Noce i Dnie

Tom I

1. Przedstawienie pochodzenia Bogumiła i Barbary. Dziad Bogumiła- Maciej, wykupuje Jarosty. Jego syn- Michał żeni się z panną Florentyną Klicką, która była w zakonie. Mieli kilkoro dzieci, przeżył tylko Bogumił, który w wieku 15 lat wraz ze swoim ojcem walczył w powstaniu styczniowym. Konsekwencje powstania: konkwistata Jarostów, zesłanie Michała na Syberię, gdzie umiera. Bogumił zostaje oddany do krewnych, skąd ucieka; Florentyna ze swoim bratem Klemensem Klickim osiada w Krępie, gdzie też odnajdują ją Bogumił.

Rodzice Barbary- Adam Ostrzeński i Jadwiga z domu Jaraczewska. Ich związek był bardzo burzliwy. Gdy Basia miała 5 lat, jej ojciec umiera od uderzenia piorunem. Matce, pomimo biedy, udaje się wykształcić wszystkie swoje dzieci. Najstarszy syn Daniel, który walczył dzielnie w powstaniu, ukończywszy warszawską uczelnię, powraca do matki i wykłada przyrodę w prywatnej szkole realnej w Kalińcu, młodszy Julian - także powstaniec 1983 roku - po odbyciu nauk w Petersburgu pozostaje tam jako inżynier, a córki Teresa i Barbara pracują jako nauczycielki.

2. Barbara Ostrzeńska dorasta w domu przepełnionym naukowo-intelektualną, patriotyczną atmosferą, tworzoną przez miejscową śmietankę towarzyską. Zakochuje się w Józefie Toliboskim- którego będzie wspominać przez całe swoje późniejsze życie. Józef, też ją kocha (np. zrywa Basi nenufary) ale żeni się z brzydką lecz bogatą panną Narecką. Niestety związek Józefa i Barbary nie jest możliwy z powodu tego, że pochodzą z różnych sfer, Basia była nie majętna.

Ślub biorą także Teresa z Kociełłem i Daniel z młodą Michaliną.

Barbara wyjeżdża do Warszawy, gdzie zamierza uczyć się krawiectwa u sióstr Kunke.

3. Do spotkania Barbary i Bogumiła dochodzi na północnym Mazowszu, w majątku Borki, podczas wakacji u krewnych Barbary - państwa Jana i Zenobii Ładów. Barbara ma 15 lat, Bogumił jest 11 lat starszy. Basia nie kocha Bogumła, ale decyduje się za niego wyjść.

4. W trakcie ślubu przybywa posłaniec z wieścią, że matka Bogumiła zmarła.

5. Po ślubie B i B zamieszkują w Krępie ze swoim wujem Klemensem, który jest chory umysłowo. Zajmują oficynę wśród sąsiadów ze służby, nieopodal obór, czekając aż administrator zwolni obiecany im dom. Blisko nich mieszkają Ładowie, a także krewny Bogumiła i zarazem jego świadek - Hipolit Niechcic, z żoną Urszulą (doskonałą gospodynią) i dwiema córkami, zajmujący majątek Turobin. Barbara uczy się różnych domowych prac, Bogumił oddaje się pracy na roli.

6. Przeprowadzka do 4-pokojowego mieszkania zwolnionego przez zarządcę.

7. Wyjazd w odwiedziny do Teresy do Kalińca. Teresa ma dwójkę dzieci. Przy okazji wizyty u siostry, Barbara odwiedza także mieszkającego w okolicy Daniela z żoną Michaliną i jej siostrą - rejentową Stefanią Holszańską z mężem. Obie panie były znane w całej okolicy ze swej aktywności w Towarzystwie Dobroczynności, miłego usposobienia i ogólnej aktywności w życiu społecznym.

