5/3 Struktura i funkcjonowanie współczesnej gospodarki światowej. (alyn)

MIĘDZYNARODOWE PROBLEMY GOSPODARCZE

Kwestie gospodarcze coraz częściej rozpatrywane są także w kontekście potencjalnych zagrożeń dla globalnego pokoju i bezpieczeństwa

- konflikty, których podłożem są szeroko rozumiane kwestie gospodarcze wskazują, iż zadaniem przed którym stoi obecnie społeczność międzynarodowa jest poszukiwanie skutecznych sposobów radzenia sobie z problemami gospodarczymi oraz poprzez ich rozwiązywanie zapobieganie potencjalnym konfliktom.

I. Istota, zakres i geneza międzynarodowych problemów gospodarczych.

• Genezy należy upatrywać w procesach umiędzynaradawiania kolejnych obszarów życia gospodarczego oraz w narastaniu współzależności międzynarodowych,

• Zasadnicze znaczenie w kontekście narastania międzynarodowych problemów gospodarczych miały zmiany wywołane przez przybierające na sile pod koniec XX wieku procesy globalizacji, wyłączając większość towarzyszących im procesów i zjawisk spod kontroli państw,

• Istota wszystkich dających się obecnie zidentyfikować i wyodrębnić międzynarodowych problemów gospodarczych sprowadza się do zjawisk wywołanych zmianami w funkcjonowaniu (coraz swobodniejszym) światowego rynku i gospodarki,

• Zmiany te mają charakter dynamiczny i wraz z postępowaniem procesów globalizacji zakres przedmiotowy międzynarodowych problemów gospodarczych ulega zmianie, pojawiają się nowe problemy a istniejące ulegają eskalacji bądź eliminacji,

• Mają zróżnicowany zasięg, nie dotyczą w talim samym stopniu wszystkich podlegających procesom globalizacji państw,

• Ich treść w dużym stopniu warunkowana jest asymetrycznością procesów globalizacji,

• Istota wszystkich dających się obecnie zidentyfikować i wyodrębnić międzynarodowych problemów gospodarczych sprowadza się do zjawisk wywołanych zmianami w funkcjonowaniu światowego rynku i gospodarki,

• Ich zakres przedmiotowy ulega zmianie- pojawiają się nowe problemy, istniejące ulegają eskalacji bądź eliminacji, mają zróżnicowany zasięg, treść warunkowana jest asymetrycznością procesów globalizacyjnych.

Zadłużenie międzynarodowe:

Geneza- lata 70. XX wieku, stało się jawnym problemem jednak dopiero pod koniec lat 70. XX w. (dynamika wzrostu zadłużenia zagranicznego,

Istota i skala problemu: składa się na nie:

• Olbrzymi wzrost zadłużenia międzynarodowego,

• Wzrost kosztów obsługi długu,

• Załamanie dopływu kapitału do państw dotkniętych kryzysem zadłużeniowym, transfer zasobów do państw wierzycielskich,

• Poważne gospodarcze i społeczne następstwa tych zjawisk.

Problem pojawia się gdy:

• Dłużnicy nie są w stanie terminowo wywiązywać się ze swoich zobowiązań względem wierzycieli, oraz gdy dotknięte kryzysem państwa zmuszone są w związku z obsługą długu do transferowania większości swoich dochodów do państw wierzycielskich.

• istocie kryzysu decyduje tak naprawdę., jak dużo swoich zasobów państwo dłużnicze przeznacza na spłatę zadłużenia i jakie ma to konsekwencje dla jego gospodarki a także społeczeństwa.

Wzrost zadłużenia międzynarodowego:

• Załamanie dopływu kapitału do państw dłużniczych,

• Wzrost transferów do państw wierzycielskich,

• Wzrost obciążeń państw dłużniczych,

• Ograniczenie importu, próby zwiększenia eksportu, oszczędności budżetowe (programy dostosowawcze MFW),

• Pogorszenie warunków życia ludności i sytuacji gospodarczej,

• Spadek dynamiki wzrostu gospodarczego gospodarki światowej,

Według standardów Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego zadłużenie zagranicznych państw można mierzyć dwoma wskaźnikami, na które składają się z jednej strony stosunek bieżącej wartości zadłużenia zagranicznego do wartości eksportu dóbr i usług, z drugiej zaś stosunek bieżącej wartości zadłużenia do dochodu narodowego brutto.

