SOCJOLOGIA WYCHOWANIA

Program:

1. Zarys rozwoju socjologii wychowania.

2. Socjologia wychowania - przedmiot, funkcje i problemy.

3. Nowoczesne społeczeństwo - nowoczesna osobowość społeczna.

4. Rola społeczna.

5. Socjalizacja.

6. Postawy(rodzicielskie, społeczna, interpersonalne, intrapersonalne).

7. Wychowanie - pojęcie i system wychowania, typologia systemów edukacyjnych, struktura systemu wychowawczego, socjotechnika wdrażania systemu wychowania.

8. Ideologie edukacyjne.

9. Paradygmaty socjologii wychowania.

10. Cztery filary edukacji.

11. Edukacja dla społeczeństwa światowego.

12. Edukacja dla świata wielokulturowego.

13. Edukacja dla przedsiębiorczości.

14. Teorie socjologiczne a edukacja.

Literatura:

R. Meighan „Socjologia edukacji” Toruń 1993r.

R. Woźniak „Zarys socjologii edukacji i zachowań społecznych” Koszalin 1998r.

J. Delors „Edukacja. Jest w niej ukryty skarb” Wa-wa 1998r.

R. Toporkiewicz „Socjologia wychowania” Wa-wa 1996r.

P. Sztompka „Socjologia” Kraków 2002r.

„Encyklopedia socjologii” tomy: I-IV

1. Zarys rozwoju socjologii wychowania.

Etapy rozwoju socjologii jako nauki:

zależności międzyludzkie + wiedza ludowa = przysłowia

Mędrcy rozprawiali o życiu społecznym, powstała filozofia społeczna

Formalne przejawy życia społecznego: państwo, władza, polityka.

Nieformalne przejawy życia społecznego: prostytucja, przekupstwo.

Kryteria, które musi spełniać, by zostać nauką:

• nazwa

• przedmiot badań

• metody badawcze.

Comte spełnił te kryteria:

• nazwa - (łac.) societas + (gr.) logos;

• przedmiot badań - społeczeństwo stanowiące zharmonizowaną całość, składające się z elementarnych cząstek zwanych rodzinami.;

• metody badawcze - zaproponował: obserwację, eksperyment, metodę porównawczą, analizę historyczną.

Od 1837r. zaczyna się etap naukowy charakteryzujący się:

• instytucjonalizacją i specjalizacją nauki,

• rozwojem problematyki metod badawczych.

Badania zaczęły się rozwijać i dzięki temu powstało ponad 30 subdyscyplin socjologii, np.: socjologia wychowania, patologia rodziny, itd.

Rozwój socjologii w Polsce.

Można wyróżnić 3 okresy:

• reprezentanci i główni przedstawiciele XIX/XXw. - Polska w tym czasie była pod zaborami.

Czasami jako o ojcach socjologii mówi się o Hugo Kołłątaju, St. Staszicu i A. Fryczu-Modrzewskim.

Ojcem polskiej socjologii można nazwać:

a). Józefa Supińskiego - (1804-1893), prawnik, ekonomista, socjolog, w 1860r. wydał rozprawę „Myśl ogólna filozofii wszechświata”(w Polsce została uznana za pierwszą próbę ujęcia systemu socjologicznego Comte'a.

b). Władysława Pilata - (1857-1908), wykładowca na Politechnice Lwowskiej, interesował się socjologią, rozprawy: „Nowy zarys socjologii”, „O nowoczesnej socjologii”, „Socjologia szkół”.

c). Bolesława Limanowskiego - (1835-1935), działacz socjalistyczny, historyk, doktoryzował się we Lwowie; „ Socjologia”, „Historia ruchu społecznego”, „Naród i państwo”.

Przeważa pogląd, że Supińskiego uważa się za ojca socjologii.

W tym czasie Polska była pod zaborami, więc rozwój był trudny.

Socjologowie - Polacy:

• Ludwik Gumplowicz - (1838-1909), profesor uniwersytetu w Gratzu w Austrii,

• Kazimierz Kelles-Krauz - (1872-1905), kończył studia w Paryżu, wykładał socjologię marksistowską, działał w Paryżu i Brukseli,

• Bronisław Malinowski - (1884-1942), studiował na UJ, a później za granicą, badacz ludów pierwotnych, twórca i główny przedstawiciel kierunku funkcjonalnego w antropologii społecznej i socjologicznej, profesor uniwersytetu w Londynie,

• Leon Winiarski - (1886-1915), docent uniwersytetu w Genewie,

• Florian Znaniecki - (1882-1958), polsko-amerykański socjolog, spotkał się z W.I.Thomasem(problematyka chłopska, wiejska, prowadził badania dlaczego Polacy wyjeżdżają do USA), razem prowadzili badania nad procesami integracyjno-adaptacyjnymi Polaków w USA(czynniki opóźniające, czy Polacy wpłynęli dezorganizująco na społeczeństwo USA), efektem było 5 tomów „Chłop polski w Europie i Ameryce”. W Stanach Znaniecki opiekował się Polonią.

• Leon Petrażycki - (1867-1931), twórca socjologii prawa, profesor uniwersytetu w Petersburgu,

• Róża Luksemburg - (1870-1919), doktor ekonomii, działaczka ruchu robotniczego, ciekawiły ją społeczne konsekwencje industrializacji, partie i ruchy polityczne.

• okres międzywojenny - Polska uzyskała niepodległość.

Florian Znaniecki wrócił do kraju. Socjologia staje się dzięki niemu dyscypliną uniwersytecką(Poznań). W 1920r. powstaje Katedra socjologii/Instytut socjologii. Znanieckiego uznaje się za twórcę socjologii akademickiej w Polsce!

Od 1930r. zaczyna ukazywać się „Przegląd socjologiczny”- pierwsze czasopismo o profilu socjologicznym-którego założycielem i redaktorem był Znaniecki.

Od 1930r. kształci się magistrów socjologii - socjologia otrzymuje status dyscypliny uniwersyteckiej!

Pomocnicy Znanieckiego: Czesław Znamierowski oraz wychowankowie: J. Hałasiński, ks. F. Mirek, J. Szczepański, T. Szczurkiewicz.

Ukazały się też pierwsze podręczniki akademickie - Florian Znaniecki:

1920r. - „Wstęp do socjologii”

1928r. i 1930r. - tomy „Socjologii wychowania”.

Przetłumaczono je na j. Angielski i do dziś są podręcznikami na całym świecie.

Warszawa

L. Krzywicki, S. Czarnowski, St. Ossowski, J. Hałasiński

Lwów - prężny ośrodek

B. Limanowski, Wł. Pilat, Fr. Bujak(społeczno-gospodarcze problemy wsi)

Kraków

K. Dobrowolski(kultura chłopska)

W tym okresie powstały instytuty(działalność naukowa):

• gospodarstwa społecznego

• spraw społecznych

• kultury wsi/socjologii wsi.

Zostały one reaktywowane w okresie powojennym.

W okresie wojennym w ramach tajnego nauczania prowadzono zajęcia socjologii, jednak po aresztowaniach zawieszono to(m.in. dr Wł. Okiński - socjologia oświaty dorosłych).

Polski Instytut Socjologiczny został wznowiony(1943r. - „Ku nowym formom życia społecznego” St. Ossowski).

• okres powojenny - Nie żyli już Czarnowski, Okiński i inni. Znaniecki przebywał w USA.

Łódź 1945 ośrodek socjologiczny J. Hałasiński i J. Szczepański - studia.

Uniwersytety w Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu nie wypromowały już nikogo ze względu na stosunek władz do socjologii. Jednak KUL cały czas kształcił.

Socjologię usunięto z nauczania akademickiego w latach 1950-1956 ponieważ twierdzono, że jest to nauka burżuazyjna i nie godziło się to z systemem. Socjologia wróciła na uniwersytety w 1956r.

Po 1956r. Wyższa Szkoła Nauk Społecznych kształciła socjologów na potrzeby partii i państwa(PZPR). W 1984r. została przekształcona w Akademię Nauk Społecznych(była również w Bydgoszczy), a później ją zlikwidowano.

Problematyka socjologii w okresie powojennym:

• wychowanie - St. Kowalski, Kwilecki, Waskowski, Sadej, Przecławski(„Miasto i wychowanie”), Winiarski, Woskowski, R. Woźniak,

• rodzina(funkcje, funkcjonowanie) - socjologia rodziny,

• industrializacja, przemysł(socjologia przemysłu, pracy).

Pod koniec lat 70-tych niektórzy wskazywali źródła i konsekwencje kryzysu grożącego naszemu krajowi.

Społeczna rola socjologów: badacze, eksperci, doradcy, wykładowcy, nauczyciele, dziennikarze, pracownicy socjalni, urzędnicy, pracownicy aparatu partyjnego i organizacji, wychowawcy.

Społeczna rola socjologii powinna polegać na diagnozie sytuacji, dostarczać ekspertyz i przesłanek decyzji przez pokazywanie społeczeństwu konsekwencji, alternatywnych wyborów. Socjolog powinien być popularyzatorem wiedzy o społecznych prawidłowościach, powinien wg Sztompki „pomóc społeczeństwu zrozumieć samosiebie”.

2. Socjologia wychowania - przedmiot, funkcje i problemy.

Przedmiot :

Socjologia wychowania bada rzeczywistość społeczno-wychowawczą w aspekcie teoretycznym, empirycznym i socjotechnicznym.

Przedmioty socjologii wychowania i edukacji dzielą się na 4 działy:

1. zbiorowości społeczne, zjawiska, procesy socjalizacji i wychowania decydujące o kształtowaniu się poszczególnych jednostek, grup, klas, warstw, kategorii, zbiorowości etnicznych i terytorialnych.

2. instytucje wychowawcze regulujące przebieg procesów socjalizacyjnych i wychowawczych, wpływające na strukturę, treści i formy, organizację czynności wychowawczych i społeczno-kulturalnych warunkujących wychowanie oraz działalność edukacyjną pośrednią lub bezpośrednią innych instytucji.

3. społeczno-kulturowy przebieg procesu wychowania i zachowania, organizacji i dezorganizacji, sprzyjający bądź nie realizacji celów oraz zadań wychowawczych i edukacyjnych. Zmiany i przekształcenia zachodzące pod wpływem edukacji i działalności społeczno-zawodowej.

4. poziomy efektywności i jakości funkcjonowania procesów społeczno-wychowawczych i kulturowych w ramach mikro-, mezo- i makro-systemów wychowawczych w zakresie form wychowania naturalnego, bezpośredniego, pośredniego, formalnego i nieformalnego.

Socjologia wychowania ma pewne punkty zbieżne z pedagogiką społeczną - wypracowuje dyrektywy, z których pedagogika korzysta.

Socjologia wychowania kumuluje w sobie 3 podstawowe dziedziny związane ze sobą: system mikro-, mezo- i makro-edukacyjny.

System mikroedukacyjny: funkcjonowanie grup naturalnych(rodzina, grupy rówieśnicze, kręgi społeczne i koleżeńskie, grupy nieformalne-kliki, gangi).

System mezoedukacyjny: analizuje funkcjonowanie instytucji i systemu wychowania osiedla, gminy, społeczności wioskowej.

System makroedukacyjny: dokonuje analizy funkcjonowania systemu wychowania dotyczącego narodu, państwa, klas, warstw społecznych, wychowania obywatelskiego.

Socjologia wychowania zawiera w sobie wątki teoretyczne i praktyczne.

Teoria - wiedza wyjaśniająca określoną dziedzinę zjawisk; pozostaje w ścisłym związku z praktyką bo na jej podstawie jest formułowana.

Praktyka - świadoma działalność ludzi wykorzystujących wiedzę, umiejętności i nawyki zdobyte w działaniu.

Funkcje socjologii wychowania i edukacji:

1. poznawcza i teoretyczna - przekazywanie społeczeństwu wiedzy; służy poznawaniu życia zbiorowego ludzi; umożliwia poznanie mechanizmów, procesów i praw strukturalnych, funkcjonalnych, rozwojowych, zrozumienie ról społecznych; wyjaśnianie i opisywanie zjawisk i zależności.

2. humanistyczna - wyraża się we wprowadzaniu w system norm i wartości określenia zachowań grup i jednostek w rozwoju osobowości i kształtowaniu postaw, przekonań oraz stereotypów.

3. wychowawcza - kształtowanie wzorów i modeli zachowań społecznych; umożliwia świadome i celowe wykonywanie celów i zadań wychowawczych.

4. diagnostyczna i prognostyczna -

diagnoza - rozpoznanie określonego stanu rzeczy; stawia się ją w celu usuwania niepożądanych zachowań(form struktur), dla oceny zjawiska.

prognoza - formułowanie optymalnych rozwiązań.

5. społeczno-pedagogiczna i socjotechniczna -

społeczno-pedagogiczna - wyjaśnienie sytuacji społeczno-wychowawczej; wskazywanie skutecznych metod i technik oddziaływania wychowawczego.

socjotechniczna - organizowanie i kierowanie procesami wychowania w szkole, klasie, grupie koleżeńskiej, środowisku społecznym.

6. apologetyczna i demaskatorska -

Tę funkcję wprowadził A. Podgórecki!

apologetyka - obrona czyichś interesów, wywyższanie kogoś, czegoś; występuje w zależności od tego jakie orientacje, interesy, cele, zadania światopoglądowe i moralno-etyczne propaguje i realizuje. Można propagować cele pozytywne, wzniosłe, korzystne dla sytuacji politycznej i można je odrzucać jako szkodliwe dla rozwoju człowieka.

Demaskatorska - odwrotność apologetycznej; demaskuje się światopogląd i pokazuje niekorzystny wpływ na rozwój człowieka lub światopoglądu.

Problemy socjologii wychowania i edukacji:

1. wychowanie jako zjawisko społeczne,

2. wychowanie a społeczeństwo,

3. wychowanie a problemy ludnościowe,

4. struktura społeczna szkoły,

5. ekologia wychowania,

6. stratyfikacja społeczna a szkoła,

7. wychowanie a procesy społeczne(współzawodnictwo, kooperacja, konflikty, akomodacja, asymilacja),

8. uspołecznienie jako problem wychowawczy,

9. dewiacyjne zachowania w szkole,

10. dynamika grup wychowania,

11. warunki kształtujące programy nauczania,

12. społeczność lokalna a szkoła,

13. wychowanie w zakresie odpowiedzialności społecznej,

14. aktualne kontrowersje w wychowaniu,

15. wychowanie zdrowotne,

16. edukacja a demokracja i polityka,

17. wychowanie do zmian i rozwoju,

18. wychowanie do przyszłości.

3. Nowoczesne społeczeństwo - nowoczesna osobowość społeczna.

Cechy nowoczesnego społeczeństwa:

1. cechy organizacyjne: wielka liczba członków, otwartość(wielorakie powiązania z innymi społeczeństwami), heterogeniczność(zróżnicowanie wewnętrzne klasowe, warstwowe), wysoki poziom urbanizacji, podstawową jednostką organizacji przestrzennej jest miasto.

