Rewolucja 1905 roku w Rosji, oprac. RM podr. s. 204 - 209
1. Początki ruchu socjalistycznego w Rosji (podr., s. 168 - 170, tabela - podr. s. 208)
A. Najważniejsze organizacje:
- „Ziemla i Wola” od 1876 r., „Narodnaja Wola” od 1879 r. (zamach na cara Aleksandra II w 1881 r.,
wśród zamachowców Polak - Ignacy Hryniewiecki)
- „Wyzwolenie Pracy” od 1883 r. J. Plechanow (pierwsza rosyjska organizacja o programie
marksistowskim)
- utworzenie SDPRR w 1898 r. i jej rozłam w 1903 r. (podział na dwie frakcje: mienszewików i
bolszewików)
- powstanie Partii Socjalistów - Rewolucjonistów w 1901 r. („eserowcy”)
B. Najważniejsze nurty w rosyjskim ruchu socjalistycznym na przełomie XIX i XX w.:
- nurt anarchistyczny (narodnicko - eserowski)
▪ formy organizacyjne nurtu anarchistycznego: najpierw „narodnicy” („Ziemla i Wola” i „Narodnaja
Wola”) zwani przez przeciwników nihilistami, później „eserowcy” (Partia Socjalistów - Rewolucjonistów
od 1901 r.)
▪ „narodnicy”: sądzili, że rewolucji społecznej w Rosji dokonają chłopi (a nie robotnicy, jak uważali
marksiści z W. Leninem na czele)
- bolszewicy (marksiści, zwolennicy rewolucji, W. Lenin)
- mienszewicy (rosyjscy socjaliści - reformiści, P. Martow)
2. Przyczyny rewolucji 1905 r. w Rosji.
przestarzały system polityczny (rosyjska odmiana monarszego absolutyzmu - carskie samodzierżawie) - Rosja przed rewolucją nie posiadała konstytucji, parlamentu, urzędu premiera, legalnie działających partii politycznych
narastające niezadowolenie różnych środowisk politycznych i warstw społecznych
• rosyjska inteligencja i burżuazja (przeważnie pod wpływem zasad liberalizmu) domagały się
reform politycznych, konstytucji, praw i swobód obywatelskich, w tym swobody zrzeszania się, możliwości tworzenia i działalności legalnych partii politycznych
• żądania robotników wspieranych przez socjalistów (poprawy warunków życia, wyższych płac)
• żądania chłopów (likwidacji wspólnot terytorialnych na wsi i wprowadzenia w ich miejsce
prywatnej własności uprawianej ziemi)
wzrost znaczenia różnych nurtów ruchu socjalistycznego dążących do zmiany ustroju politycznego - obalenia caratu (eserowcy, bolszewicy, mienszewicy)
dążenia narodów uciskanych przez carską Rosję do autonomii lub niepodległości (np. Polacy w Kongresówce)
dwuznaczna rola carskiej, tajnej policji (tzw. ochrany) w podsycaniu opozycji politycznej i wystąpień rewolucyjnych (podr., s. 207)
klęski nieurodzaju w l. 1900 - 1903
klęska Rosji w wojnie z Japonią (podważyła autorytet cara) jako bezpośrednia przyczyna wybuchu rewolucji (kapitulacja Portu Artur w styczniu 1905 r. - bazy rosyjskiej marynarki wojennej na Płw. Liaotuńskim), mapa, podr., s. 205
3. Najważniejsze przejawy wystąpień rewolucyjnych
strajk w Zakładach Putiłowskich i „krwawa niedziela” w Petersburgu 22 I 1905 r. (rola Jerzego Gapona w zorganizowaniu wielotysięcznej pokojowej demonstracji, krwawo stłumionej przez wojsko, podważyło to mit cara jako „dobrego ojca ludu rosyjskiego”)
demonstracje i strajki na obszarze całego państwa
program i działalność eserowców w okresie rewolucji (zamachy terrorystyczne na szczególnie znienawidzonych przedstawicieli carskiego reżimu, np. na generałów - gubernatorów tłumiących wystąpienia rewolucyjne, na wielkiego księcia Sergiusza)
program i działalność bolszewików w okresie rewolucji (organizowanie wystąpień robotniczych, Lenin uznał rewolucję 1905 r. za okazję do nabycia przez bolszewików doświadczenia w organizowaniu wystąpień rewolucyjnych)
bunt marynarzy na pancerniku „Potiomkin” w 1905 r. ▪ bunt z powodu braku żywności, czy antycarskie wystąpienie marynarzy - rewolucjonistów?
