WRODZONA EMOCJONALNOŚĆ - GENETYCZNE PODSTAWY OSOBOWOŚCI.
Pewnie nie raz, nie tylko porównując fizyczne podobieństwo, ale przy wykonywaniu jakiejś czynności, ktoś wam powiedział, że wykapany z was ojciec czy matka. Jak to możliwe, przecież każdy z nas jest wyjątkowy i niepowtarzalny… To prawda, każdy z nas jest inny, ale każdy stanowi pewną „wypadkową genów”, które otrzymujemy od rodziców.
Geny są substancjami chemicznymi, zawierającymi informacje, które kierują powstawaniem i połączeniami innych substancji. Substancja, która jest nośnikiem owej podstawowej informacji, to kwas deoksyrybonukleinowy, czyli DNA. Zatem można śmiało stwierdzić, że jesteśmy w pewnym sensie „produktami gotowymi”. To jacy będziemy w przyszłości, jest w nas w większym stopniu zakodowane, niż samoistnie wyuczone.
Wspominając nieodległe czasy liceum, większość naszych przyjaciół będziemy definiować pod kątem takich cech jak: towarzyskość, otwartość, życzliwość, dobroć, bądź też odseparowanie czy małomówność. O tym, jak się wzajemnie spostrzegamy, nie decyduje wygląd fizyczny, stan majątkowy czy zawód. Liczy się rdzeń osobowości - w większości zaprogramowany w naszych ciałach od urodzenia. To, w tym samym stopniu co kolor oczu, genetyczne dziedzictwo po rodzicach.
To osobowość przesądza o naszych reakcjach na innych ludzi, nawykach porozumiewania się z nimi, naszym sposobie myślenia i wyrażania emocji. Są to zewnętrzne przejawy podstawowych cech osobowości, które utrzymują się w ciągu całego życia.
Osobowość określa życie wewnętrzne, ale również zachowanie. Wpływa na to, jak wiele jamy, pijemy, palimy i śpimy. Od niej zależy, czy jesteśmy ekspansywni czy nieśmiali, jakie osoby są dla nas atrakcyjne i jak będziemy się zachowywać w przypadku akceptacji z ich strony. Złożoność osobowości sprawia, że pośród milionów ludzi, nie było nigdy dwóch takich samych. To właśnie ona czyni z każdego z nas istotę wyjątkową.
Jeśli zaś chodzi o pewne aspekty naszej osobowości, to mamy tyle samo do powiedzenia, co w sprawie kształtu nosa czy rozmiaru stopy. Psycholodzy nazywają ten biologiczny, wrodzony wymiar osobowości - „temperamentem”. Działa on na poziomie instynktu, co oznacza naturalną, wewnętrzną zdolność, impuls, moc. Wrodzony temperament nie jest zwykłym zestawem szablonów czy programów. Nie wynika też z niego, że od urodzenia jesteśmy skazani na niezmienną osobowość. Przeciwnie, posiadamy również bardziej plastyczny aspekt osobowości, pozwalający nam się dostosować do życiowych przeszkód i wyzwań - chodzi mianowicie o „charakter”.
Zatem osobowość tworzy zarówno temperament, jak i charakter, które niejako uzupełniają się wzajemnie. Są zlokalizowane w innych obszarach mózgu i wyrażają się w odmienny sposób.
„Środowisko” w którym dorastamy jest ważne, ale w rzeczywistości kształtują nas geny, na które nie mamy wpływu. Naukowcy potwierdzają, iż m.in. waga, aktywność ruchowa, uzależnienie od alkoholu, tytoniu, narkotyków, ale również sposób myślenia, IQ, słuch muzyczny, szybkie liczenie są zachowaniami silnie zdeterminowanymi dziedzicznością.