2. cechy osobowościowe jednostek: orientacja na osiągnięcia indywidualne, wysoki poziom empatii i nonkonformizm, przekonanie o możliwości zapanowania nad siłami przyrody, odejście od wiary w przeznaczenie, orientacja na teraźniejszość i przyszłość, nastawienie liberalne lub demokratyczne.

3. cechy społeczno-kulturowe: dominacja więzów rzeczowych, struktura społeczna oparta na podziałach warstwowych, porządek społeczny oparty na kontrakcie, pozycja społeczna osiągana(przez edukację) a nie przypisana, zachowania słabo skonwencjonalizowane, działania zuniwersalizowane, wysoki poziom skolaryzacji i wykształcenia, wysokie kompetencje symboliczne, powszechne korzystanie z mediów masowych, kultura zdominowana przez profanum.

4. cechy polityczne: władza legalna usankcjonowana świecko, szeroki udział w instytucjach przedstawicielskich, brak tendencji endogamicznych w elitach władzy(koalicje, sojusze), pluralizm instytucji politycznych.

5. cechy techniczno-ekonomiczne: nieautarkiczność(gospodarka nie tylko na własnych produktach, wymiana), skomplikowane technologie, złożony podział pracy, wysoki pozom produkcji na 1 mieszkańca(poziom krajowy brutto), gospodarka zdominowana przez przemysły innowacyjne(elektronika, informatyka), wyspecjalizowane usługi i korporacje międzynarodowe.

Wzorzec człowieka racjonalnego - nowoczesna osobowość społeczna

Wzorzec ten opracowany został w latach 60-70-tych.

Cechy człowieka racjonalnego:

1. rozbudowana potrzeba osiągania i wyczynu - 4 cechy szczególne:

• stała skłonność do podejmowania ryzyka przy jednoczesnej świadomości jego konsekwencji,

• predyspozycje do innowacji,

• umiejętność analitycznej oceny przedsiębranych działań zakończonych sukcesem jak i porażką,

• pełna mobilizacja wewnętrzna w warunkach współzawodnictwa zapewniająca uzyskiwanie bardzo dobrych wyników przy czym sukces szczególnie dynamizuje działania jednostki.

Homo hubris → hubris - gr. Nieposkromiona pycha, chęć wywyższenia się; obecnie odnosi się do tych sił tkwiących w jednostce, które zmuszają ją do działań prowadzących do dowartościowania siebie, samodoskonalenia, osiągania coraz wyższych pozycji i stanowisk, akceptowanie zmian i innowacji, zaspokojenie tych potrzeb.

Dowartościowanie siebie rodzi satysfakcję i wywołuje dumę, zwiększa poczucie osobistego bezpieczeństwa, scala osobowość, nadaje sens życiu; motywacja pozwala patrzeć pozytywnie na świat.

Motywacje hubrystyczne to stymulatory procesów rozwojowych i ich regulatory.

Motywacje kratyczne - gr. kratos; typ motywacji oznaczający dążenie do osiągania coraz wyższej pozycji i stanowisk w układach władzy i kierowania.

Wielu badaczy twierdzi, że bez pojawienia się jednostek o rozbudowanej potrzebie osiągania i wyczynu, motywacjach hubrystycznych i kratycznych niemożliwe jest przeprowadzenie reform(przekształceń).

Jednostki o rozbudowanej potrzebie osiągania i wyczynu, motywacjach hubrystycznych i kratycznych są zdolne do aktów transgresji(stałe powiększanie możliwości, powoływanie nowych instytucji, przełamywanie barier). Nie muszą one mieć charakteru prometejskiego i prospołecznego, mogą to być działania herostratesowe(działania negatywne; jednostka chce zaakcentować swoją obecność w życiu publicznym przez niegodne zachowanie) → przestępczość gospodarcza, ciemny rynek, podziemie gospodarki. Jednostki tak działające opóźniają rozwój!

2. wysoki poziom empatii

zdolności empatyczne - umiejętność wczuwania się w stany emocjonalne innych; postrzeganie i rozumienie ich uczuć.

Dla procesów modernizacyjnych - syndrom poznawczy; gotowość do współpracy z innymi; zdolność do wczuwania się w nowoczesne role pełnione przez jednostki odniesienia; stany empatyczne zmuszają jednostkę do podejmowania nowych ról i wczuwania się w nie, do zachowań nierutynowych, elastycznego reagowania i rozbudowywania własnej wyobraźni.

3. nonkonformizm

cechuje ludzi zachowujących się niekonwencjonalnie. Są to ludzie nie mający lub mający zredukowaną potrzebę uległości wobec innych, doznania opieki i oparcia; ograniczona potrzeba bezpieczeństwa i afiliacji.

Chcą się zajmować pracami koncepcyjnymi.

W 1980r. Inkeles i Smith wzbogacili wzorzec człowieka racjonalnego o nowe cechy:

• otwartość na nowe doświadczenia,

• gotowość do świadomego akceptowania zmiany,

• zdolność zbierania informacji o faktach,

• umiejętność wykorzystywania wiedzy w praktycznych działaniach,

• umiejętność planowania w sprawach osobistych, rodzinnych i publicznych,

• skłonność do kalkulacji wywodząca się z przekonania, że świat człowieka jest policzalny a wiele zjawisk można z powodzeniem przewidzieć,

• wysoka ocena umiejętności technicznych ułatwiających korzystanie z nowych urządzeń,

• rozumienie logiki procesów produkcyjnych i zasad podejmowania decyzji,

• wysokie aspiracje oświatowe i zawodowe,

• świadomość godności innych i szacunek dla niej,

• uniwersalizm i optymizm w postępowaniu.

4. Rola społeczna.

Rola społeczna - spójny system zachowań wynikający z przynależności jednostki do grup i zbiorowości.

Każda rola ma swój przepis, tzn.: prawa, obowiązki, powinności i oczekiwania.

Realizacja roli to pełnienie roli, np. pracownika, syna, córki, matki, itp.

Przepis roli studenta zawarty jest w statusie szkoły, regulaminie. Są to oczekiwania i powinności wobec pracowników szkoły.

Zakres realizacji roli uwarunkowany jest wieloczynnikowo i zależy od:

1. właściwości anatomiczno-psychologicznych jednostki,

2. wzoru osobowego akceptowanego w określonej grupie czy innym typie zbiorowości ludzkiej,

3. sposobu zdefiniowania danej roli zarówno przez jej nosiciela jak i zbiorowość, z którą dana rola się kojarzy,

4. struktury i organizacji grupy oraz sankcji jakimi dysponuje wobec swoich członków zasługujących na pozytywne lub negatywne wyróżnienie.

Pojęcie roli społecznej zostało zapożyczone z terminologii teatralnej - każdy człowiek gra wiele ról. Całe nasze życie to teatr, w tym teatrze odgrywamy role, te które odgrywamy lepiej jesteśmy na scenie, a te które gorzej - jesteśmy za kulisami. Chodzi o to, by być częściej na scenie niż za kulisami. - wg Gofmana -

Rola społeczna to określony zestaw reguł mówiących jak postępować, jakie ma się obowiązki. Role porządkują i określają ludzkie postępowanie i kontakty.

Role mogą być sformalizowane i niesformalizowane:

• role sformalizowane - określane przepisami, np. student, uczeń, dziecko, rodzic, mąż, żona(kodeks opiekuńczy). Naruszenie norm prawnych powoduje ingerencję państwa(sądu) i np. ograniczenie praw rodzicielskich.

• Role niesformalizowane - nie są określone przepisami, np. kolega, przyjaciel(zawarte są w treściach kształcenia lub przekazywane są obyczajowo i zwyczajowo).

Wypełnianie roli może odbiegać od wzoru czyli rola wykonywana różni się od postulowanej.

Rola ma być modyfikowana w sensie pozytywnym.

Konsekwencją wielości ról bywa konflikt ról - wobec tej samej roli kierowane są sprzeczne oczekiwania.

Wykonywanie wielości ról stwarza napięcie ról - żadnej roli człowiek nie wykonuje dobrze, bo ma ich dużo. Niektóre role są wykonywane połowicznie.

Każda nowa rola to nowe prawa i obowiązki.

Jakość i byt społeczeństwa zależy od świadomego wypełniania ról społecznych.

6. Postawy (rodzicielskie, społeczna, interpersonalne, intrapersonalne).

Postawa - Morgan - tendencja do reagowania pozytywnie lub negatywnie w stosunku do ludzi, przedmiotów, sytuacji.

- St. Mika - pewien względnie trwały stosunek emocjonalny lub oceniający do przedmiotu bądź dyspozycje do ..................takiego stosunku wyrażające się w kategoriach pozytywnych, negatywnych lub neutralnych.

Postawy mają związek z opiniami i poglądami danego człowieka.

Cechy postawy:

1. kierunek - dotyczy określonego przedmiotu, zjawiska, osoby, grup

2. intensywność - postawa i opinia mogą mieć różny stopień intensywności w skali pozytywny - negatywny, np. stosunek do pracy można zamieścić na różnej skali,

3. siła - postawa i opinia - niektóre osoby silniej niż inne przejawiają postawę w określonych kwestiach. Przeważnie osoby o negatywnym stosunku mają większą siłę postaw(bunty, strajki). Postawa neutralna nie jest z reguły silna.

4. stopień trwałości - postawy i opinie - mogą być przekształcone pod wpływem pogadanek, ale niektóre opierają się różnym bodźcom.

Na kształtowanie się postaw wpływ mają czynniki wewnętrzne i zewnętrzne:

• czynniki wewnętrzne - potrzeby6, zainteresowania, cechy emocjonalne, temperament, charakter, sposób życia,

• czynniki zewnętrzne - środowisko rodzinne, ekologiczne, grupy rówieśnicze, kręgi społeczne, instytucje wychowawcze.

3 składniki postawy: myślenie, czucie, działanie.

Składnik myślowy - jest wyrażony w formie poglądu na przedmiot postawy, np. jaki to rozumny chłopiec.

Składnik uczuciowy - znajduje odbicie w wypowiedziach i zachowaniu przez swoisty rodzaj ekspresji.

Składnik działania - przejawia się w czynnym zachowaniu wobec przedmiotu postawy, np. matka tuli dziecko lub je karci.

Postawy rodzicielskie wg M. Ziemskiej: pozytywne i negatywne

Postawy pozytywne(sprzyjają zaspokajaniu potrzeb i wspomagają rozwój dziecka):

• akceptacja dziecka - przyjęcie dziecka takim, jakim jest; postawa otwartego serca; sprzyja kształtowaniu się u dziecka zdolności do nawiązania trwałej więzi emocjonalnej,

• współdziałanie z dzieckiem - zaangażowanie rodziców i zainteresowanie zabawą i pracą dziecka, zaangażowanie dziecka w sprawy rodziny i domu w stopniu odpowiednim do jego możliwości rozwojowych; dzieci stają się ufne wobec rodziców i zwracają się do nich o pomoc; sprzyja kształtowaniu się dzieci wytrwałych i cieszących się ze swojej pracy,

• dawanie rozumnej swobody dziecku - dziecko coraz bardziej uniezależnia się od rodziców i rozbudowuje się między nimi więź psychiczna; te dzieci są lojalne i bardzo twórcze,

• uznawanie praw dziecka - nie należy tych praw przeceniać jak i niedoceniać; uznawać prawa dziecka, np. prawo naturalne do rozwoju, życia w rodzinie; dziecko musi mieć też w domu obowiązki!; powoduje to dobre kontakty rodziców z dzieckiem, wzajemną sympatię i zrozumienie.

Postawy negatywne:

• odtrącenie - rodzice dają dziecku do zrozumienia, że jest dla nich ciężarem; rodzice łatwo oddają dziecko krewnym lub do zakładu na wychowanie; nie lubią dziecka; okazują mu, że go nie chcą; takie dzieci nie są zdolne do nawiązania trwałych więzi uczuciowych, są zmienne w planach, skłonne do przechwałek,

• unikanie - ubóstwo uczuć, obojętność rodziców; dziecko jest agresywne, kłótliwe, kłamliwe, znerwicowane, zastraszone, bezradne, kradnie,

• nadmierne wymagania w stosunku do dziecka - nieliczenie się z możliwościami dziecka, powoduje to presję(niezadowolenie z ocen, itd.); takiemu dziecku brak wiary we własne siły, jest niepewne, lękliwe, uległe oraz ma zdolności do obsesji.

Jeżeli dziecko jest zdolne do buntu i ma dobry kontakt z rówieśnikami, to ten wpływ rodziców jest słabszy.

- postawa nadmiernie chroniąca - bezkrytyczne podejście do dziecka, rodzice uważają je za wzór doskonałości, dziecko jest „naj”, rodzice rozwiązują za dziecko problemy, wyręczają je; powoduje to uzależnienie od rodziców(syn od matki, córka od ojca); dziecko jest wtedy rozpieszczone, nadmiernie pewne siebie, zuchwałe, zarozumiałe, egoistyczne.

Postawy społeczne

Postawy społeczne określają stosunek człowieka do społeczeństwa jako podstawowej grupy ludzkiej do jakiej on należy.

Wszystkie mają za przedmiot społeczeństwo jako całość lub też grupy ludzkie wchodzące w jego skład.

Postawy społeczne = uspołecznianie jednostki

1. postawa patriotyzmu - emocjonalne więź z narodem, jego ziemią, językiem, kulturą, tradycjami; głownie zaangażowanie w sprawy jego teraźniejszości i przyszłości,

2. postawa społecznego zaangażowania - czynny, intencjonalny i rzeczywisty udział jednostki w życiu publicznym, w zbiorowych działaniach oraz w trosce o dobro społeczne,

3. postawa społecznej użyteczności - stała gotowość do czynnego pomnażania dóbr materialnych i duchowych na użytek ogółu. Dewiza: równowaga między tym co się od społeczeństwa bierze, a tym co się społeczeństwu daje,

4. postawa społecznej gospodarności - akceptacja przez jednostkę przestrzegania norm nakazujących poszanowanie dóbr społecznych, racjonalne ich użytkowanie, chronienie przed zniszczeniem, udostępnianie innym,

5. postawa społecznego zdyscyplinowania - tendencja do świadomego przestrzegania ustalonych przepisów i reguł życia zbiorowego ze względu na harmonię i ład społeczny. Jednostka o takiej postawie potrafi podporządkować własne dążenia i interesy społecznym regułom współżycia.

6. postawa społecznej odpowiedzialności - identyfikowanie się z własnym społeczeństwem, życie jego sprawami, intencjonalne uczestniczenie we wszystkim co się w społeczeństwu dzieje. Człowiek o takiej postawie nigdy nie powie, że sprawy ogólne go nie obchodzą.

7. postawa społecznej otwartości - wyraża się w gotowości do życzliwego traktowania przedstawicieli innych grup społecznych niezależnie od dzielących je różnic pod warunkiem, że nie chodzi o odmienność w stosunku do naczelnych wartości społecznych i podstawowych reguł współżycia.

Postawy interpersonalne

Postawy interpersonalne odnoszą się do współżycia między jednostkami.

1. postawa życzliwości - podstawową zasadą jest życzliwość w stosunkach międzyludzkich. Nakazuje ona kierować się w postępowaniu wobec innych ludzi troską o ich dobro jeśli tylko nie koliduje ono z cudzym dobrem.

