Dzieje oświaty
dorosłych w
Polsce

Małgorzata Gibiec



1. Prekursorzy oświaty dorosłych.



2. Oświata dorosłych w czasach zaborów.



3. Nauczanie dorosłych w latach
międzywojennych.



4. 1939-1945



5. Edukacja dorosłych w okresie powojennym i
latach przemian.

◦

I Etap

◦

II Etap

◦

III Etap

◦

IV Etap

1. Prekursorzy oświaty
dorosłych



WIELKA BRYTANIA:



Tomasz Gresham (polityk, odkrywca
prawa rządzącego pieniądzem) – od 1579 r.
w jego domu organizowano odczyty i
wykłady dla dorosłych 1597 r. –
Kolegium Greshama



Georg Birkbeck – pod koniec XVIII w.
zainicjował specjalne wykłady dla
robotników a w 1823 r. założyłw Londynie
pierwszy instytut mechaniki



FRANCJA:



Franciszek Guizot (minister i reformator
oświaty ludowej) – w 1833 r. wydał
zarządzenie o organizowaniu kursów
wieczorowych dla dorosłych, którzy nie
ukończyli szkoły elementarnej szybki
ilościowy rozwój tych kursów



Guizot – przyczynił się do powstania we
Francji szkolnictwa elementarnego dla
dorosłych

1. Prekursorzy oświaty
dorosłych



DANIA:



Mikołaj Grundtvig (pisarz, teolog i pedagog, reformator
duńskiego szkolnictwa) – zainicjował duński ruch
uniwersytetów ludowych - Dania kolebką uniw. ludowego;



Uniw. Ludowe wg Grundtviga – szansa na rozbudzenie ducha
narodowego Duńczyków;



1844 r., Rodding – pierwszy uniw. ludowy



Uniwersytet ludowy – internatowy charakter; wychowanie
społeczno-moralne wiejskiej młodzieży; celem – rozbudzenie
umysłowe i przygotowanie wychowanków do działalności
animacyjnej w swoim środowisku;



Polska – ruch tworzenia uniwersytetów ludowych rozpoczął
się po odzyskaniu niepodległości w 1918 r.

1. Prekursorzy oświaty
dorosłych



POLSKA:



XVIII w. ,oświecenie- zmiany w sferach: ekonomicznej,
społecznej i umysłowej, także w dziedzinie oświaty
dorosłych

◦

Skromne początki pracy oświatowej wśród ludu polskiego – pod
koniec XVIII w. , szerzenie się FIZJOKRATYZMU (wolna od
pańszczyzny praca na roli – źródłem bogactwa narodowego);

◦

FIZJOKRACI – inicjatywa rozwoju ludu/oświaty chłopów,
polepszenie warunków ekonomicznych;

◦

Ideologia i wzory Oświecenia krajów Europy zachodniej (Rewolucja
Francuska; rewolucja przemysłowa w Anglii) – czynnikiem, który
wywołał zainteresowanie sprawą oświaty społeczeństwa
polskiego;

◦

Podstawowym problemem – podniesienie poziomu wykształcenia i
upowszechnianie wiedzy.

1. Prekursorzy oświaty
dorosłych



1. Kazimierz Osiński (1738-1802)

◦

Po studiach w Wiedniu i Paryżu wykładał filozofię i
matematykę w Collegium Nobillum;

◦

Zorganizował pierwszą w Warszawie pracownię
chemiczną; wykłady publiczne połączone z
doświadczeniami – duża popularność; tematyka
wyjaśniająca m.in.: zasady działania pomp, młynów i
tartaków;

◦

Autor popularnych książek – zapoznawał polskie
społeczeństwo z najnowszymi osiągnięciami techniki
na świecie, m.in.: objaśniał zasady lotu i budowy
balonów; w jaki sposób zakładać piorunochrony:
„Sposób ubezpieczający życie i majątek od piorunów”.

