higiena - nauka o zachowaniu zdrowia, war wpływających na jego zachowanie, środkach zapobieg chorobom (zajmuje się tylko człowiekiem)

1.Bada wpływ środowiska pracy, zamieszkania na zdrowie

2. Ustala związki przyczynowe pomiędzy czynnikami środowiskowymi a zdrowiem.

3.Ocenia stan zdrowia ludności (metodami epidemiologicznymi)

4. Określa optymalne warunki dla życia i działalności człowieka.

5. Opracowuje metody i środki profilaktyczne.

Środowisko - zespół (całokształt) żywych i martwych (biotycznych i abiotycznych) czynników działających na organizm.

Czynniki środowiskowe - wszystkie elementy otoczenia, z którymi styka się i pod wpływem których pozostaje człowiek w ciągu swego życia.

II. HNO₃

a) HO^•+NO₂⇒HONO₂

b) O₃+NO₂⇒ NO₃+O₂

NO₃+NO₂⇒N₂O₅

N₂O₅+H₂O ⇒2HNO₃

Konwencja - Genewa 13.xi.79r.

Zobowiązanie do:

1. Wymiany informacji, przegląd polityki ochrony środowiska.

2. Współpraca w prowadzeniu badań dotyczących:

• nowych technik ograniczających emisję SO₂ i innych zanieczyszczeń

• aparatury pomiarowej, technik monitoringu

• wpływ zanieczyszczeń na zdrowie ludzi i na środowisko

• programów kształcenia i szkolenia

3. Wymiana informacji w zakresie wielkości emisji zanieczyszczenia i programów ograniczenia tej emisji.

4. Realizacja wspólnego Europejskiego Programu Monit. Ochrony środowiska i oceny przenoszenia zanieczyszczeń na dalekie odległości w Europie.

Peroksyacyloazotany - rodniki ich powstają w wyniku fotochemicznego rozpadu węglowod.

Wegłowodory + O^•

→ akroleina CH₂=CH-CHO

→ formaldehyd

→

źródła emisji pierwiastków śladowych.

1. Przemysł chemiczny

2. Przemysł elektrochemiczny

3. Przemysł szklarski, ceramiczny

4. Elektrownie, zakłady koksownicze

5. Hutnictwo żelaza, metali nieżelaznych

6. Rafineria ropy naftowej

7. Nawozy sztuczne

8. Reaktory atomowe

Bioakumulacja - organizm pobiera związki w większym stężeniu niż występuje w środowisku lub pokarmie.

Wskaźnik biokoncentracji - jest ilościowym wyrazem bioakumulacji i oznacza stosunek stężenia związku w organizmie do stężenia w środowisku lub pokarmie.

Biopowiększenie - progresywna akumulacja związku w łańcuchu pokarmowym (gleba→ →rośliny→zwierzęta→człowiek→, każdy ma coraz większe stężenie.

ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z PROCESU EUTROFIZACJI:

1. Zmiany we wzroście, objętość i składzie gatunku glonów, roślin wyższych.

- zakwit glonów, czyli gromadzenie się glonów blisko i na powierzchni wód głównie sinice (Cyanobacteria) - organizmy produkujące toksyny o powinowactwie do układu nerwowego, indukcja nowotworów wątroby.

2. Zmiany w składzie gatunku roślin mogą oddziaływać na populacje zwierzęce np. wzrost ilości toksycznych glonów może przyczynić się do ginięcia niektórych gatunków zwierząt.

3. Obumierające glony powodują niedotlenienie wody, którego skutkiem może być:

- ginięcie ryb

- uwalnianie P z osadów w warunkach beztlenowych

4. Zakwity glonów mogą powodować zakłócenia w pobieraniu wody ze zbiorników w wyniku mechanicznego blokowania filtrów.

Biologiczne działanie promieniowanie → wpływ na materiał genetyczny, powinowactwo do DNA. Wytwarzanie mostków wodorowych dimeryzacja pirymidyn. Prowadzi to do rozerwania wiązań heliksy DNA ⇒ rozwijanie nici DNA i rozrywanie wiązań wodorowych pomiędzy dimerem pirymidyn i ich komplementarnymi purynami.