8. Narodziny Piotrusia. Był on dzieckiem radosnym, pięknym i w ogóle naj, naj. Wszyscy go uwielbiali. Gdy Piotruś ma 4 lata, zaziębia się podczas zimowego spaceru i umiera. Pani Barbara długo nie może dojść do siebie, często chodzi na grób synka. Tak też zaziębia się i zapada w długą chorobę. Nichcicom w trudnej sytuacji pomaga Teresa. Siostra rozpaczającej bohaterki wyszukuje szwagrowi duże gospodarstwo w Serbinowie pod Kalińcem. Okazuje się, że majątek ten należy do przebywającej w Paryżu pani Letycji Mioduskiej, którą reprezentuje jej plenipotent Daleniecki. Niechcic podpisuje kontrakt na pięć lat i staje się samodzielnym administratorem majątku.

9. Nowa okolica sprawia, że Barbara stopniowo otrząsa się z tragedii. Najpierw musi znosić uciążliwą obecność poprzedniego administratora- Lalickiego z rodziną, który ciągle ma jakiej roszczenia, a potem dużo czasu spędza na doprowadzeniu całkowicie zdewastowanego Serbinowa do porządku. Bogumił również wkłada wszystkie swoje siły w podniesienie Serbionowa „z ruiny”.

10. Niechcicom rodzi się córka- Agnieszka Teresa.

11. Śmierć Teresy. Umiera po wyczerpującym ataku tyfusu. Jej mąż Lucjan przestaje pić i przenosi się pod Częstochowę, gdzie chce budować cementownię. Na jaw wychodzi tajemnica nieboszczki. W listach kobiety, które dostają się w ręce Barbary, jest napisane, że Teresa miała romans z młodym Tadeuszem Krępą, synem byłych pracodawców Bogumiła.

12. Na świat przychodzi kolejna córka Niechciców- Emilia i syn Tomaszek.

13. Do Serbinowa przeprowadza się matka Barbary- Adamowa Ostrzeńska. Cierpi na sklerozę. Po trzech latach mieszkania z Basią i Bogusiem- umiera.

Tom II

1. W miarę dorastania dzieci Niechciców, uwidaczniają się różnice, dzielące Agnieszkę, Emilkę i Tomaszka. Starsza córka jest wrażliwą i ciekawą świata, niezależną samotnicą lubiącą dużo czytać, z kolei młodsza, mimo iż bardzo ładna, to jednak niesamodzielna i mało energiczna, zbyt ufająca ludziom i podporządkowana ich woli. Tymczasem nieposłuszny, skory do wybryków Tomasz kłamie i rozrabia, nie chce się uczyć. Wszyscy często się przeziębiają.

2. Początkowo uczy ich Barbara, później przez rok Anka, córka dalekiego krewnego Bogumiła Hipolita Niechcica - panna bardzo wesoła i lubiana, szalenie energiczna i inteligentna. Po jakimś czasie Anka wyjeżdza i trzeba szukać nowej guwernantki.

3. Nowa nauczycielka- pani Celina. Ma swój świat, a uczyć nie umie. Jest bardzo piękna, ale zamknięta w sobie i niedostępna.

4. Pewnej nocy, jedenaście lat od przyjazdu Niechciców do Serbinowa, nauczycielka jest przekonana, że dom jest opanowany przez bandytów i ktoś chce ją napaść. Widząc zbira włamującego się przez okno, owija się w kołdrę i próbuje zejść po przystawionej do okna drabinie. W końcu spada, łamiąc nogę. W czasie długiej rehabilitacji odwiedza ją dworski oficjalista zatrudniony niedawno przez Niechcica, Katelba. Jego zaloty zostają przerwane, gdy Celina wyjeżdża z Serbinowa, usłyszawszy przypadkiem, jak służba się z niej śmieje oraz manifestując wzburzenie na propozycję Barbary, by przyjęła posadę w sklepie Michaliny.

5. Znów brak nauczycielki. Pani Barbara często jeździ do Kalińca. Tam, pewnego dnia, dowiaduje się od Arkuszowej (Żydówki), że Daleniecki chce sprzedać Serbinów. Ostrzeżenie zostaje zbagatelizowane przez małżonka Basi.

6. Umiera zamożny radca Joachim, senior rodu Ostrzeńskich. Barbara odziedzicza po nim 6 tysięcy rubli. Za namową syna Michasi i Daniela- Anzelma- kupują place w okolicach dworca, na których ma być zbudowana kolej. Tak samo czyni reszta rodziny. Bratanek obiecuje, że w miarę rozbudowy miasta ich wartość będzie rosła.
   