1. Prekursorzy oświaty
dorosłych



2. Feliks Radwański (1756-1826), UJ w
Krakowie, profesor

◦

Prowadził wykłady z mechaniki i rolnictwa dla
zainteresowanych (dobrowolność uczestnictwa);

◦

Jako pierwszy w Krakowie mówił o zasadach
działania maszyny parowej; omawiał inne
urządzenia ułatwiające pracę rąk ludzkich;

◦

1806 r. – pismo pt. „Dziennik Gospodarski
Krakowski” – chciał nakłonić do unowocześnienia
rolnictwa (m.in. tłumaczenie zagranicznej
literatury fachowej np. o płodozmianie, hodowli
ziemniaków itp.)

1. Prekursorzy oświaty
dorosłych



3. Stanisław Staszic (1755-1826) – ksiądz,
działacz polityczny, pisarz (m.in. „Przestrogi dla
Polski”)

◦

Rzecznik interesów mieszczaństwa oraz polepszenia
sytuacji społecznej chłopów;

◦

Członek Izby Edukacyjnej (powstała w 1807 r. –
działalność w zakresie szkolnictwa elementarnego);
współorganizator Uniwersytetu Warszawskiego;

◦

Dla oświaty dorosłych zasłużył się poprzez: 1.
zorganizowanie nowoczesnej instytucji dla
włościan „Hrubieszowskiego Towarzystwa Rolniczego”.
2. organizacja w Warszawie szkół rzemieślniczych
dla ubogiej młodzieży

1. Prekursorzy oświaty
dorosłych



4. Izabela Czartoryska (1746-1835)

◦

W XIX w. ukazały się książki pisane dla ludu, prostym
zrozumiałym językiem.

◦

I. Czartoryska – autorka dwóch popularnych dzieł:
1. „O sposobie zakładania ogrodów” – wiele praktycznych
wskazówek dotyczących rozwoju ogrodnictwa.

2. „Pielgrzym w Dobromilu, czyli nauki wiejskie” -

przystępne opowiadania historyczne przeplatane
wskazówkami dotyczącymi życia wiejskiego; duża
popularność .

5. Henryk Siemieński (1807-1877)
1845 r. - „Wieczory pod lipą…” - pogadanki historyczne,

forma krzepienia ducha narodowego Polaków; duża
popularność.

1. Prekursorzy oświaty
dorosłych



6. Kazimierz Promyk (1851-1908) – redaktor i
publicysta, autor elementarzy i broszur
popularnonaukowych, założyciel i redaktor „Gazety
Świątecznej”

◦

Współorganizator tajnego Towarzystwa Oświaty Narodowej
(1875) – organizowanie oświaty dla ludu; zorganizował
biblioteki, czytelnie; w Warszawie – księgarnię;

◦

Opracował książkę do nauczania dorosłych analfabetów pod
znamiennym tytułem „Elementarz, na którym nauczysz się
czytać w 5 albo 8 tygodni” – ogromny sukces (wydany 49 razy
za życia autora);

◦

1879r. – wydał kolejny podręcznik pt. „Obrazkowa nauka
czytania i pisania oraz elementarz dla samouków” – uznany
na międzynarodowej wystawie w Londynie za najlepszy
elementarz świata (spośród 500 nadesłanych na konkurs).

◦

Największym osiągnięciem - tygodnik „Gazeta Świąteczna”.

1. Prekursorzy oświaty
dorosłych



Edukacja dorosłych jako ruch zataczający szersze
kręgi sięga w Polsce poł. XIXw.;



Okres zaborów – polityką zaborców tłumienie
wszelkich przejawów polskości ;



Edukacja tamtego okresu:

◦

edukacją kompensowania braków szkolnictwa polskiego
(zabór rosyjski i pruski);

◦

jedną z dróg poszukiwania sposobu na odzyskanie
utraconej niepodległości.

Edukację tę organizowały licznie powstające pod

koniec XIX w. stowarzyszenia społeczne
(zwłaszcza oświatowe i kulturalne).

