MUZYKA W PEDAGOGICE RESOCJALIZACYJNEJ
http://dami-rz.pl/~reniaks/rozne/rozne.htm
Muzyka jest jedną z najstarszych form oddziaływania na psychikę człowieka i zastosowania jej wpływu do terapii i wychowania. Muzyka jest formą porozumienia, odzwierciedlenia stanów psychicznych, różnych sytuacji. Występuje w każdej twórczości prymitywnej, ludowej jest rozumiana przez każdego i nie trzeba się jej uczyć, ponieważ przyswajanie następuje w sposób naturalny, spontaniczny. Muzyka i kontakty z nią są bardzo ważnym czynnikiem rozwoju uczuć osobistych społecznych, rozwoju postaw moralnych. Jest także środkiem ułatwiającym wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów dynamizujący i stymulujący, ożywiający fantazję zaprowadzający rytm, synchronizację i ład funkcji psychofizycznych, ułatwiający ujawnienie własnego zachowania się i wyrażania siebie.
Muzykoterapia to forma psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturalizacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka.
Muzykoterapię stosuje się w zakresie profilaktyki niedostosowania społecznego, jak i w ramach resocjalizacji nieletnich. Muzyka uważana jest jako lek. Aby móc się nim posługiwać świadomie celowo i skutecznie, konieczna jest wszechstronna wiedza o niej. Wskaźnikiem określania funkcji resocjalizacyjnej utworu muzycznego powinno być uwzględnienie jego wartości emocjonalnych. Muzyka, która wnika w głębokie warstwy ludzkiej psychiki kształtuje ją, dostarcza potrzebnych podniet bądź łagodzi napięcie, usuwa lęk, koi i poprawia nastrój. Można ją łączyć z innymi środkami ekspresji i metodami resocjalizacji. Odczucia muzyczne można interpretować słowem, gestem, rysunkiem, tańcem.
Przy doborze muzyki na potrzeby resocjalizacji trzeba wziąć pod uwagę różnorodne potrzeby psychiczne wychowanka: potrzebę ukojenia i uspokojenia, czasami ożywienia i mobilizacji do działania, niekiedy też głębokiego wstrząsu wyzwalającego ukryte myśli i uczucia. Muzykoterapia może być resocjalizacyjnym i profilaktycznym sposobem oddziaływania na jego psychikę, emocje i stan somatyczny. Jest cenna podczas grupowego słuchania. Forma ta pozwala na odreagowanie emocji, stwarza możliwość eksploracji istotnych dla wychowanków treści, dostarcza im wiedzy o sobie. Najbardziej przejawia się nastrój i atmosfera panująca w grupie, często też wychowankowie odreagowują burzliwie, np. formy płaczu, gwałtownego opuszczenia zajęć, krzyku, śmiechu, kontrolowane na zewnątrz emocje. W naszym wieku teoretyczne podstawy muzykoterapii wyrosły z dwóch koncepcji nazywanych "szkołami". Są to: szkoła amerykańska i szwedzka. Szkoła amerykańska zwana empiryczno - kliniczną, ogranicza się do opisów zaobserwowanych działań przy stosowaniu muzyki różnych stylów. Ten rodzaj określa się jako tzw. farmakologia muzyczna. Natomiast szkoła szwedzka opiera się na psychoterapii wynikającej z osiągnięć psychologii głębi i w rezultacie widzi muzykoterapię jako centralną funkcję uczenia. Stworzyła zamknięty system, gdzie zajmuje się fenomenem muzyki jako środkiem leczniczym.
W całokształcie muzyka pojmowana jest jako środek służący wzmacnianiu przeżyć, pobudzaniu katatonicznego myślenia obrazkowego w stanie relaksacji wychowanka. Nastroje wywołane muzyką mogą być wykorzystywane do wpływania na dezintegrację osobowości wywołując obniżenie nastroju czy silny niepokój, mogą wzbudzać agresję, a tym samym ujawniać konflikty i patologiczne przeżycia, aby dalej poprzez muzykę wyrażać ład i harmonię, dążyć do stopniowej rekonstrukcji osobowości. Głównym dążeniem muzykoterapii jest ujawnianie tych konfliktów, uświadamianie sobie, a następnie „oczyszczanie” go w czasie zabiegów zmierzających do przebudowy.
Również ważną rolę w wychowaniu resocjalizującym spełnia czynny udział wychowanków w tworzeniu, choćby na niewielką skalę, elementów kulturowego środowiska, w którym egzystuje człowiek.
