Dzieje oświaty dorosłych w Polsce. Prekursorzy oświaty dorosłych.
Prekursor to „człowiek, który w danej dziedzinie wyprzedza innych i zapowiada jakiś nowy kierunek.” (według słownika języka polskiego W. Doroszewskiego).
Prekursorzy oświaty dorosłych to osoby, które jako pierwsze rozpoczęły organizować akcję edukacyjną wśród ludzi dorosłych. Można ich znaleźć, we wszystkich krajach gdzie rozwijała się oświata dorosłych.
W Wielkiej Brytanii byli to m.in. Tomasz Gresham, w jego domu (1597) organizowano odczyty i wykłady dla dorosłych zamienione następnie w Kolegium jego imienia.
Ponad 200lat później Robert Owen w Szkocji zorganizował w swym kompleksie włókienniczym dokształcanie zawodowe dla młodzieży rozpoczynającej pracę (powołał on także kluby dyskusyjne, czytelnie i świetlice).
Do prekursorów oświaty dorosłych należy także George Birbeck, który pod koniec XVIIIw. Zaczął prowadzić wykłady dla robotników. W Londynie założył pierwszy instytut mechaniki, który stał się instytucją oświaty dorosłych.
We Francji Franciszek Guizot w 1833r. wydał zarządzenie o organizowaniu kursów wieczorowych dla osób dorosłych, którzy nie ukończyli edukacji elementarnej. Dzięki niemu powstało szkolnictwo dla dorosłych.
Hipolit Carnot wystąpił z planem otwarcia w większych ośrodkach przemysłowych szkół - klubów, podobnych do angielskich instytutów mechaniki; po inicjacji, kluby istniały w każdej dzielnicy Paryża
Wpłynął na zakładanie bibliotek miejskich i wiejskich.W 1848 powołał Służbę Wieczornych Lektorów Publicznych, złożoną z profesorów szkół wyższych i elementarnych. Popularyzowała użyteczne wiadomości oraz informowała społeczeństwo o pracach i planach rządu
W Niemczech twórcą nowoczesnego bibliotekarstwa i teorii czytelnika był Walter Hoffman opracował pedagogiczną koncepcję pracy bibliotekarza z czytelnikiem oraz koncepcję książki jako środka przekazywania dorobku duchowego narodu.
W przypadku XIX Prus, prekursorem oświaty był Fryderyk Diesterweg, organizator kształcenia nauczycieli szkół ludowych.
W Danii takim prekursorem był Mikołaj F.S. Grundtvig - pisarz, teolog i pedagog, działacz oświatowy i reformator duńskiego szkolnictwa. Zainicjował duński ruch uniwersytetów ludowych co przyczyniło się do rozwoju uniwersytetów ludowych w innych krajach.
Polska:
W Polsce jednym z pierwszych prekursorów oświaty dorosłych był Kazimierz Osiński. Zorganizował pierwszą w Warszawie szkolną pracownię chemiczną. W 1779r. rozpoczął w niej wykłady publiczne wraz z pokazami doświadczeń. Był autorem książek, w których zapoznawał polaków z najnowszymi osiągnięciami techniki w innych krajach. „Robota machiny powietrznej pana Mongolfier”, (zasady lotu i budowy balonów) „Sposób ubezpieczający życie i majątek od piorunów”
Paweł K. Brzostowski - organizował aktywną działalność edukacyjną i wychowawczą, jeden z inicjatorów reform włościańskich, sponsor wydawnictw literackich i naukowych. Oddawał się zajęciom literackim i tłumaczeniom (przetłumaczył z włoskiego „Naukę dla nowych spowiedników” czy z francuskiego traktat „Człowiek uniwersalny”)
Jego głównym osiągnięciem była inicjatywa na rzecz poprawy losu włościan; m.in. prowadził z nimi rozmowy zachęcające do bywania w kościele, rozdawał nagrody dla tych którzy poprawili swe zachowanie, czytał im książki, zorganizował życie na zasadzie samorządu, stworzył Rzeczpospolitą Pawłowską która posiadała własny samorząd, policję, szkołę, monetę, lekarza a także miejsce zebrań włościan w celach oświatowych i kulturalnych, będące zalążkiem przyszłego domu ludowego
Dom ludowy sprzyjał rozwojowi czytelnictwa, służył zajęciom popularyzującym gospodarowanie na wsi, odbywały się tam zajęcia z wiedzy przyrodniczej, geografii i historii, wychowania fizycznego. Propagowano zagadnienia poprawy stanu sanitarnego i zdrowotnego włościan. było to dzieło krótkotrwałe - likwidacja po trzecim rozbiorze Polski i wyjeździe Brzostowskiego za granicę.
