10 ETAPÓW OŚWIATY DOROSŁYCH:
PREHISTORIA (STAROŻYTNOŚĆ, ŚREDNIOWIECZE) -
I RZECZPOSPOLITA DO ZABORÓW -
OKRES ZABORÓW (3 ZABORY)
ZABÓR ROSYJSKI - Analfabetyzm ludności, brak ustawy o obowiązku szkolnym. Kazimierz Promyk - elementarze dla dorosłych. S. Michalski - „Poradnik dla samouków”.
Uniwersytet dla Wszystkich (1905 - 1908) - Krzywicki, Perl.
Polska Macierz Szkolna (1905 - 1907) - H. Sienkiewicz,
Uniwersytet Ludowy Polskiej Macierzy Szkolnej.
Mniejsze ośrodki edukacji dorosłych - Lubelskie Towarzystwo Szerzenia Oświaty „Światło”, 1906 - Uniwersytet Ludowy w Nałęczowie - S. Żeromski.
Ratunek przed całkowitym upadkiem kultury polskiej społeczeństwo widziało w tajnej oświacie, która była rozwijana na wszystkich szczeblach.
ZABÓR AUSTRIACKI (GALICJA) - Działalność oświatowa w warunkach autonomii.
Towarzystwo Szkoły Ludowej (1891 - 1939) - Adam Asnyk, Czasopismo pedagogiczne „Przewodnik Oświatowy”,
Towarzystwo Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza,
ZABÓR PRUSKI - Szeroka germanizacja;
Towarzystwo Pedagogiczne (1848 r.): czas działania: 1 rok; twórca: Ewaryst Estkowski (pedagog i działacz oświatowy);
cel: „podniesienie ludu polskiego przez szkoły”; forma pracy - tworzenie czytelni publicznych przez ziemian i księży; organizowanie wieczorów lektury patriotycznej, pogadanek rolniczych i historycznych.
Towarzystwo Czytelń Ludowych (1880 - 1939), od 1909 roku organizowało odczyty wieczornice i przedstawienia; działacze - F. Dobrowolski, M. Łysakowski, W. Niegolewski, W. Bentkowski;
1862r. O. Bismarck nowym premierem i ministrem spraw zagranicznych - „Żelazny Kanclerz” prowadzi politykę „krwi i żelaza”; akcja przeciw polskości i katolicyzmowi (Kulturkampf - walka o czystość rasy niemieckiej); zniesienie nadzoru duchownego nad szkołami; usunięcie nauki języka polskiego ze szkół średnich, nauka religii w języku niemieckim; od 1873 wprowadzenie języka niemieckiego do szkół elementarnych; zamykanie prywatnych szkół polsko - katolickich; zakaz prywatnych lekcji języka polskiego; usuwanie religii katolickiej ze szkół, zamykanie seminariów duchownych.
Towarzystwo Oświaty Ludowej ( I 1872r.) - założyciele: Mieczysław Waligórski, Franciszek Dobrowolski (redaktor „Dziennika Poznańskiego”), Władysław Bentkowski;
Cel: szerzenie oświaty w języku polskim wśród ludu; zakładanie bibliotek ludowych
i wydawnictw dla ludu; kolportowanie książek polskich i obrazków po jak najniższych cenach, tworzenie i wspieranie ochronek; środki utrzymania: składki i dary prywatne; 1875 - powstanie 96 bibliotek wiejskich i 8 miejskich; wzmocnienie organizacji przez wpływy kościoła - szerzenie oświaty „na podstawie katolickiej”; zmiana orientacji społecznej
z narodowo - liberalnej na narodowo - klerykalną; organizowanie wieców publicznych
w obronie praw języka polskiego w szkole i nauczania religii w języku ojczystym dzieci; 1878 r. - rozwiązanie TOL przez władze pruskie. ks. Antoni Ludwiczak - odgrywał główna rolę w TOL od 1912r.(zdolny działacz oświatowy, sekretarz generalny, a następnie kierownik zarządu centralnego TOL);
Prusacy przystąpili do germanizacji ludności polskiej, już w roku 1784, po zajęciu Śląska, Fryderyk II nakazał by w szkołach miejskich nie zatrudniano nauczycieli nie znających języka niemieckiego. Jednocześnie zabroniono niższym stanom, czyli przede wszystkim Polakom, dostępu na wyższe uczelnie. Podstawą funkcjonowania w społeczeństwie stał się język niemiecki. Po śmierci Fryderyka II (1786), Berlin przestał interesować się szkolnictwem, jednak ludność polska nadal nie miała możliwości kształcenia w języku polskim. Pod panowaniem rządu pruskiego znalazły się: 34 szkoły średnie, w tym 7 szkół wojewódzkich, 9 pijarskich, 8 protestanckich oraz Gimnazjum Akademickie w Gdańsku. Nowy król Fryderyk Wilhelm III rozpoczął stopniowe likwidowanie polskich szkół,