Państwa dotknięte problemem zadłużeniowym klasyfikowane SA w trzech grupach jako:

• Państwa poważnie zadłużone- stosunek bieżącej wartości zadłużenia do wartości eksportu jest większy niż 220% lub stosunek bieżącej wartości zadłużenia do dochodu narodowego brutto przekracza 80%,

• Państwa umiarkowanie zadłużone- pierwszy wskaźnik niższy niż 220%, ale wyższy niż 132%, drugi niższy niż 80%, ale wyższy niż 48%,

• Państwa mniej zadłużone- pierwszy wskaźnik niższy niż132%, drugi niższy niż 48%

( w tym miejscu radzę przejrzeć tabelkę na stronie 473 <-podział państw wg stopnia zadłużenia)

Istotną cecha współczesnego problemu zadłużeniowego jest zróżnicowany charakter, mówi się o problemie płynności finansowej oraz problemie niewypłacalności:

Problem z płynnością:

• Ma charakter przejściowy i może się pojawić w związku ze spiętrzeniem w określonym czasie płatności związanych z obsługą zadłużenia zagranicznego i towarzyszącym temu spadkiem dochodów państwa a jego rozwiązanie może stanowić pomoc zewnętrzna, np. z Międzynarodowego Funduszu Walutowego, lub też zmiana warunków spłaty i obsługi zadłużeń pod kontem możliwości finansowych państw dotkniętych tym problemem.

Problem z niewypłacalnością:

• trwała niemożność obsługi zadłużenia zagranicznego, niezbędne są rozwiązania kompleksowe, takie jak restrukturyzacja całego systemu gospodarczego czy redukcja części lub całości zadłużenia.

W wymiarze przedmiotowym problem zadłużeniowy to przede wszystkim problem państw rozwijających się oraz państw EŚW.

Pod koniec lat 90. całkowita wartość zadłużenia szacowana była na ponad 2 bln dolarów, z czego 33% przypadało na państwa Azji Wschodniej i Południowej, 31% pństwa Ameryki Łacińskiej, a 19% na państwa Europy i Azji Centralnej.

Najbardziej zadłużonym państwem świata jest Brazylia, następnie Chiny oraz Rosja i Meksyk.

Sposoby rozwiązywania problemu zadłużeniowego:

• Dwa wymiary: podmiotowy i przedmiotowy.

Wymiar podmiotowy:

• Dotyczy inicjatyw i działań podejmowanych przez podmioty bezpsrednio lub pośrednio zaangażowane w w problem zadłużenia,

• Szereg inicjatyw oraz działań zarówno jedno- jak i wielostronnych podejmowanych przez państwa wierzycielskie jak i dłużnicze, o działaniach podejmowanych przez organizacje międzynarodowe oraz podmioty pozarządowe, o działalności organizacji zrzeszających prywatnych jak i publicznych wierzycieli.

Wymiar przedmiotowy:

• Dotyczy charakteru proponowanych rozwiązań,

• Propozycje postulujące konieczność zmiany struktury i charakter długu oraz postulujące konieczność reform gospodarczych państw zadłużonych,

• propozycjach postulujących konieczność powołania nowej instytucji międzynarodowej (mechanizmu) działającej wyłącznie na rzecz rozwiązywania problemu zadłużeniowego,

• propozycjach postulujących konieczność redukcji całości lub części zadłużenia międzynarodowego

Pierwsze inicjatywy miały charakter jednostronny i pochodziły od państw dłużniczych (Peru, Nigeria, Meksyk lub z inicjatywy państw wierzycielskich- dwa najsłynniejsze plany rozwiązywania kryzysu zadłużenia, przedstawione przez amerykańskich sekretarzy skarbu: plan Jamesa Bakera (X 1985) oraz plan N.F. Brady'ego (III 1989r.) oba stanowiły wyraz uznania przez administrację USA faktu, iż kryzys zadłużeniowy niesie ze sobą potężne ryzyko dla międzynarodowego systemu finansowego oraz gospodarki światowej.