2. Czasy zaborów



W warunkach germanizacji – książka polska stała
się ostoją kultury ojczystej;



Towarzystwo Czytelń Ludowych (1880-1939):

◦

Zakładanie bibliotek i wydawanie publikacji polskich;

◦

Statutowym celem było: „szerzenie pożytecznych,
religijne uczucia ludu podnoszących i pouczających
książek polskich (…)”;

◦

Pomimo licznych kontroli i rewizji, prześladowań
bibliotekarzy i członków -Towarzystwo rozwijało
czytelnictwo książki polskiej;

◦

Od 1909 r. rozszerzyło działalność : organizacja odczytów,
wieczornic; przedstawień amatorskich;

◦

Duży wkład Towarzystwa w dzieło zachowania polskości

2. Czasy zaborów – ZABÓR
PRUSKI



Społeczna działalność oświatowa – rozwój w
warunkach autonomii.



Towarzystwo Szkoły Ludowej (1891-
1939):

◦

Adam Asnyk – organizatorem i pierwszym
prezesem; orędownik pracy u podstaw;

◦

Sieć kół w całej Galicji

◦

Wielokierunkowa działalność oświatowa i
opiekuńczo-wych. (m.in. odczyty i pogadanki;
wycieczki do Krakowa; dało o poziom pracy
oświatowej; publikacje, czasopismo metodyczne
„Przewodnik Oświatowy”).

2. Czasy zaborów – ZABÓR
AUSTRIACKI



Towarzystwo Uniwersytetu Ludowego im.
A. Mickiewicza (1898-1925):

◦

Założone w Krakowie w 100-lecie urodzin Wieszcza

◦

Instytucja oświatowa środowiska robotniczego;

◦

Różne formy pracy oświatowej na terenie organizacji
robotniczych, związków zawodowych, m.in.: wykłady i
polemiki, ulotki i odezwy;

◦

1913 r. - staraniem Towarzystwa wydano w Krakowie
pierwszy polski podręcznik oświaty dorosłych pt.
Praca oświatowa , jej zadania, metody, organizacja.



Red. H. Radlińskiej;



Rozprawy różnych autorów- synteza problemów edukacji
dorosłych.

2. Czasy zaborów – ZABÓR
AUSTRIACKI



Brak ustawy o obowiązku szkolnym + wysiłki władz
rosyjskich zmierzające do zniszczenia polskości
analfabetyzm ludności;



Spis ludności w1897r.– wykazał ponad50% analfabetów
wśród ludności zaboru rosyjskiego;



Podejmowano działania, aby ten stan zmienić:

◦

K. Promyk – szerzył masową oświatę elementarną; autor
oryginalnych elementarzy dla dorosłych i samouków;

◦

S. Michalski – szerzył oświatę samokształceniową na szczeblu
średnim i wyższym; Poradnik dla samouków – ogromna, 15-
tomowa praca zbiorowa:



Tematyka z różnych dziedzin wiedzy;



Nieoczekiwany i trwały sukces Poradnika – kompensował brak
uniwersytetów w zaborze rosyjskim;



Odegrał ogromną rolę w kształceniu się całych pokoleń Polaków;



Wzorem edytorskim dla późniejszych wydawnictw tego typu.

2. Czasy zaborów – ZABÓR
ROSYJSKI



1905 r. pod wpływem ruchu rewolucyjnego - eksplozja
trwałych form ed. dorosłych; żywot tych organizacji –
krótki (likwidacja – porewolucyjne represje).



Uniwersytet dla Wszystkich (1905-08):

◦

Zorganizowany w kręgach robotniczych;

◦

Współtwórcami – wybitni intelektualiści, m.in. L. Krzywicki, F.
Perl, A. Sujkowski i in.);

◦

Działały oddziały Uniwersytetu, m.in. w: Będzinie, Płocku,
Sosnowcu, Zawierciu, Ząbkowicach;

◦

Formy działalności: początkowo – luźne odczyty; następnie:
cykle odczytowe; również: systematyczne wykłady z różnych
dziedzin nauki;

◦

Organizatorem pracy w Uniwersytecie- samorząd słuchaczy.

