Cywilizacja Majów (Podział archeologiczny, przyczyny upadku klasycznego imperium, kalendarz, wierzenia ):
Majowie byli grupą ludów indiańskich zamieszkujących Półwysep Jukatan w południowo-wschodnim Meksyku i Pn. Gwatemale.
Cywilizacja Majów istniała od ok. 2000 r. p.n.e. do IX-X w. n.e. Składała się z miast-państw, które prowadziły między sobą wojny, zawierały sojusze, współpracowały ze sobą bądź ignorowały się nawzajem. Wszystkich jednak łączył język i religia.
W swoich miastach Majowie budowali świątynie na wysokich piramidach schodkowych, pałace, tarasy, dziedzińce i kamienne boiska do gry w piłkę. Tworzyły one monumentalne zespoły przestrzenne, będące głównymi osiągnięciami ich cywilizacji w dziedzinie architektury. Majowie rozwinęli pismo hieroglificzne. Na ścianach świątyń i kamiennych stelach zapisywali najważniejsze wydarzenia z ich dziejów. Wprowadzili dwudziestkowy system zapisu matematycznego i pojęcie zera algebraicznego na długo przed wprowadzeniem symboli arabskich w Europie. Posługiwali się kalendarzem dokładniejszym od współczesnego gregoriańskiego - liczącym 365 dni. Uprawiali kukurydzę, fasolę, bawełnę, kakao, maniok, bataty, kolokazję jadalną. Zdobywali również pożywienie polując na zwierzęta, łowiąc ryby i zbierając owoce.
Majowie byli podzieleni na różne grupy społeczne, w których najważniejsza była arystokracja, skąd wywodzili się władcy, urzędnicy - zajmujący się administracją miasta-państwa, kapłani oraz wyżsi dowódcy wojskowi. Największą grupą społeczną w państwie Majów byli chłopi. Część z nich czasowo lub na stałe zajmowało się rzemiosłem. Istnieli też profesjonalni kupcy i inne grupy zawodowe. Najniżej w hierarchii stali niewolnicy (najczęściej jeńcy wojenni).
Jednym z powodów upadku ich cywilizacji był niesłychanie zwiększający się przyrost naturalny na Półwyspie Jukatan (200 os./km2). Majowie szukali nowych terenów pod uprawę, wypalając wielkie połacie dżungli, a z niszczonych drzew produkowali wapienny tynk. Lasy gromadziły wilgoć, więc po ich zniknięciu ziemia na półwyspie zamieniła się w piach. Na wielkich obszarach Jukatanu zapanowały susza i głód, który dotknął nie tylko niższych warstw społecznych, lecz także arystokracji. Uczeni twierdzą, że susza mogła trwać nawet 200 lat. Właśnie wtedy załamała się cywilizacja Majów.
Kalendarz Majów - kalendarz używany w obrębie cywilizacji Majów w tzw. okresie klasycznym, tj. między III a IX w. n. e. a w okresie poklasycznym, aż do najazdu Hiszpanów, z pewnymi zmianami, przez Majów i ludy Nahua (Nahaua), od IX w. n.e. Tolteków, a od XIV w. n. e. Azteków.
Opierał się o sprzężenie dwóch cykli:
rytualnego, liczącego 260 dni (tzolkin), będącego z kolei wynikiem sprzężenia cyklu 20-dniowego i cyklu 13-dniowego,
słonecznego (a raczej w przybliżeniu słonecznego, jako że nie skoordynowanego dokładnie z porami roku), liczącego 365 dni (haab), podzielonego na 18 okresów ("miesięcy") po 20 dni i 1 okres ("miesiąc") 5-dniowy.
Drugim sposobem rachuby czasu, w obrębie tego kalendarza, była tzw. "Długa Rachuba" (ang. Long Count), polegająca na podaniu liczby dni (wyrażonej w pewnych jednostkach-okresach czasu), jakie upłynęły od pewnej daty początkowej. Jednostką odpowiadającą w przybliżeniu rokowi był w tej rachubie tun, liczący 360 dni.
