wystąpienie epizodów refluksu w godzinach nocnych.

Produkty przeciwwskazane

Jedzenie potraw smażonych.

Potrawy i produkty z dodatkiem octu - lepiej unikać marynowanych grzybów, warzyw i owoców oraz surówek i sałatek z dodatkiem sosu winegret.

Ostre przyprawy - pieprz, chilli, curry, a także cebula, pomidory, ogórki .Trzeba unikać pikantnych dań kuchni indyjskiej, meksykańskiej czy chińskiej, do których dodaje się pieprz, ostrą paprykę, papryczki peperoni, pikantne sosy pomidorowe.- mogą stymulować receptory nerwów czuciowych w zmienionej zapalnie błonie śluzowej, powodując uczucie bólu

Czekolada, ciasteczka polewane czekoladą, cukierki czekoladowe, batoniki, ciasta lub torty czekoladowe, kakao, ograniczyć tłuszcze- opóźniają opróżnianie żołądka. Wskutek wzrostu ciśnienia wewnątrzżołądkowego nasilają cofanie się treści z żołądka do przełyku (przyczyniają się do powstawania zgagi)

Napoje gazowane - powodują odbijania i tym samym zwiększają ryzyko zarzucania treści żołądkowej do przełyku. (uwolniony gaz w żołądku zwiększa objętość treści pokarmowej, co sprzyja refluksowi)

Owoce cytrusowe, soki z tych owoców, także sok pomidorowy - mogą stymulować receptory nerwów czuciowych w zmienionej zapalnie błonie śluzowej, powodując uczucie bólu

Kawa naturalna i herbata (zwłaszcza na czczo) oraz alkohol- zmniejszają napięcie dolnego zwieracza przełyku, wskutek czego kwas jest zarzucany do przełyku, drażniąc jego błonę śluzową. Białe wino w dużym stopniu obniża ciśnienie dolnego zwieracza; kofeina oraz etanol są silnym stymulatorem wydzielania kwasu żołądkowego, będącego przyczyną zgagi. Alkohol działa także drażniąco na uszkodzoną błonę śluzową przełyku.

Cukierki zawierające alkohol, miętę- nasilają objawy. Działają na trzy mechanizmy: pobudzają receptory przełykowe, zmniejszają napięcie dolnego zwieracza przełyku i zwiększają wydzielanie żołądkowe.

RAK ŻOŁĄDKA - ŻYWIENIE W RÓŻNYCH STADIACH CHOROBY

Nowotwory żołądka:

Epidemiologia:

Pod względem częstotliwości występowania nowotworów złośliwych rak żołądka znajduje się na piątym miejscu u mężczyzn oraz na siódmym miejscu u kobiet.

Śmiertelność z powodu raka żołądka wynosiła w Polsce w roku 1986 33,0 u mężczyzn i 15,0 u kobiet (na 100 000 mieszkańców). W ostatnich latach obserwuje się stopniowe zmniejszanie liczby nowych zachorowań na raka żołądka, jednak nadal choroba ta stanowi znaczny problem społeczny i onkologiczny.

Etiologia, patogeneza:

Do czynników zwiększających ryzyko rozwoju raka żołądka można zaliczyć:

czynniki dietetyczne: porównanie sposobu żywienia populacji o wysokim i niskim czynniku ryzyka zachorowania na raka żołądka umożliwiło wyodrębnienie czynników żywieniowych, których występowanie zwiększa lub zmniejsza zagrożenie tą choroba. Należą do niej: spożywanie pokarmów solonych, marynowanych, małe spożycie witaminy C.

czynniki socjalne i środowiskowe : palenie tytoniu

metaplazja jelitowa: pojawienie się komórek odmiennych czynnościowo i morfologicznie od swojej macierzy. Dotyczy tkanki łącznej lub nabłonkowej. Na podłożu metaplazji (zwłaszcza w tkance nabłonkowej) częściej rozwijają się nowotwory.

gruczolaki żołądka: niezłośliwe nowotwory tkanki gruczołowej

zakażenie Helicobacter pylori: może zwiększać ryzyko zachorowania na chłoniaka i raka żołądka poprzez wywoływanie przewlekłego zapalenia błony śluzowej.

Klasyfikacja histologiczna:

Wśród wszystkich nowotworów złośliwych występujących w żołądku 95% guzów stanowi rak gruczołowy . Na pozostałe 5% składają się takie nowotwory jak: chłoniaki, mięsaki, rakowiaki oraz guzy stromalne.