2. Czasy zaborów – ZABÓR
ROSYJSKI



Polska Macierz Szkolna (1905-07) – najbardziej
znanym stowarzyszeniem oświatowym w zaborze
rosyjskim:

◦

Działała we wszystkich guberniach zaboru;

◦

Działało w niej wielu znanych inteligentów, m.in. H. Sienkiewicz
(pierwszy prezes Rady Nadzorczej);

◦

Wielokierunkowa działalność: zakładanie szkół, bibliotek,
domów ludowych; koła samokształceniowe, kursy dla dorosłych
analfabetów;

◦

Założenie w Warszawie Uniwersytetu Ludowego Polskiej
Macierzy Szkolnej:



Wykłady, dyskusje i seminaria dla rzemieślniczej i robotniczej ludności
Warszawy o zróżnicowanej tematyce (literatura, historia Polski, higiena i
ratownictwo, nauki techniczne itd.);



Wysoki poziom i interesująca tematyka - duża popularność wśród
spragnionej wiedzy społeczności Warszawy



Rada Słuchaczy kierowała Uniwersytetem.

2. Czasy zaborów – ZABÓR
ROSYJSKI



W dobie zaborów powstawały także formy
edukacji dorosłych w mniejszych ośrodkach
miejskich. Do najbardziej znanych należało:

◦

Lubelskie Towarzystwo Szerzenia Oświaty
„Światło”.

◦

W 1906 r. – zorganizowanie Uniwersytetu
Ludowego w Nałęczowie;



S. Żeromski – organizatorem i „duszą”
Uniwersytetu;



Wygłaszano prelekcje o różnorodnej tematyce;



Współpracowali m.in.: Bolesław Prus, Ludwik
Krzywicki, Aleksander Świętochowski i in.

2. Czasy zaborów



W okresie tym – dopracowano się kilku form edukacji
dorosłych (m.in. Pogadanki, jednorazowe odczyty, cykle
odczytowe, uczelnie wszechnicowe);



Inne formy: wystawy oświatowe i ekspozycje sztuki; ruch
teatralny i śpiewaczy ;



Znaczące miejsce zajmowało samokształcenie wspomagane
czasopiśmiennictwem, publikacjami (np. Poradnik dla samouków);



W organizację ed. – zaangażowani najlepsi intelektualiści polscy;



Organizowana głównie w miastach; rzadko poza nimi;



Uczestnikami – ludzie różnych zawodów, kompensujący brak
dostępu do nauki w szkołach polskich;



Głównym celem ed. – przygotowanie społeczeństwa do walki o
odzyskanie niepodległości (hasło: Przez oświatę do wolności);



Była to edukacja niezwykle efektywna.

2. Czasy zaborów –
PODSUMOWANIE:



WARTO PAMIĘTAĆ:

◦

W okresie przed I wojną światową – na gruncie
działalności praktycznej zaczęła kształtować się
teoria andragogiczna.

◦

Okres ten – punktem wyjścia dla dalszych
przemian i nowego etapu rozwoju po odzyskaniu
niepodległości w 1918 r.

2. Czasy zaborów -
PODSUMOWANIE



Edukacja dorosłych – rozwijała się w
odmiennych warunkach:

◦

Inna sytuacja polityczna – niepodległe państwo –
edukacja mogła rozwijać się legalnie w całym kraju;

◦

Inne cele w nowych warunkach:



Podnoszenie poziomu moralnego i intelektualnego
społeczeństwa;



Wyrównywanie powstałych różnic;



Pogłębianie współdziałania w obrębie państwa różnych
narodowości (co 3 mieszkaniec kraju – narodowości
niepolskiej);



Poprawa współżycia i stopnia integracji pomiędzy różnymi
grupami terytorialnymi i społeczno-zawodowymi.

3. Lata międzywojenne



Podstawowym warunkiem realizacji tych zadań –
uporanie się z analfabetyzmem.



