„O tak zwanej prawdzie w literaturze”- Roman Ingarden.

- zdania oznajmujące(szczególnie orzekające) w dziele literackim nie są sądami, ale zdaniami quasi- twierdzącymi

-analogicznie takiej przemianie ulegają też zdania pytajne

-w zdaniach quasi- twierdzących nic się nie twierdzi „na serio”- zatem przedmioty przedstawione w dziele literackim nabierają charakteru rzeczywistości, ale jest to jakby zewnętrzny „habitus”, pewna zewnętrzna forma, system schematów myśli.

-charakter zdań w dziele literackim: związany jest z postawą estetyczną, ze sposobem myślenia, czytania zdań orzekających przez czytelnika

-zdania są nie są przedmiotami idealnymi, które są niezależne w „bycie” i własnościach od operacji subiektywnych; one są wytworami tych operacji i w związku z tym zależnie od ich przebiegu mają taką a nie inną formę, pełnią daną funkcję

-żeby uświadomić sobie sens i funkcję zdania warto odwołać się do wspomnianych operacji, szczególnie do zdaniotwórczej, do sądzenia itp.-> stąd różne koncepcje „przeżyć estetycznych”- jako gry i zabawy, później jako iluzjonistyczna teoria sztuki, jako przeżycie zneutralizowane (Husserl)

-akty sądzenia: pierwotny i właściwy sposób sądzenia jest sądzeniem „na serio”- w pełni przeświadczenia, przy centralnym wyładowaniu się podmiotu sądzącego akcie sądzenia, bez refleksyjnego dystansu do siebie samego(jeśli sądzenie to nie dotyczy „mnie samego”), bez rezerwy wobec sądzenia czy sądu. Sądząc „na serio” robi się to w tzw. dobrej wierze, w pełni odpowiedzialności. Jest się gotowym bronić swojego sądu, przez odpowiednie uzasadnienie, kiedy jednak przekonam się , że inne argumenty jasno ukazują, że jest inaczej jestem gotów na rezygnację, odstąpienie od tego twierdzenia, od błędnego myślenia.

- sądząc angażujemy się osobiście- akt sądzenia zobowiązuje do p0rzyjęcia odpowiedzialności za dane twierdzenie. Jedynie poważne kontrargumenty mogą zmusić mnie do wycofania się.

-nie zawsze mamy pełną świadomość tej odpowiedzialności, nie zawsze jesteśmy gotowi na podanie praktycznych konsekwencji naszych sądów.

- do sądzenia nie należy ocena wartości stwierdzonego stanu rzeczy, żadna emocja

-trzeba się starać uniezależnić sądzenie od czynników zewnętrznych- emocji itp.

-z sądzenia płynie tzw. „roszczenie sobie” przez sąd prawa do prawdziwości, czyli, że sąd głosi zachodzenie w pewnej od siebie niezależnej dziedzinie rzeczywistości danego(dokładnie takiego) stanu rzeczy, jak ten intencjonalnie wyznaczony przez jego treść

-zdanie orzekające pozbawione „roszczenia sobie prawa do prawdziwości” nie jest w ogóle sądem w znaczeniu logicznym

- w żywej mowie zaznacza się to przez intonację głosu, w druku jest domyślny- nasuwa się przez kontekst

-świat przy pomocy określeń i intencjonalnych nawiązań do świata realnego jest w tym świecie sztucznie umiejscowiony (quasi twierdzenia), tak jakby się w nim znajdował i przez to właśnie nabiera charakteru realności

-podłożem sądzenia jest odbiorcze poznawanie przedmiotów zastanych przez podmiot

-zaś quasi sądzenie rodzi się na tle aktów wytwórczych, aktów fantazji poetyckiej, zamierzeniem tego jest nie wierne dostosowanie się do tego, co jest przed ich dokonaniem się, ale wyjście poza zastany świat, wyswobodzenie się z niego przez wytworzenie- na pozór- nowego świata; przedmioty nowego świata poetyckiego mają nas jakby zwabić, żebyśmy zobaczyli w nich odrębną rzeczywistość- to tzw. sztuka- są różnie środki, w literaturze właśnie quasi-sądy, zdania na pozór twierdzące.

-zdania te mają charakter pewnych postulatów, ustanowień wobec przedmiotów w nich określanych

-wszystko będzie tak jak wyżej opisane wtedy, kiedy będziemy dane dzieło czytali jako dzieło literackie, a nie jako naukowe albo sprawozdanie z rzeczywistych faktów, czy dokument psychologiczny. Może się zdarzyć , że dane dzieło czytamy w sposób fałszywy. Zamiast czytać jako dzieło literackie czytamy jako zapis wydarzeń historycznych wtedy przyjmujemy szereg fałszywych sądów( np. Trylogia Sienkiewicza)

- to czy pewne zdanie oznajmiające jest sądem, czy supozycją, czy też zdaniem na pozór twierdzącym nie zależy od jego treści materialnej

-zdanie orzekające coś nieprawdopodobnego może być sądem, a zdanie, które orzeka o czymś o czym wiemy(że jest w rzeczywistości) może być supozycją lub quasi-sądem.

