„NAUKA O RZECZACH” JAKO PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ PEDAGOGÓW PRZESZŁOŚCI

Zasada poglądowości i aktywności jest jedną z najwcześniej sformułowanych zasad nauczania . Przestrzeganie jej przez nauczycieli ma się przyczynić do usunięcia z procesu nauczania - uczenia się werbalizmu , tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je , ale często nie znane uczniom wyrazy . Uczniowie przyswajają sobie określone słowa , nie rozumiejąc ich znaczenia . W rezultacie werbalnego nauczania uczniowie , zamiast myśleć samodzielnie , operują dźwiękami , wyuczonymi na pamięć wyrazami .

Postulaty związane z zasadą poglądowości łączą się z rygorami zasady świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się i tylko takie potraktowanie zasady poglądowości , które angażuje samodzielność i aktywność uczniów jest zgodna z wymaganiami dydaktyki współczesnej .

• Starożytność

W starożytności wszelkie koncepcje dotyczące nauczania oparte były na werbalizmie . Wykształcenie miało głównie charakter gramatyczno - retoryczny , dając jedynie elementarne wiadomości z innych dziedzin .

Arystoteles (Grecja , IV w.pne.) uważał , że wiedzę należy oprzeć na obserwacji natury i zjawisk przyrodniczych oraz na psychologii . Duży nacisk kładł na doświadczenie . W tym celu założył w swej ateńskiej szkole bibliotekę , w której polecał uczniom zbieranie materiałów z różnych dziedzin życia .

• Średniowiecze

W kościelnych szkołach średniowiecznych całe nauczanie opierało się na pamięciowym opanowaniu materiału . Z powodu braku książek uczniowie słuchali wykładu nauczyciela i głośno powtarzali . Nauka odbywała się w niezrozumiałym dla dzieci języku łacińskim . Posługiwanie się w szkole mową ojczystą było zabronione .

• Odrodzenie

W epoce odrodzenia pisarze humanistyczni , między innymi Erazm z Rotterdamu (Holandia , XV/XVI w.) , Jan Ludwik Vives (Hiszpania , XVI w.) , Michel de Montaigne (Francja , XVI w.) , podjęli krytykę werbalnego kształcenia i pozornej „uczoności” scholastycznej . Z drugiej strony propagowali rozwijanie u młodzieży krytycyzmu i samodzielności sądzenia oraz oparcie nauczania na obserwacji i doświadczeniu .

Programy szkolne tego okresu w niewielkim stopniu uwzględniały nauki empiryczne . Wykształcenie szkolne odrodzenia było głównie wykształceniem filologicznym czyli językowym , a wiedza książkowa - głównym źródłem wiedzy uczniów .

• Oświecenie

Franciszek Bacon

(Anglia , XVI/XVII w.) głosił , że w nauce trzeba samodzielnie doszukiwać się prawdy , a nie ślepo wierzyć w mądrość starożytnych . Nawoływał do badania zjawisk przyrody za pomocą obserwacji i eksperymentu . Uważał, że metoda nauki powinna opierać się na gromadzeniu doświadczeń , obserwacji , budowaniu w oparciu o nie przy pomocy indukcji koniecznych uogólnień . Krytykował poznanie oparte na słowach , na oderwanych pojęciach , suchym rozumowaniu . Wyróżnił dwie metody nauczania : magistralną (przekazywanie gotowej wiedzy przez nauczyciela) oraz inicjatywną (odkrywanie przed uczniami drogi do wiedzy i zachęcanie do jej pogłębiania) , przy czym oczywiście propagował tę drugą.

Kartezjusz

(Francja , XVII w.) uważał , że naczelną rolę w edukacji odgrywa metoda nauczania , a nie wrodzone zdolności . Głosił konieczność przemyślenia każdego poglądu , bezużyteczność pamięciowego uczenia się i powtarzania cudzych zdań .

John Locke

(Anglia , XVII w.) skrytykował scholastyczny werbalizm w nauczaniu . Swoje idee zawarł w dziele „Myśli o wychowaniu” . Twierdził , że pierwszym źródłem wiedzy są zmysły , dlatego też postulował poznawanie świata zmysłowe. Uważał , że wiedza wpajana za pomocą kar i metody pamięciowej nie przynosi człowiekowi żadnego pożytku . Jego metody nauczania obejmowały usunięcie wszelkiego przymusu , całkowitą dobrowolność (błędnie!) , ale też aktywizowanie , dostosowanie metod pracy do zainteresowań dziecka i dążenie do wyrugowania nudy z procesu nauczania.

Jan Amos Komeński

(Czechy , XVII w.) postulował wprowadzenie do szkół zasady poglądowości . Uważał , że głównym powodem niepowodzeń szkolnych jest stosowanie niewłaściwych metod nauczania . Wg niego w pedagogice trzeba przestrzegać wskazań natury , dziecko uczyć już od urodzenia , ale najpierw pokazywać mu rzeczy (ewentualnie ich ilustracje) , a potem je nazywać - „Wszystko poglądowo , najpierw rzecz , a potem słowo” . W procesie nauczania muszą być zaangażowane wszystkie zmysły .