Feliks Radwański, jako pierwszy w Krakowie mówił o zasadach działania maszyny parowej oraz omawiał inne urządzenia ułatwiające pracę ludzkich rąk. Był zaangażowany w działania na rzecz poprawy doli chłopów pańszczyźnianych. W 1806r. zaczął redagować pismo „Dziennik Gospodarski Krakowski”, przez który chciał nakłonić społeczeństwo do unowocześnienia rolnictwa.
Kolejnym polskim prekursorem był Stanisław Staszic, w czasie Sejmu Czteroletniego był działaczem obozu reform, rzecznik interesów mieszczaństwa i polepszania sytuacji chłopów. Fundator gmachu dla Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, współorganizator Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Akademiczno Górniczej w Kielcach.
dla oświaty dorosłych zasłużył się głównie poprzez dwa przedsięwzięcia:
Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze:
- prowadziło kasę pożyczkową, organizowało szkoły elementarne, fundowało stypendia dla młodzieży szkół wyższych, organizowało opiekę nad sierotami, starcami, utrzymywało szpital
- dom społeczny powołany w 1816 działający na zasadzie instytucji samorządowej, gdzie krzewiło się czytelnictwo, odbywały pogadanki i dyskusje na tematy gospodarcze i społeczne
Organizację w Wwie w czasach Księstwa Warszawskiego szkół rzemieślniczych dla ubogiej młodzieży.
- na program szkół składała się nauka czytania i pisania, poznanie czterech działań arytmetycznych oraz opanowanie rysunku technicznego.
- pierwszą szkołę założono w 1817r., jej powodzenie skłoniło Izbę Edukacyjną do uruchomienia następnych, nie tylko w Warszawie.
- w 1830r. działało 15 szkół rzemieślniczo-niedzielnych.
- mimo osłabnięcia dynamiki rozwoju szkół po śmierci Staszica, nadal wracano do jej koncepcji i staszicowskich tradycji tworzenia domu społecznego
Na listę prekursorów oświaty dorosłych wpisała się także Księżna Izabela Czartoryska, która nie otrzymała starannego wykształcenia wskutek wczesnego osierocenia lecz uzupełniała je później przez czytelnictwo, podróże zagraniczne oraz kontakt z ludźmi ze sfer rządowych i dyplomatycznych
Autorka dwóch popularnych dzieł: „O sposobie zakładania ogrodów”, w którym zawarła wiele praktycznych wskazówek dotyczących rozwoju ogrodnictwa. Pragnie zamieniać wioski i okolice w ogrody i sady które uprzyjemniałyby życie i pracę na wsi
Drugie dzieło to „Pielgrzym w Dobromile czyli nauki wiejskie”, których treścią są opowiadania historyczne przeplatane wskazówkami dotyczącymi życia wiejskiego dającymi obraz gospodarnej wsi. Twórczość dostosowana była do wszystkich grup społeczności wiejskiej a dziełem tym zachęcała innych do tworzenia literatury ludowo-wychowawczej. Zakładała szkółki wiejskie dla dzieci chłopskich.
