2. Usamodzielnianie się teorii oświaty dorosłych jako nauki społecznej
Pierwszy artykuł o oświecie dorosłych : „Popularyzowanie wiedzy i samouctwa” Stanisława Michalskiego, 1902r.
Pierwszy podręcznik oświaty dorosłych „Praca oświatowa. Jej zadania, metody, organizacja” Uniwersytet Ludowy im. A.Mickiewicza. Książka, w której scharakteryzowano rożne formy kształcenia dorosłych oraz ukazanie możliwości doskonalenia ich.
Pierwsza teoria oświaty dorosłych powstała pod wpływem wsparcia ze strony pedagogiki a dokładniej pedagogiki dorosłych. Koncepcja teorii oświaty dorosłych powstawała pod wpływem zarówno pochodzenia ludzi tworzących ową naukę (byli to głównie nauczyciele) jak i pod wpływem treści nadawanej pojęciu oświata dorosłych, która początkowo ograniczała się do szkolnictwa dorosłych i dotyczyła nauczania dorosłych oraz organizacji procesu kształcenia.
Oświata dorosłych jako, iż była nauką młodą i nie miała wypracowanej swojej terminologii jak i metodologii to korzystała z opracowanej wcześniej terminologii, metodologii oraz doświadczenia metodycznego używanego w pedagogice szkolnej oraz dydaktyce. Z biegiem czasu kiedy przedmiot jej badań zaczął się wyodrębniać oświata dorosłych jako nauka podejmowała próbę usamodzielniania się. Rozwój teorii oświaty był opóźniony, więc zrozumiałe było wsparcie ze strony pedagogiki, gdyż była ona nauką bardziej doświadczoną zarówno pod względem badawczym, teoretycznym jak i metodologicznym.
Krytyka teorii oświaty : krytykujących koncepcje teorii oświaty dorosłych raziła początkowa nazwa i jej nielogiczność (pedagogika adultywna), pedagogika - kształcenie oraz wychowywanie dzieci i młodzieży, przenoszenie jej na grunt oświaty dorosłych uznawano za coś nieuzasadnionego.
Rozwój teorii oświaty dorosłych doprowadził do zastanawiania się jaki jest jej stosunek do pedagogiki społecznej. Rodziły się na tym tle konflikty, gdyż przedstawiciele pedagogiki dorosłych podważali istnienie pedagogiki społecznej (i odwrotnie) mimo, iż przedstawiciele obu pedagogik zajmowali się w dużej mierze tym samym.
Niemieszczenie się w pedagogice dorosłych wszystkich zagadnień dotyczących oświaty dorosłych spowodowało konieczność szukania nowej nazwy dotyczącej teorii kształcenia dorosłych. Tak rozpoczęło się tworzenie teorii oświaty dorosłych w oparciu o naukę polityki społecznej oraz kulturalnej.
Maksymilian Siemieński twórca koncepcji teorii oświaty, zafascynowany polityką społeczną.
Swoją koncepcję tworzył w czasach, gdy państwo ustalało nadrzędne i powszechne założenia systemu oświatowo-kulturalnego. U genezy koncepcji teorii oświaty dorosłych M. Siemieńskiego stały fakty dotyczące sukcesów polityki społecznej, a kulturalno-oświatowej w szczególności (koniec lat 50' ubiegłego stulecia). Ponadto sprowadzając refleksję nt. teorii oświaty do polityki społecznej Siemieński starał się zażegnać spór między przedstawicielami pedagogiki społecznej oraz pedagogiki dorosłych. Jednak niepowodzenia w polityce społecznej nie sprzyjały przyjęciu się koncepcji tworzenia oświaty dorosłych.
Odbyły się też próby tworzenia teorii oświaty dorosłych w oparciu o teorię informacji (wyjaśnia istotę przekazywania informacji ze źródła do odbiorcy) czyli naukę zajmującą się analizą procesów przekazywania informacji za pomocą systemu znaków przesyłanego od nadawcy do odbiorcy. (telekomunikacja, lingwistyka, ekonomia, biologia). Gdy teoria ta cieszyła się zainteresowaniem podjęto próby wyjaśniania wg. jej założeń teorii oświaty dorosłych. Zwolennicy tej teorii traktowali teorię oświaty dorosłych jako odmianę komunikacji społecznej (zwłaszcza przy wyjaśnieniu fenomenu samokształcenia a potem odbioru treści oświatowych za pomocą środków masowych). Jednak z biegiem czasu stwierdzono, iż teoria informacji nie dostarcza wystarczającej analizy kształcenia dorosłych dlatego też stała się ona nieprzydatna do konstruowania teorii oświaty dorosłych.