Mutacje DNA i w konsekwencji inicjacje procesów nowotworowych.

Choroby których pośrednią lub bezpośrednią drogą zakażenia może być gleba:

1. Choroba przewodu pokarmowego (dur brzuszny, rzekomy, czerwonka)

2. Robaczyce - glistnica, owsica

3. Zoonozy (choroby odzwierzęce - to wyjaśnienie dla tych co nie wiedzieli) -wąglik, bruceloza, nosacizna.

4. Wywołane przez drobnoustroje, których zarodniki utrzymują się przez długi czas w glebie - laseczka tężca, laseczka jadu kiełbasianego.

1.) Próbka jednorazowa D₃₀ (stężenie jednorazowe). Czas pobierania próbki 30 minut, w przypadku, gdy czas ten nie umożliwia pobrania odpowiedniej próbki dla oznaczenia zanieczyszczenia powietrza dopuszcza się wydłużenie do 2h. Pobiera się przyrządem zwanym aspiratorem.

2.) Próbka średniodobowa D₂₄ (stężenie dobowe). Czas pobierania 24h w sposób ciągły lub cyklicznie w ciągu doby można pobrać 6 próbek jednorazowych.

I klasa - wody do spożycia przez ludność, jakość wody do picia, do zaopatrzenia specjalnych zakładów przemysłowych wymagających wody o jakości wody do picia.

II klasa - do hodowli zwierząt gospodarczych, kąpieliska, rekreacja.

III klasa - do zaopatrywania zakładów przemysłowych z wyjątkiem zakładów przemysłowych wymagających wody o jakości wody do picia., nawadniania terenów rolniczych itp.

Rodzaje zanieczyszczeń:

1. Pochodzenia Zewnętrznego

- ozon z reakcji fotochemicznych,

- pyłki - drzewa, trawy, rośliny

- grzyby - gnijące rośl i odpady zwierz

- Pb, Mn - samochody, huty

- Ca, Cl, Si, Cd - cząst. gleby, emisje przemysłowe

- Biologiczne aerozole w powietrzu : roztocza, pyłki, złuszczanie skóry i cząsteczki sierści, wydzieliny owadów, grzyby, bakterie, wirusy.

2. Pochodzenia Wewnętrznego.

Źródłem są materiały (meble) lub działanie człowieka (gotowanie)

- formaldehyd - pyły wiórowe, izolacje, dym tytoniowy w powietrzu (ETS)

- radon - materiały budowlane, gleba, woda

- związki organiczne - spoiwa, gotowanie, kosmetyki, ETS

- amoniak - aktywność metaboliczna, środki czyszczące

- nikotyna, akroleina itp. (ponad 4000 zw. Chem.)→ ETS

- Hg- środki grzybobójcze, farby, materiały stomatologiczne i laboratoryjne, stłuczone termometry.

- Aerozole - przedmioty użytkowe

- Alergeny

- bakterie - ludzie, zwierzęta, rośliny

Czynniki decydujące o stopniu obciążenia ustroju pracą zawodową można podzielić na.

1. Obciążenie wysiłkiem fizycznym.

2. Obciążenie wysiłkiem neuropsychicznym.

3. Czynniki fizyczne i chemiczne środowiska pracy.

ERGONOMETRIA - dziedzina nauki zajmujące się przystosowaniem warunków pracy do autonomicznych, fizjologicznych i psychicznych człowieka.

Niekorzystne elementy stylu życia Polaków:

- nadmierne spożycie tytoniu i alkoholu

- złe warunki żywieniowe, otyłość brak aktywności fizycznej

- niewłaściwe zachowania kierowców i pieszych na drogach

- czynniki psychospołeczne

Zachorowalność na nowotwory w skali światowej:

Ogółem:

1. płuca

2. żołądek

3. piersi jelito grube

4. szyjka macicy

Kobiety:

1. piersi

2. szyjka macicy

3. jelito grube

4. żołądek

5. płuca.