Plan Bakera:

Udzielenie państwom dłużniczym dodatkowej pomocy w formie pożyczek udzielanych przez oficjalnych i prywatnych kredytobiorców a otrzymanie tej pomocy miało być uzależnione od dokonania przez dłużników reform strukturalnych, prowadzących do ożywienia gospodarczego, spotkał się z negatywną oceną, szczególnie ze strony banków

Plan Brady'ego:

Przewidywał zmianę długu na obligacje, które następnie miały stać się przedmiotem obrotu na międzynarodowym rynku finansowym, oraz zalecał kredytodawcom dobrowolną redukcję zadłużenia, zyskał powszechne uznanie, a wyrazem tego jest zdominowanie przez tzw. Obligacje Brady'ego wtórnego rynku długów państw rozwijających się.

Międzynarodowa współpraca na rzecz rozwiązywania problemów zadłużeniowych:

Od połowy lat 80. - działania wielostronne i inicjatywy można sprowadzić do trzech zasadniczych wymiarów:

- konceptualizacja działań w zakresie rozwiązywania problemu zadłużenia:

• Międzynarodowe konferencje (np. III 2002r. w Monterrey w Meksyku- podkreślano wagę finansowego i technicznego wsparcia, redukcji zadłużenia jakego potrzebują najbiedniejsze i średniozamożne państwa rozwijające się).

• - prace organizacji i instytucji międzynarodowych (wspólna inicjatywa BŚ i MFW pod nazwą HIPC, skierowanej do najbiedniejszych i najbardziej zadłużonych państw świata, z oferty skorzystały tylko 4 państwa: Boliwia, Uganda, Gujana, Mozambik),

• - inicjatywy oraz próby stworzenia nowej instytucjonalnej architektury służącej rozwiązywaniu tego problemu.

Klub Paryski: (1956r)

Nieformalne stowarzyszenie państw wierzycielskich, zarządzanie problemem zadłużenia,

Restrukturyzacja gwarantowanych zobowiązań kredytowych państw dłużniczych, które obejmują zaległości kapitałowe i odsetki,

Klub Londyński:

Nieformalne stowarzyszenie prywatnych banków wierzycielskich z różnych państw w celu restrukturyzacji długów niegwarantowanych przez instytucje rządowe,

Klub Nowojorski:

Zrzeszanie posiadaczy zagranicznych obligacji oraz forum negocjacji z państwami dłużniczymi w przypadku pojawienia się jakichkolwiek trudności

Klauzula Wspólnego Działania- „wyposażenie” emitowanych przez państwa obligacji w specjalne klauzule ułatwiające i określające zasady postępowania w sytuacjach kryzysowych

- wypracowanie powszechnie akceptowalnych i obowiązujących norm postępowania w sytuacji trwałej niewypłacalności państw- coś na kształt kodeksu postępowania, który regulowałby problem zadłużenia i niewypłacalności państw w sposób analogiczny do istniejących na gruncie prawnym uregulowań, stosowanych w odniesieniu do niewypłacalnych i zadłużonych przedsiębiorstw,

Dwie koncepcje nawiązujące do obowiązującego w USA prawa w zakresie bankructwa: koncepcja postulująca stosowanie przepisów obowiązujących wobez przedsiębiorstw(SDRM- przez MFW) oraz wobec jednostek komunalnych (FTAP- przez Jubiler Research)

Sceptyczne przyjęcie ze strony państ wierzycielskich dłużniczych,

Wnoszą nowy element do dyskusji nad sposobami rozwiązywania problemu zadłużenia.

3. Niekontrolowany przepływ kapitałów i globalizacja rynków finansowych.

Istota i skala problemu:

• Ogromna mobilność kapitałów w skali międzynarodowej przyczynia się do spadku realnego wpływu państw na własną politykę gospodarczą,

• Państwa mają coraz mniejsze możliwości oddziaływania na napływ i odpływ kapitałów,

• Źródło kryzysów finansowych i walutowych, które wykazują groźną tendencję do przenoszenia się z państwa do państwa,

• Destabilizacja międzynarodowego systemu finansowego,

• Patologie: pranie brudnych pieniędzy, szkodliwe praktyki podatkowe, finansowanie działalności terrorystycznej,