TEMPERAMENT
posiada trzy mierzalne aspekty:
- poziom aktywności
- reaktywność
- nastrój
Temperament nie łatwo zmienić, w toku dojrzewania pozostaje stały. Jeśli byłeś nieśmiałym dzieckiem, jesteś zapewne nieśmiałym dorosłym. Jeśli byłeś dzieckiem szukającym przygód, prawdopodobnie nadal lubisz nowe zajęcia. Jeśli w dzieciństwie byłeś smutny, przypuszczalnie wciąż zdarzają Ci się dni, kiedy nie masz ochoty wstać z łóżka.
Geny są najważniejszym czynnikiem odpowiedzialnym różnice między ludźmi. Są cechy, które możemy zmienić, i inne które możemy najwyżej starać się kontrolować lub modyfikować. Nie możesz stać się kimkolwiek zechcesz, ale możesz stać się tym kim możesz.
Temperament jest wyuczony, ale nie w ten sposób, w jaki zapamiętujemy numery telefoniczne. „Uczymy się” temperamentu dzięki pamięci emocjonalnej, co zwykle określa się jako nawyki. Podstawą naszych reakcji jest zdeterminowana genetycznie chemia mózgu, zwłaszcza jego najstarszej, „prymitywnej” części, zwanej układem limbicznym. Układ limbiczny odpowiedzialny jest za zachowania emocjonalne, za to jak ludzie odczuwają najsilniejsze popędy, odruchy i uczucia, które są niezależne od kontroli świadomości. Korzenie strachu, agresji, żądzy, przyjemności, tkwią w głębi układu limbicznego.
CHARAKTER
Charakter ma cudowną własność modyfikacji temperamentu - pozwala korzystać z jego dobrych stron i tłumić niepożądane skłonności biologiczne i instynktowne. Rdzeniem charakteru jest obraz samego siebie. To kim jesteśmy - to najważniejsza rzecz, której uczymy się w ciągu życia.
EKSCYTACJA - ŻYCIE NA PEŁNYCH OBROTACH.
Psychiatra Robert Cloninger, użył po raz pierwszy terminu „ poszukiwanie nowości”, oznaczającego popęd eksploracyjny, impulsywność, ekstrawagancję i nieuporządkowanie. Martin Zuckerman był pierwszym psychologiem, który dokonał obszernych badań tej cechy, nazwał ją „poszukiwaniem wrażeń”.
Składają się na nią cztery powiązane, choć odrębne elementy:
- poszukiwanie ekscytacji i przygód
- poszukiwanie doświadczeń
- brak odporności na nudę
- brak zahamowań
Poszukiwacze przyjemności czerpią przyjemność ze zmiennych, nowych, intensywnych doświadczeń. Niekoniecznie lubią samo ryzyko, ale chętnie podejmują je w imię nowych wrażeń. Natomiast osoby o niskim natężeniu tej cechy preferują doświadczenia znane, konwencjonalne i mniej intensywne. Nie muszą mieć awersji do ryzyka - ryzyko nie jest tu cechą znaczącą. Najlepiej czują się pośród tego co już znają, co ryzyka nie zawiera.
Poszukiwanie ekscytacji fizycznej powoduje skłonność do niebezpiecznych sportów, jak alpinizm, surfing czy spadochroniarstwo. Osoby wybitne w tych dziedzinach wypadają powyżej średniej w zakresie poszukiwania nowości.
Poszukiwanie doświadczeń zachodzi zarówno w sferze fizycznej, jak również w umysłowej i społecznej. Ludzi, którzy w tej skali uzyskują wysokie wyniki, ekscytują nowe pomysły - są oni często niekonwencjonalnymi innowatorami. Osób o wynikach niskich nie podniecają nowe sposoby myślenia. To jednostki konwencjonalne. Ludzie poszukujący nowości preferują kształty złożone i asymetryczne, szczególnie takie które sugerują ruch. Ludzie uzyskujący niskie wyniki preferują formy proste, symetryczne. W miłości poszukiwacze nowości sa zainteresowani licznymi partnerkami, pragną wypróbowywać nowe doświadczenia seksualne. Osoby o niskim zapotrzebowaniu na nowe wrażenia mają niewielu partnerów, ich zachowania seksualne są bardziej ograniczone i tradycyjne.