2. postawa poszanowania cudzej godności - szanować cudzą godność to dostrzegać w drugiej osobie człowieka, który nie chce być przedmiotem lekceważenia, poniżania, ośmieszania czy deprecjonujących porównań.

3. postawa poszanowania życia i zdrowia człowieka - postępowanie, które ma na względzie dążenie każdej jednostki ludzkiej do samozachowania oraz do unikania cierpienia fizycznego i psychicznego.

4. postawa tolerancji - nie dyskryminowanie, nie prześladowanie innych z racji odmiennych przekonań, upodobań, opinii a nawet nie ograniczenie ich swobody o ile nie są one sprzeczne z podstawowymi zasadami współżycia.

5. postawa opiekuńczości - dostrzeganie i uwzględnianie w swoim postępowaniu cudzych potrzeb uzyskiwania pomocy i poparcia. Wyznacza stosunek jednostki do słabszych będących w trudnym położeniu lub zależnych od niej(dzieci, chorzy, starsi).

6. postawa poszanowania cudzej własności - odnosi się do pełnego uznawania przez jednostkę prawa każdego człowieka do nienaruszalności wszelkiego osobistego mienia(materialnego i duchowego).

7. postawa rzetelności informacji - respektowanie potrzeby i prawa drugiej osoby do orientacji w kwestiach jej dotyczących oraz uwzględnianie jej oczekiwań i zaufania wobec potencjalnych informatorów.

8. postawa lojalności - uwzględnianie i respektowanie u innych oczekiwań, że partner zachowa już ukształtowane stosunki, dochowa wierności, koleżeństwa, przyjaźni, że nie zawiedzie pokładanego zaufania.

9. postawa współodczuwania - gotowość rozumienia innych ludzi, niezbędne dla nich wczuwanie się w ich przeżycia, solidarność z nimi i udzielanie im duchowego poparcia.

10. postawa poszanowania autonomii jednostki - gotowość do uznawania w praktyce prawa człowieka do dysponowania własną osobą oraz do realizacji własnej koncepcji osobistego szczęścia o ile tylko dążenia te nie godzą w interes społeczeństwa lub takie samo prawo do szczęścia innych.

Postawy intrapersonalne

Postawy intrapersonalne określają stosunek człowieka do samego siebie.

Jeżeli jednostka ma być odpowiedzialna za świat, w którym żyje, to przede wszystkim odpowiedzialność ta musi obejmować własną osobę, a więc to jakim sama jest człowiekiem.

1. postawa osobistej godności - uznawanie siebie samego za wartość ze względu na swoje ludzkie i społeczne powołanie i zarazem pragnienia; wymaganie dla siebie szacunku i uznania takiego jakie jest należne każdemu człowiekowi. Człowiek o takiej postawie przejawia stałą troskę o to, by jego zachowanie nie sprzeciwiało się poczuciu własnego człowieczeństwa.

2. postawa samokontroli - dyspozycja do poznawania i oceniania własnego życia psychicznego, panowania nad własnymi impulsami czy dążeniami. Postawa ta skłania człowieka do podporządkowania własnej osoby i swego postępowania pewnej dyscyplinie wewnętrznej(obejmuje ona samopoznanie, samoocenę, egzekutywę w stosunku do własnej osoby).

3. postawa perfekcjonizmu - trwała tendencja do doskonalenia własnej osobowości. Posiada ją ten, kto żywi aspiracje w kierunku samodoskonalenia, kto rozwija w sobie wartościowy ideał własnej osoby i kto z własnej woli, własnym wysiłkiem dąży do jego realizacji.

4. postawa samodzielności - skłonność do kierowania własnym postępowaniem i gotowość do opanowania umiejętności takiego kierowania tzn. stawianie sobie celów i zadań, obieranie własnych dróg i sposobów działania, podejmowanie decyzji dotyczących własnej osoby(nieodzownym elementem jest zaufanie do swoich możliwości).

5. postawa odpowiedzialności za siebie - jest wyrazem rzeczywistości, społecznej dojrzałości człowieka. Polega na tendencji i gotowości do rozliczania się przed samym sobą z własnego postępowania, a także z tego jakim się jest. Wyraża się też w stałej gotowości człowieka do poniesienia społecznych konsekwencji własnych czynów, nie zaś chowania się za cudzymi plecami.

6. postawa osobistej odwagi - gotowość do otwartego trwania przy własnych celach, poglądach, przekonaniach, mimo przewidywanych sprzeciwów, utrudnień czy nawet przykrych konsekwencji. Jest zawsze gotowością do przezwyciężania w samym sobie poczucia zagrożenia i uczucia lęku.

7. postawa dzielności - gotowość człowieka do przezwyciężania oporów napotykanych na drodze własnego działania. Dzielność odnosi się do tych przeszkód, które narażają na zmęczenie, cierpienie czy ból. Ich przezwyciężenie wymaga zawsze wytrwałości, hartu, cierpliwości w pokonywaniu trudów, znoszeniu przykrości czy mobilizowania się do wysiłku.

8. postawa optymizmu - optymizm stanowi cenne wyposażenie osobowości człowieka pozwalające więcej osiągnąć lub przynajmniej zachować tak cenną dla zdrowia fizycznego i psychicznego równowagę ducha. Optymizm polega na tendencji człowieka do tego, aby w swoich przewidywaniach ujmować wszystko w kategoriach zgodnych z własnymi oczekiwaniami, jak również na skłonności do dostrzegania w otaczającej rzeczywistości także jej cech dodatnich, dających powód do radości i czasami wesołości.

1. Socjalizacja

Socjalizacja jest procesem - trwa od urodzenia do śmierci.

Definicja socjalizacji wg Jana Szczepańskiego:

Proces przekształcania biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego.

Definicja Normana Goodmana:

Dojrzała jednostka ludzka jest rezultatem nieprzerwanego procesu społecznej interakcji, który pozwolił jej rozwinąć tożsamość, przekonania i wiele umiejętności niezbędnych do aktywnego udziału w społeczeństwie.

Definicja Roberta Woźniaka:

Socjalizacja to proces uczenia się społecznego, dzięki któremu jednostka (zwykle dziecko) zaczyna poznawać i realizować system wartości, postawy i podstawową strukturę przekonań pochodzących od dominujących instytucji i reprezentantów społeczeństwa, a także identyfikować się z nim.

Definicja wg „Słownika socjologicznego”:

Socjalizacja - „proces uspołeczniania, który polega na przekształcaniu przez instytucje społeczne indywiduum ludzkiego w jednostkę obdarzoną osobowością społeczną, uwewnętrznianiu i uczeniu jej uznawanych przez daną zbiorowość norm, wartości, wzorów, umiejętności; jednocześnie formułuje się jej tożsamość, co umożliwia czynne uczestnictwo w życiu społecznym”

Definicja Talcota Parsonsa:

Socjalizację można uważać za wyrobienie w jednostce poczucia obowiązku i umiejętności koniecznych do pełnienia w przyszłości ról dorosłych. W poczuciu obowiązku można wyróżnić 2 składniki: wdrożenie do panującego w danym społeczeństwie systemu wartości i przystosowanie do pełnienia określonej roli w społeczeństwie.

Definicja wg J. Turnera: socjalizacja w teorii interakcjonizmu:

Ludźmi stajemy się poprzez interakcje z innymi ludźmi w różnych kontekstach społecznych i kulturowych.

{Dzikie dzieci-Amala i Kamala; Anna ze strychu; Izabela mieszkająca z niemą matką}.

Interakcje, które wpływają na rozwój umiejętności umożliwiających nam uczestniczenie w społeczeństwie nazywamy socjalizacją.

Na świat przynosimy dziedzictwo genetyczne(fizjologia człowieka, możliwości poznawcze, skłonności emocjonalne i być może kilka podstawowych potrzeb: jedzenia, bycia z innymi, seksu), ale to w jaki sposób dziedzictwo się ujawni jest w dużej mierze rezultatem naszych interakcji z innymi ludźmi w kontekstach społecznych i kulturowych.

1. Socjalizacja a społeczeństwo

Cechy, które powinny być kształtowane w socjalizacji, by społeczeństwo mogło dalej funkcjonować:

• zdobycie motywów - które pchają nas do zajęcia określonych pozycji i odgrywania istotnych ról, tzn. każdy musi chcieć grać takie role jak: rola pracownika, matki, ojca, żony, męża, obywatela jeśli społeczeństwo ma istnieć. W dużych społeczeństwach może wystąpić alienacja, zniechęcenie, niezadowolenie. Jeśli duża część społeczeństwa przestaje wykonywać role to społeczeństwo zaczyna się rozpadać, jeśli ośrodki decyzyjne nie podejmą pewnych kroków. Musi nastąpić zmiana społeczna!

• Ma charakter kulturowy - każdy z nas musi w jakimś zakresie podzielać wraz z innymi wspólne wartości, przekonania, uznawać te same normy instytucjonalne, bo inaczej nie doszlibyśmy do porozumienia i podzielili się na subkultury, a w społeczeństwie złożonym ze zbyt wielu bardzo różniących się subkultur łatwiej dochodzi do konfliktów, napięć, bo ludzie mają odmienne poglądy na to co dobre a co złe, co powinno a czego nie powinno się robić. Każdym z nas do pewnego stopnia powinny kierować wspólne symbole kulturowe(dyrektywy kulturowe), bo dzięki temu może dochodzić do interakcji.

• Zdolność patrzenia na siebie jak na odrębny podmiot - posiadanie koncepcji samego siebie jako określonego rodzaju osoby. Gdybyśmy nie mieli koncepcji własnego „ja” nasze zachowanie nie byłoby spójne i logiczne. Osoby nie mające stabilnego wyobrażenia o sobie, a nawet jeśli przestrzegają norm, sprawiają wrażenie zmiennych i dziwacznych.

Sytuacyjne wyobrażenie o sobie - w różnych sytuacjach widzimy siebie inaczej; też powinno być ukształtowane.

Posiadanie koncepcji własnego „ja” i stabilnego wyobrażenia o sobie to siła motywacyjna w ludzkich interakcjach. Nadaje naszym zachowaniom kierunek i ułatwia kontakt z innymi ludźmi.

• Zestaw umiejętności związanych z wykonywaniem ról - każdy z nas musi umieć odczytywać gesty innych i przyjmować ich role, musi umieć tworzyć role dla siebie oraz umacniać rolę za pomocą scharmonizowanych gestów(E. Gofman - teoria dramaturgiczna: „całe nasze życie to teatr...”. Musimy umieć stosować wiele metod środowiskowych(potocznych) umożliwiających wzajemne rozumienie w relacjach z innymi, musimy umieć ujmować w ramy i kategoryzować ludzi i sytuacje.

• Związane z naszymi emocjami - na świat przynosimy ze sobą gniew, poczucie szczęścia, smutek, strach i zdziwienie. W procesie socjalizacji są one przetwarzane w wiele dodatkowych emocji, ludzie przyswajają sobie złożone stany emocjonalne a emocje ułatwiają przebieg interakcji, potrafimy odczytywać i okazywać wiele różnych emocji, umiemy okazywać zamiary i nastroje a inni potrafią w odpowiedni sposób nam na to odpowiadać. Dzięki temu towarzyszy nam bogactwo uczuć i uczucia wyższe.

Socjalizacja jest procesem i zaczyna się z chwilą narodzin. Dziecko rodzi się z naturą narcystyczną(jego potrzeby muszą być natychmiast zaspokojone).

4 zasady socjalizacji:

1. wczesna socjalizacja ma większy wpływ na formowanie się naszych ludzkich cech niż późniejsze.

John Locke - tabula rasa, dziecko jest białą czystą kartką, a doświadczenia zostawiają na niej ślad.

Ponieważ nie mamy żadnych doświadczeń z zakresu interakcji społecznych ani ukształtowanego sposobu grania ról, ani koncepcji własnego Ja, motywów, kultury, uczuć, które pomogłyby nam w pierwszych społecznych kontaktach, dlatego kontakty te mają ogromny wpływ na rozwój naszych podstawowych dyspozycji i umiejętności.

Dziecko uczy się zaspokajać swoje potrzeby za pośrednictwem innych. Uczy się odczytywać gesty. Osoby najbliższe są dla dziecka zwierciadłem społecznym. Dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z oczekiwać bliskich, zaczyna mówić tak jak rodzice, uczy się wykonywania ról(prawa i obowiązki), zaczyna kierować swoją energię w kierunku motywacji.

2. interakcja z osobami ważnymi(tymi, z którymi ma się kontakt emocjonalny) ma na nas większy wpływ niż kontakty z pozostałymi ludźmi.

Na początku są to rodzice i pozostali członkowie rodziny, później wiele innych osób: rówieśnicy, przyjaciele, nauczyciele, mąż, żona, pracodawca.

3. interakcja w grupach pierwotnych czyli takich, w których ludzie znają się nawzajem oraz mają kontakt emocjonalny, jest ważniejsza w kształtowaniu osobowości niż kontakty w grupach wtórnych, w których interakcje są bardziej formalne.

4. długotrwałe związki z innymi ludźmi mają większy wpływ na naszą osobowość niż krótkie i przypadkowe.

Największy wpływ na rozwój osobowości mają pierwsze interakcje w grupie pierwotnej i osoby, z którymi jest się w długotrwałym związku.

U osób dorosłych zmiany zachodzą bardzo powoli. Są to zmiany w obrębie wartości kulturowych i przekonań, zdawanie sobie sprawy że istnieją normy społeczne; za pomocą treningu można zmienić skłonności de reagowania i sposób pełnienia ról(tylko gdy się chce, świadomy wysiłek człowieka).

Zmiana koncepcji własnego Ja i motywacji jest praktycznie niemożliwa w krótkim treningu.

Socjalizacja osób dorosłych: w miarę wchodzenia w nowe etapy życia najbardziej zmieniają się: nasz styl wykonywania ról i dyrektywy kulturowe, trochę zmienia się nasze wyobrażenie o sobie w zależności od sukcesów i porażek oraz od tego czy kontakty z innymi ludźmi są źródłem satysfakcji.

W miarę upływu lat mogą zmienić się motywacje i skłonności emocjonalne, jednak zmiany te są nieznaczne. Dopiero z utratą sił fizycznych zaczynają zmieniać się motywacje, ale nawet wtedy utrzymują się stare pragnienia i namiętności.

Dla utrzymania porządku społecznego lepiej jest, że osobowość trudno zmienić, bo kontakt z ludźmi byłby utrudniony. Dobrze, że stosunek do kodów kulturowych i umiejętność wypełniania ról się zmieniają. Dzięki temu możemy przystosować się do zmian społecznych(ułatwia współdziałanie i wchodzenie w interakcje).

Stadia socjalizacji:

Celem badaczy było ukazanie punktów zwrotnych w rozwoju człowieka w ciągu całego życia. Istnieje wiele teorii mówiących o stadiach socjalizacji:

Erik Erikson - socjalizacja trwa przez całe życie i składa się z 8 etapów. Każdy z nich zawiera określony wymóg, który jeśli zostanie zrealizowany, przyspieszy rozwój ego i wzmacnia poczucie tożsamości tj. pozytywne i spójne nastawienie wobec siebie w ciągu całego życia, a jeśli nie, wówczas zniszczy rozwój ego i poczucie tożsamości.