• Staje się problemem dopiero w kontekście negatywnych zjawisk oraz zagrożeń jakie im towarzyszą,

Zjawisko kryzysu walutowego- nagła utrata zaufania rynków finansowych do danej waluty w następstwie czego następuje gwałtowana ucieczka kapitału, rosnąca mobilność międzynarodowych przepływów kapitałowych sprawia, że nawet niewielkie błędy w polityce makroekonomicznej państw lub kumulujące się w ich gospodarkach stany nierównowagi mogą sprowokować gwałtowny atak spekulacyjny połączony z masowym odpływem kapitałów, potęguje to brak mechanizmów radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych zarówno na szczeblu narodowym jak i międzynarodowym.

Globalizacja rynków finansowych i niekontrolowany przepływ kapitałów sprzyja:

Wszelkiego rodzaju patologiom lub nadużyciom międzynarodowego systemu finansowego,

Praniu brudnych pieniędzy (obecnie od 2 do 5%), unikaniu opodatkowania, finansowej działalności przestępczej,

„raje podatkowe”- miejsca gdzie obciążenia podatkowe są bardzo niskie lub nie ma ich wcale, są w stanie przyciągnąć aż 26% aktywów i 31% zysków samych tylko korporacji amerykańskich.

Sposoby rozwiązywania problemu:

• Inicjatywy i działania w zakresie niekontrolowanego przepływu kapitałów: ponowne poddanie przepływów kapitałowych kontroli, kontrola przepływów kapitału może przybierać dwie formy:

• Bezpośrednią- swobodny przepływ kapitałów jest całkowicie zabroniony lub kiedy jest możliwy, ale a po uzyskaniu zgody odpowiednich organów lub po spełnieniu określonych warunków,

• Pośrednią- kiedy podjęte środki nie służą ograniczaniu swobody przepływu kapitałów, ale podniesieniu ich ceny.

• Przykład wewnętrznych regulacji dot. Ograniczenia swobody przepływu kapitałów stanowi dwie decyzje:

• Decyzja Malezji o wprowadzeniu administracyjnych ograniczeń odnośnie do eksportu kapitałów oraz decyzja Chile o wprowadzeniu obowiązki składania przez wszystkich zagranicznych inwestorów depozytów, stanowiących określony procent wartości dokonywanej inwestycji.

• Inicjatywy wielostronne- inicjatywa wprowadzenia globalnego podatku od transakcji walutowych (podatek Tobina), zalety tego podatku:

• Uniwersalny charakter i łatwość wprowadzenia,

• Zmniejszyłby wahania kursów walut i przyczyniłby się poprzez zmniejszenie mobilności kapitałów do wzmocnienia pozycji państw w zakresie kształtowania własnej polityki monetarnej,

• Ograniczyłby nadmierny import kapitałów i ryzyko wystąpienia kryzysów walutowych poprzez nałożenie restrykcji dotyczących napływu i odpływu kapitałów,

• Sposób na uzyskanie dodatkowych środków finansowych, które w perspektywie mogłyby zostać wykorzystane na cele związane z rozwiązywaniem palących świat problemów.

• Był przedmiotem dyskusji podczas Światowego Szczytu Społecznego Rozwoju (1995r.- Kopenhaga)- szczególne zainteresowanie Francji.

• 2002r.- raport Paula-Bernda Sprana:

• Na temat podatku od transakcji walutowych, który zawierał propozycję jego wprowadzenia ale w zmodyfikowanej wersji.

• Akceptacja wśród organizacji pozarządowych i ruchów obywatelskich (szczególna rola ATTAC)

• Koalicja organizacji pozarządowych:

• Na rzecz wprowadzenia podatku Tobina

Inicjatywy i działania w zakresie zapobiegania kryzysom walutowym:

• Postulat reformy całego międzynarodowego systemu finansowego oraz MSW

• 1999r.- Forum Stabilności Finansowej (pod egidą Banku Rozrachunków Międzynarodowych)

• Inicjatywa na rzecz przeciwdziałania patologiom i nadużyciom międzynarodowego systemu finansowego,

• W wymiarze wewnętrznym: działania poszczególnych państw.

