Prawne podstawy kształcenia specjalnego w szkołach ogólnodostępnych

Podstawy prawne dotyczące realizacji kształcenia specjalnego w szkołach ogólnodostępnych oraz szkołach integracyjnych lub szkołach z oddziałami integracyjnymi lub specjalnymi zostały zebrane w niżej wymienionych aktach prawnych.

1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572), a w szczególności; art. 1 pkt 4, 5 i 5a, art. 3 pkt 1a i 11a, art. 17 pkt 3a, art. 71b ust.1 i. 3 - 3b. Zmiany: Dz. U. z 2004 r. Nr 69, poz. 624, Nr 109, poz. 1161, Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2781; z 2005 r. Nr 17, poz. 141, Nr 94, poz. 788, Nr 122, poz. 1020, Nr 131, poz. 1091, Nr 167, poz. 1400 i Nr 249, poz. 2104; z 2006 r. Nr 144, poz. 1043 i Nr 208, poz. 1532 i Nr 227, poz. 1658; z 2007 r. Nr 42, poz. 273, Nr 80, poz. 542, Nr 115, poz. 791, Nr 120, poz. 818, Nr 180, poz. 1280 i Nr 181, poz. 1292 oraz z 2008 r. Nr 70, poz. 416 i Nr 145, poz. 917.

2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1072).

3. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11 grudnia 2002 r.

w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno - pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 5, poz. 46).

4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 15, poz. 142 i Dz. U. Nr 137, poz. 1155; z 2003 r. Nr 39, poz. 337 i Nr 116, poz. 1093; z 2004 r. Nr 43, poz. 393; z 2005 r. Nr 30, poz. 252 oraz z 2008 r. Nr 72, poz. 420).

5. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. z 2002 r. Nr 155, poz. 1288), a w szczególności § 5. Zmiany: Dz. U. z 2004 r. Nr 122, poz. 1290.

6. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 83, poz. 562 i Nr 130, poz. 906; z 2008 r. Nr 3, poz. 9 i Nr 178, poz. 1097).

7. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 14 marca 2005 r.w sprawie zasad wydawania oraz wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych, sposobu dokonywania ich sprostowań i wydawania duplikatów, a także zasad legalizacji dokumentów przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą oraz zasad odpłatności za wykonywanie tych czynności(Dz. U. Nr 58, poz. 504 i Nr 67, poz. 585; z 2006 r. Nr 31, poz. 217 i Nr 108, poz. 745; z 2007 r. Nr 140, poz. 987 oraz z 2008 r. Nr 67, poz. 412).

8. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r.w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 11, poz. 114).

9. Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. Nr 61, poz. 624). Zmiany: Dz. U. z 2002 r. Nr 10, poz. 96; z 2003 r. Nr 146, poz. 1416; z 2004 r. Nr 66, poz. 606; z 2005 r. Nr 10, poz. 75 oraz z 2007 r. Nr 35, poz. 222.

10. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 roku w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim (Dz. U. Nr 14, poz. 76).

11. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. Nr 19, poz. 167).

Termin „kształcenie specjalne”

Kształceniem specjalnym obejmuje się uczniów, którzy ze względu na swoją niepełnosprawność wymagają stosowania specjalnych metod pracy oraz specjalnej organizacji nauki. Niepełnosprawni to: niewidomi, słabowidzący, niesłyszący, słabosłyszący, niepełnosprawni ruchowo, autystyczni, z zaburzeniami zachowania, upośledzeni umysłowo w stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym, upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim oraz z niepełnosprawnościami sprzężonymi. Podstawą do objęcia ucznia kształceniem specjalnym jest orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez publiczne poradnie psychologiczno - pedagogiczne, w tym poradnie specjalistyczne. Uczniem niepełnosprawnym jest więc osoba posiadająca orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Wagi orzeczenia nie posiada opinia (za wyjątkiem opinii o potrzebie wczesnego wspomagania), czy też informacje sporządzone w poradni. Tym samym dokumenty te nie powodują takich konsekwencji, z jakimi mamy do czynienia w przypadku orzeczeń. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego zobowiązuje do realizacji kształcenia