Poszukiwacze nowości źle znoszą powtarzalne doświadczenia, rutynową pracę i nudnych ludzi. Nigdy nie oglądają dwa razy tego samego filmu. Tak łatwo się nudzą, że zmieniają sposób wykonywania czynności, aby unikną monotonii. Osoby o niższych wynikach nie zmieniają w swoim zachowaniu nic, nawet jeśli stosowana metoda nie przynosi najlepszych rezultatów.
Brak zahamowań i impulsywność to wymiary dopełniające cechę poszukiwania nowości. Takie zachowania mogą prowadzić w konsekwencji do nadużywania alkoholu, niebezpiecznego seksu czy hazardu. Ale z drugiej strony podążają tam, gdzie nikt jeszcze nie był, działają spontanicznie i czerpią z życia pełnymi garściami. Nie są zdolni do długiej koncentracji, uwagi i podejmują decyzje w pośpiechu. Ludzie nie poszukujący nowości są ostrożni, refleksyjni, oszczędni i uporządkowani - i świetnie się z tym czują. Przed podjęciem decyzji poszukują pełnej informacji, potrafią dłużej skupić uwagę.
Problem pomiaru polega na tym, że istnieje możliwość uzyskania wyników mieszanych, tj. wyższych w jednym aspekcie, niższych w innym. Na przykład ludzie, którzy wykonują schematyczną pracę bardzo lubią sztukę abstrakcyjną, czy skoki ze spadochronem. W takich przypadkach o wszystkim decyduje średnia.
Ludzie, którzy poszukują nowości, albo też nie - robią to w celu zaspokojenia swojego dobrego samopoczucia.
Substancją odpowiedzialną za przyjemność i wzmocnienia jest dopamina, substancja wydzielana w niektórych neuronach w czasie spełnień seksualnych, po pysznym posiłku albo po zażyciu kokainy lub amfetaminy. Jednym słowem, dla każdego coś miłego.
Dopomina pobudza do działania. Daje ludziom energię do poszukiwania źródeł przyjemności i powoduje satysfakcję po jej odnalezieniu. Mózgowym centrum przyjemności jest jądro półleżące - bogato wyposażone w neurony reagujące na dopaminę.
Degeneracja komórek wytwarzających dopaminę w tzw. substancji czarnej powoduje u człowieka chorobę Parkinsona. Zmniejszenie dopaminy w organizmie prowadzi do upośledzenia ruchowego i drżenia rąk. Objawom fizycznym towarzyszą również zmiany osobowościowe - chorzy sprawiają wrażenie poważnych, nadmiernie spokojnych stoików nie zainteresowanych otoczeniem.
Uczeni ustalili, że istotnym genem kodującym receptor dopaminy jest gen D4DR. Trwają badania nad powiązaniem tego genu z występowaniem w różny nasileniu cechy poszukiwania nowości.
MARTWIĆ SIĘ - ŚWIAT W CZARNYCH BARWACH
Osoby o nadmiernym poziomie cechy temperamentu, zwanej neurotycznością, wrażliwością emocjonalną albo unikaniem urazów charakteryzuje chroniczny lęk, głęboko negatywny obraz świata i strach przed życiem. Osoba z silną potrzebą unikania urazów widzi życie w czarnych brawach, przyszłość rysuje się dla niej beznadziejnie, a każdy nowy dzień jest męką. Towarzyszy jej poczucie zagrożenia, ciągłe zatroskanie nerwowość, napięcie i drażliwość.
Unikanie urazów jest raczej stałą dyspozycją emocjonalna, mocno zakorzenioną w genach. Pierwsze objawy unikania urazów badacze mogą obserwować jeszcze przed przyjściem noworodka na świat. Szybkie tętno płodu rokuje, że dziecko będzie niespokojne i kapryśne, co wżyciu dorosłym często oznacza wysoki poziom unikania urazów. Z kolei niskie tętno zapowiada zwykle, że dziecko będzie radosne i pogodne, co sprzyja późniejszemu widzeniu świata przez różowe okulary.