Mężczyźni:

1. płuca

2. żołądek

3. jelito

4. prostata

5. usta, gardło

W Polsce

Mężczyźni

1. płuca

2. jelito grube

3. żołądek

4. pęcherz

5. prostata

6. krtań

Kobiety

1. piersi

2. jelito grube

3. szyjka macicy

4. płuca

5. jajniki

1. U mężczyzn

- stały wzrost umieral z pow nowotw ogółem

- istotny wzrost umieral z pow czerniaka, nowotw j. ustnej, krtani, płuc, j. grubego

- spadek umieral z pow nowotw jądra przy jednoczesnym wzroście zachorowalności

- spadek zachor i umierali na nowot wargi

2. U kobiet.

- wzrost umieral z pow czerniaka, nowotw j. grubego, trzustki, jajnika, płuc

- przyrost zagrożenia nowotworów sutka

- nieznaczna umieral z pow szyjki macicy

- nieznacznie zmniejszona umieralność z powodu nowotworów żołądka i przełyku

Czynnik rakotwórczy (karcinogen) - w odpowiedniej dawce i warunkach powoduje zwiększenie częstotliwości lub skrócenie czasu pojawienia się nowotworu w organizmie, na które ten czynnik działa w porównaniu do organizmów kontrolnych.

Czynnik współrakotwórczy (kokarcinogen)- nie posiada sam działania rakotwórczego lecz podwyższa (chyba, kurna wzmaga) działanie czynnika o stwierdzonym działaniu rakotwórczym.

Czynnik promocyjny - wprowadzony wielokrotnie po pojedynczej dawce czynnika karcinogennego (inicjującego) prowadzi do wywołania nowotworu (w przypadku, gdy sama dawka czynnika inicjującego nie wywołuje nowotworu).

Ad1.) Geny zwane protoonkogenami kodują białka stymulujące podział komórek, zmutowane postaci tych genów to onkogeny te kodują białka o zwiększonej aktywności w wyniku czego komórki nadmiernie proliferują.

Ad2.) Geny supresorowe nowotworów kodują białko, które hamuje podział komórek. Mutacje genów supresorowych powoduje, że ich białka są nieaktywne co pozbawia komórki niezbędnych ograniczeń w procesie proliferacji.

Prokarcinogen - związek macierzysty, potencjalnie rakotwórczy, który działania rakotwórczego nie wykazuje.

Biokancerogen - powstaje w wyniku przemian metabolicznych z prokarcinogenu - metabolit aktywny kancerogenowo

benzopiren ulega przemianie do 7,8-epoksybenzopirenu, a ten do 7,8-dihydrobenzopirenu. Z niego powstają dwa izomery 7,8-dihydrodiol-9,10-epoksybenzopirenu, przy czym tylko izomer anty- jest aktywnym metabolitem. Łączy się on z alaniną w DNA co powoduje mutacje i zmiany nowotworowe.

Frakcje w dymie tytoniowym

1. frakcja (faza) cząsteczkowa

benzo-a-piren, dibenzoantracen, nitrozaminy swoiste dla tytoniu, katechol, Ni, Cd, polon 210, S-metylochryzen

2 frakcja gazowa.

Chlorki winylu, lotne nitrozoaminy

W dymie tytoniowym mamy:

— Nitrozaminy -nowotwory płuca, przełyku, tchawicy, j nosowej, wątroby.

— aminy arom -nowot pęcherza

— WWA -nowotwory płuc i oskrzeli.

— wielopierścieniowe związki azotowe -nowotwory płuc i oskrzeli.

Alkaloidy występujące w tytoniu tworzą bardzo groźne, rakotwórcze metabolity.

Są to: nikotyna, anabaryna, anatabina, nornikotyna.