i wychowania w sposób dostosowany do potrzeb oraz możliwości psychofizycznych ucznia. Celem kształcenia i wychowania jest również usprawnianie zaburzonych funkcji, rewalidacja oraz specjalistyczna pomoc i opieka. Kształcenie specjalne może być prowadzone w formie nauki w szkołach ogólnodostępnych, szkołach integracyjnych lub szkołach z oddziałami integracyjnymi, szkołach specjalnych lub szkołach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi, a także w ośrodkach specjalistycznych.

Orzekanie o potrzebie kształcenia specjalnego

Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, w tym o potrzebie zajęć rewalidacyjno - wychowawczych dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim, wydają zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno - pedagogicznych oraz w poradniach specjalistycznych. Zespoły funkcjonujące w poradniach psychologiczno - pedagogicznych wydają orzeczenia dla uczniów szkół i placówek mających siedzibę na terenie działania poradni. Wyjątek stanowią dzieci niewidome, słabowidzące, niesłyszące i słabo słyszące oraz autystyczne, dla których orzeczenia wydają zespoły funkcjonujące w poradniach wskazanych przez kuratora oświaty. Zespół orzekający tworzą: dyrektor poradni lub osoba przez niego upoważniona jako przewodniczący, psycholog, pedagog, lekarz oraz inni specjaliści, których obecność jest niezbędna ze względu na konieczność dokonania specjalistycznej diagnozy. W posiedzeniu zespołu może brać udział wnioskodawca, który powinien wcześniej zostać poinformowany o terminie posiedzenia. Orzeczenia wydawane są na podstawie badań przeprowadzonych w poradni oraz innej dokumentacji przedstawionej przez rodziców (prawnych opiekunów). Zwykle są to: wyniki obserwacji i badań psychologicznych, pedagogicznych, lekarskich. Zespół może także zwrócić się o opinię do nauczycieli pracujących z uczniem w szkole. O tym fakcie przewodniczący zespołu orzekającego jest zobowiązany powiadomić wnioskodawcę. Nauczyciele przedstawiają problemy dydaktyczne i wychowawcze dziecka. Procedurę postępowania, o wydanie orzeczenia wszczynają rodzice (prawni opiekunowie) składając wniosek adresowany do zespołu orzekającego. Rodzice (prawni opiekunowie) muszą również wyrazić zgodę na przeprowadzenie niezbędnych badań diagnostycznych dziecka. Wniosek powinien zawierać:

1) dane dziecka w postaci: imienia, nazwiska, daty i miejsca urodzenia, adresu miejsca zamieszkania, nazwy i adresu szkoły oraz oznaczenia klasy (jeśli jest uczniem),

2) imiona i nazwisko(a) rodziców (prawnych opiekunów), adres miejsca ich zamieszkania,

3) określenie celu, dla którego formułowany jest wniosek o uzyskanie orzeczenia,

4) uzasadnienie wniosku,

5) podpis wnioskodawcy.

W przypadku uwzględnienia wniosku zespół wydaje orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego mogą być wydawane na okres roku szkolnego, etapu edukacyjnego lub okresu kształcenia w danej szkole. Uczniowie szkół podstawowych z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim otrzymują orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego na okres każdego etapu edukacyjnego w szkole.