Majowie byli twórcami wysoko rozwiniętej cywilizacji, której początki sięgają okresu preklasycznego późnego (400 p.n.e.-250 n.e.), wg chronologii przyjętej dla kultur Mezoameryki.
Okres wczesnoklasyczny (250-400 n.e.) charakteryzowało powstawanie miast (m.in. Tikal oraz Uaxactún) spełniających funkcje sakralno-administracyjne, z monumentalnymi zespołami architektonicznymi.
W okresie średnioklasycznym (400-700) wystąpiły lokalne kryzysy polityczne, w konsekwencji których w okresie późnoklasycznym (700-900) rozwinęły się style regionalne w architekturze i sztuce, a cywilizacja Majów osiągnęła swe apogeum. Pod koniec tego okresu w rejonie centrum doszło do załamania rozwoju cywilizacyjnego i opustoszenia miast.
W okresie poklasycznym wczesnym (900-1200) pn. część Jukatanu znalazła się pod silnym wpływem kultury Tolteków ze środkowego Meksyku; najważniejszym miastem regionu pn. stało się Chichén Itzá; ok. 1200 utraciło ono supremację na rzecz Mayapán.
Okres poklasyczny średni (1200-1450), trwający do upadku Mayapán, był okresem dekadencji i tarć politycznych między zwaśnionymi rodami arystokracji, władającymi licznymi, stosunkowo niewielkimi państewkami.
Okres poklasyczny późny zakończył się wraz z podbojem hiszpańskim w XVI w., ale ostatnie niepodległe miasto-państwo Majów - Tayasal na jeziorze Petén Itzá w Gwatemali - zostało zdobyte dopiero w 1697r.
NOTATKI
Jeżeli chodzi o zasiedlenie Ameryki Prekolumbijskiej to obszary, o których mowa w tym temacie i które wymieniał prof. Grott to (o ile się nie mylę to chodzi tu zarówno o Majów, Azteków i Inków, to było takie wprowadzenie):
Pas wyższych kultur: Pn. Nowy Meksyk poprzez Amerykę Środkową- kończąc na Andach, Kolumbię, Ekwador, Peru, Zach. Boliwia, Pn. Chile.
Ok. 15mln Indian (w momencie przybycia Kolumba nawet 20mln.) Pas dzieli się na II okręgi:
I: Mezoameryka
II: Andy
Jest to zbiór cywilizacji bez konia i koła, nie było również kontaktu pomiędzy nimi. Istotna kultura zaczyna się ok. 2 tys. lat p. n.e. rozwój nastąpił wg. różnych impulsów. W kręgu Andyjskim znaczącą rolę odgrywało państwo, np. totalitarne państwo Inków. Mezoameryka był silnie sprężona z religią. Wierzenia wiązały się z podziałem na okres, które były przyporządkowane bogom- niekiedy przychylnym, niekiedy nie. Brak centralizacji państwa, struktura przypominała nieco starożytną Grecję aczkolwiek jak mówił prof. Grott: Inkowie bardziej starożytny Rzym.
Periodyzacja: podział na trzy epoki:
- przedklasyczna do około 500 r. p. n. e. (koniec epoki brązu)
- klasyczna 500 r. p. n. e. - 925 r.
- poklasyczna 925 r. - 1697 r.
(teraz będzie chaotycznie, ale mam nadzieje, że zrozumiecie- nie mam czasu na cudowną prozę)
Idąc od okresu przedklasycznego (myślę, że jak się coś pomiesza to i tak prof. nie zwróci na to uwagi):
- uprawa kukurydzy i bawełny
- małe figurki gliniane- świadectwo kultu sił przyrody
- zabiegi magiczne
Ok. 500 r. p. n. e. następuje przewrót religijny. Bogowie uzyskują kształt postaci zwierzęcych (jaguar, wąż, żaba) lub ludzkich. Pojawia się jako tworzywo kamień. Powstają okazałe świątynie piramidalne. Wykształca się warstwa kapłańska. Obszar kultury majów: półwysep Jukatan oraz Pn. Gwatemala. Okres klasyczny przypomina nieco kulturę Indii lub Indochin.