w pozostałych zaś wprowadzono niemiecki język wykładowy i historię pruską, nakazując forsowną germanizację. Nauczycieli polskich wysyłano na studia w pruskich uniwersytetach. Ślązaków jako ludzi o mniejszej świadomości narodowej chciano wykorzystać jako nauczycieli w szkołach polskich. Wobec braku polskiej szkoły w zaborze pruskim, dużym znaczeniem było powołanie w Warszawie pierwszej polskiej organizacji uczonych - Towarzystwa Przyjaciół Nauk (1800 r.), którego celem było zachowanie i podniesienie kultury narodowej.
Powstanie listopadowe i udział w nim młodzieży wielkopolskiej stał się pretekstem
do zapoczątkowania jawnej polityki germanizacyjnej. W 1834 r. Gimnazjum Poznańskie rozdzielono na dwa zakłady: ewangelicko - niemieckie i katolickie im. Marii Magdaleny,
w którym nauczanie w języku polskim ograniczono do dwóch najniższych klas. Wykładowy niemiecki wprowadzono także w Seminarium Nauczycielskim w Poznaniu. Na liczne protesty ze strony społeczeństwa rząd odpowiadał, że szkoły poprzez naukę języka niemieckiego, jedynie „uzdatniają do urzędów”. Po wstąpieniu na tron Fryderyka Wilhelma IV (1840) położenie Polaków zmieniło się na lepsze. Przyczyniło się do tego pogorszenie stosunków prusko - rosyjskich, a to spowodowało liczne zmiany. W Uniwersytecie Wrocławskim
i Berlińskim utworzono Katedry Filologii Słowiańskiej i Polskiej. Ustępstwa te wpłynęły
na ożywienie życia umysłowego, nawiązano kontakty z emigracją polską w wyniku czego rozwinął się ruch wydawniczy. Wielkopolska staje się dla Polaków ostoją kultury w czasach, kiedy w innych zaborach wzrasta nacisk narodowy. Studia wyższe wspierało Towarzystwo Pomocy Naukowej (TPN) założone przez K. Marcinkowskiego w 1841 r. Celem TPN było „wydobywać z mas zdatną młodzież i kształtować ją na pożytek kraju”, a także wsparcie finansowe studentów. Również hr. Raczyński założył w swojej posiadłości w Jeżowie Szkołę Agronomiczną, a w Poznaniu Bibliotekę Publiczną. Ożywienie ruchu pedagogicznego
w Niemczech korzystnie wpłynął na polskie nauczycielstwo, wyrazem tego były pierwsze czasopisma: „Pismo dla Nauczycieli Ludu i Ludu Polskiego” (1845), „Kościół i Szkoła” (1846) oraz „Szkoła Polska” (1849/53) wydawana przez Towarzystwo Pedagogiczne (1848), którego zadaniem było rozbudzanie zainteresowania sprawami wychowania. O ile
w Wielkopolsce polityka władz wobec Polaków była dość liberalna, to w innych dzielnicach Polski pod panowaniem pruskim, Polacy na takie przywileje nie mogli liczyć. Na Śląsku język polski usunięto ze szkół ewangelickich, w Gliwicach założono niemieckie gimnazjum, w szkołach elementarnych nauczycielami byli Niemcy, a język polski był zabroniony. Dopiero w 1848 r. nastąpiło odrodzenie polskiej szkoły ludowej na Górnym Śląsku, dzięki nowej polityce szkolnej zapoczątkowanej przez ks. Bernarda Bogedaina. Usunął on język niemiecki ze szkół ludowych Górnego Śląska, zastępując go poprawną polszczyzną. Nakazał używanie polskich podręczników w szkołach ludowych. Powstają czytelnie, biblioteki
i polska prasa oraz organizacje narodowe. W 1849 r. E. Smółka założył Towarzystwo Nauczycieli Polaków i Towarzystwo Początkujących dla Oświaty Ludu Górnośląskiego. W gimnazjach w Opolu, Gliwicach i Nysie został wprowadzony język polski jako przedmiot nauczania. Jednak polityka ta uległa zmianie po powstaniu styczniowym w 1863 r.