W przypadku dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim zespół wydaje orzeczenie o potrzebie zajęć rewalidacyjno - wychowawczych na okres nie dłuższy niż 5 lat. W orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego określa się zalecaną formę kształcenia specjalnego: w szkole ogólnodostępnej, szkole integracyjnej lub oddziale integracyjnym, szkole specjalnej lub oddziale specjalnym albo ośrodku szkolno - wychowawczym. Orzeczenie zawiera także zalecenia dotyczące form pomocy psychologiczno - pedagogicznej, które muszą uwzględniać specyfikę stwierdzonego rodzaju niepełnosprawności i jego stopień. Jeżeli ustanie potrzeba kształcenia specjalnego w związku ze zmianą okoliczności, które dawały podstawę do wydania takiego orzeczenia, zespół, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów), wydaje orzeczenie uchylające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Podobnie dzieje się w przypadku zmiany dotyczącej rodzaju oraz stopnia zaburzeń i odchyleń rozwojowych. Wówczas zespół orzekający, działając na wniosek rodziców (prawnych opiekunów), wydaje orzeczenie.

W przypadku, gdy wniosek o wydanie orzeczenia, w tym również orzeczenia o potrzebie zajęć rewalidacyjno - wychowawczych, zostaje załatwiony odmownie, zespół wydaje orzeczenie odmowne, w którym stwierdza, iż nie zachodzi potrzeba kształcenia specjalnego/zajęć rewalidacyjno - wychowawczych. W orzeczeniu odmownym podaje się fakty oraz przyczyny, z powodu których następuje odmowa wydania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.

Orzeczenie winno być dostarczone wnioskodawcy w terminie 14 dni od daty posiedzenia zespołu orzekającego. Rodzicom (prawnym opiekunom) ucznia przysługuje prawo odwołania się od orzeczenia, w terminie 14 dni poczynając od daty jego otrzymania, do kuratora oświaty właściwego terytorialnie. Odwołania dokonuje się za pośrednictwem zespołu, który wydał dane orzeczenie. Przed przesłaniem dokumentacji do kuratora oświaty, zespół orzekający analizuje odwołanie i wcześniej zebrane materiały. W wyniku tych czynności zespół orzekający może wniosek uwzględnić w całości i wydać nowe orzeczenie. W przypadku podtrzymania pierwotnego stanowiska przewodniczący zespołu orzekającego jest zobowiązany do przesłania wniosku wraz z pełną dokumentacją do kuratora oświaty, który podejmie odpowiednią decyzję. Decyzja kuratora oświaty jest ostateczna.

Organizowanie kształcenia specjalnego

Procedura organizowania kształcenia specjalnego w szkołach ogólnodostępnych dla ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie takiej formy kształcenia zwykle przebiega w sposób następujący:

1. Rodzice ucznia składają u dyrektora szkoły wniosek o zorganizowanie kształcenia specjalnego wraz z orzeczeniem poradni psychologiczno - pedagogicznej lub poradni specjalistycznej o potrzebie kształcenia specjalnego.

2. Dyrektor szkoły organizuje kształcenie specjalne zapewniając uczniowi:

1) dostosowanie wymagań do jego indywidualnych potrzeb oraz możliwości psychofizycznych i edukacyjnych,

2) zajęcia rewalidacji indywidualnej realizowane przez odpowiednich specjalistów,

3) możliwość wydłużenia etapu edukacyjnego,

4) odpowiednie pomoce dydaktyczne i sprzęt,

5) likwidację barier architektonicznych (w miarę potrzeb uczniów i możliwości szkoły).