925 r. cywilizacja ulega katastrofie, ośrodki religijne popadają w ruinę, nowa religia, z północy przychodzi nowa fala plemion: ludy Nashua pierwsza fala 800 r. p. n. e. - 1200 r. Toltecy, Aztekowie; ofiary także z ludzi, wiara, że pokarm bogów to krew i ludzkie serce.
No i przechodzimy do naszych kochanych Majów:
- obszar oczywiście tropikalny
- łatwa uprawa ziemi, szczególnie kukurydza
- ludzie mieszkali w ziemiankach, chodzili skąpo odziani
- w drugim okresie tj. klasycznym, pojawiają się zabytki, tzw. stelle czasu pokryte pismem, niekiedy były to obserwacje astronomiczne, rozwój zasiewów lub zbiorów, Majowie w tych kwestiach wyprzedzali inne ludy. Pismo, którego rozwój przypada właśnie na okres klasyczny w całości nie zostało odczytane po dziś dzień. Z tego co pamiętam ok. 1/3 jest tylko czytelne.
Warstwa kapłańska bardzo ważna! Po śmierci najwyższego z nich (z tego co kojarzę) czczono go prawie jak boga. Świątynie: piramidy schodkowe, biały kamień, zwieńczone fryzem z kamienia, obrośnięte lianami, budowane na wzgórzach, przed świątynią stał ołtarz. Dla boga wiatru budowano świątynie okrągłe, bo wierzono, że nie lubi kanciastych. Świątynie były otoczone domami kapłanów.
W przypadku Majów nie ma jakiegoś stricte państwa, natomiast możemy mówi o strukturze miast-państw. Dane okręgi podporządkowane były konkretnej świątyni. Nie było również typowej ludności miejskiej.
Oczywiście nasi kochani chrześcijanie tępili kult Majów. Palili ich zapiski i siali spustoszenie.
Cywilizacja Majów: 260 tys. km2
Rzeka Usumacinta kolebką cywilizacji.
Gwatemala- stare państwo- pierwotnie osadnictwo
Pł. Jukatan- nowe państwo
Problem przesuwania się cywilizacji: brak odp., insynuacje.
Morley (taki badacz): wyjałowienie rolnicze lub bunt Pietras Negras (czy coś w ten deseń, ale nie mogę tego nigdzie znaleźć)
- bardzo dobrze rozwinięta ceramika, tkaniny barwione, freski, metalurgia na niskim poziomie, choć znali np. złoto i miedź- kultura dosyć prymitywna.
Warstwy: kapłani, możni (coś a la arystokracja), rolnicy tudzież chłopi.
2/3 zbiorów była oddawana na rzecz możnych.
Po 925r. tereny Jukatanu:
Nowe motywy w sztuce przyniesione przez ludy Nashua. Charakterystyczny motyw: rzeźba węża lub jaguara. Krwawe ofiary- nowy zwyczaj!
Była to kultura niejako izolowana- po obu stronach oceany, minimalny przepływ ludzi.
Nowy okres: Liga Mayapan- opowieści zapisane lub odczytane przez Hiszpanów. Świątynia
Mayapan (hiszp. Mayapán) - ośrodek cywilizacji prekolumbijskiej położony w meksykańskim stanie Jukatan około 40 km na południowy wschód od miasta Merida i 100 km na zachód od Chichen Itza. Mayapan był ośrodkiem politycznym Majów na półwyspie Jukatańskim w okresie od około 1220 do 1440 r. n.e.
Kultura majów była na poziomie neolitu. Bardziej rozwinięci byli Egipcjanie, Chaldejczycy, Asyryjczycy i cała reszta :P
Główne osiągnięcia: ogień, rolnictwo. Brak wiedzy o upadku tzw. starego państwa.
Majowie dzisiaj żyją na Jukatanie (część Indian).