Historia Polski - XVIII wiek

1.               Rządy Sasów

· 1696 - śmierć Jana III Sobieskiego

· elekcja Augusta II Mocnego (1697-1706; 1709-1733)

Syn Sobieskiego, Jakub, traci szansę na zdobycie tronu (wdowa po Sobieskim faworyzowała młodszego syna, Aleksandra). Francja popiera księcia Conti. Habsburgowie i Rosja popierają Fryderyka Augusta I z dynastii Wettinów, który zapewnił sobie ich wsparcie obietnicą kontynuowania wojny z Turcją. Sympatię katolickiej większości szlachty zyskał przechodząc na katolicyzm. Wkroczył do RP na czele wojska, skłaniając szlachtę do uznania jego wyboru.

· 1697 - koronacja Fryderyka Augusta jako Augusta II

Unia personalna Saksonii i Polski. Nowy władca na pierwszym miejscu stawiał interes dynastyczny - Polska miała mu zapewnić pierwszeństwo w staraniach o koronę cesarską. Szlachta Rzeczypospolitej obawiała się absolutystycznych dążeń Augusta II, a luterańska Saksonia przymusowej rekatolizacji.

· 1698 - August II kontynuował wojnę z Turcją; na Mołdawię ruszyły wojska polsko-saskie. August II myślał o zdobyciu jej dla swojej dynastii (chciał zapewnić elekcyjny tron Wettinom)

· 1699 - pokój w Karłowicach

Polska odzyskała Podole wraz z Kamień­cem Podolskim. Zdobycie Mołdawii dla Augusta II nie powiodło się, postanowił więc zdobyć należące do Szwecji Inflanty.

· 1699 - jako książę Saksonii zawarł antyszwedzki sojusz z Rosją Piotra I i Danią (Liga Północna)

· *na Ukrainie wzrosło niezadowolenie Koza­ków, ponieważ szlachta, po pokoju karłowickim, chciała obrócić znaczną ich część w chłopów. Po uchwale sejmu (1699) likwidującej prawobrzeżną Kozaczyznę wybuchło kozackie powstanie Semena Paleja (1702-1705), które zlikwidowano dopiero przy pomocy wojsk rosyjskich sprzymierzonych z Polską podczas wielkiej wojny północnej(pomoc Rosji przewidywał traktat w Narwie)

· 1700 - początek wielkiej wojny północnej (III wojna północna); trwa do 1721

Król Szwecji Karol XII zmusza Danie do wycofania się z wojny (klęska pod Holsztynem); klęska czterokrotnie liczniejszych wojsk rosyjskich pod Narwą;

· 1701 - siły saskie ponoszą klęskę pod Rygą; August II schronił się na terenach RP; w pogoni za nim Karol XII wkroczył na terytorium Rzeczpospolitej, formalnie nie biorącej udziału w wojnie; tereny Polski stały się głównym terenem działań militarnych

· 1701 - klęska Saksonii w bitwie nad Dźwiną

· 1702 - klęska Augusta II w bitwie pod Pułtuskiem* i Kliszowem; Szwedzi zajęli Warszawę, Poznań, Toruń, Kraków; armia saska opuszcza Polskę;

· 1703 - osłabienie pozycji króla wykorzystują przeciwni mu magnaci i szlachta; zawiązuje się antysaska konfederacja w Środzie Wielkopolskiej (pod naciskiem Szwecji)

· 1704 - konfederacja generalna zawiązana w Warszawie ogłasza detronizację Augusta II i bezkrólewie (robią to nielegalnie, dopiero w 1706 August zrzecze się tronu); elekcja przyniosła zwycięstwo magnata wielkopolskiego Stanisława Leszczyńskiego, popieranego przez Karola XII; jego decyzje były podporządkowane polityce szwedzkiej (*wraz z elekcją Leszczyńskiego, podpisany zostaje w 1705 traktat sojuszniczy ze Szwecją, który oddawał Szwecji Kurlandię nakazywał Polsce zrzec się pretensji do Inflant)

· 1704 - w obronie Augusta II zawiązała się generalna konfederacja prosaska  w Sandomie­rzu, która nie uznała detronizacji króla i szukając wsparcia zawarła układ sojuszniczy polsko-rosyjski w Nar­wie, podpisany przez Tomasza Działyńskiego i cara Piotra I