1. Tutaj takim wymogiem jest poczucie zaufania w opozycji do jego braku.

Jeśli niemowlę otrzymuje miłość i opiekę, to rozwinie się w nim poczucie zaufania do ludzi, a jeśli tego nie dostanie bądź otrzymuje w sposób niekonsekwentny, wówczas w reakcjach dziecka dominuje nieufność.

2. Zawiera wymóg autonomii w opozycji do niepewności i poczucia wstydu.

Trwa do 3 r.ż.

Jeśli dziecko odnosi sukcesy w uczeniu się, to rozwija w sobie poczucie autonomii, wyrabia samokontrolę i samodzielność. Jeśli ponosi klęski w próbach opanowania umiejętności, to rodzi się w nim niewiara w siebie, poczucie wstydu i niepewności.

3. Zawiera wymóg inicjatywy w opozycji do poczucia winy.

Trwa od 4 do 6 r.ż.

Jeśli dziecko potrafi cieszyć się z sukcesów w poznawaniu swego otoczenia oraz nawiązywania pozytywnych kontaktów z rówieśnikami, to rodzi się w nim poczucie inicjatywy, wiara w siebie i duma. Jeśli w tych dziedzinach nie osiąga sukcesów, to doznaje poczucia klęski, winy, wstydu.

4. Związany z wymogiem pilności, poczucia fachowości i chęci działania w opozycji do poczucia niższości.

Trwa od 6 do 13 r.ż.

Jeśli dziecko dobrze sobie radzi w grupach i organizacjach pozarodzinnych, to nabiera poczucia fachowości i pilności. Jeśli dziecko nie odnosi w tej sferze sukcesów, to wytwarza w sobie kompleks niższości.

5. Wymóg formowania poczucia tożsamości w opozycji do jego zaburzeń.

Wiek dojrzewania, 13 - 18 r.ż.

Jeśli nastolatek potrafi nawiązywać więzi z innymi i odnosić sukcesy, a tym samym widzi siebie jako określoną osobę posiadającą konkretne cechy i umiejętności, to utrwala w sobie silne poczucie tożsamości. Jeśli kontakty z innymi i osiągnięcia są sporadyczne i zdominowane przez niepowodzenia, to poczucie tożsamości nastolatka czyli świadomość tego kim jest cechuje duża niestabilność i chaotyczność.

6. Wymóg dojrzałości do intymności w opozycji do poczucia izolacji.

Wiek młodzieńczy, 19 - 35 r.ż.

Jeśli młody człowiek potrafi nawiązać stabilne i pozytywne związki uczuciowe, to posiada tę umiejętność. Jeśli tego nie potrafi, to pojawia się bolesne poczucie samotności oraz izolacji.

7. Wymóg bycia twórczym i produktywnym w opozycji do koncentracji na sobie i stagnacji.

Wiek dojrzały, 35 - 65 r.ż.

Jeśli człowiek jest aktywny i odnosi sukcesy w rodzinie, pracy, we własnym środowisku, to ma poczucie bycia twórczym, produktywnym, ma przekonanie, że robi coś dla dobra innych ludzi. Jeśli w tych sferach ma problemy i ponosi klęski, to pojawia się koncentracja na problemach osobistych albo uczucie stagnacji.

8. Wymóg poczucia integralności w opozycji do rozpaczy.

Wiek podeszły( 65 - 75 r.ż.), starość(po 75 r.ż.), wiek sędziwy(po 90 r.ż.).

Jeśli starsi ludzie patrząc wstecz odnajdują w swoim życiu ciągłość i sens, wówczas mają poczucie integralności. Jeśli nie potrafili wyjść poza krąg zainteresowań własną osobą i nie zrobili nic dla innych, w miarę zbliżania się do końca życia, ogarnia ich coraz większa rozpacz.

Socjalizacja - wchodzenie do społeczeństwa; proces za pośrednictwem którego jednostka staje się pełnowartościowym członkiem zbiorowości społecznych.

Socjalizacja odbywa się na 3 poziomach:

• Ogólny - zdobycie kompetencji i umiejętności niezbędnych dla społecznej egzystencji: życie wśród innych w kooperacji z innymi, minimum kulturowe: umiejętność porozumiewania się, podstawowe wymogi moralne współżycia zabraniające naruszania czyjegoś dobra i żądające poszanowania dla naszego, tolerancja wobec czyjejś odmienności.

• Niższy - uniwersalia kulturowe - wzory i reguły zawsze i wszędzie aktualne; wejście do konkretnej kultury, a więc: przyswojenie podzielanych w jej ramach swoistych dla niej idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli np. kultura polska → j. Polski, polskie obyczaje, zwyczaje, gusta, wiedza o tradycjach itp.

• Jeszcze niższy - opanowanie konkretnych ról społecznych związanych z określonymi pozycjami, do których jednostka aspiruje, np. socjalizacja do ról rodzinnych(męża, żony), do ról zawodowych, obywatelskich(obywatela); zdobycie umiejętności i kompetencji niezbędnych do akceptacji w konkretnych grupach, do których jednostka pragnie należeć.

Socjalizacja jest procesem złożonym, występuje w niej wielość poziomów i odbywa się z równoczesności „lekcji” jakie jednostka musi opanować ze względu wejścia do wielu grup i wielu ról.

Gdy człowiek zmienia pozycje i przynależności grupowe, musi zarzucić dawne idee i wzory i opanować nowe, np. stając się dorosłym, przestają dla niego być aktualne wzory dziecka.

Jednostka przechodzi czasami z jednej kultury do drugiej na stałe - emigrant, uchodźca, lub czasowo - turysta. Nie wystarcza wtedy jednokulturowa kompetencja, socjalizacja musi objąć wiele kultur po kolei lub równocześnie - wykształcenie kompetencji wielokulturowej(kosmopolityczna).

Odmiany socjalizacji:

• Początkowa - w rodzinie, grupach pierwotnych i rówieśniczych; jednostka zostaje po raz pierwszy wprowadzona w świat wzorów, reguł, oczekiwań społecznych; świadomość, że nie jest sama i musi liczyć się z innymi;

• Permanentna - trwa przez całe życie, najpierw w sferze pracy gdy przygotowujemy się do objęcia pozycji zawodowych i uczymy się związanych z nimi ról(edukacja szkolna i uczelniana), ciągłe doskonalenie lub zdobywanie nowych kwalifikacji spowodowane:

• Dużą fluktuacją(zmiennością) zawodową, częstą zmianą miejsc pracy,

• Przyspieszeniem zmian technologicznych wymagających coraz to nowych kompetencji w tym samym zawodzie.

W sferze rodzinnej przyswajanie nowych reguł.

Często ta socjalizacja odbywa się w szkołach(przygotowanie do życia w rodzinie), parafiach(kursy przedmałżeńskie).

Jest to naturalny proces przechodzenia od dzieciństwa do lat młodzieńczych i dorosłości do starości → nowe wartości i normy.

W wielu społeczeństwach te momenty są uważane za tak ważne, że towarzyszą im rytuały przejścia symbolizujące koniec jednej fazy i początek następnej. Rytuał ma sygnalizować przejście: w klasie 1 - pasowanie, podział na pacholęta(kl. 1-3), sztubaków(kl. 4-6) i żaków(kl. 7-8), studniówka, ślub, narodziny dziecka, chrzest dziecka, komunia dziecka, ślub dziecka, śmierć kogoś bliskiego, rozwód separacja. Rytuały sygnalizują potrzebę nowych umiejętności, obowiązków, relacji z innymi.

Czasami ludzie zmieniają miejsce zamieszkania, wchodząc w ten sposób w inną kulturę. Potrzebna jest wtedy resocjalizacja do innej kultury(akulturacja), np. pracownik wysłany do kraju o odmiennej kulturze, dyplomaci.

Czasami obca kultura w wyniku globalizacji kulturowej przychodzi do innego kraju, np. amerykanizacja.

• Polityczna - wdrażanie do pewnej kultury politycznej, reguł gry obowiązujących w sferze polityki. Roli czynnego politycznie obywatela uczymy się raz w życiu, ale w społeczeństwie ulegającym głębokim zmianom politycznym trzeba się często uczyć na nowo, np. w Polsce uczymy się demokracji(przyswoić ją sobie i głęboko zinternalizować zanim zacznie działać, wiedzieć jak troszczyć się o sprawy publiczne, jak interweniować w obronie reguł i wartości, jakie się ma powinności, do kogo pisać petycje, gdzie protestować).

• Wdrożenie do ról dewiacyjnych czy przestępczych - szczególna odmiana socjalizacji; nauka wzorów, norm i wartości kontrkulturowych sprzecznych z dominującymi w społeczeństwie → kontrsocjalizacja. By zostać przestępcą trzeba przyswoić szczególne wartości i zawiesić normalnie obowiązujące, wyrobić w sobie pogardę i zabić odruch współczucia dla czyichś strat i cierpienia, zanegować czyjeś życie lub zdrowie, nauczyć się szczególnych norm, wzorów działania, stylów życia, sposobów mówienia. Kontrsocjalizacja dokonuje się w środowiskach przestępczych w sposób spontaniczny przez naśladowanie „ideałów”.

• Antycypująca - jej szczególną odmianą jest snobizm; sytuacja gdy ktoś nie będąc jeszcze członkiem danej grupy czy nie zajmując jeszcze danej pozycji społecznej identyfikuje się z nią na tyle, że pragnie już z góry maksymalnie upodobnić się do członków tej grupy czy osób zajmujących takie pozycje. Jednostka liczy na to, że przyniesie mu to łatwiejsze przystąpienie i akceptację. Kultura typowa dla tej grupy zaczyna kształtować jej zachowania, mimo że do niej jeszcze nie należy. Jednostka ulega socjalizacji na wyrost antycypując przynależność. Przedmiotem socjalizacji stają się powierzchowne elementy kultury: sposoby mówienia, ubierania się, rekwizyty materialne, formy rekreacji, upodobania artystyczne. Często dochodzi do przejęcia skrajnych elementów. Efekt socjalizacji może być przeciwny do zamierzonego: pogarda, odrzucenie przez środowiska, do których jednostka aspiruje.

• Odwrotna - zazwyczaj starsi na młodszych wywierają wpływ socjalizujący, ale w społeczeństwie istnieją 2 okoliczności naruszające ten tryb:

• Zmiany społeczne i kulturowe dokonują się szybko i młode pokolenie z natury bardziej chłonne i otwarte na nowości może być szybciej i w bardziej naturalny sposób wdrożone do nowych zwyczajów niż pokolenie starsze,

• Nowe prądy kulturowe niesione są przez środki masowego przekazu i docierają do młodego pokolenia z pominięciem lub wbrew woli rodziców czy nauczycieli. Wtedy młodzi mogą przekonać do nowości bardziej tradycjonalnie nastawionych starszych, np. syn uczący ojca posługiwać się komputerem czy komórką.

Starsze pokolenie ulega presji socjalizującej ze strony młodszego pokolenia.

Proces socjalizacji pełni 2 funkcje:

• Mechanizm transmisji kultury - tradycja kulturowa przenosi się z pokolenia na pokolenie, może ulegać kumulacji i bogaceniu się dzięki temu, że wcześniejsze pokolenia przekazują idee, reguły, symbole późniejszym pokoleniom, a te je sobie przyswajają i stosują. Główny trzon kultury, do którego każde pokolenie coś dodaje, coś ujmuje, coś modyfikuje, trwa mimo ciągłej wymiany tych, którzy kulturowe imperatywy internalizują i realizują.. Gdyby nie socjalizacja, każde pokolenie musiałoby zaczynać od nowa(to, że uczeń podstawówki wie więcej niż średniowieczny uczony, zawdzięczamy kumulacji wiedzy i technologii zapewnionej przez ciągły proces socjalizacji. Nie musimy na nowo formułować zasad prawnych czy języka polskiego). Jest to efekt uczenia się treści kulturowych przez dziesiątki i setki pokoleń.

• Chodzi o to, by działania ludzi odpowiadały społecznym oczekiwaniom, tzn. wspólnie wyznaczonym przez zbiorowość ideałom, wartościom, normom. Kulturowe nakazy i zakazy są dla zbiorowości wspólne i zapewniają, że działania kulturowe będą skoordynowane, przewidywalne, wytworzy się pewien stopień ładu i p[porządku społecznego.

Efekty socjalizacji:

• Optymalna sytuacja socjalizacji - ludzie w maksymalny sposób internalizują wzory swojej kultury, by chcieli sami postępować tak, jak wymaga kultura, z własnej woli spełniali społeczne oczekiwania, bez potrzeby refleksji nie przychodzi im do głowy, że można by postąpić inaczej; reguły kultury zostały wbudowane do własnej osobowości, uczynione swoimi; socjalizacja odniosła pełny sukces. Jest to bardzo rzadki przypadek. D. Wrong określił tą sytuację jako przesocjalizowaną wizję człowieka(człowiek automatyczny, całkowicie spontaniczny, bezrefleksyjny konformizm - dotyczy to bardzo wąskiej kategorii imperatywów kulturowych, np. podstawowych tabu moralnych, wielu ludzi nie bierze pod uwagę możliwości zabicia drugiego, dotyczyć też może pewnych codziennych zwyczajów, ale nie obejmuje wielu dziedzin kultury).

• Częstszy choć mniej doskonały efekt socjalizacji to sytuacja, w której ludzie nie mają ochoty stosować się do wymagań normatywnych, ale mimo to działają zgodnie z nimi, np. płacenie podatków. Tutaj socjalizacja nie dała pełnej internalizacji norm, ale doprowadziła do wpojenia jednostce poczucia obowiązku. Działa tu wewnętrzna kontrola, która sprawia, że jeśli obowiązku się nie spełni, dozna się przykrych odczuć, poczucia winy lub wstydu, któremu towarzyszy wyobrażenie, co by powiedzieli ważni inni, gdyby nie spełniło się obowiązku.

• Sytuacja, gdy ludzie nie chcą działać tak jak powinni, ani nie traktują tego jako obowiązku, ale realizują zakazy i nakazy kulturowe, bo obawiają się sankcji, np. płacenie podatków by uniknąć kontroli skarbowej czy konfiskaty majątku, kierowcy zwalniają bo jest to miejsce monitorowane, studenci chodzą na wykłady bo sprawdzana jest obecność. Gwarancja konformizmu jest słaba. Socjalizacja nie wpoiła akceptacji reguł, poczucia obowiązku wobec reguł nieakceptowanych. Wytworzyła tylko ogólną świadomość, że działamy w otoczeniu innych, i ci inni mogą nas ukarać jeśli nie spełnimy ich oczekiwań. Obawa przed sankcjami jest warunkowa zrelatywizowana, może zniknąć w 2 przypadkach: Gdy ma się wystarczające zasoby chroniące przed sankcjami lub zmniejszające ich dolegliwość; gdy przed sankcjami występuje tylko dopóki są one realistyczne i skutecznie egzekwowane, np. gdy szansa spotkania policji na drodze jest mała to pojawia się poczucie bezkarności.