▪ rola G. Wakuleńczuka jako przywódcy buntu)
▪ po przejęciu władzy w1917 r. propaganda bolszewicka wykreowała mit buntu na pancerniku Potiomkin”
jako wystąpienia rewolucyjnego, zob. film S. Eisensteina
- strajk powszechny (X 1905)
„powstanie grudniowe” w Moskwie (XII 1905): krwawo stłumione powstanie robotników, zorganizowane przez bolszewików
podsycanie przez władze wystąpień skrajnej prawicy wobec antycarskiej opozycji (rola bojówek tzw. czarnych sotni - „bij Polaków, Żydów i studentów”)
stłumienie rewolucji („krawaty Stołypina”, „najpierw uspokojenie, potem reformy”)
4. Przemiany ustrojowe w Rosji w okresie i w wyniku rewolucji.
- „Duma bułyginowska”: zaproponowanie carowi przez ministra Bułygina powołania parlamentu (Dumy),
pełniącej tylko funkcje organu doradczego, bez kompetencji ustawodawczych
„Manifest Październikowy” cara Mikołaja II (zapowiedź reform ustrojowych, powołania
urzędu premiera i Rady Ministrów, wyborów do parlamentu - Dumy, możliwości legalnego
istnienia partii politycznych), tekst źródłowy, podr., s. 209
powstanie legalnych partii politycznych:
• Partia Konstytucyjno - Demokratyczna (kadeci), program nawiązujący do zasad liberalizmu,
• Partia Pracy (trudowicy), to partia chłopska, rosyjska odmiana ruchu ludowego
powołanie urzędu premiera (pierwszy premier - Sergiusz Witte) i Rady Ministrów
nadanie konstytucji w 1906 (w zasadzie grupy tzw. ustaw zasadniczych ogłoszonych przez cara), nawiązywała do Karty Konstytucyjnej Ludwika XVIII z 1814 r. :car utrzymał szeroki zakres władzy, parlament wybierany według niedemokratycznej ordynacji wyborczej nie miał realnej władzy, prawa i swobody obywatelskie nie podważały pozycji politycznej cara
wybory do Dumy (I Duma w 1906 r., II Duma w 1907 r., III Duma od 1907)
reforma agrarna premiera Piotra Stołypina ( likwidacja wspólnot terytorialnych na wsi, w ich miejsce chłopi stali się prywatnymi właścicielami poszczególnych działek ziemi)
5. Znaczenie rewolucji 1905 r. w Rosji
przemiany ustrojowe w wyniku których nieznacznie został podważony carski absolutyzm i Rosja
stała się monarchia konstytucyjną
wzrost znaczenia różnych nurtów antycarskiej opozycji, zwł. socjalistów stopniowo umacniających swe wpływy (bolszewików, mienszewików, eserowców)
wzrost aktywności politycznej skrajnej prawicy (paramilitarne bojówki, tzw. czarne sotnie, prowadzące działalność w myśl hasła „bij Polaków, Żydów i studentów”, słowa posła III Dumy W. Puryszkiewicza: „Na prawo ode mnie jest już tylko ściana”
krwawe represje premiera Stołypina wobec zwolenników rewolucji („krawaty Stołypina”,
„najpierw uspokojenie, potem reformy”)
reforma agrarna premiera Piotra Stołypina (likwidacja wspólnot terytorialnych na wsi, w ich
miejsce chłopi stają się prywatnymi właścicielami poszczególnych działek ziemi)
złagodzenie polityki rusyfikacyjnej w Kongresówce (np. zgoda na tworzenie polskich organizacji i
stowarzyszeń oraz szkół prywatnych z j. polskim jako językiem wykładowym)
poszerzenie autonomii Wielkiego Księstwa Finlandii
najważniejsze opozycyjne ugrupowania polityczne w Rosji, tabela w podr., s. 208
1