· 1705 - koronacja Leszczyńskiego w Warszawie

· 1706 - Karol XII atakuje Saksonie i zmusza Augusta II do zrzeczenia się korony; konfederaci sandomierscy nie rezygnują z oporu, korzystając z poparcia Rosji

· 1708 - Karol XII wkracza do Rosji

· 1709 - klęska Szwecji (wspieranej przez posiłki kozackie) pod Połtawą (na terenie Ukrainy); Karol XII schronił się w Turcji; zwrot w wojnie, który zmienia sytuacje RP; zwolennicy Szwecji i leszczyńskiego zostali wyparci; Piotr I wkroczył do Warszawy, ustanawiając restaurację  radów Augusta II

· 1713 - August II ponownie probował narzucic Rzeczypospolitej silna władzę królewską wprowadzając armię saską na jej teren pod pretekstem zagrożenia tureckiego; liczne nadużycia wojsk; oburzenie szlachty

· 1515 - antykrólewska konfederacja generalna w Tarnogrodzie (*Stanisława Ledóchowski); walczące strony poprosiły cara Piotra I o mediacje w rozwiązaniu konfliktu

· *1716 -arbitraż między Augustem II a konfederatami przeprowadziła Rosja za pośrednictwem ambasadora Gieorgija Dołgorukie­go; podpisano traktat warszawski

· 1717 - Sejm Niemy

Wojska rosyjskie na prośbę konfederatów wkroczyły do Polski i pod ich kontrola zebrał się w Warszawie jednodniowy sejm (nikogo nie dopuszczono na nim do głosu w obawie przed zerwaniem obrad), który ratyfikował ustalone wcześniej przez carska dyplomacje warunki pokoju miedzy królem a konfederatami:

o         związek miedzy Rzeczpospolitą a Saksonia miał mieć charakter wyłącznie unii personalnej

o         August II zobowiązuje się do wycofania wojsk saskich z terenów Rzeczypospolitej

o         Sascy ministrowie nie mogli podejmować decyzji w sprawach polsko - litewskich, a Polacy i Litwini - w saskich

o         ograniczono zakres kompetencji hetmanów - odebrano im prawo pobierania podatku na armię, podejmowania decyzji w sprawie liczebności wojsk i wykorzystywania armii w celach prywatnych

o         uchwalono stały budżet państwa - 10 mln złotych

o         stała armia- 24 tys. 

o         stałe podatki (*pogłówne - Korona, podymne - Litwa)

o         *ściąganie z królewszczyzn tzw. hiberny - podatek na wojsko

o         gwarancja wolnej elekcji i liberum veto

· 1720 - Rosja i Prusy zawarły porozumienie w Poczdamie, dotyczące zachowania dotychczasowego ustroju RP

· 1721 - traktat w Nystad, koniec wielkiej wojny północnej (Rosja zyskała Inflanty, o które walczył August II, Prusy odbierają Szwecji Szczecin z ujściem Odry, potwierdzając swoja władze na Pomorzu zachodnim); wzrost znaczenia Rosji i Prus, podczas gdy Polska traci swoja pozycje międzynarodową

· 1732 - Rosja, Prusy i Austria podpisują traktat trzech czarnych orłów, przygotowany przez rosyjskiego dyplomatę von Loewenwolda - trzy mocarstwa zobowiązały się współdziałać podczas wolnej elekcji, by narzucić Polsce księcia portugalskiego Emanuela

· 1733 - śmierć Augusta II Mocnego

· 1733 - wybór nowego władcy

o             Rosja, Austria i Prusy poparły kandydaturę na tron Polski infanta portugalskiego Emanuela. Francuski władca Ludwik XV popierał swojego teścia Stanisława Leszczyńskiego. Opowiedzieli się za nim również polscy możnowładcy (m.in. Czartoryscy, Potoccy).

o             We wrześniu Leszczyńskiego obwołano królem. Nowy władca planował przeprowadzenie reform (stworzenie 100 tys. armii i usprawnienie pracy sejmu) niekorzystnych dla interesów Austrii i Rosji, które w tej sytuacji zrezygnowały z popierania kandydatury Emanuela na rzecz mniej groźnego Fryderyka II Augusta (syn Augusta II)

o             Wojska rosyjskie i saskie zajęły Kraków, umożliwiając przekupionej szlachcie wybór i koronacje Fryderyka jako Augusta III Wettina

o             Leszczyński ucieka do Gdańska, potem opuszcza kraj

o             Francja wypowiada Austrii wojnę o sukcesję polską (1733 - 1735), ale jest zainteresowana jedynie zdobyciem terenów w Rzeszy i we Włoszech; po uzyskaniu zgody cesarza na przyłączenie księstwa Lotaryngii odstępuje od sprawy sukcesji

o             W Dzikowie zawiązała się konfederacja zwolenników Leszczyńskiego, w Warszawie zwolenników Augusta III; konfederaci dzikowscy przegrywają