7. Pewnego dnia Barbara i Bogumił jadą z Agnieszką do miasta po różne sprawunki. Kupują Agnisi drogi i piękny płaszczyk. Bogumił kupuje też Barbarze broszkę. Ten spontaniczny gest doprowadza żonę do napadu złości, która długo jeszcze dąsa się na taką rozrzutność. Ale broszki oddać nie chce ;)

8. Do Serbinowa przyjeżdża Włodzimierz Daleniecki. Przedłuża kontrakt Bogumiła o następne 5 lat. W międzyczasie okazuje się, że ma on tu swojego szpiega- Katelbę ;o

9. Niechcicowie zapisują swoją najstarszą córkę Agnieszkę na pensję do pani Wenordenowej. Natomiast Tomaszek sprawia wiele kłopotów wychowawczych. Na przykład Bogumił odnajduje w jego kieszeni sakiewkę, której przed rokiem szukał. Tomaszek wówczas przyrzekał, że nie zabrał tejże sakiewki. Barbara mimo wszystko broni syna.

Tom III

Część pierwsza

1. Agnieszka u Wenordenowej. Pierwsze dni w nowej szkole są bardzo trudne dla Agnieszki. Dziewczyna jest zagubiona, dokucza jej samotność oraz tęsknota za domem i rodzicami. Wszystko zmienia się, gdy poznaje mieszkanki stancji: pragnącą zostać świętą Ninę Wrońską, zwariowaną Helenę Filińską, ambitną i piękną Klarę Hilchen. 

2. Agnieszka przyswaja wiedzę bez problemu, jest bardzo inteligentna, o czym szybko przekonują się prowadzący zajęcia. Jej wypracowania z polskiego są przedmiotem wielu dyskusji w pokoju nauczycielskim. Ich poziom bardzo wykracza poza program nauczania. 

3. Romans Katelby z wieśniaczką Olesią Chrobotówną. Katelba często nadużywa alkoholu. Podczas jednej z chwil słabości, po powrocie z całonocnej hulanki zwierza się Bogumiłowi. Niechcic dowiaduje się, że jego pracownik powierzył znaczną sumę matce, a ta wyszła za mąż i zagarnęła jego pieniądze (wpłaciła je do banku na własne nazwisko!). Jakby tego było mało, Katelba przyznaje się do szpiegostwa na rzecz Dalenieckiego. Jego szczerość wzbudza szacunek Bogumiła, który wierzy w zapewnienia pracownika o lojalności i postanawia pomóc oficjaliście.

4. Ślub Katelby z panną Celiną, która pracuje w sklepie pani Michaliny.

5. Zauroczenie Agnisi osobowością nauczycelki francuskiego- panny Alice Mairey. Agnisia doastje pierwszej miesiączki, dzieki czemu zdaje sobie sprawę, że staje się dojrzałą kobietą.

6. W Serbinowie miejsce odchodzącego Katelby zajmuje zafascynowany filozofią socjalizmu Stefan Olczak. Niechcicowie mają niespodziewanego gościa. Odwiedza ich znajoma Juliana z Petersburga, niewidzianego przez Barbarę od dwudziestu lat - nauczycielka Maria Hłasko, która zostaje nową nauczycielką Tomaszka i Emilki. Panna Hłasko chętnie pomaga z Barbarą mieszkańcom okolicznych wiosek m.in. podczas epidemii tyfusu w czworakach. 

7. Pod koniec pierwszego roku pobytu w nowej szkole, po wyjeździe Niny, Agnieszka zaprzyjaźnia się z Joasią Przyjemską. Ich związku nie psują nawet wakacje - dziewczęta regularnie pisują do siebie długie listy, w których relacjonują wszystko to, co spotkało je od rozstania. Niestety, ich relacja ulega ochłodzeniu po powrocie do szkoły, gdy Joasia nie może jeździć na łyżwach, a lubiąca zimowy sport Agnieszka robi to chętnie. Dodatkowo różnice między przyjaciółkami uwypuklają się w kwestii chłopców. Niechcicówna nie przepada za nimi, nie ma ochoty na ich towarzystwo podczas licznych potańcówek czy zabawy na lodowisku (odrzuca awanse Krzysia Łaskiego, który przerzuca swoje uczucie na Klarę), gdy tymczasem jej koleżanka chętnie oddaje się sztuce flirtowania. 