Niewątpliwie dzieła plastyki i muzyki, prozy i poezji, im bardziej wyrażają estetyczne przeżycia twórcy i, im bardziej są ekspresyjne, indywidualne i twórcze oraz wartościowe społecznie, a więc, im bardziej są dziełami sztuki, tym bardziej stanowią swoistą manifestację osobowości jednostki. Ponadto, oddziałują one na swego twórcę, a oddziałują w dużej mierze dlatego, że jako dzieła własne, jako efekt rozładowanego napięcia i niejako urzeczywistnionego marzenia stanowią dla niego nagrodę; nic więc dziwnego, że człowiek pragnie powtarzać tego rodzaju działanie.
Słowo "powtarzać" nie oddaje jednak najbardziej istoty procesu tworzenia. Przyjmując koncepcję potrzeb zaproponowaną przez A. H. Maslowa, musimy stwierdzić, że we wszystkich wypadkach, kiedy zaangażowane są tego rodzaju potrzeby, których wyrazem jest twórczość, osiągnięcie celu rozładowując napięcie równocześnie wywołuje jego wzrost, także staje się ono większe niż uprzednio, a do jego wyeliminowania potrzebne jest dzieło tej samej może kategorii, ale bardziej skomplikowane i bardziej niż poprzednie ekspresyjne. Stanowi to niewątpliwie czynnik rozwoju i zwiększa walor nagrody związanej z wykonaniem dzieła.
Znajomość procesu tworzenia daje wychowawcy duże możliwości dobrania odpowiednich, w tym także reedukujących oddziaływań, podsuwając wychowankowi odpowiednie wzory kulturowe dla wyrażenia jego twórczej ekspresji, wychowawca może wywierać znaczny wpływ na wychowanka. Nie jest to rzecz łatwa. Wychowanek, którego cechuje odpowiednio nasilona twórcza ekspresyjność, czyli manifestowana potrzeba tworzenia, połączona ze zdolnością twórczego działania, szuka dla siebie środowisk oferujących mu wzory kulturowe wyselekcjonowane i zmodyfikowane tak, że mogą one dobrze wyrażać jego stan psychiczny. Jeżeli więc cechuje go odpowiednio nasilona agresywność połączona z zabawową orientacją życiową oraz niskim stopniem samokontroli, z pewnością będzie on się czuł dobrze w rówieśniczym kręgu towarzysko - zabawowym, w którym dominuje tzw. chuligańska podkultura.
Tak zatem, wychowawca dopiero wówczas może prezentować odpowiednie wychowawczo wzory kulturowe, gdy uda mu się za pomocą techniki grup konkurencyjnych i innych wyłączyć wychowanka z destruktywnego kręgu. Bywa jednak i tak, że wychowanek nie uzyskał jeszcze dość silnego społecznego poparcia dla swych destruktywnych ekspresji. Wówczas konieczne są bardziej bezpośrednie interwencje wychowawcze, mające charakter oddziaływań kulturotechnicznych.
Ekspresyjne wypowiadanie się poprzez dzieło stanowi tym większą nagrodę, im bardziej zyskuje sobie społeczne uznanie, i im bardziej staje się potrzebny innym. Działa bowiem wówczas wzmocnienie pozytywne, wynikające z aktywizacji nie tylko potrzeby twórczości, lecz również takich potrzeb, jak potrzeba uznania i potrzeba sensu życia. Wynika stąd, iż chcąc przekształcić ujemnie ocenione stany psychiczne, stanowiące źródło ekspresji poprzez dzieła, należy podsuwać wzory kulturowe tej samej kategorii, co stosowane uprzednio, a równocześnie odmienne ze względu na swoją funkcję, bo pozwalające wyrażać stany bardziej konstruktywne. Równocześnie wychowawca, wykorzystując więź z wychowankiem opartą na wewnętrznej zależności, może frustrować jego dotychczasowe formy ekspresji, a gratyfikować sposób wyrażania się poprzez podsunięte mu wzory. Stosowane przez wychowawcę gratyfikacje powinny nawiązywać do potrzeby uznania i potrzeby sensu życia. Zalecenia powyższe są konsekwencją zasady inspirowania i intensyfikowania procesów wygaszania poprzez hamowanie, frustrowanie, zmianę sytuacji bodźcowej i konstytuowanie się reakcji interferujących.
Z powyższych ustaleń wynika, iż podejmując działanie resocjalizujące, wychowawca powinien wykryć u wychowanka i zaktywizować te zainteresowania sztuką, które odpowiadają jego właściwym zdolnościom. Chodzi także o to, aby skierować wychowanka do środowisk rówieśniczych, w których mógłby wykazać swoją aktywność związaną ze sztuką. Zespoły muzyczne, estradowe, teatralne, zespoły skupiające miłośników malarstwa i rzeźby stanowią ważny czynnik resocjalizacji wychowanków, którzy odkryli możność ekspresji poprzez sztukę.