SZEROKA AKCJA ALFABETYZACYJNA:

◦

1921 r. spis ludności – 33% analfabetów; na niektórych
terenach, np. kresach wschodnich wskaźnik był
dwukrotnie wyższy;

◦

Szeroka akcja alfabetyzacyjna – po 10 latach poziom
analfabetyzmu zmalał o 10%.

SUKCESY AKCJI TO:

- opracowano specjalne programy dla dorosłych;
- specjalna metodyka pracy;
- koordynacja akcji przez najlepszych praktyków (z
Marianem Falskim na czele).

3. Lata międzywojenne



Odzyskanie niepodległości- nie przyniosło
zmian w warunkach materialnych ed. dor.



Nie włączono oświaty dorosłych w obręb
systemu oświatowego (powodem: ogromne
potrzeby finansowe młodego państwa);



Nie stworzono ustawodawstwa w tej
dziedzinie;



Główny ciężar ed. dorosłych przejęły:
organy samorządowe, uczelnie wyższe, a
przede wszystkim stowarzyszenia
społeczne.

3. Lata międzywojenne



1. Uniwersytet Powszechny w Warszawie

◦

Utrzymywany przez samorząd miejski;

◦

Nawiązywał do tradycji oświatowych Uniwersytetu
dla Wszystkich;

◦

Ewolucja organizacyjna: od pojedynczych wykładów
do edukacji systematycznej w postaci kursów
ogólnokształcących i cykli wykładowych dla
stałych grup odbiorców;

◦

Skrystalizował się2-letni cykl kształcenia;

◦

Niektóre zajęcia – charakter otwarty;

◦

Uniwersytet – wzorem dla innych instytucji
podobnego typu.

3. Lata międzywojenne – formy
edukacji dorosłych



2. Stowarzyszenia: oświatowe, naukowe,
kulturalne, zawodowe i in. – najliczniejsza
grupa organizatorów pozaszkolnej ed. dor.



Najważniejsze z nich to: Towarzystwo Szkoły
Ludowej; Towarzystwo Czytelń Ludowych; Polska
Macierz Szkolna (powstały w czasach zaborów);
Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół
Powszechnych.



Szeroka działalność: pojedyncze odczyty, cykle
wykładów, wycieczki naukowe i turystyczne,
wystawy, inicjowanie ruchu słuchania radia, itp..

3. Lata międzywojenne – formy
edukacji dorosłych



3. Powszechne uniwersytety regionalne

◦

Opiekę nad nimi sprawowało nauczycielstwo ze
Związku Nauczycielstwa Szkół Powszechnych;

◦

Kolebką tej odmiany uniw. – Sandomierz: w 1923 r.
powstał PUR im. St. Konarskiego;

◦

Cel: budzenie zainteresowań regionalizmem,
poznaniem walorów turystycznych danego regionu;

◦

Zajęcia - w wakacje; uczestnikami – nauczyciele;

◦

Na terenie Polski działały PUR (np. w Zakopanem,
Lublinie, Trokach, Zamościu, itd.);

◦

Organizowanie PUR – elementem modnego w latach
międzywojennych regionalizmu.

3. Lata międzywojenne – formy
edukacji dorosłych



4. Niedzielny Uniwersytet Powszechny

◦

Zorganizowany przez Towarzystwo Szkoły Ludowej
(Małopolska);

◦

Forma edukacji – dla młodzieży wiejskiej;

◦

Cel: włączenie (poprzez odpowiednie wychowanie) do
czynnego i twórczego udziału w życiu narodu;
przygotowanie przodowników wsi – zdolnych pozyskać
innych do jej przebudowy;

◦

Zajęcia – w niedziele i dni wolne od pracy;

◦

Ciekawe metody pracy - oryginalność uniwersytetu:
referaty wygłaszane przez słuchaczy o aktualnych
problemach wsi, dyskusje uczestników, wycieczki
krajoznawcze, zajęcia świetlicowe (chór, zabawy
towarzyskie) , prace: „Konkurs opisu wsi”.