3. Dyrektor zapewnia również pomoc psychologiczno-pedagogiczną rodzicom i nauczycielom pracującym z dzieckiem.

Obowiązek organizacji kształcenia specjalnego dla ucznia spoczywa, w praktyce, na dyrektorze szkoły, który na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) oraz na podstawie załączonego do wniosku orzeczenia odpowiedniej poradni wszczyna procedurę przygotowania do realizacji nauczania, a następnie jego realizacji. Dyrektor szkoły podejmuje stosowne działania w porozumieniu z organem prowadzącym. W przypadku, gdy orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego dotyczy dziecka uczęszczającego do przedszkola, szkoły podstawowej lub gimnazjum, odpowiednią formę kształcenia zapewnia jednostka samorządu terytorialnego właściwa ze względu na miejsce zamieszkania ucznia. Do jej zadań własnych należy bowiem prowadzenie przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów. W pozostałych przypadkach (szkoły ponadgimnazjalne) obowiązek realizacji orzeczeń spoczywa na prezydencie miasta lub staroście właściwym ze względu na miejsce zamieszkania ucznia, którego dotyczy orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. I w tym przypadku odbywa się to na podobnych zasadach, jak opisane powyżej. Na gminie spoczywa również obowiązek organizacji dowozu i opieki w czasie przewozu uczniów niepełnosprawnych, objętych kształceniem specjalnym, upośledzonych umysłowo ze sprzężonymi niepełnosprawnościami, do najbliższej szkoły podstawowej, gimnazjum lub ośrodka umożliwiającego realizację obowiązku szkolnego i obowiązku nauki, czy też uczestniczenia w zajęciach rewalidacyjno - wychowawczych. W przypadku, gdy dowóz zapewniają rodzice (prawni opiekunowie) środkami komunikacji publicznej, przysługuje im zwrot kosztów przejazdu ucznia i opiekuna. Obowiązek dowozu dotyczy wszystkich, wymienionych powyżej uczniów niepełnosprawnych, bez względu na ich wiek. Podstawowym obowiązkiem organu realizującego orzeczenie jest zapewnienie takiej formy kształcenia, która uwzględnia rodzaj i stopień niepełnosprawności oraz inne zalecenia zespołu orzekającego. Wymagania edukacyjne formułowane wobec uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego powinny być dostosowane do ich indywidualnych potrzeb psychofizycznych

i edukacyjnych. Oznacza to również, że w szkolnym planie nauczania muszą znaleźć się zajęcia rewalidacyjne uwzględniające rodzaj i stopień niepełnosprawności uczniów

w postaci zajęć:

1) korekcyjnych wad postawy,

2) korygujących wady mowy,

3) z zakresu orientacji przestrzennej i poruszania się,

4) nauki alternatywnych metod komunikacji (np. języka migowego),

5) innych, wynikających z programów rewalidacji.

Dyrektor szkoły ogólnodostępnej przydziela te zajęcia dzieciom niepełnosprawnym

w porozumieniu z organem prowadzącym.

Uczniom niepełnosprawnym można też pomóc i stworzyć dodatkowe możliwości sprzyjające rozwojowi w postaci:

- zwolnienia z nauki drugiego języka obcego (w dokumentacji przebiegu nauczania ten fakt jest odnotowywany poprzez wpis „zwolniona/y” w miejsce oceny klasyfikacyjnej),

- przedłużenia czasu trwania nauki na każdym etapie edukacyjnym na okres nie mniejszy niż jeden rok, zwiększając proporcjonalnie liczbę zajęć edukacyjnych,

- odroczenia terminu rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego. Realizacja obowiązku szkolnego dziecka w wieku powyżej 6 roku życia może zostać odroczona do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym kończy ono 8 lat. Jest to bardzo korzystne rozwiązanie pod warunkiem, że dziecko pozostaje pod opieką specjalistów, przykładowo, w przedszkolu bądź innej wyspecjalizowanej instytucji. Wówczas uzyskuje ono możliwość osiągnięcia wyższego poziomu dojrzałości.

Organizowanie kształcenia i wychowania

uczniów z różnymi stopniami upośledzenia umysłowego

Sposób organizowania i realizacji orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego w przypadku dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym

lub głębokim przebiega nieco inaczej. W związku z powyższym wymaga kilku słów komentarza.

Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim realizują podstawę programową wspólną z innymi uczniami szkoły ogólnodostępnej, ale program nauczania musi być dostosowany do ich możliwości, zgodnie z orzeczeniem poradni. Uczniowie zdiagnozowani jako upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym realizują odrębną podstawę programową. Każdy z uczniów ma opracowany indywidualny program edukacyjny. Natomiast uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim realizują obowiązek szkolny w formie zajęć rewalidacyjno - wychowawczych (do 25 roku życia). Mogą one mieć charakter zajęć indywidualnych lub grupowych. Celem tych zajęć jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, rozwijanie zainteresowań otoczeniem oraz uzyskanie niezależności od innych osób w codziennym funkcjonowaniu. Do uzyskania tych celów dąży się poprzez:

- naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika,

- kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika,

- usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej,

- wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia,

- wielozmysłowe poznawanie otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu,

- kształtowanie umiejętności współżycia w grupie,

- naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań uczestnika oraz jego udziału w ekspresyjnej aktywności.

Za opracowanie indywidualnego programu pracy odpowiada prowadzący zajęcia nauczyciel. Nauczyciel opracowuje program we współpracy z psychologiem oraz z uwzględnieniem wskazówek i zaleceń wynikających z orzeczenia. Wymiar godzinowy zajęć jest uzależniony od możliwości psychofizycznych oraz potrzeb rewalidacyjnych uczestników i wynosi:

4 godziny dziennie na zajęcia zespołowe, 2 godziny dziennie na zajęcia indywidualne. Liczba osób w zespole może się wahać od 2 do 4. Reasumując, należy stwierdzić, że dla uczniów

z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim nie ma podstawy programowej,

a ich program nauczania ma charakter indywidualny.

Szkoły integracyjne, szkoły z oddziałami integracyjnymi

oraz oddziałami specjalnymi

Interesującą i bardzo wartościową, pod względem organizacyjnym, formą pracy z uczniami niepełnosprawnymi są szkoły integracyjne i szkoły z oddziałami integracyjnymi. Cieszą się one coraz większą popularnością ze względu, między innymi, na uzyskiwanie bardzo dobrych efektów pracy dydaktycznej i wychowawczej. Przystępując do organizowania oddziału integracyjnego należy pamiętać o spełnieniu kilku niezbędnych warunków. Oddział integracyjny powinien liczyć 15 - 20 uczniów, z czego 3 do 5 to dzieci niepełnosprawne. Zajęcia w tego typu klasie prowadzi dwóch nauczycieli: „wiodący” i „wspomagający”. Niekiedy (zależy to od rodzaju niepełnosprawności uczniów) można zatrudnić pomoc nauczyciela. Aby zapewnić pełny pakiet pomocy dla uczniów niepełnosprawnych w szkole powinni być zatrudnieni specjaliści posiadający odpowiednie przygotowanie zawodowe: logopeda, psycholog, itp. Warto również pamiętać o zapewnieniu odpowiednich warunków lokalowych i bazy (pomoce dydaktyczne, sprzęt).

Oddziały specjalne tworzy się w szkołach ogólnodostępnych. Są to oddziały przeznaczone dla uczniów z jednym rodzajem niepełnosprawności. Liczba dzieci i młodzieży w tych klasach powinna wynosić:

- dla uczniów niesłyszących i słabo słyszących - od 6 do 8,

- dla uczniów niewidomych i słabo widzących - od 8 do 10,

- dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim - od 10 do 16,

- dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym -

od 6 do 8,

- dla uczniów z autyzmem i z niepełnosprawnościami sprzężonymi - od 2 do 4.

Jeżeli w przypadku przynajmniej jednego ucznia w klasie występują niepełnosprawności sprzężone, to można zmniejszyć liczbę uczniów w tym oddziale o dwie osoby.

Uczniów realizujących obowiązek szkolny w oddziałach specjalnych obowiązują plany nauczania, programy, podręczniki oraz zasady oceniania takie same, jak w określonym typie szkoły specjalnej. W szkole muszą być zatrudnieni nauczyciele z kwalifikacjami do realizacji zajęć rewalidacyjnych, a w przypadku zaistnienia takiej potrzeby, można zatrudnić dodatkowo pomoc nauczyciela.