Najważniejsze prokarcinogeny w dymie tytoniowym:

- piren

- metylopireny

- benzopiren

- metylonaftaleny

- katechol

- nie zidentyfikowane fenole i ketofenole

Mierniki pozytywne określają sprawność i prawidłowość poszczególnych narządów, sprawność całego ustroju 

mierniki negatywne w takiej ocenie poszukujemy uszczerbków na zdrowiu i posługujemy się zasadą, że im więcej występuje chorób, urazów oraz ich następstw (inwalidztwo i zgony), tym gorszy stan zdrowia danej zbiorowościEpidemiologia opisowa

Zadaniem jest określenie wartości liczbowych współczynników chorobowości, zapadalności i umieralności w różnych populacjach ludzkich. Jest to niezbędne do formowania hipotez wyjaśniających.

Epidemiologia analityczna

Badanie retrospektywne.

Miernikiem liczbowych powiązań przyczynowo-skutkowych w obserwacji retrospektywnej jest tzw. iloraz szans który pozwala w przybliżeniu oszacować ryzyko względne tj ryzyko wystąpienia choroby w grupie osób eksponowanych w stosunku do osób nieksponowanych. Jest to stosunek szans napotkania ekspozycji w kontroli.

Alternatywną miarą powiązań pomiędzy ekspozycją a stanem zdrowia jest ryzyko przypisane (RP). Uwzględnia on nie tylko efekt biologiczny ekspozycji, lecz także stopień rozpowszechniania osób eksponowanych w populacji generalnej. RP określa procent wszystkich przypadków choroby, które są powiązane przyczynowo z działaniem danego czynnika. RP informuje o ile zmniejszyłoby się natężenie choroby w populacji gdyby wyeliminowano dany czynnik ryzyka.

Ryzyko względne - wykładnikiem liczbowym ryzyka wystąpienia choroby u danej osoby stanowiącej składową część pewnej populacji jest współczynnik zapadalności. Informuje on o prawdopodobieństwie pojawienia się choroby w tej populacji. W badaniach epidemiologicznych, w których chodzi głownie o wyjaśnienie etiologii chorób, bardzo istotne jest określenie, czy ryzyko wystąpienia choroby jest większe w grupie osób eksperymentowanych - chodzi o porównanie częstości wystąpienia danej choroby w jednej grupy (eksponowanej) względem drugiej grupy (nieeksponowanej). Stosunek ten wyrażony jest liczbowo nazywamy ryzykiem względnym.

W badaniach prospektywnych ocenę ryzyka względnego dokonuje się w sposób bezpośredni porównując współczynniki zapadalności w grupie eksponowanej i nieeksponowanej.

Badania prospektywne.

Służą do weryfikacji hipotez na temat etiologii chorób. Zasada:

- grupy osób (kohorty) określa się przed wystąpieniem choroby i dzieli ze względu na stopień ekspozycji na dany czynnik

- wybrane grupy obserwuje się przez pewien czas dla ustalenia np. zapadalności lub umieralności.

Ryzyko względne (RW) wylicza się porównując zapadalność lub umieralność w grupie eksponowanej i kontrolnej.

Ryzyko przypisane (RP) oblicza się analogicznie jak w badaniach retrospektywnych.

Badania eksperymentalne.

Istotą doświadczenia jest porównanie wyników w grupach poddawanych celowemu zabiegowi (np. szczepionka, lek) lub ekspozycji na czynnik środowiskowy (np. dieta) z grupą kontrolną.

typy losowania populacji:

- schemat losowy prosty

- los warstwowe, proporcjonalne

- los warstw stałej liczby jednostek

- losowanie systematyczne

- losowanie zespołowe

a) czułość - zdolność do identyfikacji wszystkich chorych

b) Swoistość - zdolność do identyfikacji zdrowych)

tablice wymieralności - umożliwiają prognozowanie co do statystycznej długości życia jaka pozostała osobnikowi w danym wieku

Chorobotwórczość - liczba chorych ogółem z określoną chorobą w grupie ludności narażonej na zachorowanie stwierdzona w danym przedziale czasu (przeważnie roku).

Zachorowalność (zapadalność) - liczba nowych zachorowań na określoną chorobę w stosunku do liczby ludności na określonym terenie stwierdzona w określonym przedziale czasu (miesiąc, rok) wyrażona współczynnikiem liczbowym.

Współczynnik chorobotwórczości:

Współczynniki zapadalności:

1

---