3. Lata międzywojenne – formy
edukacji dorosłych



5. Uniwersytety ludowe

◦

Internatowy charakter; celem: rozwój młodzieży wiejskiej;

◦

1921 r. – pierwszy Uniw. Ludowy w Dalkach koło
Gniezna (założony przez Tow. Czytelń Ludowych),
kierowany przez ks. Antoniego Ludwiczaka;

◦

Ignacy Solarz – zorganizował najbardziej oryginalny i
klasyczny UL (wzorowany na duńskim UL): Wiejski Uniw.
Ludowy w Szycach koło Krakowa – wpływ na inne
placówki;

◦

Solarz oparł METODY na wartościach tradycyjnej kultury
chłopskiej (wysoki etos pracy, dobroć, rzetelność, wierność
tradycji, poczucie godności, i in.);

◦

Ważnym rodzajem zajęć -wspólne śpiewanie
(opracowywano śpiewniki z narodowymi i regionalnymi
pieśniami).

3. Lata międzywojenne – formy
edukacji dorosłych



6. Radio i film (kina)

◦

Kino – wyświetlanie filmów fabularnych;
organizowanie seansów filmów oświatowych.

◦

1925 r. – powstaje radiofonia polska – ważnym
źródłem przekazu informacji, również edukacji



1926r. – wydzielono dział edukacyjny, tzw. Dział
Odczytowy – pogadanki z zakresu wielu dyscyplin.

3. Lata międzywojenne – formy
edukacji dorosłych



7. Do najcenniejszych osiągnięć – rozwinięcie
poradnictwa oświatowego i dokształcania pracowników
oświatowych prowadzonych w wyspecjalizowanych
instytucjach:

◦

Wolna Wszechnica Polska w Warszawie (1918)



działała jako prywatna szkoła wyższa,



4 wydziały, m.in. społeczno-pedagogiczny (1924r. - H. Radlińska
założyła Studium Pracy Społeczno-Oświatowej – kształciło
pracowników na potrzeby oświaty i kultury dorosłych+ rozległe
badania dotyczące instytucji kształcenia dorosłych).

◦

Centralne Biuro Kursów dla Dorosłych Analfabetów (1919
r., W-wa) , w 1929 r. przeorganizowane w Instytut Oświaty
Dorosłych: działalność instruktorska, publikacje metodyczne,
podręczniki dla szkół dla dorosłych, prace teoretyczne.

3. Lata międzywojenne – formy
edukacji dorosłych



Edukacja poszerzyła się o nowe formy przekazu (radio,
film);



Cechą edukacji – wyjście poza duże miasta (objęcie ed.
znacznej ilości robotników, rzemieślników i chłopów – ruch
uniwersytetów ludowych i niedzielnych);



Zmiany jakościowe – przechodzenie od ed. ekstensywnej
(pogadanki, odczyty) do kształcenia intensywnego;



Od edukacji percepcyjnej do aktywnej (akcentowanie
postawy twórczej; metody aktywne na zajęciach) – potrzeba
aktywności społeczeństwa polskiego, tłumionej wcześniej
przez zaborców + dążenia emancypacyjne klasy robotniczej
i chłopstwa;



Lata międzywojenne – wzbogacenie całej praktyki i
teorii kształcenia dorosłych o nowe elementy.

3. Lata międzywojenne -
PODSUMOWANIE



Początek okupacji – całkowite załamanie ed.
dorosłych

◦

Zamknięto wiele placówek (zajęcie prze okupantów wielu
budynków szkolnych i uniwersyteckich; śmierć wielu
animatorów ed. dorosłych);



Czas tajnej oświaty i powrotu do form
samokształceniowych – charakter rozproszony i z
reguły krótkotrwały;

◦

Przykłady działań:



Konspiracyjne wykłady i spotkania z działaczami podziemia;



Redagowanie i rozpowszechnianie prasy podziemnej, biuletynów
informacyjnych (celem: informowanie społeczeństwa o sytuacji).

4. 1939-1945



BILANS OKRESU OKUPACJI:

◦

Zginęło 6 tys. nauczycieli;

◦

Utracono 50% dóbr kultury;

◦

60% szkół i instytucji naukowych uległo
zniszczeniu.