Objawy kliniczne:

Objawy raka żołądka nie są charakterystyczne i mogą przypominać objawy spotykane w innych schorzeniach żołądka (nieżyt, choroba wrzodowa) przez co bywają bagatelizowane zarówno przez chorych jak i lekarzy pierwszego kontaktu. Wobec braku objawów swoistych dla raka żołądka należy jak najwcześniej kierować chorych na badania gastroskopowe.

U wiekszości chorych na raka żołądka powtarzają się takie objawy, jak:

• bolesność w nadbrzuszu lub śródbrzuszu (objaw niestały, zwykle związany ze spożyciem posiłku, niezbyt nasilony)

• utrata łaknienia

• okresowe nudności lub wymioty (zwłaszcza przy guzach umiejscowionych obwodowo)

• smoliste stolce (15%)

• ubytek masy ciała (z czasem postępujące wyniszczenie)

• niekiedy zaburzenia połykania w przypadku guzów umiejsciwionych w okolicach wpustu

Diagnostyka:

Gastroskopia to metoda umożliwiająca wykrycie wczesnego raka . Daje też możliwość pobrania wycinków do badania histopatologicznego. Czułość endoskopii dla raka żołądka przekracza 90%.

Badanie radiologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego jest inną metodą diagnostyczną, choć nie dorównuje czułością badaniu endoskopowemu. Dodatkowym badaniem uzupełniającym diagnostykę jest ultrasonografia

Leczenie:

Zasadniczą rolę w leczeniu raka żołądka odgrywają metody chirurgiczne, które mogą doprowadzić do wyleczenia pod warunkiem radykalnego usunięcia wszystkich ognisk nowotworu. Metodą z wyboru jest resekcja całkowita (minimum 4/5 żołądka). W rozległych guzach żołądka, naciekających w sposób ograniczony narządy sąsiednie, bywają niekiedy stosowane resekcje poszerzone.

Metody uzupełniające:

- chemioterapia

- radioterapia

Zalecenia żywieniowe

Dieta w tym okresie powinna spełniać kilka ważnych funkcji:

• niedopuszczać do żywienia,

• uaktywniać odporność, poprawić przemianę materii

• chronić narządy wewnętrzne narażone na uszkodzenie na skutek chemio- i radioterapii

Prawidłowe odżywianie jest gwarancją lepszego rokowania zdrowotnego. Odżywiony, mocniejszy organizm ma więcej sił, aby walczyć z chorobą. Dieta pomoże więc zwiększyć odporność organizmu, dzięki czemu większa jest również szansa na wyleczenie. Prawidłowa dieta usprawni również przemianę materii, odkwasi organizm, zregeneruje błonę śluzową przewodu pokarmowego i poprawi funkcjonowanie wątroby, trzustki, nerek.

Ogólne zasady diety

Nie ma jednakowych zasad żywienia w chorobie nowotworowej - konkretna dieta zależy bowiem od tego, w jakim narządzie toczy się proces chorobowy i jak dalece jest zaawansowany.

Wspólne są jednak niektóre zalecenia:

• Tuż po zabiegu chirurgicznym zaleca się dietę pooperacyjną.

• Po opuszczeniu szpitala wskazana jest dieta łatwo strawna, niskotłuszczowa.

W przypadku wyniszczenia organizmu posiłki powinny być bogatsze w białko i bardziej energetyczne. Dobór produktów i potraw zależał będzie nie tylko od upodobań chorego, lecz także od jego samopoczucia i objawów choroby. Wiadomo, że podczas chemioterapii i radioterapii zmienia się odczuwanie zapachów i smaku. Chory nie odróżnia w pełni smaków: kwaśnego, słodkiego, słonego, potrawy wydają się mu mdłe, bez smaku, a nawet mogą być odczuwane jako gorzkie. Dlatego należy kierować się upodobaniami pacjenta, tym, które potrawy są dla niego smaczne i na które ma ochotę. Zaleca się w większym stopniu stosować przyprawy ziołowe.

Niekiedy zapach pożywienia może powodować nudności lub wymioty - wtedy należy zalecać potrawy chłodne, wystudzone, np. zimne mięso nie ma intensywnego zapachu, jak gorące.