Jan B.Chodżko dzieło : Pan Jan ze Swisłoczy , kramarz wędrujący -książka dla włościan przedstawiająca kramarza wędrującego po różnych miastach Litwy i Łotwy .Kupiec w czasie wędrówki obserwował życie włościan . Omawiał z nimi różne sprawy rolnicze , handlowe , zdrowotności , oraz dotyczące wychowywania dzieci. Służyła ona krzewieniu mądrości na wsi.
Lucjan Siemieński. dzieło :Wieczory pod lipą , czyli historia narodu polskiego opowiadana przez Grzegorza spod Racławic . Były to pogadanki historyczne począwszy od legend po wydarzenia z 1830 roku. Przeznaczony dla ludzi najmniej wykształconych naukowo.
Konrad Prószyński założyciel i redaktor Gazety Świątecznej. Walczył z pijaństwem , niechęcią do postępu rolnego i przemysłu. Poruszane były w niej spraw gminne ,szkół oraz oświaty.
1889 rok współzałożyciel tajnego stowarzyszenia kulturalno -oświatowego. Szerzyło ono oświatę na wsi i prowadziło akcję uświadomienia narodowego, propagowało nacjonalizm i solidaryzm społeczny, prowadziło kursy oświatowe, kółka rolnicze, biblioteki, kasy pożyczkowo-oszczędnościowe.
Elementarz na którym nauczysz się czytać w 5 albo 8 tygodni .Nauczanie czytania całymi sylabami ,ryciny z podpisami umożliwiającymi poznanie sposobu czytania całych słów
Podręcznik Obrazkowa nauka czytania i pisania oraz elementarz dla samouków. 1 892 roku w Londynie został uznany za najlepszy elementarz świata
Stanisław Michalski . Poradnik dla samouków. Przeznaczony był dla pragnącej się uczyć młodzieży, oraz dorosłych którzy zamierzali kontynuować samokształcenie. podzielony był na tomy
1-wszy obejmował matematykę i nauki przyrodnicze
2-gi nauki filologiczne i historyczne
3-ci nauki społeczno-prawne oraz filozoficzne
4-ty systemy kształcenia i dalszy ciąg nauk filozoficznych
Był zmieniany i wydawany pod innymi tytułami :Świat i człowiek , Dzieje myśli. Odegrał on ogromną rolę w kształceniu Polaków pozbawionych polskiego uniwersytetu
Jadwiga Dziubińska .w 1919 roku została wybrana do Sejmu Ustawodawczego. Zajmowała się tam sprawami oświatowymi. W każdym powiecie miały powstać dwie szkoły rolnicze żeńska i męska. Program nauczania obejmował zagadnienia praktyczne oraz ogólnokształcące, gdyż spora część wychowanków miała problemy z poprawnym pisaniem i czytaniem. Uczniowie poznawali literaturę, historię, nauki przyrodnicze, ale także praktyczne zagadnienia: sadownictwo, pszczelarstwo, prowadzenie księgowości, ekonomikę gospodarstw. Praktykę w ekonomii zdobywali prowadząc kasę koleżeńską i sklepik uczniowski. W szkole propagowano spółdzielczość, nowość dopiero wkraczającą na wieś. Najważniejszą sprawą było przygotowanie i wykształcenie liderów wiejskich, którzy po powrocie do swojej społeczności, wezmą sprawy we własne ręce.
Lompa Józef W 1849 r. za działalność pisarską, społeczną i narodową został przez pruskie władze zwolniony z posady nauczyciela. Władze rejencji opolskiej pozbawiły go emerytury i wymówiły mu nauczycielskie mieszkanie. W 1858 r. wobec szykan przeniósł się z liczną rodziną do miasteczka Woźniki w powiecie lublinieckim, gdzie był tłumaczem sądowym i założył polską bibliotekę. Tam też spędził ostatnie lata swojego życia. Był autorem podręczników szkolnych. Bronił praw i języka ludności polskiej .Przeciwstawiał się germanizacji - domagał się nauki języka polskiego oraz historii Polski w szkołach.
3