- nie wszystkie dzieła, zaliczane w codziennej praktyce czytelniczej, a nawet badawczej, do dzieł sztuki literackiej, są nimi istotnie, a i z tych, które nimi są, nie wszystkie są nimi(dziełami sztuki literackiej) w równej mierze- wypadki graniczne różnego stopnia i typu-różne walory literackie, artystyczne. Dzieło może być na pograniczu literatury z innymi sztukami( malarstwo, muzyka, teatr, kino), czasem się zazębiają, zatem można czytać je na różne sposoby, a każdy sposób wydobywa w konkretyzacji inne oblicze, inne perspektywy

- dlatego należy: 1.wyanaliozwac strukturę dzieła literackiego na przykładach utworów literackich z „czystej krwi”, a potem rozważać różnego typu rodzaje graniczne. 2. nie należy z góry podawać żadnej definicji dzieła sztuki literackiej, który w schematyczny sposób zarysuje granice między nim a innymi, nieartystycznymi tworami piśmiennictwa.

- to jest o tyle ważne, że nie mają znaczenia quasi- sądy bez pewności , że to jest utwór lit. ”czystej krwi”

-sam fakt wystąpienia tych sądów (w utworze z lit. z „czystej krwi”) nie jest jeszcze znaczący, ważne jest jaką role odrywają one w danym dziele

-w danym dziele występują zdania oznajmujące różnego typu, zatem spełniają one różne funkcje w budowie

-zdania jednostkowe- określają własności lub losy przedmiotów przedstawionych w dziele- ich funkcja w dziele literackim: budowanie quasi- rzeczywistego świata przedstawionego w dziele, występują one jako zdania: 1.bezosobiste, które tylko dlatego wydają się przez kogoś wypowiedziane, ze zdanie jako takie jest wytworem czynności zdaniotwórczej. 2. zdania wyraźnie wypowiedziane lub chociażby pomyślane przez jedną z osób przedstawionych w dziele

-występują też zdania szczegółowe( terminologia logiczna)

-występują też zdania orzekające, tzw. sentencje, które pośrednio odnoszą się do indywiduum przedstawionego w dziele

-funkcję zdania określa nie tylko budowa tego zdania, ale również kontekst, tytuł dzieła i inne czynniki dzieła

-zdania jednostkowe, w obrębie świata przedstawionego są wypowiadane „wprost przez autora”( autor, autor-poeta, czasem wypada z tej roli w mówi pozaartystycznie o składnikach świata)- trzeba tutaj dobrze rozpoznać z jakiej pozycji mówi.

-zdania są zrelatywizowane na osobę i życie tego, kto je wypowiada

-wypowiadane zdania naświetlają samą postać, on staje przed czytelnikiem jako ktoś sądzący otaczający go świat, ale tylko staje przed nami jako taki, a nie jest „naprawdę” takim.

-zdania są tylko w pewnej mierze całostkami sensu, , sens ich dopełnia się przez kontekst i miejsce danego zdania w kontekście, zdania rozumiane na tle całego dzieła.

- utwór liryczny- zdania stanowiące jego tekst- są wypowiedzią, sposobem zachowania się podmiotu lirycznego, przynajmniej częścią tego zachowania

-podmiot liryczny pewnego utworu jest przedmiotem czysto intencjonalnym, wyznaczonym przez tekst utworu i przez spełnianą funkcję należy do świata przedstawionego w danym utworze; autor rzeczywisty twórca, nie zawsze w pełni siebie wypowiada w utworze

- świat przedstawiony w utworze lirycznym obejmuje zatem: 1. zdania wypowiedziane przez podmiot liryczny 2.podmiot liryczny 3.to, o czym mowa w poszczególnych zdaniach 4.to, co one wyrażają z życia i struktury psychicznej podmiotu lirycznego.

- chociaż podmiot liryczny traktuje aspekt otaczającej go „rzeczywistości” jako swoją rzeczywistość, to jednak nigdy odpowiedzialnie nie sądzi o otaczającym go świecie- sądy mają charakter pewnych uświadomień zrodzonych z życia emocjonalnego.

-sztuka w ogóle, sztuka literacka w szczególności ma inne zadanie w życiu człowieka niż pouczanie go przy pomocy sądów, jakim jest otaczający go świat, naczelną funkcją jest pokazywać pewne możliwe i konieczne związki między jakościowym uposażeniem przedmiotów a wartościami, a poprzez działanie na życie wzruszeniowe ma umożliwić obcowanie z wartościami.