8. Maria Hłasko opuszcza Serbinów, przyjmując propozycję pracy od swojej koleżanki, która zakłada biuro pośrednictwa pracy dla nauczycieli, będące w rzeczywistości azylem dla rewolucjonistów i konspiratorów na rzecz ojczyzny.

9. Śmierć brata pani Barbary- Juliana.

10. Przeprowadzka pani Barbary z dziećmi do Kalińca, gdzie Tomaszek i Emilka wg pani Basi będą mogli bardziej się rozwijać.

11. Samotność Bogumiła po wyjeździe żony. Jego rozrywką i odskocznią od codziennych obowiązków stają się wieczory u sąsiada Woynarowskiego, gdzie początkowo grywa w karty, spaceruje i rozmawia, a później wdaje się w romans z dorosłą córką gospodarza, Ksawusią. Ona go kocha. W końcu wyjeżdża na studia do Szwajcarii. Bogumił odwozi ją na dworzec. Ksawusia ma żal do Bogusia.

12. Tymczasem niczego nieświadoma Barbara wyjeżdża do męża Teresy, wdowca Lucjana. Dostała ona uprzednio list od jego córki Oktawii, w którym zawiadamia o nadchodzącej śmierci ojca. Lucjan wkrótce umiera.

13. Starania Agnieszki o pierwsze miejsce za najwyższe wyniki w nauce (IV klasa). W efekcie i ona i Klara (która jest jej największą konkurencją) zdobywają I narody.

14. Serbinów dosięga widmo nadchodzącej wojny. Okoliczni chłopi, posiadający czerwone bilety, są powoływani do wojska. Kobiety płaczą, przygotowują zapasy żywności na drogę.

15. Wyjazd żony i dzieci do szkoły.  Bogumił wdaje się w nowy romans. Tym razem jego kochanką zostaje służąca Felicja, pracująca od siódmego roku życia, mająca trudną przeszłość (jej partnerzy nie byli dla niej dobrzy, jej dziecko umarło).

Część druga

1. Kaliniec zostaje opanowany przez rewolucję 1905 roku. Protesty rozpoczynają się w szkołach, skąd rozprzestrzeniają się do fabryk. Mimo powszechnego gromadzenia zapasów, Barbara odmawia kupowania żywności. 

2. W Serbinowie Bogumił zatrudnia u siebie do prac sezonowych przyjeżdżających z miasta, który stracili tam posady. Zawozi żonie prowiant i słyszy, że Barbara zamierza pozostać w Kalińcu. 

3. Romans Celiny i Janusza Ostrzeńskiego, syna Michaliny. Choć Katelba chce wszystko wybaczyć żonie, ta jednak nie zamierza rezygnować z miłości i związku z przystojnym, młodym mężczyzną.

4. Gdy rozruchy w mieście wzbierają na sile, a pan Toliboski, zapoznany przez Agnieszkę podczas jakiejś okazji, zapowiada swoje odwiedziny, przestraszona Barbara niespodziewanie wyjeżdża z miasta. 

5. Przyjechawszy do Serbinowa, przypadkiem widzi przez okno przytulonych Bogumiła i Felicję. Choroba Barbary. Felicja zostaje odesłana. Jej historia kończy się pomyślnie. Wychodzi za mąż za Mikołajczyka, bogatego wdowca, syna włodarza. Tomaszek na ich weselu się upija.

6. Niechcicowie oddają Agnieszkę do rosyjskiego gimnazjum, gdzie dziewczyna dostrzega konsekwencje przewrotu, na przykład spolszczenie szkół. Działa w tajnym patriotycznym kółku, które podejmuje strajk przeciw nauce w szkole prowadzonej przez wroga. 

7. Celina wyprowadza się z dzieckiem od męża i kontynuuje swój kontrowersyjny i skandaliczny romans z Januszem, któremu się bardzo narzuca. Pracuje jako kasjerka w „Gazecie Kalenieckiej”. 