co przejawiało się antypolskim zwrotem za czasów kanclerza Bismarcka.
Również w Prusach Zachodnich sytuacja była podobna jak na Śląsku. W szkołach ewangelickich w Gdańsku i Elblągu zlikwidowano nauczanie języka polskiego, a od 1806 r. Prusy nie miały żadnej szkoły dla ludności polskiej. Tylko w Chojnicach otworzono jedyne katolickie gimnazjum, gdzie język polski figurował jako nadobowiązkowy.
Dla Niemców założono seminarium nauczycielskie w Prusach Wschodnich, aby skuteczni przygotować ich do germanizacji Mazurów.
W 1850 r. Rada Prowincjonalna Ligi Polskiej skierowała do ministra oświaty petycję, która dotyczyła praw narodowych Polaków. Domagano się m.in. polskiego języka wykładowego
w szkołach ludowych, przygotowanie nauczycieli znających język polski, założenia
w Wejherowie kolegium z polskim językiem wykładowym, a w Chełmnie akademii
z wydziałami teologii i filozofii. Petycja ta nie odnosiła żadnego skutku, ale była dowodem
na wzrost świadomości narodowej społeczeństwa polskiego na Pomorzu.
Podobnie jak w innych zaborach, tak i w zborze pruskim polska młodzież tworzyła tajne związki samokształceniowe. We Wrocławiu i Berlinie powstał związek studencki Polonia (1817), zaś w 1836 r. Towarzystwo Literacko - Słowiańskie. Na terenie Księstwa Poznańskiego tajne koła powstały w latach 1840 - 1850 w Poznaniu, Lesznie, Krotoszynie
i Trzemesznie.
II RZECZPOSPOLITA - Instytut Oświaty Dorosłych (1919 - 1948) - jego prace to -
WOJNA I OKUPACJA -
POLSKA LUDOWA (PRL):
1944 - 1949 - faza polityczna - kwiecień 1949 - ustawa o zwalczaniu analfabetyzmu, dwa etapy - intensywna odbudowa kulturalna do 1947 roku, okres ofensywy kulturalno -oświatowej od 1947 - 49, eliminacja skutków opóźnień oświatowych, reaktywacja Ludowego Instytutu Oświaty i Kultury („Oświata i Kultura”, „Praca Oświatowa”), rozwój czytelnictwa - Komitet Upowszechniania Książki,
1949 - 1956 - faza polityczno - ekonomiczna - budowano podstawy ekonomii
i przemysłu, polska krajem chłopo - robotników, nie było nauczycieli aby zwalczać analfabetyzm. BŁĘDY - uczono z podręczników dla dzieci, analfabetyzacja
z prymitywnych przykładów, narzucanie ateizmu, chwalenie przyjaźni polsko - rosyjskiej, za wcześnie zakończono akcję zwalczającą analfabetyzm, ludzie nie mieli co czytać i nastąpiło zjawisko wtórnego analfabetyzmu.
1956 - 1970 (okres Gomułkowski) - polska stała się krajem zurbanizowanym
i przemysłowym, propaganda (XX lecie PRL, 1000 - lecie państwa), aby nie było bezrobocia budujemy duże ośrodki pracy, następuje wyż demograficzny, okres chemizacji społeczeństwa,
Rybnicki Okręg Węglowy - powiat Wodzisławski, Okręg Miedziany;
Od 1957 roku studia oświatowe organizowane przez Towarzystwo Wiedzy Powszechnej.
1970 - 1980 (okres Gierkowski) -
1980 - 1990 -
1990 do dziś -