• Socjalizacja ponosi klęskę, gdy ludzie nie chcą postępować w kulturowo oczekiwany sposób, nie traktują tego jako obowiązku, ale przestają się bać społecznych sankcji.

W każdym społeczeństwie istnieje kategoria tych, którzy wymknęli się wpływowi socjalizacji, dla których dewiacja staje się normalnym sposobem życia.

Źródła klęski socjalizacji - zaburzenia procesu socjalizacji - powody:

• Każda z agend socjalizacyjnych może utracić skuteczność, np. kryzys rodziny związany z zaangażowaniem zawodowym rodziców, rozluźnieniem więzów, konfliktami, nietrwałością współżycia; powoduje to mniejsze oddziaływanie na dzieci; kryzys szkoły - ograniczenie zadań do działalności dydaktycznej, zaniedbanie kształtowania charakteru, postaw moralnych i obywatelskich; w społeczeństwie ulegającym sekularyzacji słabnie socjalizująca rola kościoła; w społeczeństwach nowoczesnych wraz z indywidualizacją, atomizacją i izolacją jednostek likwidowany jest socjalizujący wpływ wspólnot lokalnych,

• Pomnożenie liczby grup i środowisk kontrkulturowych, większa ich widoczność, bliskość, dostępność we współczesnym społeczeństwie. W pewnych środowiskach szansa zetknięcia się z „nauczycielami” dewiacyjnych sposobów życia, aspołecznych wzorów, norm i wartości jest bardzo duża.

Już w 1poł. XXw. teoria przestępczości wskazywała, że w dzielnicach biedy, siedzibach mniejszości etnicznych pojawia się łatwość wdrożenia do przestępczych karier i wzrost przestępstw i degradacji społeczeństwa.

• Wielość różnych działających równocześnie agend socjalizujących. Treści przez nie przekazywane, ich przesłania mogą być wzajemnie niespójne a nawet sprzeczne, np. rodzina uczy czego innego niż szkoła, a szkołą czego innego niż kościół.

Grupy rówieśnicze czy mass media stają się źródłem demoralizacji lansując wzory sprzeczne z oczekiwaniami grup. Wtedy dewiacja staje się nieuchronna.

• Osobowość jednostek - podatność na kulturowe wpływy jest bardzo zróżnicowana, tak jak podatność na pokusy dewiacyjne, kontrkulturowe itp.

Wrodzone skłonności aspołeczne warunkujące zachowania dewiacyjne(C. Lombrosso).

Defekty psychiczne: socjopatia, psychopatia, itd.

• Działania, które stanowią realizację ukształtowanych motywacji lub postaw - gdy nie wytworzył się ani spontaniczny konformizm ani poczucie obowiązku, decydująca staje się skuteczność systemu kontroli społecznej.

Kontrola społeczna to korekta nie w pełni udanej socjalizacji. Jeśli nie udało się kogoś przekonać do postępowania akceptowanego kulturowo, to można go przynajmniej zmusić, ale to czy można nie jest wcale oczywiste.

Kontrola społeczna może działać nieskutecznie zarówno formalna(policja, sądy), jak i nieformalna(rodzina).

Kontrola społeczna może działać nieskutecznie:

• aby doszło do zastosowania sankcji, akt dewiacyjny musi być wykryty, a duża liczba takich czynów pozostaje nie wykryta.

• Czynowi musi towarzyszyć sprawca - wykrywalność jeszcze niższa, bo na ukryciu swojej roli skupiają uwagę przestępcy.

Nie każdy czyn dewiacyjny wywołuje reakcję społeczeństwa. Istnieje pewien margines tolerancji społecznej, w którym agendy kontroli społecznej nie podejmują jeszcze działania. Jego rozmiary zależą od:

• Pozycji społecznej sprawcy - w najbardziej praworządnym systemie, niektórzy mogą być traktowani łagodniej, np. immunitet, poręczenie, kaucja; a w systemie skorumpowanym wystarczy posiadać pieniądze, znajomości, wpływy, aby uniknąć sankcji,

• Istotne jest jak ważne normy zostały naruszone - postępowanie karne może być umorzone z powodu niskiej szkodliwości czynu, okoliczności łagodzące np. obrona konieczna, działanie w afekcie.

• Przed wdrożeniem sankcji mogą powstrzymywać działania sprawcy po popełnieniu czynu, np. skrucha, wynagrodzenie poszkodowanemu.

• Może pojawić się atmosfera permisywności czyli przyzwolenie społeczeństwa na działanie dewiacyjne czy przestępcze. Reakcja społeczeństwa zarówno nieformalna, jak i formalna zostaje stępiona, tzn. nikt nie zwraca uwagi, nie reaguje na naruszanie norm, np. nikt nie reaguje na wyciąganie radia z samochodu. Skrajny przejaw to perwersyjne odwrócenie reakcji społeczeństwa przeciwko temu, kto chce sankcje zastosować niż przeciwko dewiantowi lub przestępcy, np. gdy straż miejska pisze mandat, przechodnie bronią człowieka dostającego mandat. Nadmierne poszerzenie się marginesu tolerancji, którego skrajną postać stanowi społeczna permisywność paraliżuje skuteczność sankcji i nie jest w stanie powstrzymać od aktów aspołecznych tych, którzy nie internalizowali ani wzorów kulturowych, ani poczucia obowiązku, a tylko obawiali się kar.

Najważniejsze pojęcia związane z socjalizacją:

Eksternalizacja - przejawianie się ukształtowanych kulturowo treści osobowościowych, motywacji czy postaw w konkretnych działaniach.

Internalizacja - proces psychiczny polegający na „uwewnętrznieniu” kultury czy przekształceniu jej wzorów w elementy osobowości, np. motywacje czy postawy.

Kompetencja jednokulturowa - przyswojenie idei, przekonań, reguł, norm, wartości, symboli charakterystycznych dla jednej tylko konkretnej kultury.

Kompetencja wielokulturowa - inaczej kosmopolityczna; znajomość i umiejętność stosowania wielu różnych wzorów życia i różnorodnych idei pochodzących z kilku kultur.

Kontrola społeczna - system społecznych sankcji pozytywnych i negatywnych oraz agend, tzn. grup, organizacji, instytucji stosujących takie sankcje.

Kontrsocjalizacja - uczenie się wzorów życia typowych dla środowisk dewiacyjnych i przestępczych odmiennych od tych, które uznaje większość społeczeństwa.

Margines społecznej tolerancji - wstrzemięźliwość w zastosowaniu sankcji, mimo popełnienia czynu literalnie dewiacyjnego czyli sprzecznego z zakazami i nakazami społecznymi.

Minimum kulturowe - minimalne kompetencje, nawyki i umiejętności niezbędne do życia wśród innych ludzi w społeczeństwie.

Permisywność społeczna - atmosfera przyzwolenia na czyny dewiacyjne i przestępcze, wywierająca presję na agendy kontroli społecznej w kierunku powstrzymywania się od wymierzania sankcji lub wymierzania sankcji niewspółmiernie łagodnych.

Punitywność - rozpowszechnione w społeczeństwie żądanie wysokich kar i zerowej tolerancji w stosunku do dewiantów i przestępców.

Resocjalizacja - eliminacja głęboko zinternalizowanych wzorów kulturowych i wpojenie wzorów przeciwstawnych.

Rytuały przejścia - zbiorowe ceremonie często o charakterze sakralnym symbolizujące koniec jednej fazy życia i początek następnej.

Sankcje formalne - kary wymierzone w szczegółowo przepisanym trybie w określonym precyzyjnie wymiarze przez specjalnie do tego powołane organizacje czy instytucje.

Sankcje rozproszone - spontaniczne i nieformalne metody nacisku i karania stosowane przez grupy, do których jednostka należy.

Socjalizacja - proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze.

Socjalizacja antycypująca - internalizowanie wzorów grupy, do której się nie należy a jedynie pragnie należeć.

Socjalizacja odwrotna - sytuacja spotykana w warunkach szybkiej zmiany kulturowej gdy młode pokolenie wywiera wpływ socjalizujący na starsze pokolenie(styl bycia, mówienia, ubierania się, itd.)

Socjalizacja permanentna - proces internalizowania coraz nowszych wzorów kulturowych, z którymi człowiek styka się w ciągu całego toku życia; socjalizacja ustawiczna.

Socjalizacja początkowa - etap socjalizacji, który dokonuje się w dzieciństwie w rodzinie i innych grupach pierwotnych.

3 wizje internalizacji kultury(podejścia):

1. kierunek behawiorystyczny - prezentowany w psychologii amerykańskiej w 1poł. XXw..

osobowość - wyuczony repertuar zachowań, przez które jednostka reaguje na płynące z otoczenia bodźce.

Podstawowy mechanizm socjalizacji to instrumentalne uczenie się, a więc dobór zachowań w oparciu o efekty zachowań wcześniejszych. Człowiek traktuje zachowania jako instrument realizacji swoich celów. Niektóre z osiąganych efektów są dla człowieka korzystne, zaspokajają potrzeby i dają przyjemność, a inne sprawiają ból, przykrość.

Powtarzanie zachowań metodą prób i błędów po pewnym czasie uczy człowieka odróżniać zachowania przynoszące nagrody od tych przynoszących kary i zaczyna on unikać zachowań przynoszących kary.

W wyniku instrumentalnego uczenia się, selekcji repertuaru zachowań, człowiek kształtuje swoją osobowość.

Do tego momentu tak samo uczą się zwierzęta.

Dla ludzi charakterystyczne jest podejmowanie zachowań w środowisku społecznym ku innym. Ci inni różnie reagują na ich zachowania. Czasem odpowiadają sympatią, życzliwością, a czasem reagują krzykiem.

Zachowania spotykające się z pozytywnymi lub negatywnymi reakcjami otoczenia:

Pozytywne: gdy jednostka działa zgodnie z oczekiwaniami społecznymi.

Negatywne: gdy jednostka narusza społeczne reguły.

Dążąc do społecznej akceptacji jednostka uczy się powtarzać zachowania akceptowane.

Socjalizacja w ujęciu tej teorii polega na tym, że społeczeństwo nagradza zachowania kulturowo właściwe, a karze zachowania nie odpowiadające oczekiwaniom kulturowym.

W wyniku takiej „tresury” człowiek przyswaja wzory i reguły kulturowe, czyni je swoją naturą, realizuje je przez swoje zachowania.

2.Teoria psychoanalityczna - Freud

osobowość - składa się z 3 warstw:

ID - genetycznie nabyte potrzeby; podstawowa sprężyna ludzkiej aktywności;

Superego - zapisany jest przekaz kultury zbiorowości, moralność, obyczaje, normy, kooperacja z ludźmi; ukształtowane Superego to sumienie; Superego wchodzi w konflikt z ID(nieuchronne napięcie, Superego ogranicza instynktowne, naturalne dążenia, a popędy popychają do zachowań amoralnych);

Ego - radzi sobie z tą sprzecznością i jednostka tworzy własne kompromisowe rozwiązania, swój sposób postępowania; dostarcza równowagi między tym, czego żąda natura, a tym czego wymaga natura.

Socjalizacja - to proces, poprzez który kultura internalizuje się w jednym obszarze osobowości-Superego. Zinternalizowane wzory kulturowe nie realizują się od razu i wprost w działaniu, przechodzą proces uzgadniania z popędami, w wyniku czego ulegają kompromisowym modyfikacjom i przejawiają się w działaniach tylko częściowo.

3.Symboliczny interakcjonizm - twórcy: G. H. Mead i Cooley

Człowiek w momencie urodzenia jest tylko organizmem biologicznym, reprezentantem pewnego gatunku. Wszystko co czyni człowieka człowiekiem wywodzi się z kontaktów i interakcji z innymi ludźmi. Ludzka natura człowieka wytwarza się w udziale w zbiorowości.

Mechanizmem psychicznym umożliwiającym przyswajanie kultury jest jaźń(kształtuje się po urodzeniu w kontaktach i interakcjach z innymi w ramach grupy pierwotnej).

Proces kształtowania się jaźni. Jaźń jest strukturą złożoną ze sfery „JA”(I) i „MNIE”(me).

JA - spontaniczne, własne, indywidualne tendencje, zdolności, um. różniące ludzi między sobą; jaźń autonomiczna.

MNIE - refleks, odbicie społeczeństwa, w którym żyjemy, lekcje nabyte od społeczeństwa, ideały, wzory uznawane dlatego, że żyjemy w pewnej zbiorowości; jaźń refleksyjna. Kształtowanie „mnie” to efekt socjalizacji!

W procesie socjalizacji dokonującym się w grupie pierwotnej wyróżniamy 3 etapy:

• etap zabawy - kontakty i interakcje spontaniczne, chaotyczne, nie związane z żadną refleksją na temat partnera i samego siebie; np. zabawy w piaskownicy

• gra - pojawia się świadomość partnera i definicja mojej roli powiązanej z jego rolą; np. gra: ja kopię piłkę, a ty bronisz; rozróżnienie ról i spostrzeżenie ich zależności, wytwarza się świadomość, że moje działanie ma sens dzięki temu, że są inni, którzy realizują moje działania; w przypadku gry dziecko umie sobie wyobrazić na czym polega jego rola, potrafi postawić się w sytuacji partnera i patrzeć na grę z jego perspektywy

• uogólnienie samych reguł gry niezależnie od konkretnych osób uczestniczących w grze; np. pojawia się świadomość czym jest gra w siatkówkę a czym w kosza, czym są obowiązki rodzinne a czym zawodowe; pojawia się abstrakcyjne, refleksyjne myślenie. Człowiek może popatrzeć na innych i siebie samego. Może się zapytać: jak ja realizuję społeczne wzory, czy idzie mi dobrze czy źle, czy mi się udaje, czy gram fair i realizuję regulaminy?

Jednostka potrafi spojrzeć na siebie i ocenić swoje działania z punktu widzenia ogólnych reguł, w efekcie może być z siebie dumna lub odczuwać wstyd.

Gdy jest ta refleksja krytyczna o samym sobie, możemy powiedzieć, że wytworzyła się jaźń.

Jaźń - zdolność zdefiniowania swojego miejsca w szerszej zbiorowości, roli jaką się pełni, obowiązków i powinności jakie z niej wynikają, nakazów i zakazów jakie zbiorowość narzuca. Jaźń kształtuje się w wyniku długotrwałego obcowania z innymi ludźmi. Ukształtowana czyni człowieka uzależnionym od kulturowych imperatywów, poddanego ukierunkowanemu wpływowi zbiorowości. To jest efektem socjalizacji!

Zmiana społeczna a socjalizacja

Przemiany społeczne, kulturowe i naukowo-techniczne spowodowały, że nastąpił postęp. Nastąpiły przemiany pozytywne i negatywne.

• Pozytywne - procesy: wyzwalanie narodów, demokratyzacja życia społecznego, likwidacja obszarów nędzy, upowszechnienie oświaty, poprawa higieny i ochrony zdrowia, poprawa warunków życia;

• Negatywne - krwawe rewolucje, wojny światowe, deportacje ludzi z miejsc ich zamieszkania, konflikty lokalne i regionalne o podłożu etnicznym, procesy degradacji środowiska naturalnego na skutek bezmyślnego wznoszenia zakładów przemysłowych.