Janusz Lalewicz „Mimetyzm formalny i problem naśladowanie w komunikacji literackiej”

1.

-mimetyzm formalny- w powieściach pisanych w formie intymnego dziennika, opowiadaniach stylizowanych na przemówienie albo gawędę, nowelach w formie listu i w innych przypadkach naśladowania jakieś formy w utworach literackich

- „to naśladowanie środkami danej formy innych form wypowiedzi literackich, paraliterackich, pozaliterackich lub postaci potocznego kontaktu językowego”-> swego rodzaju stylizacja

- mimetyzm formalny- jest wtedy kiedy w utworze poza cechami wyznaczonymi przez gatunek ma cechy innego gatunku

2.

-naśladowanie- dwie płaszczyzny:

a) pewna operacja polegająca na ukształtowaniu jakiegoś przedmiotu ze względu na pewien inny, tak, aby uzyskać przedmiot będący obrazem albo zawierający w sobie obraz drugiego

b)relacja bycia obrazem albo przedstawiania\

- z naśladowaniem mamy zatem do czynienia wtedy gdy:

a)w danym przedmiocie rozpoznawalny jest obraz innego przedmiotu

b)jeśli ta relacja bycia obrazem wprowadzona została rozmyślnie dla uzyskania pewnych efektów w sensie semantycznym

Przedstawia to pewien zespól cech czyli formę naśladowaną.

3.

Pojęcie mimetyzmu formalnego odnosi się do naśladowania w obrębie uniwersum komunikatów językowych( w myśl Głowińskiego-mimetyzm formalny jest wówczas, gdy pierwszym członem relacji naśladowania jest jakiś utwór literacki drugim zaś jakiś typ komunikatów na tyle odmiennych, żeby dostrzegalne było naruszenie formy utworu(którą ustala kanon)
TYPY MIMETYZMU

Naśladowanie może być realizowane różnymi środkami i na rozmaite sposoby, a z drugiej strony może dotyczyć różnych aspektów czy aspektów naśladowanego przedmiotu, zatem prowadzić może do odmiennych efektów( w zależności od naśladowanych cech oraz środków naśladowania).

- MIMETYZM NA POZIOMIE FORMY JĘZYKOWEJ- stylizacja-

naśladowanie gwary w „Chłopach” Reymonta, archaizacja języka w powieściach historycznych (np. w powieściach Gołubiewa)

-nienacechowany jest język literacki, ale przedmiotem naśladowania mogą być: dialekty, żargony, archaiczne postaci języka, postaci języka używane w rozmaitych dziedzinach komunikacji (np. język gazetowy, urzędowy, naukowy, telegraficzny), indywidualne wzorce mówienia

- naśladowanie może dotyczyć tylko niektórych cech: leksyki, cech fonetycznych.

-MIMETYZM GATUNKOWY- analiza budowy danego tekstu, jego cech gatunkowych, wyodrębnianie formy gatunkowej- np. opowiadanie w formie listu, powieść w formie dziennika itp.

a) można badać formalne cechy tekstu, odpowiadające jego charakterystyce pragmatycznej- FORMA RETORYCZNA, mimetyzm retoryczny.

b)charakterystyka FORMY TEKSTU

3.

Poszczególne odmiany mimetyzmu mogą w różnych kombinacjach występować w jednym utworze.

Funkcje naśladowania:

- na płaszczyźnie semantycznej- przedstawienie- tekst naśladujący ma, ze względu na sens ikoniczny znaczenie złożone- czyli znaczenie dosłowne i metaforyczne, forma znacząca i oznaczana.

-odsyłanie do formy naśladowanej

-mimetyzm wprowadza dodatkowy sens

-forma artykułowania rzeczywistości

-pewna inscenizacja aktu komunikacyjnego, w której może uczestniczyć odbiorca

NAŚLADOWANIE I KOMUNIKACJA LITERACKA

- mimetyzm modyfikujący- naśladowanie przekształca częściowo tylko wyjściową formę literacką

-mimetyzm konstytuujący- naśladowanie nie dodaje nowych znaczeń do znaczenia istniejącej formy literackiej, lecz nadaje znaczenie formy literackiej jakiejś formie pierwotnie nieliterackiej- zabieg konstytuujący literaturę

-literatura świeci światłem odbitym: znaczy przede wszystkim prze przemawianie „cudzymi słowami”- przez odniesienie do słów, znaczeń i wzorców wziętych z praktyki porozumiewania się.

-naśladowanie- podstawowy mechanizm komunikacji literackiej

- na płaszczyźnie funkcjonalnej- komunikacja literacka to komunikacja ludyczna( Roger Caillois), czyli działalność, która funkcjonalnie jest odizolowana od działalności praktycznej, określona przez zespół reguł. Reguły te wyznaczają: uniwersum działań ludycznych, repertuar tych działań, wartość i sens tych działań.

6

---