Ocenianie i klasyfikowanie uczniów

Nauczyciele są zobowiązani, na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego wydanego przez poradnię psychologiczno - pedagogiczną lub poradnię specjalistyczną, dostosować wymagania edukacyjne, a także kryteria oceniania do potrzeb psychofizycznych

i edukacyjnych ucznia. Oceny klasyfikacyjne okresowe i roczne w klasach integracyjnych są ustalane przez nauczyciela prowadzącego dane zajęcia, po wcześniejszym zasięgnięciu opinii nauczyciela współorganizującego kształcenie integracyjne („nauczyciela wspomagającego”). Uczniowie z orzeczeniami o potrzebie kształcenia specjalnego pobierający naukę w szkołach ogólnodostępnych, szkołach (oddziałach) integracyjnych, otrzymują świadectwa wg wzoru obowiązującego w danej szkole (szkoła podstawowa, gimnazjum). Na drugiej stronie tego dokumentu, nad wynikami klasyfikacji rocznej umieszcza się zapis „Uczeń/uczennica realizował(a) program nauczania dostosowany do indywidualnych możliwości i potrzeb

na podstawie orzeczenia publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej/specjalistycznej (właściwa nazwa poradni)”.

Ocenianie i klasyfikowanie uczniów

z różnymi stopniami upośledzenia umysłowego

Uczniów z różnymi stopniami upośledzenia umysłowego obowiązuje nieco inne traktowanie, jeśli chodzi o ocenianie i klasyfikowanie. Dzieci i młodzież upośledzeni w stopniu lekkim są oceniani według ogólnie przyjętych w szkole zasad, ale z zachowaniem obowiązku nauczycieli do dostosowania wymagań do możliwości tych uczniów. Uczeń z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim ze sprzężoną niepełnosprawnością, nierokujący kontynuowania nauki w szkole ponadgimnazjalnej może zostać, na wniosek rodziców (prawnych opiekunów) i po pozytywnym zaopiniowaniu przez dyrektora szkoły, zwolniony przez dyrektora okręgowej komisji egzaminacyjnej z obowiązku przystąpienia do sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego. Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym są oceniani według odrębnych zasad. Tych uczniów promuje się do klasy programowo wyższej, uwzględniając specyfikę ich kształcenia, w porozumieniu z rodzicami (prawnymi opiekunami). Klasyfikacja roczna ucznia klas I - III szkoły podstawowej z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowania w danym roku szkolnym oraz ustaleniu jednej rocznej oceny klasyfikacyjnej z zajęć edukacyjnych i rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania. Poczynając od klasy IV roczna klasyfikacja polega na podsumowaniu osiągnięć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania z uwzględnieniem indywidualnego programu edukacyjnego oraz ustaleniu rocznych ocen klasyfikacyjnych z zajęć edukacyjnych oraz rocznej oceny klasyfikacyjnej zachowania. Oceny te, w przypadku uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, są ocenami opisowymi. Należy pamiętać o tym, że uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym lub znacznym nie przystępują do sprawdzianu, ani też do egzaminu gimnazjalnego.

Dzieci i młodzież upośledzeni w stopniu głębokim nie podlegają obowiązkowi oceniania. Uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu głębokim nie otrzymują też świadectw. Szkoła może wydać rodzicom (prawnym opiekunom) zaświadczenie, w którym znajdują

się informacje o postępach w różnych obszarach funkcjonowania podopiecznego. Zaświadczenie takie wydaje się w oparciu o prowadzoną dokumentację zajęć rewalidacyjno - wychowawczych (patrz: Dokumentowanie przebiegu kształcenia specjalnego).

Warto zaznaczyć, że nie ma obowiązującego wzoru takiego dokumentu, szkoła może więc samodzielnie przygotować wzór zaświadczenia.