U niektórych chorych pojawia się wstręt do mięsa, a także do innych pokarmów, np. słodyczy, produktów mącznych. Wówczas, należy je zastąpić innymi potrawami, które zapewnią organizmowi składniki odżywcze (np. mięso można ograniczyć na korzyść produktów nabiałowych).

Dieta w okresie chemioterapii

Podczas chemioterapii może również wystąpić nietolerancja: mleka (z powodu błony śluzowej jelit i niedoboru laktazy), potraw ze śmietaną, so­ków owocowych (zwłaszcza jabłkowego i z winogron), słodkich ciast i deseów, obfitych posiłków, różnorodnych produktów w jednym posiłku, alkoholu. jest dokładna obserwacja, które pokarmy są przyczyną biegunki i na okres wykluczyć je z diety chorego.

Jeśli biegunka nadal występuje, należy zastosować dietę:

• bezmleczną,

• bezglutenową,

• niskoresztkową.

Nie należy podawać choremu tłustych potraw oraz bardzo zimnych lub ących napojów, wywarów mięsnych, ostrych przypraw i używek. Zaleca się natomiast potrawy z ryżu oraz z dodatkiem mąki ziemniaczanej. Można też pić herbatę, napar z czarnych jagód i płyny osłaniające ściany przewodu pokarmowego(napar z rumianku lub mięty). Potrawy powinno się gotować, niewskaza jest smażenie. W razie zaparć choremu należy podawać dużo płynów, np. soków owocowych, ponadto suszone owoce (śliwki, rodzynki, morele). W trakcie chemioterapii należy pamiętać o burakach, które wzmagają wytwarzanie krwinek (sok z buraków, kwas buraczany, koncentrat z buraków), a także o produktach bogatych w żelazo, jak wątroba i szpinak.

Wskazane jest, aby porcje były mniejsze, za to ilość posiłków większa - czyli jeść mniej, lecz częściej. Pomiędzy posiłkami chory może i powinien jeść przekąski, kiedy tylko ma na to ochotę. W czasie jedzenia chory raczej nie powinien pić płynów (zje wówczas mniej) - może pić około godziny przed posiłkiem lub po posiłku. Atmosfera przy stole powinna być miła i odprężająca, należy zachęcać do spożywania posiłków, lecz nie wolno ich zmuszać.

Potrawy powinny być urozmaicone, podane atrakcyjnie, co zaostrza apetyt i sprzyja trawieniu. Po jedzeniu wskazany jest odpoczynek. Nie powinno się spożywać posiłków tuż przed chemioterapią lub radioterapią.

Chorych niedożywionych, wyniszczonych, z brakiem łaknienia niekiedy karmi się przez zgłębnik dietami przemysłowymi, bogatymi w białko, substancje energetyczne, argininę, glutaminę, RNA nukleotydy, kwasy tłuszczowe n-3.

Przyczyną braku łaknienia oprócz radio- i chemioterapii jest zaburzona czynność podwzgórza oraz związki peptydowe wytwarzane przez guz. U tych chorych obserwuje się zwiększoną degradację oraz zmniejszoną syntezę białka . Arginina, glutamina, RNA nukleotydy, kwasy tłuszczowe n-3 -związki te wspomagają odporność organizmu. Dieta przemysłowa zawiera więcej tłuszczu (50-57%), mniej natomiast węglowodanów, ponieważ glukoza jest źródłem energii dla szybko dzielących się komórek nowotworowych.

Zalecenia żywieniowe w zespołach poresekcyjnych

Konsekwencją zabiegu chirurgicznego może być w niektórych przypadkach występowanie dolegliwości określanych poresekcyjnymi. Po dużych resekcjach żołądka rozwija się tzw. zespół małego żołądka. W leczeniu tego zespołu istotną rolę odgrywa stopniowe zwiększanie obciążenia żołądka, poczynając od posiłków łatwo strawnych dzielonych na małe porcje i ich stopniowe rozszrzanie.

W zespołach poresekcyjnych zachodzą zaburzenia trawienia i wchłaniania. Pokarm szybciej przechodzi przez jelita, dochodzi do zmniejszenia masy ciała, zaburzeń we wchłanianiu żelaza - niedokrwistości, niedoborów witamin z grupy B, złego wchłaniania z powodu biegunki.