• Inicjatywy wielostronne: tworzenie międzynarodowych mechanizmów współpracy i koordynacji działań w zakresie zwalczania tego rodzaju patologii,

• Międzynarodowe centra informacyjne

Handel międzynarodowy i działalność korporacji transnarodowych.

Istota i zakres problemów:

• Podwaliny systemu: 1947r.- GATT, 1995r.- WTO, obecnie postrzegane jako instytucjonalny wyraz liberalizacji handlu międzynarodowego, ale obecnie coraz częściej poddawany jest krytyce, przez uczestniczące w nim państwa jak i zajmujące się handlem światowym organizacje pozarządowe,

• Większość problemów związanych ze współczesnym handlem międzynarodowym wynika jak określa A. Aleksy z „ dysfunkcjonalności współczesnego systemu handlowego względem potrzeb rozwojowych państw”

• Nierówny dostęp państw rozwijających się do rynków państw rozwiniętych,

• „kosztowności” wdrażania wielu obowiązujących w jego ramach porozumień,

• TRIPS- Porozumienie o Handlowych Aspektach Praw Własności Intelektualnej- regulacje odnośnie do ochrony patentowej leków i zw. Z tym opłat stanowią poważny problem dla państw borykających się z epidemią HIV/AIDS,

• Problem ograniczonego uczestnictwa państw rozwijających się w procesie decyzyjnym na forum WTO,

Działalność korporacji transnarodowych:

• Z dynamiki wzrostu ich liczby (2003r.- ok. 64 tys.), mogą oddziaływać na wszystkie sfery życia ludzkiego,

• Problemy z posiadanym przez korporacje potencjałem finansowym i technologicznym (ogromne potęgi gospodarcze świata,, tendencje do monopolizacji rynków, unikanie opodatkowania, duża mobilność i łatwość przenoszenia działalności w inne miejsce, korupcja, łamanie praw pracowniczych, zagrożenie dla środowiska naturalnego).

Sposoby rozwiązywania problemów.

Dwa kierunki:

• Konieczność dalszej liberalizacji handlu i zwiększenia dostępu państw rozwijających się do rynków państw rozwiniętych, ( preferencyjny dostęp do rynków państw rozwiniętych- UNCTAD, GSTP, umowy dwustronne, program „Wszystko Oprócz Broni- 2001r., Porozumienie z Kotonu),

• Konieczność udzielenia państwom rozwijającym się pomocy technicznej (inicjatywy na rzecz wzmocnienia „zdolności handlowych” państw rozwijających się, Konferencja Ministerialna WTO, Katar XI 2001r.- Dohijska Agenda Rozwoju, Globalny Fundusz Powierniczy Dohijskiej Agendy Rozwoju

Inicjatywy w zakresie regulacji działalności organizacji transnarodowych:

• Pierwsze już w latach 70. XX wieku- wymiar jednostronny: w kierunku ograniczenia i kontroli działalności korporacji na własnym obszarze, proces nacjonalizacji majątku korporacji, wymiar wielostronny: Pakt Andyjski wprowadzający kontrolę zagranicznych inwestorów, inicjatywy dotyczyły przede wszystkim wytyczenia międzynarodowych standardów zachowań korporacji,

• Współczesne inicjatywy: problemy zw. Z działalnością inwestycyjną, problemy zw. Z opodatkowaniem, problemy zw. Z konkurencją, problemy związane ze społecznym i ekologicznym kontekstem działalności korporacji,

Działalność inwestycyjna korporacji regulowana jest za pomocą:

• Bilateralnych Układów Inwestycyjnych- zasady traktowania inwestycji i inwestora, warunki przyjmowania inwestycji, rozstrzyganie sporów, zasady transferu kapitałów i zysków,

• Regulacje ustanawiane w ramach procesów integracyjnych, np. UE, NAFTA, APEC, WTO, Trias, OECD, MAI,

• Korupcja w międzynarodowych transakcjach gospodarczych,

• Sfera podatkowa- problem zasad opodatkowania, Układ o Unikaniu Podwójnego Opodatkowania,

• Problem konkurencji- fuzje, ustawy antymonopolowe,

• Odpowiedzialność korporacji w sferze społecznej i ekologicznej.

---