Niektórzy uważają, iż ekonomia (zarządzanie/ teoria zarządzania) posiada wzorce przydatne do konstruowania teorii oświaty dorosłych, gdyż proces kształcenia człowieka jest odmianą sterowania i administrowania. Na podobieństwo teorii zarządzania (dot. Rozwoju pracowników, relacjami między ludźmi itp.) próbuje się stworzyć teorię oświaty dorosłych.
Teoretykom edukacji dorosłych przydatnymi wydawały się dwa podejścia do zarządzania :
I. prakseologiczne - formułowanie zaleceń sprawnego działania i unikania błędów w wybranym zakresie praktyki,
II. Zakładające, że każda organizacja i jej otoczenia mają swoją specyfikę, są niepowtarzalne.
Ich zdaniem proces kształcenia i wychowania osoby dorosłej ma swoje „właściwości” toteż teoria zarządzania jest odpowiednia do analizy procesów edukacyjnych i wychowania człowieka dorosłego. Wzorując się na owej teorii zarządzania bierze się pod uwagę następujące elementy : planowanie, zarządzanie, skuteczność i ekonomiczność.
Teoria zarządzania była przydatna oświecie dorosłych, jednak nie była zainteresowana, aby zająć się całością zagadnień edukacji dorosłych, dlatego też podjęto próbę budowania andragogiki w oparciu o futurologię (nauka nakierowana na tworzenie rzeczywistości wymarzonej/fikcyjnej/nieistniejącej). Uważano, że andragogika jest nauką o rzeczywistości, która dopiero co się tworzy, więc będzie współgrała z futurologią.
Po próbach kreowania andragogiki w oparciu o inne nauki nastawiono się na stworzenie andragogiki jako osobnej nauki, mającą swoją osobną nazwę oraz terminologię. Wyodrębnianie teorii oświaty dorosłych jako osobnej nauki, dokonało się po tym, jak oświata dorosłych zaczęła się poszerzać a jej zakres kształcenia wychodził poza kształcenie szkolne. Wówczas andragogika stała się samodzielną dyscypliną naukową mającą swój przedmiot badań, własne cele oraz metodologię.
Argumentem na wyodrębnienie teorii oświaty dorosłych jako nowej nauki było to, iż dotyczyła ona człowieka dorosłego, odpowiedzialnego za swoje decyzje, z życiowym doświadczeniem, które sprzyja nauce i kształceniu.
Andragogika jest nauką, która prezentuje całościową wiedzę o edukacji dorosłych. Metodologia owej nauki została zapożyczona z nauk społecznych. W ostatnich latach w andragogice zadomowiła się metoda biograficzna, której największą zaletą jest poznawanie życia człowieka od jego najmłodszych lat, uwzględniając przy tym proces edukacyjny oraz wychowanie. Wprowadzenie tej metody do polskiej andragogiki jest zasługą Olgi Czerniawskiej.
Mieczysław Malewski w swoim dziele „Teorie andragogiczne” podkreślił, iż andragogika jest nauką prawomocną, gdyż stworzyła dużą liczbę różnorodnych teorii, które stały się jej cechą rozpoznawczą.
Andragogika jako samodzielna nauka :
Zrywa z nazwą „pedagogika” i przybiera własną nazwę,
Posiada nowe słownictwo oraz terminologię,
Jest samodzielną dyscypliną naukową,
Posiada jasno określony przedmiot oraz treść (kształcenie ludzi dorosłych),
Przedmiotem tej nauki są zagadnienia związane z oświatą dorosłych w różnych środowiskach i w różnym wieku (biologicznym),
Posiada swą odrębność i samodzielność naukową,
Działalność naukowa Adama Olgierda Uziembły oraz Tadeusza Wujka jako potwierdzenie naukowego zaawansowania andragogiki,
Stanowi system sądów i twierdzeń dotyczących oświaty dorosłych,
Posiada własny system poglądów, pojęć i sądów o oświecie dorosłych.