Ze zmianą zawsze kojarzy się modyfikacja porządku rzeczy.

P. Sztompka: Niektóre zmiany i procesy przyczyniają się do stabilizacji społ., np. zmiany rutynowe.

W wyniku zmian istniejące formy życia społecznego ulegają wzmocnieniu, utrwaleniu, prowadzi to do reprodukcji społeczeństwa, reprodukcji kultury społecznej w 4 zakresach:

1. Struktury interakcyjnej w wyniku podtrzymywania kontaktów, utrzymywania relacji i związków, wzajemnej komunikacji,

2. Struktury interesu przez wykorzystywanie przywilejów, narzucenie własnej woli, kumulowanie dorobku,

3. Struktury normatywnej przez przyswojenie uznanych wartości, działanie w istniejącym systemie ról, wymierzanie kar i nagród,

4. Struktury idealnej przez rozpowszechnianie poglądów, uczenie się i przekazywanie wiedzy innym.

Ale są też procesy wnoszące coś nowego: uprzemysłowienie, urbanizacja, ekspansja kultury masowej i popularnej.

Zmiana ustrojowa w Polsce po 1989r stworzyła szansę demokratyzacji życia i działań na zasadach rynkowych.

Przystąpienie do UE otworzyło współpracę, wymianę kulturalną, gospodarczą.

W tych sytuacjach powstaje coś nowego: nowe mody, style zwyczaje, sposoby działań gospodarczych, instytucje polityczne, nowe struktury społeczne:

1. Nowe struktury interakcyjne - nowe kontakty, grupy, stosunki społeczne;

2. Nowe struktury interesów - jedni bogacą się, inni tracą, zyskują lub tracą władzę, popadają w nowe zależności;

3. Nowe struktury normatywne - pojawiają się nowe wartości, np. idea bogacenia się, ludzie podejmują nowe role;

4. Nowe struktury idealne - ludzie zaczynają wierzyć w nowych bogów, nowe ideologie, wiedza o świecie, sami widzą się w innym świetle.

Jeśli współczesny człowiek jest aktorem społecznym, to pełnienie różnorodnych ról i zmienność ich definicji musi powodować modyfikację jego tożsamości.

Rosnąca złożoność pracy, przyrost wiedzy, nadmiar informacji, wielość wzorów i wartości, zmienność relacji między osobami, grupami, instytucjami stanowi zespół czynników powodujących potrzebę redefiniowania przez jednostkę tego kim jest i kim się staje.

Nowe wzory osobowości wg Z. Baumana:

• Spacerowicze,

• Włóczędzy,

• Turyści,

• Gracze.

Obecnie stały się normą w życiu codziennym.

7.Wychowanie - pojęcie i system wychowania, typologia systemów edukacyjnych, struktura systemu wychowawczego, socjotechnika wdrażania systemu wychowania.

Wychowanie wg Floriana Znanieckiego:

„We wszystkich czasach, u wszystkich ludów wychowanie polega na pewnych czynnościach spełnianych przez pewnych ludzi z zamiarem wywołania, zahamowania lub zmodyfikowania zaraz lub w dalszej przyszłości pewnych czynności innych ludzi; wychowanie jest działalnością dążącą do wywarcia wpływu na postępowanie ludzkie. Wszelka czynność zaś, której przedmiotem jest człowiek, a zamiarem wpłynięcie na postępowanie tego człowieka, czyli spowodowanie z jego strony pewnej reakcji jest czynnością społeczną.”

Wychowanie jako działalność społeczna należy do tych samych zjawisk co współdziałanie, współzawodnictwo na terenie zawodowym, polityka państwowa, kościelna, narodowa.

Wychowanie jest obszarem, na który, splatają się różne fakty: wiedza, religia, ekonomia.

Czyny społeczne mają wywołać reakcje!

Zadaniem wychowania jest dostarczenie grupie społecznej członków przygotowanych do czynnego w nich udziału.

Grupy społeczne narzucają działalności wychowawczej zadania uzależnione od swych potrzeb, organizują i kontrolują wpływy wychowawcze, którym podlegają ich przyszli członkowie.

Proces wychowawczy dokonuje się w ramach unormowanego stosunku społecznego między wychowankiem a wychowawcą. Wynikiem zamierzonym czyli wspólną rzeczą wychowawcy i wychowanka jest urobienie częściowe lub całkowite wychowanka na osobnika społecznego.

Elementy teorii wychowania koncentrują się wokół:

1. Społecznych warunków wychowania - trzeba zbadać grupy społeczne, do których wychowanie przysposabia osobnika, środki, jakimi posługują się w dobieraniu i przygotowywaniu nowych członków oraz potrzeby i dążenia zbiorowe. To kompleks zagadnień nazwanych społecznymi warunkami wychowania.

2. Społecznego przebiegu procesu wychowania - jak odbywa się wychowanie, w jakich warunkach i przy pomocy jakich metod środowisko społeczne stara się urobić jednostkę do swoich potrzeb i środków.

System wychowania - wg W. Okonia: jest to ogół instytucji i osób zespolonych ze sobą harmonijnie i realizujących działalność wychowawczą na rzecz wspólnego celu.

Wg St. Kowalskiego: „System wychowania pojmować będziemy jako taki system, w którym formalne i funkcjonalne powiązanie układu szkół kolejnych stopni i typów specjalistycznych, jak również instytucji oświatowo-wychowawczych pozaszkolnych i poszkolnych wraz ze wszystkimi instytucjami zainteresowanymi procesami kształcenia i wychowania zapewnia realizację zasady równego startu i równych szans zdobywania wykształcenia odpowiedniego do uzdolnień, kierunku zainteresowań i motywacji ucznia z jednej strony oraz do potrzeb społeczno-gospodarczych z drugiej”.

Typologie systemów edukacyjnych:

1. Mikrosystem wychowania i edukacji - najprostszy system zdolny do funkcjonowania i rozwoju społecznego; obejmuje małe grupy pierwotne i wtórne, formalne i nieformalne, własne formy i wartości indywidualne, orientację i aktywność, lokalizację przestrzenną, kręgi społeczno-kulturowe i zawodowe;

2. Mezosystem wychowania i edukacji - rozwinięty układ struktury, interakcji i stosunków w procesie wychowania i samowychowania, współuczestniczy wiele instytucji, np. system wychowawczy osiedla, dzielnicy, małego miasta, wsi;

3. Makrosystem wychowania i edukacji - najwyższy, na szczeblu państwowym, oświatowym, wszystkie instytucje.

Struktura systemu wychowawczego:

Elementy struktury wychowania:

1. układ dydaktyczny i jego podukłady

• cele,

• treści,

• środki,

• formy i metody,

• zasady nauczania,

• sytuacje dydaktyczne,

• procesy

2. układ wychowawczy i jego podukłady

• cele,

• treści,

• środki,

• formy i metody,

• zasady wychowania,

• sytuacje wychowawcze

• procesy

3. układy organizacyjne regulujące hierarchizację i działalność

4. układ administracyjny i jego podukłady

• podmiotowe,

• przedmiotowe,

• pośrednie

5. układ społeczny i jego podukłady

• grupa społeczna i jednostka,

• role wychowawców i wychowanków,

• role personelu pomocniczego, rodziców i innych osób bezpośrednio związanych z procesem nauczania, kształcenia, wychowania, doskonalenia

6. układ kulturalny i jego podukłady

• kultura osobista, społeczna,

• role, funkcje,

• układy kulturowe,

• obrzędy, obyczaje,

• symbolika

7. układ samorządowy i jego podukłady

• życie społeczności dziecięcych, młodzieżowych, zrzeszeń,

• organizacje społeczno-polityczne

8. układ socjalno-opiekuńczy i jego podukłady

• opieka społeczna,

• kontrola i selekcja,

• organizowanie życia w środowisku

9. układ pozaszkolny i środowisko lokalne i jego podukłady

• instytucje oświatowe, zrzeszenia,

• literatura i sztuka,

• sport i turystyka

10. układ informacji wewnątrz i pomiędzy poszczególnymi ogniwami systemu

11. układ komunikacji interpersonalnej pracy szkoły lub innej instytucji.

Przy analizie struktury systemu wychowawczego, gdy chcemy zmienić model edukacji lub jeden układ, należy się zastanowić:

• co należy wyeliminować, co modyfikować, a co i o co uzupełnić w funkcjonującym systemie wychowawczym,

• jakie powinny być cele, treści, metody, formy dydaktyczno-wychowawcze, socjotechniczne podejmowane, realizowane w instytucjach bezpośredniego, pośredniego i naturalnego wychowania,

• jakie wartości i treści należy eksponować w procesie wychowawczym,

• jakie grupy społeczne oraz instytucje powinny bezpośrednio lub pośrednio uczestniczyć w procesie edukacji społeczeństwa i na czym to uczestnictwo ma polegać.

Zasady wdrażania systemu wychowawczego.

Zasady socjologiczne:

1. pozytywnego oddziaływania na całą osobowość oraz wszelkie sfery aktywności młodzieży - 3 dyrektywy: racjonalnej motywacji wdrażania i postępowania, kompetencji innowacyjnej, odpowiedzialnego i twórczego stosunku do działań. Osoby wprowadzające system wychowawczy muszą wiedzieć, dlaczego tak postępują, wykazywać pozytywne postawy i zaangażowanie emocjonalne ponieważ:

1. Wzmacnia osobiste zaangażowanie w działalność wdrożeniową, wychowawczą, edukacyjną,

2. Przyspiesza proces nabywania kompetencji i aktywności wychowawczej,

3. Przyczynia się do wywołania i utrzymywania stanu twórczego nastawienia do systemu,

4. Wywołuje racjonalną i twórczą postawę oraz poczucie świadomej odpowiedzialności za podjęte działania wdrożeniowe i procesy wychowawcze.

1. socjodynamiki - przejawia się w siłach społecznych szkoły, które mają czynny lub bierny charakter, oddziałują bezpośrednio na społeczność szkolną. Z zasady tej wynika konieczność ustalania:

1. Zadań indywidualnych dla każdego ucznia

2. Zadań zróżnicowanych do wyboru

3. Zadań zespołowych jednolitych dla każdego zespołu

4. Zadań zespołowych zróżnicowanych dla każdego zespołu

5. Zadań dla specjalistów.

Aby tok realizacji zadań był organizowany poprawnie, należy zadać sobie pytania: jakie dyspozycje instrumentalne(wiadomości, informacje, nawyki) i kierunkowe(normy, wartości, wzory) są niezbędne do wykonania zadania?, do jakich programów motywacyjnych i mechanizmów emocjonalnych należy odwołać się, by skutecznie działać?, w jakich sferach społeczno-zawodowych, sytuacjach w szkole i środowisku czynności są najlepiej realizowane, a w jakich przejawiają się nieefektywnie?

1. wychowania obywatelskiego - wychowanie obywatelskie jest nie do pomyślenia bez udziału szkoły. Musi ono zawierać człony organizacyjne: wspólny cel, organizację wewnętrzną kolektywu polegającą na właściwym podziale ról, zadań i funkcji, strukturę wewnętrzną oznaczającą się wysokim stopniem samorządności, równości i aktywności. Stąd zasada ta wymaga:

1. Szeroko pojętej podmiotowości

2. Włączenia członków grup do procesów i działań wdrożeniowych

3. Wyzwalania twórczych postaw i pogłębiania motywacji do działań

4. Kształtowania pozytywnych stosunków międzyludzkich, poczucia pełnej przynależności de zespołu, pełnej identyfikacji z nim

5. Zapewnienia demokratyzmu i poczucia współdziałania.

1. historyzmu - jest on rdzeniem kształtowania każdego systemu rozwijającego się w czasie i przestrzeni. Istnieje ścisła zależność systemu wdrażanego od tradycji w szkole, obyczajów i norm przekazywanych z pokolenia na pokolenie, czyli od całej wiedzy i świadomości historycznej ludzi. Z tego względu należy ukazywać przykłady pozytywne i negatywne rozwiązania problemów wychowawczych w przeszłości, ukazywać poczynania nowatorskie i drobne inicjatywy pracy w celu jej aktywizacji.

2. demokratyzacji i tolerancji społecznej, sprawiedliwości i poczucia odpowiedzialności, podmiotowości i aktywności, poszanowania godności i indywidualizmu w sferze pełnienia ról społecznych, warunków socjalno-bytowych, podziału pracy.

3. racjonalizacji stosunków i procesów społecznych, integralności teorii i praktyki, konkretności i skuteczności działań.

4. humanizacji, patriotyzmu, solidarności, kultury oddziaływań i stosunków społecznych stwarzających warunki do skutecznej pracy, racjonalnej motywacji i realizacji zadań w szkole i środowisku.

5. jakości oddziaływań wychowawczych i działań edukacyjnych.

Stosowanie tych zasad w pracy i życiu szkoły ma na celu stwarzanie warunków dla efektywności pracy wychowawczej.

Zasady socjotechniczne:

Ważną rolę w wychowaniu odgrywają zadania socjotechniki(inżynieria społeczna). Ułatwia ona wychowanie człowieka. Skuteczne działania wymagają spełnienia zasad:

1. naukowości postulującej udział nauki i ludzi nauki przy programowaniu kontroli, realizacji ważnych przedsięwzięć społecznych i gospodarczych.

2. powszechnej odpowiedzialności i aktywności społecznej przy formułowaniu planów działań, ich konsultowaniu z poszczególnymi zbiorowościami społecznymi a później ich autentycznej realizacji i kontroli wykonania.

3. łączenia teorii z praktyką i profilaktyki w dziedzinie działalności dydaktycznej i kulturowej, społeczno-produkcyjnej m.in. przez trafne i realne formułowanie zadań, określenie stopnia odpowiedzialności.

4. przystosowania zadań do człowieka i warunków jego egzystencji oraz koncentracji działań, które wymagają należytej organizacji i specjalizacji, hierarchizacji.

5. humanizacji i indywidualizacji działań ludzkich uwzględniającej kształtowanie humanistycznych stosunków społecznych.

6. kultury działań społecznych regulującej zachowania społeczne w warunkach wysokiej korelacji z celami i zadaniami ogólnospołecznymi.

7. wszechstronności i otwartości działań wymagających wiedzy interdyscyplinarnej w podejmowaniu decyzji i wykonywaniu zadań.

8. totalnej jakości i celowości działań ludzkich.

Zasady te dotyczą usprawniania działalności człowieka.

Proces wychowania młodzieży związany jest z tymi zasadami. Sprawne i racjonalne wprowadzenie systemu edukacji warunkuje stan samopoczucia dziecka w szkole, zwiększa jego zadowolenie i efektywność działań.

Samopoczucie to stan poznawczo-emocjonalny złożony z doznań wywołanych zaspokojeniem lub niezaspokojeniem indywidualnych potrzeb fizycznych i psychicznych, a także samooceny spełniania zadań obowiązujących jednostkę. Gdy nie możemy zaspokoić indywidualnych potrzeb pojawia się niepokój, niezadowolenie, złe samopoczucie, stan frustracji. Stan ten wpływa ujemnie a jeśli jest silny i długotrwały powoduje zachowania agresywne lub doprowadza do nerwicy.