8. Przyjazd do Kalińca wysłannika rewolucyjnego Stefana (Marcina Śniadowskiego), który otrzymał zadanie zorganizowania dwóch strajków, podtrzymywania oporu oraz zdobywania funduszy na dalszą walkę. W tym celu odwiedza okoliczne domy, przychodzi między innymi do Holszańskich. Także Michalina prowadzi aktywną działalność patriotyczną. Zamierza przewieźć działacza rewolucyjnego przez granicę w Witaszycach, nie przejmując się protestami strachliwego męża Daniela.

Echa rewolucji widać nawet na stancji panny Rembiszówny, u której mieszka Agnieszka. Dziewczęta buntują się przeciwko religii i wielkanocnej spowiedzi.

9. Celina dostrzega, że Janusz jej nie kocha i unika ją.

10. Janusz jest zafascynowany Agnieszką. Czuje się szczęśliwy, gdy przebywa obok Niechcicówny, która szykuje się do studiów w Lozannie (przyrodoznawstwa). Młodych łączy wakacyjny romans w Serbinowie. Nie dochodzi jednak do zbliżenia, ponieważ Janusz, który cały czas nie czuje się godny Niechcicówny i boi się wyrządzić jej krzywdę. Wyrusza do Kalińca wezwany wiadomością o chorobie Celiny. 

11. Poznanie w Szwajcarii Marcina Śniadowskiego, który zostaje jej partnerem. Po pewnym czasie dziewczyna dowiaduje się, że jej ukochany jest także partnerem dawnej kochanki ojca- Ksawery Woynarowskiej i kochankiem pewnej mężatki. Po burzliwym związku para rozstaje się. Marcin okazuje się człowiekiem niezdecydowanym i dziecinnym. Ciągle odtrąca dziewczynę, ponieważ uważa że jako rewolucjonista nie powinien być od nikogo uzależniony i za nikogo odpowiedzialny.

12. Wyjazd Agnieszki do Serbinowa.

Tom IV

Część pierwsza

1. Pomoc Agnieszki przy gospodarstwie w Serbinowie. Agnieszka stara się otrząsnąć po nieudanym związku. Aby zapomnieć o Marcinie, pomaga w gospodarstwie, snuje wiele planów dotyczących swojego przyszłego życia. Jest zdecydowana, że poświęci je dla dobra ogółu. 

2. Oszustwa Tomaszka. Okłamał rodziców, że zdał do piątej klasy, mimo iż uciekł ze szkoły jeszcze przed końcem roku. Jakby tego było mało, wziął od Barbary i Bogumiła pieniądze, by oddać je koledze, od którego pożyczył na nowy kapelusz „panama”, w którym przyjechał ze szkoły, lecz zamiast oddać za nakrycie głowy, całą sumę przepił i przehulał z Olesią. Okazało się, że kapelusz pożyczył od Bodzia od Danielowej Ostrzeńskiej, że nagle opuścił stancję w mieście, kłamiąc, że otrzymał wiadomość o chorobie kogoś z rodziny. Barbara bardzo cierpi z powodu postępowania syna, o którym plotkuje już cała wieś, lecz cały czas broni go przed ojcem i usprawiedliwia nowe przewinienia.

3. Nieszczęśliwa Agnieszka, która także zawiodła się na bracie, zwierza się matce i opowiada o związku z Marcinem. Po wysłuchaniu córki Barbara nie kryje zachwytu młodym człowiekiem idei, jak nazywa Śniadowskiego. 

4. Otrucie się Celiny Jodyną z powodu nieszczęśliwej miłości.

5. List od Marcina dla Agnieszki. Powrót Agnisi do Lozanny. Po kilku tygodniach Barbara i Bogumił otrzymują listy o oficjalnym „narzeczeństwie” córki i Śniadowskiego.

6. Związek młodych zostaje wystawiony na próbę po wiadomości o powieszeniu przyjaciela Marcina. Aby pomóc kolegom, mężczyzna decyduje się na przeprowadzkę do Krakowa, gdzie zamierza udzielać się patriotycznie. 
   