4. 1939-1945



Cztery etapy rozwoju oświaty dorosłych:

◦

I ETAP: 1945 – 48

◦

II ETAP: 1949-56,

◦

III ETAP: 1956-70,

◦

IV ETAP: 1971-89

5. Okres powojenny



Działania zmierzające do likwidacji
analfabetyzmu

◦

Działania zdynamizowała Ustawa Sejmy z 1949 r. o
likwidacji analfabetyzmu (obowiązek pobierania nauki
początkowej).



Zadania kompensacyjne - organizowanie
szkolnictwa podstawowego dla dorosłych

◦

1945r. – ponad 5 milionów dorosłych Polaków nie miało
ukończonej szkoły podstawowej;

◦

3-letnie szkoły dla dorosłych, kursy w zakresie sp,
szkoły przy zakładach pracy, szkoły wieczorowe

5. Okres powojenny



Próby reaktywowania instytucji ed. dorosłych lat
międzywojennych i odbudowa form ed. dor.



Główne działania:

◦

Eliminacja skutków opóźnień oświatowych;

◦

Upowszechnianie oświaty pozaszkolnej wśród młodzieży

◦

Reaktywowano m.in. Ludowy Instytut Oświaty i
Kultury (wydawał mies. Oświata i Kultura oraz Praca
Oświatowa);

◦

Odradzały się dawne uniwersytety ludowe
(Towarzystwo Uniwersytetów Ludowych RP);

◦

Rozwój czytelnictwa – Komitet Upowszechniania
Książki, organizowanie sieci bibliotek w kraju.

5. Okres powojenny – I ETAP
(1945-48)



Zwrot w polityce oświatowej i kulturalnej :

◦

Uniformizacja działań oświatowych;

◦

Likwidacja (już tak nielicznych) uniwersytetów
powszechnych, ludowych; w zamian: akcja
odczytowa i propaganda polityczna

◦

Upolitycznienie programów w szkołach dla
dorosłych;

◦

Zwolnienia nauczycieli – na ich miejsce
zatrudniano aktywistów partyjnych.

5. Okres powojenny – II ETAP
(1949-56)



Zmiana zasad polityki oświatowej i
kulturalnej:

◦

Reaktywowanie dawnych stowarzyszeń,
zakładanie nowych (np. powstało Towarzystwo
Przyjaciół Książki w W-wie);

◦

Reaktywowanie różnych form oświatowych, jak:
uniwersytety ludowe, powszechne, seminaria
problemowe i in. ;

◦

Od 1957 r. – studia oświatowe organizowane przez
Towarzystwo Wiedzy Powszechnej



Popularyzowanie różnych dziedzin wiedzy (np. kulturze,
regionie).

5. Okres powojenny – III ETAP
(1956-70)



Lata 70-te – dynamiczny rozwój
pozaszkolnej ed. dorosłych:

◦

Powstają nowe formy ed.: uniwersytet trzeciego
wieku, konkursy znajomości wiedzy ogólnej, liczne
kursy języków obcych;

◦

Amatorski ruch artystyczny (1977 r. – działało
18,881 amatorskich zespołów artystycznych:
zespoły i grupy teatralne, muzyczne, taneczne,
filmowe, itd..



1981 r., wprowadzenie stanu wojennego –
załamanie pozaszkolnej ed. dorosłych :

◦

Urzędowe zawieszenie prawie wszystkich
bezpośrednich form ed. dorosłych.

5. Okres powojenny – IV ETAP
(1971-89)



1989 r. – w następstwie zmiany politycznej
- proces głębokiej restrukturyzacji
społeczno-gospodarczej;



Zmiany w oświacie dorosłych: nowi
organizatorzy, powstanie nowych instytucji
(np. firmy dokształcania i doskonalenia
zawodowego ), zdynamizowanie oświaty
dorosłych (rosnąca liczba uczących się
dorosłych).

5. Okres powojenny -1989
r.