Unikanie urazów jest jedną z najbardziej podstawowych, zróżnicowanych i trwałych cech ludzkiej osobowości. Ludzie którzy posiadają jego wysoki współczynnik nie są skłonni podejmować wyzwania które stawia przed nimi życie, poznawać nowych ludzi, zmienić tryb życia.
Zjawiskiem, które występuje zawsze w przypadku unikania urazów, jest nadwrażliwość emocjonalna. Byle drobiazg wpędza takie osoby w złe samopoczucie i blokuje wszelkie pozytywne emocje.
Naukowcy stwierdzili, że osoby o wysokim poziomie lęku wykazują większa aktywność prawej kory czołowej niż osoby mniej lękliwe. Prawa strona wydaje się w większym stopniu zaangażowana w kontrolę emocji negatywnych, natomiast lewa ogrywa większa rolę w emocjach pozytywnych.
Dominacja prawej okolicy czołowej kory mózgowej wiąże się także z pojawieniem się oznak depresji.
Jednak czy można powiedzieć, że zjawisko unikania urazów oraz depresja są dziedziczne? Kramer ustalił, że wpływ genów jest silniejszy w przypadku ekstremum na skali nieśmiałości. W rodzinie Hemingwayów, w której depresja tak często kończyła się samobójstwem, nie sposób nazwać przypadkiem. Ernest Hemingway zastrzelił się z tej samej strzelby co jego ojciec 33 lata wcześniej. Brat, siostra, oraz wnuczka Hemingwaya podzielili jego los.
Przy powyższej jednak tezie naukowcy wyrażają również pogląd, że ludzie albo rodzą się z zahamowaniami, albo też przydarza im się coś wyjątkowego (doświadczenie życiowe), co nie spotyka ich rodzeństwa.
Dla chorych cierpiących na depresję, cudownym eliksirem okazał się prozac. Lek który działa na neuroprzekaźnik - serotoninę. Serotonina odgrywa istotną rolę w procesie przekazywania sygnałów nerwowych i wpływa na regulację snu, aktywność seksualną, apetyt i ogólną pobudliwość. Dla osób, które mają natomiast problem z koszmarami sennymi - zbawienna będzie szklanka ciepłego mleka przed snem. Mleko zawiera tryptofan, który zostaje przekształcony w serotoninę, a ta pomaga w relaksacji. W przeciwieństwie do tego substancje hamujące przewodnictwo serotoninergiczne , jak LSD, wzmagają je.
Cloninger stwierdził, że serotonina jest odpowiedzialna na powiązanie różnych aspektów unikania urazów. Kiedy transporter serotoniny jest mniej skuteczny , ludzie doznają więcej lęku. Marphy i Lesch wykryli dziedziczne zróżnicowanie DNA, które wyraźnie wpływało na transport serotoniny.
Ale faktem również pozostaje to, że ludzie mogą być lękliwi lub spokojni, depresyjni lub weseli, gniewni lub łagodni z wielu różnych powodów . Transporter serotoniny jest jednym z nich, ale nie jedynym.
DNA nie musi determinować przeznaczenia, a cechy charakteru mogą zdominować genetyczne predyspozycje.
Psychologowie ewolucyjnie zwracają uwagę również n a fakt, że umiarkowany lęk i depresja mogą być w wielu okolicznościach pożyteczne. Np. niespokojne, krzykliwe dziecko zyska uwagę i opiekę matki szybciej niż spokojne. Poczucie rozczarowania i smutku, gdy nie osiągnie się celu, może komuś pomóc zatrzymać się na chwilę, ponownie przemyśleć sprawę i opracować lepszy plan, zamiast z upartym samozadowoleniem powtarzać działania, które nie przynoszą pożądanego rezultatu.
Celem rozwoju nie jest tłumienie emocji, ale zrównoważenie uczuć negatywnych - pozytywnymi. Szczęście zależy od proporcji dobrych i złych emocji, a nie od pełnego stłumienia poczucia lęku , smutku czy strachu.