7. Powrót Agnieszki na wakacje do Serbinowa. Podjęcie decyzji o ślubie.

8. Przenosiny Agnieszki i Marcina do Belgii. Tam poznają Tytusa Niechcica- racjonalistę i ateistę. Był on dalekim krewnym dziewczyny. Nowy znajomy okazuje się dzielić ich poglądy, a dodatkowo przypada Agnieszce jeszcze bardziej do gustu, gdy zaczyna z nią flirtować. Po wyjeździe adoratora Niechcicówna odczuwa niezidentyfikowaną pustkę, którą powierzchownie zapełnia ślub z Marcinem, uczczony obiadem w gronie przyjaciół.

9. Po roku Agnieszka przyjeżdża do rodzinnego domu. Zamierza w kraju rozpocząć działalność konspiracyjną. Serbinów okazuje się być jej oazą. Młoda mężatka odnajduje tam spokój i czuje się bezpieczna, co wpływa na jej decyzję o pozostaniu z rodzicami na święta.

10. Do Niechciców pisze Anka, która kiedyś była u nich guwernantką. Okazuje się, że ma trzyletniego syna Wojtka (Ocia), który jest jej największym szczęściem. Barbara i Bogumił zapraszają znajomą na święta. Po jej przyjeździe Barbara ma atak wątrobowy. W ciężkich chwilach Anka okazuje się być prawdziwą opoką i oparciem. Przed powrotem do miasta opowiada historię swojego życia - ojciec Ocia- Henryk ma żonę. Choć chce się rozwieść i związać z Anką, ona nie pozwala mu na ten krok. 

11. Na weselu Olczaka zorganizowanym we wsi Agnieszka rozmawia długo z księdzem Komodzińskim z Małocina na temat wiary i kościoła katolickiego. Bohaterka jest zafascynowana osobowością i poglądami kleryka, mimo iż jest nastawiona krytycznie do instytucji kościelnych. Ksiądz wkrótce umiera. 

12. Po śmierci księdza Agnieszka wyprowadza się do Warszawy.

Część druga

Tomaszek nie zdaje na następny kurs szkoły technicznej. Niechcicowie decydują oddać go na praktykę do pana Jerzmanowskiego.

13. W wieku trzydziestu dwóch lat na zapalenie opon mózgowych, w wielkich cierpieniach umiera Janusz Ostrzeński.  

14. Anzelm odkupuje od Niechcica jego place w okolicach dworca, gdzie planuje budowę fabryki maszyn młyńskich. Ta transakcja okazuje się być bardzo korzystna dla bratanka Barbary, a Bogumiłowi umożliwia wpłacenie zaliczki na drenowanie majątku. Choć jest tylko administratorem, musi wyłożyć na to pieniądze z własnej kieszeni, ponieważ Daleniecki nie odpisuje na jego listy. Gdy w końcu przychodzi pismo od właściciela Serbinowa, okazuje się, że majątek został sprzedany (czyli Bogumił stracił wpłacone dziewięć tysięcy!). Jakby tego było mało, Daleniecki chce go obciążyć kosztami corocznych kredytów! Na szczęście honor pracodawcy Niechcica ratuje jego żona, pani Mioduska, która również przybywa do Serbinowa. Kobieta zapowiada Dalenieckiemu, że Niechcicowie mają zostać odpowiednio wynagrodzeni za lata pracy.

16. Nowym właścicielem Serbinowa zostaje Zbigniew Owrucki - człowiek bardzo miły i pomocny. Bogumił otrzymuje propozycję kupna części majątku Pamiętów, z domem i ogrodem. 

17. Przyjaźń Niechciców z Owruckim.

18. Przeprowadzka do Pamiętowa.
    
    19. Zachowanie Tomaszka jest karygodne. Barbara musi sprowadzać syna do domu z pobliskiej huty, w której pracował i w której narozrabiał. Tomaszek okazał się wulgarnym pijakiem, stale pożyczającym pieniądze od wszystkich.