Potrzeby odgrywają ważną rolę w procesie przystosowania się do otoczenia. Niezaspokojenie podstawowych potrzeb ujawnia poczucie zagrożenia, zaniżoną lub zawyżoną samoocenę. Stąd też funkcjonowanie systemu wychowawczego łączy się z sytuacjami w szkole i środowisku.

Sytuacja wg Tomaszewskiego - układ jego wzajemnych stosunków z innymi elementami środowiska w określonym momencie czasu. Sytuacja i styczność oraz stosunki społeczne występujące w systemie mają charakter zmienny. W pracy systemu wychowawczego trzeba mieć na uwadze sytuacje trudne - deprywacja, konflikty, zagrożenia.

Ideologie edukacyjne

Ideologia - pojęcie rozpowszechniło się w XIXw. w marksizmie w Niemczech; pojmowana była wtedy jako:

1. ogólny system pojęć i postaw charakteryzujący społeczeństwo w danym czasie: religia, koncepcje moralności lub prawa;

2. tzw. fałszywa świadomość ukształtowana w określonych warunkach społeczno-ekonomicznych i racjonalizująca je a przyjmowana jako słuszna i niezmienna, np. przekonanie o prawomocności władzy;

3. zbiór idei i poglądów wyrażających interesy danej klasy, sprzyjających jej integracji, mobilizujących ją do walki o władzę, jej utrzymanie oraz narzucenie innym ludziom swego sposobu widzenia i interpretacji świata.

W następnych latach: socjologiczne pojmowanie ideologii - filozofia grupy: szeroki zbiór idei i poglądów o świecie wyznawanych przez grupy ludzi.

Ideologia edukacyjna - szeroki zbiór idei i poglądów o edukacji, które są przyswojone i wyrażane przez ludzi, mogą to być grupy narodowe, wyznaniowe, regionalne, lokalne.

Ideologie edukacji wyrażają stosunek określonych grup ludzi do edukacji i ich działania praktyczne w tej dziedzinie.

K. Przyszczypkowski - ideologie edukacji są bardziej związane z polityką i moralnością; pojęcie zamiast filozofia edukacyjna; głównym celem ideologii edukacji jest aktywizowanie ludzi do różnorodnych działań

Obecnie ideologie edukacji zasługują na uwagę. Uzasadnienia reform szkolnych, innowacji pedagogicznych odwołują się do ideologii.

Główne nurty ideologii edukacyjnych:

Neokonserwatyzm

Neoliberalizm

Nurt demokratyczny, w pewnych przypadkach przybierający formy radykalne.

Konserwatyzm - powstał w XVIII/XIXw., stworzony przez grupujących się przeciwników oświecenia, rewolucji francuskiej i liberalizmu. W polityce - przywiązanie do wartości, które wydają się zagrożone, a zdaniem zwolenników powinny trwać nadal i służyć dobrostanowi społecznemu. Podstawą jest przywiązanie do istniejącego stanu rzeczywistości społecznej, np. wartości, obyczajów, wzorów zachowań, stylów życia oraz niechęć do wprowadzania gwałtownych zmian i wszelkich nowości. Silny etnocentryzm i surowe wychowanie dzieci, postawy pro religijne i patriotyzm(takie cechy miały XIXw. rodziny amerykańskie i angielskie oraz społeczności wiejskie w Polsce).

Przeszłość jest korzystniejsza od tego, co ma miejsce obecnie. Świat współczesny staje się skomplikowany, niebezpieczny, nieprzyjazny dla człowieka, a przeszłość jest epoką bezpieczną, stabilną, klarowną, uporządkowaną. Istniał powszechnie akceptowany ład moralny.

Według konserwatystów to, co najlepsze w świecie już było. Można jedynie starać się nawiązać do wzorów. W polu uwagi konserwatystów znajduje się życie społeczne i jakie wartości są kultywowane, w jaki sposób je przekazać. Wartości są hierarchizowane, główne z nich to: naród i religia. Są one podstawą sposobu życia.

Konserwatyści są przekonani, że ostoją „porządnego życia” jest rodzina, bo w niej bardzo silnie zakorzenione są tradycje, w tym elementy wartości narodowych i religijnych. Ich respektowanie jest podstawą utrzymania tożsamości społecznej i warunkiem rozwoju demokracji.

W edukacji stanowisko konserwatywne wyróżnia ciągłe podkreślanie znaczenia tradycji. Ogromne znaczenie wzorów z przeszłości, stąd w krajach europejskich tworzy się gimnazja klasyczne, które sięgają do czasów antycznych(Grecja i Rzym). Dla konserwatystów amerykańskich znaczenie mają odniesienia do tradycji europejskich i do dokonań w nauce europejskiej, dla osiągnięć kultury europejskiej.

Wysoko sytuują edukację. Według nich właściwa edukacja jest niezbędną do dobrobytu, postępu gospodarczego oraz ochrony moralnych wartości życia. Bez wysokiego poziomu kształcenia w szkołach nie da się zapewnić odpowiednio przygotowanych kadr dla gospodarki. Bez troski o wychowanie dzieci nie da się utrzymać zdrowia i demokratycznego społeczeństwa. Każdy kryzys edukacji to zapowiedź trudności lub załamania się gospodarki oraz przyczyna zaburzeń w funkcjonowaniu społeczeństwa. Niechętnie ustosunkowują się do nowych kierunków nauk społecznych i postmodernizmu.

Neokonserwatyzm - jest współczesnym wydaniem konserwatyzmu, ale nie może być utożsamiany z tradycjonalizmem, bo trudno dziś przeciwstawić się postępowi nauki, przemianom gospodarczym.

Poszanowanie tradycji, wartości, ciągłości kulturowej.

Bardzo wysoko sytuuje edukacje. Właściwa edukacja jest niezbędną do zapewnienia dobrobytu, rozwoju gospodarczego, ochrony i utrwalenia moralnych wartości życia. Bez wysokiego poziomu kształcenia w szkołach nie da się zapewnić odpowiednio przygotowanych kadr dla gospodarki. Bez troski o wychowanie dzieci nie da się utrzymać zdrowia i demokratycznego społeczeństwa. Każdy kryzys edukacji to zapowiedź trudności lub załamania się gospodarki oraz przyczyna zaburzeń w funkcjonowaniu społeczeństwa.

Podstawowym celem jest moralność i wspólnota kulturowa. O jakości życia zbiorowości decyduje jego instytucjonalizacja. Wynika z tego przekonanie o doniosłej roli szkoły, społeczności lokalnej, rodziny i państwa. Jednorodność kształcenia i wychowania, jednolitość treści programowych szkoły, które powinny być skupione wokół wspólnego trzonu i standardu kulturowego.

Neoliberalizm - rozwinął się XVII-XIXw; u podstaw leżała walka o swobody religijne, narodowe, tolerancję, zwiększenie wolności w gospodarce, prawo jednostek do swobodnego rozwoju.

Liberalizm klasyczny - indywidualistyczny; w XIXw. neoliberalizm; przedstawiciele zdawali sobie sprawę, że nadmierna swoboda jednostek wiodłaby do anarchii, kładli oni nacisk na zobowiązania państwa i organizacji wobec jednostki, konieczność zapewnienia ludziom minimum socjalnego i równych szans w edukacji.

Naczelną wartością jest wolność! Wolność jest wartością „samą w sobie”, autoteliczną, niezależnie czy dotyczy narodu, grupy wyznaniowej, społeczności lokalnej, organizacji społecznych, przedsiębiorstwa, ludzi biznesu czy zwykłych obywateli.

Przejawem wolności jest wolny wybór. Liberałowie są przeciwnikami zbyt sztywnych i szczegółowych przepisów prawnych, ograniczeniom handlu i przedsiębiorczości oraz nadmiernie restrykcyjnych przepisów podatkowych. Tak pojęta filozofia i myśl polityczna sprzyja podmiotowemu traktowaniu ludzi i zapewnieniu im możliwości wyboru dróg życiowych oraz podejmowania inicjatyw. Społeczeństwo kapitalistyczne jest zdrowe. Ustrój kapitalistyczny stanowi najlepszą podstawę do urzeczywistniania praw obywateli, a także solidną rękojmię siły całego społeczeństwa.

Gwarantem pomyślności większych zbiorowości i poszczególnych osób są demokratyczne zasady współżycia społecznego, równość praw wszystkich obywateli, jasność i przejrzystość życia publicznego.

Liberałowie są za gospodarką rynkową. Daje ona szansę wolnej gry sił, a więc okazję do wykorzystania w pełni swych możliwości przez ludzi naprawdę zdolnych i przedsiębiorczych. Te wymienione ramy liberalnej wizji społeczeństwa kapitalistycznego wpisywane są w programy kształcenia i wychowania. Liberałowie cenią demokratyczne idee społeczne - idea wolności obywatelskiej. Akceptują pluralizm edukacji i jej otwarcie na różne programy pozaeuropejskiej i pozaamerykańskiej kultury. Popierają programy zmierzające do zmniejszenia zjawiska „nierównych szans” w oświacie, do likwidacji barier rasowych, etnicznych, religijnych, płci, aby dać młodym obywatelom w miarę równe możliwości konkurowania w wyścigu mającym miejsce na szczeblach awansu społecznego.

W odróżnieniu od konserwatystów wysoko cenią nie tylko wykształcenie ogólne, ale także różnorodne tory kształcenia zawodowego, które daje przygotowanie na potrzeby rynków pracy. Akceptują koncepcje szkół zintegrowanych(łączenie kierunków, uczniów różnych narodowości, grup wyznaniowych, osób sprawnych z upośledzonymi umysłowo i ruchowo).

Zwracają uwagę na „wyzwalanie dziecka od dominacji rodziców, środowiska i tradycji, w których wyrastało”(Przyszczypkowski). Oznacza to, że edukacja winna umożliwić człowiekowi zwrócenie się ku jakościowo nowym praktykom społecznym, formom życia, nowym sposobom istnienia ludzkiego.

Neoliberałowie w jeszcze większym stopniu niż liberałowie wierzą, że zasady gospodarki rynkowej i wolnej konkurencji mogą mieć zbawienne znaczenie dla edukacji. Są za szkolnictwem prywatnym. Walczą o zniesienie barier stwarzanych szkolnictwu prywatnemu. Wolność wyboru szkoły i kierunku kształcenia przez rodziców i ich dzieci stanowi wystarczająco skuteczny, prosty i łatwy do wprowadzenia mechanizm kontroli efektywności pracy szkół i regulacji zasad jej funkcjonowania. Szkoły prywatne umieją podjąć wyzwania rynkowe i dostosowują się do potrzeb!.

Neoliberałowie i neokonserwatyści nie są zadowolenie z aktualnego stanu oświaty(szczególnie w USA - dzieci amerykańskie nie są wystarczająco intensywnie kształcone, nie uczą się jak się uczyć i właściwych rzeczy). Stąd reforma.

Nurt radykalny(demokratyczny) - jego przedstawiciele postawili krytyczną diagnozę stanu społecznego; nie podzielają poglądu o sile demokracji.

Często wyrażają pogląd, że społeczeństwa krajów uprzemysłowionych i kultura zachodnia znajdują się w głębokim kryzysie. Dostrzegają przejawy dysfunkcji instytucji administracyjnych, politycznych, gospodarczych, dehumanizujący charakter ciągłej rywalizacji ludzi i przedsiębiorstw oraz ostrej konkurencji rynkowej, liczne negatywne skutki pogoni przedsiębiorców za jak najszybszym wykorzystaniem nie zawsze dobrze sprawdzających się nowinek technicznych w celu osiągnięcia jak najwyższego zysku. Odnotowują rozpad struktur i modeli życia społecznego, komercjalizację kultury, coraz częstsze zagubienie ludzi w mechanizmach współczesnego świata, narastającą patologię w wielu środowiskach i dziedzinach życia.

Przedstawiciele dzielą się na 2 grupy:

• teoretycy reprodukcji - ograniczają się do diagnozowania, opisu i prób wyjaśniania istniejącego stanu rzeczy i dochodzą do ogólnego wniosku, iż system edukacyjny nie może wyjść poza ogólne ramy systemu społecznego. Edukacja jest skazana na transmisję tego, co dobre a co złe w społeczeństwie. Może jedynie wprowadzać tylko drobne korekty i modyfikacje.

• Teoretycy transformacji - uważają, że szkoły mogą być aktywnym czynnikiem zmiany. Przekonują więc, że pewna autonomia szkoły w społeczeństwie powoduje iż jest ona w stanie wywołać, przyspieszyć lub opóźniać zmiany społeczne, a w ostatecznym bilansie powodować przekształcenia społeczeństwa.

Teoretycy reprodukcji są zwolennikami różnych koncepcji współczesnej socjologii, tzn. strukturalno-funkcjonalnej, konfliktowej i interakcjonistycznej.

Koncepcja strukturalno-funkcjonalna - T. Parsons i R. Merton; społeczeństwo jako system, którego elementy pełnią w nim określone funkcje, przyczyniając się dzięki swym działaniom do powodzenia całości; jest złożony z podsystemów: oświata, struktura zapewniająca ład, harmonię i równowagę części składowych. Dużą rolę odgrywają podstawowe funkcjonalne imperatywy podejmowanych działań: adaptacja, kultywowanie wzorów, usuwanie napięć, dążenie do osiągnięcia celu i integracji, kontrola społeczna(zdarzające się napięcia są ograniczane lub likwidowane).

Parsons dowodził, że ważną rolę w integracji społecznej i ujednolicaniu zachowań ludzkich ma proces instytucjonalizacji( sprawia, że działanie człowieka w rozwijającym się społeczeństwie jest normowane i regulowane).

Interakcja społeczna jest nieustannym procesem kolejnych osiągnięć i sankcji.

Według Parsonsa w ciągu całego rozwoju osobowości identyfikacja i internalizacja są procesami odnoszącymi jednostkę do systemu społecznego, integrującymi ją z nim i jego kulturą.

Funkcjonujące w społeczeństwie instytucje państwowe, administracyjne, kulturowe, oświatowe, militarne narzucają człowiekowi rolę, którą powinien pełnić. Sposób wypełniania ról jest dokładnie określony, gdyż społeczeństwo ustanawia w odniesieniu do nich oczekiwania modelowe.

Koncepcja interakcji zakłada, iż społeczeństwo jest całością kształtowaną w toku codziennych kontaktów między ludźmi.

W ujęciu funkcjonalnym transmisja wzorów kultury i reprodukcja porządku społecznego stanowi istotę procesu oddziaływania edukacyjnego.

Parsons pisał o 2 funkcjach edukacji:

• Socjalizacja - wiąże się z podporządkowaniem jednostki uznawanym wartościom i wdrażaniem ich do ról społecznych. Funkcja socjalizacyjna szkoły czyni z niej agencję przystosowania dzieci i młodzieży do życia społecznego. Szkolnictwo odbija zjawiska, które mają miejsce w życiu społecznym. Wszystko co dzieje się w szkolnictwie jest pochodną wcześniejszych sytuacji gospodarczych. Oświata reaguje jednak z pewnym opóźnieniem na to, co się dzieje w gospodarce. Na ogół podąża jednak za nią bo pełni wobec niej funkcję usługową.