Kwalifikacje nauczycieli

Kształcenie ucznia niepełnosprawnego w szkole ogólnodostępnej powinno umożliwić zdobycie wiedzy i umiejętności na miarę jego możliwości. Stąd też wymagania kwalifikacyjne w stosunku do nauczycieli zatrudnionych w szkole ogólnodostępnej

lub z oddziałami integracyjnymi są następujące:

- każdy nauczyciel, w tym „nauczyciel wiodący”, musi posiadać kwalifikacje ogólne takie, jak w przypadku nauczycieli zatrudnionych na stanowisku nauczyciela przedmiotu w danym typie szkoły,

- „nauczyciel wspomagający” (klasy integracyjne) musi posiadać kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej odpowiedniej do rodzaju niepełnosprawności uczniów, z którymi pracuje,

- nauczyciel „specjalista” prowadzący zajęcia rewalidacyjne (w przypadku, gdy „nauczyciel wspomagający” nie posiada wyspecjalizowanych kwalifikacji do realizacji określonych zajęć rewalidacyjnych) - kwalifikacje z pedagogiki specjalnej, a ponadto dodatkowe kwalifikacje do prowadzenia zajęć określonego typu.

Należy podkreślić fakt, że nauczyciele, którym powierzono realizację zajęć korekcyjno - kompensacyjnych z uczniami niepełnosprawnymi powinni posiadać przygotowanie (potwierdzone świadectwem ukończenia studiów podyplomowych lub świadectwem ukończenia kursu kwalifikacyjnego) w zakresie terapii pedagogicznej lub pedagogiki korekcyjno - kompensacyjnej. W szkołach ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi zatrudnia się dodatkowo nauczycieli posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe

w celu współorganizowania kształcenia dzieci niepełnosprawnych. Zadania tych nauczycieli to w szczególności: pomoc w zakresie doboru treści programowych i metod pracy z uczniami niepełnosprawnymi, a także prowadzenie lub organizowanie różnego rodzaju form pomocy psychologicznej i pedagogicznej oraz zajęć rewalidacji indywidualnej. Tak więc, w klasach integracyjnych pracuje z uczniami dwóch nauczycieli: „wiodący” i „wspomagający”, a niekiedy jest jeszcze zatrudniony „nauczyciel specjalista”.

W szkołach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi są zatrudniani nauczyciele posiadający kwalifikacje z zakresu pedagogiki specjalnej dla danego typu niepełnosprawności. W przypadku realizacji zajęć rewalidacyjno - wychowawczych

z uczniem/uczniami upośledzonymi umysłowo w stopniu głębokim, nauczyciel musi posiadać kwalifikacje z zakresu oligofrenopedagogiki.

Dokumentowanie przebiegu kształcenia specjalnego

Dokumentowanie przebiegu kształcenia specjalnego nie odbiega, za wyjątkiem kształcenia dzieci i młodzieży posiadających diagnozę upośledzenia w stopniu głębokim, od ogólnych zasad obowiązujących przy dokumentowaniu przebiegu nauczania. Uczeń przynależy

do konkretnej klasy, a więc jest również wpisany do dziennika lekcyjnego danej klasy

(z odpowiednią adnotacją o realizacji kształcenia specjalnego). Do tego dziennika lekcyjnego wpisuje się też oceny okresowe i roczne. Nieco inaczej jest w przypadku uczniów

z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim. Zajęcia rewalidacyjno - wychowawcze

są dokumentowane poprzez prowadzenie dziennika zajęć rewalidacyjno - wychowawczych oraz zeszytu obserwacji dla każdego uczestnika zajęć. W zeszycie obserwacji wpisuje

się zmiany w zakresie:

- motoryki,

- koncentracji uwagi,

- umiejętności współpracy,

- opanowania nowych umiejętności,

- gotowości do kontaktów,

- umiejętności w zakresie samoobsługi,

- nastrojów, emocji,

- umiejętności w zakresie samoobsługi i czynności porządkowych,

- zachowań trudnych.

( źródło: http://www.kuratorium.krakow.pl opracowanie starszy wizytator Krzysztof Zajączkowski )

---