19. Zamordowanie Owruckiego w pociągu w trakcie podróży z Petersburga. Serbinów przechodzi w ręce niejakiego Przybylaka.

20. Pewnego dnia Barbara i Bogumił, zostają zaproszeni na bal u Ksawery Ostrzeńskiej (z domu Woynarowskiej). Niechcicowa źle czuje się wśród okolicznej szlachty. Mężczyźni odstręczają ją grubiańskim zachowaniem, a kobiety budzą jej podziw przedsiębiorczością oraz rozmaitymi inicjatywami kulturalnymi (na przykład latająca biblioteka).

21. Śmierć Bogumiła Niechcica. Niechcic zaziębia się podczas spaceru po polu. Jego stan pogarsza się, gdy nasila się gorączka, a lewe płuco opanowuje ropne zapalenie, aż w końcu umiera. Zostaje pochowany w Małocinie. Po śmierci męża Barbara chce zostać w majątku i sama kierować gospodarstwem, lecz brakuje jej dobrych rad Bogumiła.

22. Tymczasem kariera Agnieszki nabiera rozpędu. Starsza córka Niechciców, która wynajmuje skromny pokoik w Warszawie na ulicy Wilczej, często pisuje do gazet, na jej odczyty o kooperatyzmie przychodzi coraz więcej osób. Także jej życie uczuciowe ulega zmianie. Kobieta zakochuje się w przebywającym w Warszawie krewnym Marcina -Bolciu Orłowiczu, z którym długie godziny dyskutuje o różnych sprawach. Gdy zostaje wysłany do Wilna, bohaterka czule żegna się z nim na dworcu. Po wyjeździe ukochanego regularnie otrzymuje od niego listy, w którym czyta, że Bolcio od chwili pocałunku na pożegnanie nie nosi kapelusza, by nie dotykać niczym swoich włosów, które wtedy pocałowała. 

23. W końcu Agnieszka decyduje się na wyjazd do Marcina do Londynu. Mężczyzna ćwiczył się w Anglii w Kole Strzeleckim.

24. W tym czasie Barbara dochodzi do wniosku, że nie jest w stanie sama zarządzać majątkiem, tym bardziej że Tomaszek i Emilka chętnie wydają pieniądze, nie troszczą się o rozwój gospodarczy. Po sprzedaży włości wyprowadza się z Tomaszkiem do Kalińca, gdzie - opuszczona przez Emilkę, która wychodzi za mąż za Seweryna Bartołda i przeprowadza z nim do Zabłocia, dużo czyta, chodzi do parku i przyjmuje wizyty.

Gdy zaczyna jej doskwierać nuda i samotność, w tym samym czasie rozpoczyna się mobilizacja oddziałów. Na wieść o zbliżającej się wojnie Marcin i Agnieszka wracają do Krakowa.

25. Kaliniec jest symbolem zmian. Uciekających Rosjan zastępują Niemcy. Wkrótce miasto zostaje zbombardowane i obstrzelane. Ludzie ukrywają się w piwnicach. Wystrzały i wybuchy niszczyły budynki, zabijały ludzi. Niemcy podpalali miasto. 

26. Ostatnią sceną sagi jest pożegnanie Michaliny, która z rodziną opuszcza miasto.

27. Barbara zostaje, by czekać na dzieci. W końcu jednak i ona musi uciekać, by ratować życie. Spakowawszy podstawowe rzeczy, jedzie do Czarnówki do Ostrzeńskich, lecz nie zastaje już znajomych. Postanawia jechać dalej, najpierw do dziedzica Woynarowskiego, potem do Emilki do Zabłocia. Ze smutkiem uświadamia sobie, że zapomniała zabrać z domu fotografię Bogumiła. 

28. W Nieznanowie nie zastaje doktora Wettlera, lecz spotyka starego znajomego, Żyda Szymszela, który wiezie ją do Toliboskiego (obecnie wdowca). Barbara zdradza, że obawia się noclegu u dawnego znajomego. Po przyjeździe do domu swojej pierwszej miłości dowiaduje się od jego syna, że w Borownie nie ma już dla niej miejsca, ponieważ przyjechało za dużo osób, więc rusza do Jastrzębic, do Romana Katelby, który po śmierci Celiny ponownie się ożenił. 

29. Podczas jazdy bohaterka wspomina z Szymszelem dawne czasy. W myślach powtarza ostatnią zwrotkę Do M *** Adama Mickiewicza.

---