• selekcja

W tym kierunku ukazuje się szkołę jako instytucję w odtwarzaniu i umacnianiu kapitalistycznych stosunków produkcji oraz w przygotowaniu siły roboczej dla przedsiębiorstw działających w tym systemie.

Teoretycy transformatywni - sprowadzenie roli szkoły do realizacji zadań usługowych wobec gospodarki i społeczeństwa jest uproszczeniem. Ich zdaniem szkoła jest ważną instytucją demokratycznego społeczeństwa i współtworzy to społeczeństwo. Nie można sprowadzać szkoły do roli zwykłej agencji socjalizacyjnej gdyż w niej odbywa się ważne dla przyszłości wychowanie obywatelskie dzieci i młodzieży.

Transformatywni radykaliści szukają szkół, które łączą krytyczne myślenie i radykalne idee. Widzą szkoły jako sfery publiczne, które mogą dopomóc w osiągnięciu rzeczywistości demokratycznej.

Niełatwo orzec jak może wyglądać walka o życie publiczne w wykonaniu głównych podmiotów edukacji szkolnej(uczniów i nauczycieli). Jedną z najprostszych form jest opór przeciw nadużywaniu władzy. Pedagogiczna wartość oporu polega częściowo na przeniesieniu pojęć struktury i działalności ludzkiej kultury i samodoskonaleniu do nowej problematyki w analizie procesu kształcenia. Elementy oporu stają się punktem ogniskowym w konstruowaniu doświadczeń, w których uczniowie mogą mieć swój głos.

Edukacja ma charakter ideologiczny. Nie ma możliwości, by nauczyciel był neutralny wobec sporów odnoszących się do podstawowych kwestii społecznych i politycznych. Nauczyciel powinien być zaangażowany w przemiany społeczne i edukacyjne, ale nie ma szans w samotnej walce i musi szukać sojuszników(np. solidarni z pokrzywdzonymi, z walczącymi o pełnię praw kobiet, dążącymi do emancypacji).

Główny wkład transformatywnych teoretyków polega na ujmowaniu szkół jako miejsca walki. Proponują pojęcie nauczyciela jako intelektualisty. Wnoszą pojęcie głosu ucznia. Sugerują, by głosy zostały wysłuchiwane i badane oraz byśmy tworzyli nowy głos za wyzwoleniem i demokracją.

Zrozumienie kontekstu ideologicznego polityki oświatowej oraz propozycji doskonalenia pracy dydaktycznej i wychowawczej staje się niezbędne do zrozumienia proponowanych zmian w oświacie. Odnosi się to również do tak częstego obecnie przejmowania wzorów z zachodu. Mało selektywne i jeszcze mniej wybiórcze sięganie do źródeł zagranicznych może powodować chaos intelektualny. Jeszcze bardziej niebezpieczne jest bezkrytyczne przenoszenie przypadkowo wybranych rozwiązań. Powielając nieselektywnie różne elementy zagranicznych systemów oświatowych i wychowawczych możemy przenosić rozwiązania niespójne(np. pochodzące z innych tradycji) prowadząc do przeciwstawnych celów.

Wnioski:

1. dotyczący celowości teoretycznego i praktycznego poznawania współczesnych ideologii edukacyjnych, ich genezy, istoty uwarunkowań, form wyrazu i skutków praktycznych

2. dotyczące potrzeby rozwijania bardziej pogłębionych stylów porównawczych, które mogą pomóc znaleźć wartościowe rozwiązania zagraniczne

3. dotyczące potrzeby odsłaniania ideologicznych podstawowych koncepcji reform oświatowych i innych propozycji zmian w oświacie i wychowaniu

4. umacnianie teoretycznych podstaw polityki oświatowej i innych dyscyplin rozpatrujących potrzebę kształcenia dzieci i młodzieży.

Dzisiaj poczynania reformatorskie są próbą rozwiązywania problemów doraźnych bez uwzględnienia podstaw stwarzanych przez filozofię wychowania, wychowanie bez teoretycznej wizji. Tak przeprowadzone reformy NIE mogą dać pozytywnych efektów.

9. Paradygmaty socjologii edukacji

Paradygmat - wzorzec, model, zbiór fundamentalnych i naczelnych koncepcji, założeń obowiązujących w określonym czasie w nauce dotyczącej istoty świata, natury, przedmiotu badań danej dyscypliny wiedzy.

Tworzą się jeśli coś zostaje poddane krytyce, dla poprawy proponuje się modele.

Krytyce zostały poddane:

• system edukacji podlegać może negacji konkretnej tradycji praktyki wychowawczej(np. etykietowanie, mistyfikacja, manipulacja)

• negacji zinstytucjonalizowanego systemu kształcenia jako czynnika dehumanizacji stosunków społecznych

• negacji idei i funkcji wychowania i edukacji

• negacji filozoficznych i społeczno-pedagogicznych założeń i orientacji.

Edukacja w antypedagogice - wyprowadzenie człowieka ze stanu natury do kultury i cywilizacji oraz jako sposób na realizację teraźniejszości i przyszłości, jako system wiedzy składającej się nie tylko z praw, twierdzeń, teorii, analiz empirycznych, jako nauka o różnych poziomach rzeczywistości społecznej i edukacyjnej(mikro, mezo i makroed.)

Paradygmaty polskiej szkoły:

A paradygmat społeczeństwa bez szkół(deskolaryzacyjny):

• tanie stereotypy widzenia szkoły(edukacji)

• negowanie powszechnego przekonania, że wykształcenie jest wynikiem tylko nauczania szkolnego, że szkoła niweluje nierówności społeczne(I. Klich)

• nie ma obowiązku szkolnego, zamiast tego - sieci kształcenia obejmujące:

• dostępną dla każdego sieć bibliotek, muzeów, zakładów pracy i in.

• Ośrodki wymiany informacji oraz doświadczeń między uczącymi się lub zainteresowanymi problemami

• Ogłoszenia w mass mediach spotkań osób kształcących się w określonym kierunku

• Publikowanie rejestru nauczycieli instruktorów.

B paradygmat szkoły alternatywnej:

- kładzie się nacisk na rozwój indywidualny

C paradygmat szkoły ustawicznie doskonalonej:

• za organizacją pracy nauczyciela(wiodąca rola)

• system klasowo-lekcyjny

• jednolitość programowa

• podział przedmiotowy

D paradygmat uniwersalny:

• kształcenie w szkole z jednolitym programem nauczania z przewagą metod aktywnych, z równowagą ogólnej teorii, orientacją pedagogiczną, interdyscyplinarnością, indywidualizacją pracy.

Paradygmat sprosta wyzwaniu XXIw.

Człowiek pełny - świadomy i konsekwentny, wrażliwy, sprawny fizycznie i psychicznie.

„Powinniśmy zbudować taki model kształcenia, który by nie tylko odpowiadał społeczeństwu, ale i wyprzedzał jego zmiany poprzez zaprojektowanie systemu samoadaptującego się do tendencji rozwojowych tego społeczeństwa i współczesnej cywilizacji” Szczepański

Paradygmat globalny → 4 filary edukacji

Nie wystarczy, aby jednostka zgromadziła w swoim początkowym okresie życia zapas wiedzy, z której mogłaby czerpać w nieskończoność. Powinna umieć wykorzystywać w ciągu całej egzystencji okazje do aktualizowania, pogłębiania i wzbogacania tej podstawowej wiedzy i dostosowywać się do zmieniającego świata.

Edukacja powinna organizować się wokół 4 aspektów kształcenia, które są dla każdej jednostki filarami jej wiedzy.

I Uczyć się, aby wiedzieć(aby zdobyć narzędzia rozumienia) - jest to głównie opanowanie narzędzi wiedzy. Można go traktować jako cel i środek życia ludzkiego. Jako środek - każda jednostka powinna uczyć się rozumieć otaczający świat przynajmniej na ile jest to konieczne by godnie żyć i komunikować się. Jako cel - istotą jest radość rozumienia, poznawania, odkrywania. Narzędziami zdobywania wiedzy są:

• uwaga - w społeczeństwie zdominowanym przez obraz telewizyjny już od dzieciństwa powinniśmy uczyć się skupiania uwagi na rzeczach i na osobach.

Zapping telewizyjny - szybki obraz przesuwających się informacji przeszkadzający koncentracji uwagi, zapamiętywaniu, odkrywaniu, postrzeganiu.

Uwagę kształcą: w dzieciństwie zabawa, spacery, podróże i wycieczki.

• Pamięć - błędem jest sąd, że pamięć jest bezużyteczna(kalkulatory, telefony, Internet). Pamięć powinna być ćwiczona już od najmłodszych lat. Jest to zdolność właściwa tylko człowiekowi!

Pamięć asocjacyjna - kojarzenie wyobrażeń, z których jedno przywołuje na myśl drugie.

Pamięci służą łamigłówki i krzyżówki.

• Myślenie - w ćwiczeniu myślenia od konkretu do abstrakcji i na odwrót, należy łączyć 2 metody:

• dedukcyjną - rozumowanie polegające na wyprowadzeniu z jednego lub więcej zdań, zdania wynikającego z nich logicznie

• indukcyjną - dochodzenie do praw ogólnych na podstawie eksperymentu i doświadczalnie stwierdzonych faktów; wyprowadzanie wniosków ogólnych z przesłanek.

Uczymy się poprzez ich ćwiczenie. Proces uczenia się nie zostaje nigdy zakończony! Pierwszą edukację można uznać za udaną, jeśli da ona impuls i podstawy umożliwiające kontynuowanie nauki przez całe życie w pracy i poza pracą.

II Uczyć się, aby działać(aby móc oddziaływać na swoje środowisko) - wiąże się z kwestią kształcenia zawodowego(Jak nauczyć ucznia stosowania w praktyce nabytych umiejętności?, Jak przystosować edukację do przyszłej pracy, skoro jej ewolucję nie sposób przewidzieć?). Kształcenie zawodowe powinno się zmieniać. Obecnie na pierwszy plan wysuwa się kompetencja a kwalifikacje odchodzą.

Kwalifikacje - czynności typowo fizyczne(dziś zastępowane intelektualnymi)

Kompetencje - mieszanka właściwa każdej jednostce składająca się z kwalifikacji nabytych przez kształcenie techniczne i zawodowe, postaw społecznych, umiejętności pracy w zespole, zdolności podejmowania inicjatyw, zamiłowanie do ryzyka, osobiste zaangażowanie, zalety(umiejętność bycia), umiejętność porozumiewania się z innymi, regulowanie konfliktów i ich rozwiązywanie.

Edukacja powinna umożliwiać jednostce nabycie tych cech. Najważniejsza jest umiejętność porozumiewania się i regulowanie i rozwiązywanie konfliktów.

Obecnie jest zapotrzebowanie na usługi(ważne są tu kompetencje):

• sektora handlowego - gwałtowny rozwój; eksperci, usługi miejskie, doradztwo technologiczne, usługi finansowe, rachunkowość, zarządzanie

• sektora niehandlowego - usługi socjalne, oświatowe, zdrowotne.

W obu sektorach działalność informacyjna i komunikacyjna odgrywa zasadniczą rolę. Zwraca się uwagę na charakter personalny zbieranych i przetwarzanych informacji.

III Uczyć się, aby żyć wspólnie(aby uczestniczyć i współpracować z innymi na wszystkich płaszczyznach działalności ludzkiej) - największe wyzwanie dla współczesnej edukacji, bo świat dzisiejszy jest światem przemocy(brak nadziei). Opinia publiczna za pośrednictwem mediów staje się bezradnym obserwatorem konfliktów. Do tej pory edukacja niewiele zrobiła, by zmienić ten stan rzeczy.

Obecnie istnieje ogólny klimat konkurencji, który sprzyja konkurencji i współzawodnictwu(→ wojna gospodarcza, napięcia międzyludzkie). Współzawodnictwo nie ma polegać na niszczeniu(niewłaściwa interpretacja współzawodnictwa), a ma być budujące(innowacje).

Należy zmniejszać konkurencję, napięcia i konflikty. Trzeba przygotować wspólne cele, by zapanowała współpraca. Proponuje się, aby edukacja przybrała 2 drogi:

• stopniowe odkrywanie Innego - powołaniem edukacji jest jednocześnie ukazywanie różnorodności gatunku ludzkiego i uświadamianie podobieństwa i współzależności wszystkich ludzi.. Edukacja powinna wykorzystywać wszystkie okazje do tego. Niektóre przedmioty są predysponowane do tego(np. geografia, literatura obca, historia).

Odkrywanie Innego dokonuje się zawsze przez poznanie siebie, by dać dziecku właściwy obraz świata. Każdy rodzaj edukacji(rodzinnej, środowiskowej, szkolnej) powinien pomóc im w odkrywaniu samego siebie. Tylko wtedy będą mogli wczuć się w sytuację innych i zrozumieć ich sytuację.

!Rozwijanie postawy empatii w szkole owocuje prospołecznym zachowaniem przez całe życie! Ucząc np. patrzenia na sprawy z perspektywy innych grup etnicznych lub religijnych, można uniknąć niezrozumienia, które rodzi nienawiść u dorosłych(nauczanie religii, historii czy zwyczajów).

Sposób nauczania nie powinien działać przeciw poznaniu Innego. Nauczyciele, którzy na skutek dogmatyzmu zawijają ciekawość lub zmysł krytyczny, zamiast rozbudzać je u uczniów, mogą być bardziej szkodliwi niż pożyteczni. Zapominając, że są odbierani jako wzorce są w stanie osłabić u uczniów zdolność otwarcia się na innych i stawiania czoła napięciom między osobami, grupami, narodami.

Konfrontacja przez dialog i wymianę argumentów jest jednym z niezbędnych instrumentów edukacji XXw.

• zaangażowanie we wspólne projekty jako metoda unikania i rozwiązywania konfliktów - gdy wspólnie podejmuje się motywujące niecodzienne projekty, spory i konflikty między jednostkami wyciszają się lub wygasają.

Zawody sportowe - radość wspólnego wysiłku.

Edukacja formalna powinna przewidzieć w programach czas do zapoznawania ludzi z projektami(zawody, kulturalne, związane z działalnością społeczną, np. pomoc potrzebującym, akcje humanitarne). Nauczyciel i uczeń razem powinni realizować te projekty, a nauczyciel powinien uczyć ucznia jak rozwiązywać konflikty.

IV Uczyć się aby być

Zdaniem komisji każdy filar powinien być przedmiotem jednakowej troski w ustrukturyzowanym kształceniu tak, aby edukacja jawiła się jako doświadczenie globalne, całożyciowe.(Każdemu obywatelowi jako osobie i członkowi społeczeństwa).

Ta nowa koncepcja powinna umożliwić jednostce odkrywanie, pobudzanie i wzmocnienie jej potencjału twórczego - ujawnić skarb ukryty w każdym z nas.

1

Wiedza ludowa

Refleksje mędrców

Mądrość ludowa

Etap przednaukowy

Filozofia społeczna

1837

Etap naukowy

A. Comte (Ką:t)

Konformizm

Nonkonformizm (+)

Nonkonformizm (-)

---