Jan Jakub Rousseau

(Francja , XVIII w.) również domagał się metod poglądowych w nauczaniu i wyrabiania u wychowanka samodzielności .

Komisja Edukacji Narodowej

(Polska , kon. XVIII w.) spowodowała gruntowną zmianę poglądów o metodach nauczania. Szkoły przez nią organizowane zbliżyły się do form pracy szkoły nowoczesnej . Przyjęto metodę upoglądowienia nauczania , pogadanek i dyskusji na tematy interesujące młodzież , rozwijania samodzielności , aktywności i budzenia czynnej postawy .

Jędrzej Śniadecki

(Polska , XVIII/XIX w.) uważał , że nauczanie szkolne będzie efektywne wtedy , kiedy dziecko będzie aktywne , zaś warunkiem aktywności jest jasność i przystępność treści oraz uwzględnianie zainteresowań dziecka .

• Początki kapitalizmu

Jan Henryk Pestalozzi

(Szwajcaria , XVIII/XIX w.) stworzył teorię nauczania początkowego opartą na podstawach psychologicznych i opracował metodyki nauczania początkowego w zakresie poszczególnych przedmiotów . Uważał , że nauczanie należy oprzeć na naturalnym rozwoju sił i uzdolnień dziecka , a zadaniem nauczyciela jest porządkować wyobrażenia , czynić je jasnymi i prowadzić do dokładnych pojęć . Propagował poglądową metodę nauczania oraz przekonywał o konieczności pobudzania samodzielności uczniów w dążeniu do wiedzy . Z jego teorii nauczania poglądowego wyrósł kierunek tzw. „nauki o rzeczach” , dominującej w XIX w. w metodyce nauczania .

Friedrich Froebel

(Niemcy , XIX w.) kładł nacisk na wszechstronny i harmonijny rozwój umysłowy , moralny i fizyczny , zgodny z indywidualnymi cechami dziecka . W organizowanych przez siebie tzw. „ogródkach dziecięcych” uwzględnił podstawowe zasady dydaktyczne - poglądowości , aktywności , dostępności , systematyczności , logicznej kolejności .

• Polska

Również w Polsce druga połowa XIX w. w metodyce nauczania początkowego minęła pod hasłem „nauki o rzeczach” . Wokół niego skupiały się dyskusje metodyczne , wycisnęło ono piętno na programach nauczania elementarnego . W tym czasie powstały najpoważniejsze publikacje na ten temat .

Jan Władysław Dawid

(Polska , XIX/XX w.) - psycholog i pedagog , radykalny działacz polityczny i publicystyczny , pionier psychologii i pedagogiki eksperymentalnej w Polsce . Jego monografia pt. „Nauka o rzeczach” jest jedną z najlepszych książek w Europie na ten temat . Część historyczno - krytyczna tego dzieła poddaje analizie wszystkie kierunki „nauki o rzeczach” oraz przedstawia jej rozwój . Część teoretyczna traktuje zagadnienie z dydaktycznego i psychologicznego punktu widzenia . Autor rozwinął zasady i metody „nauki o rzeczach” oraz jej program wg tzw. zbiorów naturalnych (pokój , mieszkanie , ogród i dom , miasto i wieś , pole , łąka , las , woda , rzeka , staw , miejsce rodzinne i jego okolice) , przedstawił rodzaje lekcji (o częściach przedmiotów , o ich cechach i typach) .

Ewaryst Estkowski

(Polska , XIX w.) - pedagog i działacz oświatowy , założyciel pierwszego polskiego Towarzystwa Pedagogicznego , wydawca pierwszego polskiego miesięcznika pedagogicznego „szkoła polska” . Za najważniejsze uważał wiadomości praktyczne . Swe teorie nauczania opierał na nauczaniu poglądowym , na „nauce o rzeczach” . Opracował na ich podstawie własną metodę pisania i czytania , dziś już przestarzałą.

Bronisław Trentowski

(Polska , XIX w.) - filozof , pedagog i publicysta , główny przedstawiciel polskiej „filozofii narodowej” , twórca systemu „pedagogiki narodowej” , mającej odrodzić naród polski przez oświecenie i wychowanie w duchu patriotyzmu . Uważał , że wychowanie winno być oparte na znajomości duszy dziecka , winno się odnosić do niego z miłością , dziecko winno mieć swobodę . Szerzył nauczanie oparte na kierunku „nauki o rzeczach” .

Henryk Wernic

(Polska , XIX/XX w.) - pedagog , tłumacz i autor prac pedagogicznych , podręczników i książek dla dzieci i młodzieży , popularyzator myśli pedagogicznej . Napisał książkę „Nauka o rzeczach” , akcentując w niej przygotowanie młodzieży do życia praktycznego .

Adolf Dygasiński

(Polska , XIX/XX w.) - powieściopisarz , w twórczości pod silnym wpływem naturalizmu , mistrz w odtwarzaniu świata zwierzęcego . Napisał dzieło „Nauczanie bez książki” , odnoszącą się do nauczania początkowego .

„Nauka o rzeczach” była postępowa , ale charakteryzowała ją stateczność - zbyt akceptowała oglądanie przedmiotów , patrzenie , unaocznianie , a za mało uwagi zwracała na działanie dziecka .

---