W zespołach poresekcyjnych stosowana jest dieta łatwo strawna, bogatobiał-kowa, niskoresztkowa, bogata w tłuszcze łatwo strawne, z ograniczeniem jedno­ i dwucukrów. Skoncentrowane cukry powodują szybki wzrost ciśnienia osmotycznego, wskutek przenikania płynów do światła jelita cienkiego - wówczas jelito ulega gwałtownemu rozszerzeniu. Ogranicza się również sól i błonnik. Ostrożnie należy podawać mleko, ponieważ może wystąpić nietolerancja laktozy. Zaleca się 6-8 małych objętościowo posiłków. Płyny takie, jak woda przegotowana, napar z ziół, słaba herbata w ilości 5-6 szklanek na dobę, podaje się między posiłkami lub na 45 minut przed posiłkiem. Wskazany jest odpoczynek po posiłkach.

Przy biegunkach należy wzbogacać dietę o triglicerydy.

Zapotrzebowanie energetyczne: 2500-3000 kcal/d.

W tym:

- białko - 1,2-1,5g/kg n.m.c.

- tłuszcze - 70-80g/d.

- węglowodany- 300-400 g/d.

Potrawy mięsne należy spożywać gotowane, duszone lub pieczone w folii.

Patofizjologia

Wyniszczenie nowotworowe związane jest z licznymi zaburzeniami metabolicznymi.

Bilans energetyczny

Bilans energetyczny zazwyczaj jest ujemny, co jest skutkiem obniżonego spożycia energii w wyniku jadłowstrętu i(lub) upośledzonego połykania, a także wydatku energetycznego, którego wartość bezwzględna czasem jest zwiększona i który nigdy nie dostosowuje się do warunków częściowego głodzenia w postępującej chorobie. Zwiększenie wydatku energetycznego jest zazwyczaj niewielkie (100-300 kcal/24 h = 419-1256 kJ/24 h), ale może powodować utratę tkanki tłuszczowej sięgającą 0,5-1 kg/mies. lub masy mięśniowej wynoszącą 1-2,3 kg/mies., jeżeli nie jest ono rekompensowane przez zwiększone spożycie.

Zaburzenia metaboliczne

Nowotworowi towarzyszą zaburzenia metabolizmu białek, tłuszczów i węglowodanów. Nowsze badania potwierdzają główną rolę cytokin pośredni­czących w tych zaburzeniach. Cytokiny opisano jako mediatory wielu zaburzeń metabo­licznych podobnych do występujących w chorobie nowotworowej. Ostatnio odkryto, że w procesach katabolicznych wyniszczenia nowotworowego uczestniczą czynniki krążące, takie jak czynnik mobilizujący tłuszcz i czynnik mobilizujący białko.

Jednak rozwoju niedożywienia u chorych na nowotwory nie można przypisać wyłącznie samej chorobie, ale może ono być też spowodowane leczeniem przeciwnowotworowym.

Jadłowstręt

U pacjentów z zaawansowanym nowotworem zaburzenia łaknienia występują często. Są one wynikiem połączenia kilku utrudnień: wczesnego odczuwania sytości, zmian w percepcji smaku i zapachu i niechęci do pokarmów, np. mięsa. Jadłowstręt częściej obserwuje się u chorych z nowotworami przewodu pokarmowego, lecz jest on także powszechnym skutkiem chemio- i radioterapii.

Zalecenia żywieniowe w profilaktyce

Uważa się, że w profilaktyce chorób nowotworowych wprowadzenie modelu odżywiania typowego dla obszarów Morza Śródziemnego znacznie zmniejszyłoby liczbę zachorowań. Dieta śródziemnomorska, dieta z niewielkim udziałem mięsa i tłuszczów zwierzęcych, bogata natomiast w produkty zbożowe, warzywa i owoce, olej i oliwę z oliwek.

Naukowcy uważają, że żywienie bogate w węglowodany skrobiowe, substancje balastowe (błonnik pokarmowy), antyoksydanty, flawonoidy (warzywa i owoce) przy niewielkim spożyciu tłuszczów, cukrów prostych i dwucukrów oraz białka zwieęcego może chronić przed nowotworem. Także duża zawartość w pożywieniu wapnia, witaminy D i steroli roślinnych zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworu.

Produkty, które chronią przed rakiem, to głównie warzywa i owoce bogate w antyoksydanty - witaminy A, C, E i flawonoidy; blokują działanie najgroźniejszych karcynogenów (nitrozoamin, aflatoksyn).

Wszystkie produkty lub potrawy zawierające czynniki karcynogenne należy wykluczyć z diety lub ograniczyć.

Żywienie kliniczne C2 11.10.2010r sem V

---