· 1736 - sejm zatwierdził koronację Augusta III

· Stronnictwa polityczne w okresie panowania Augusta III:

o                      stronnictwo Czartoryskich (Familia) - opłacane przez Rosję, której politykę realizowali; m.in. Stanisław Poniatowski, kanclerz koronny Andrzej Załuski

o                      stronnictwo Potockich - opłacana przez Francji; m.in. Braniccy, Radziwiłłowie, Sapiehowie, Ogińscy

· 1763 - śmierć Augusta III

 

2.               Stanisław August Poniatowski

· po śmierci Augusta III o poparcie Potockich zabiegało dwóch synów Augusta III oraz Jan Klemens Branicki. Czartoryscy popierali swojego siostrzeńca Stanisława Poniatowskiego(miał też poparcie Katarzyny II).  *Czartoryscy wezwali na pomoc wojska Katarzyny II. Pod osłoną wojsk rosyjskich zawiązała się konfederacja generalna w Wilnie oraz zwołano sejm konwokacyjny (pod laską Adama Kazimierza Czartoryskiego) do Warszawy.

· maj - czerwiec 1764 - sejm konwokacyjny w Warszawie (uchwalił 180 konstytucji):

o                      posłom zakazano przysięgać na instrukcje sejmikowe

o                      uchwalono jednolite cło generalne (zlikwidowano prywatne cła i myta)

o                      na sejmikach deputackich i elekcyjnych zniesiono liberum veto

o                      powołano Komisję Wojskową Koronną, która ograniczyła władzę hetmanów

o                      powołano komisje skarbowe koronną i litewską, które miały podejmować uchwały większością głosów

o                      w miastach wprowadzono komisje dobrego porządku

o                      *obłożono podatkiem szlachtę posiadającą domy w miastach (zniesienie odrębności prawnej jurydyk - tereny na obszarze miasta należące do możnych, dotychczas wyłączone spod zarządu i sądownictwa miejskiego)

· wrzesień 1764 - sejm elekcyjny wybrał na króla Stanisława Poniatowskiego

v         kwestia innowierców i sejm delegacyjny

· 1766 - podczas obrad sejmu ambasador Rosji Nikołaj Repnin zażądał równouprawnienia politycznego dla innowierców, czyli dysydentów (zrównanie w prawach umożliwiloby im wejście do sejmu i sądownictwa, co wzmocniłoby stronnictwo prorosyjskie). Król wyraził zgodę pod warunkiem zniesienia liberum veto; nie wyraziła na to jednak zgody opozycja, przeciwne były też państwa ościenne.

· marzec 1767 - pod osłoną wojsk rosyjskich zawiązały się dwie innowiercze konfederacje - prawosławnych w Słucku i protestantów w Toruniu.

· czerwiec 1767 - jednocześcnie Repnin poparł katolicka szlachte, która zawiązala konfederację antykrólewską w Radomiu (*pod laską Karola Radziwiłła); zwrócili się oni do carycy Katarzyny II o pomoc w rozwiązaniu konfliktu

· Katarzyna II osiągnęła swój cel - upokorzenie króla i odsunięcie od rządów Familii. Teraz zażądała od przywódców konfederacji zaakceptowania praw politycznych dysydentów. Nie było to jednak możliwe - wobec fanatyzmu katolickiego szlachty - bez zastosowania przemocy. Repnin polecił aresztować przywódców radomian(*biskup krakowski Kajetan Sołtyk, biskup kijowski Józef Andrzej Załuski, hetman Wacław Rzewuski i poseł Seweryn Rzewuski). Sejm zgodził się wydać delegację, która miała przygotować projekt uchwały, którą sejm zobowiązał się z góry przyjąć (wyboru posłów dokonał Repnin).

· 1767 - 1768 - sejm delegacyjny uchwalił tzw. prawa kardynalne:

o         zaakceptowano protektorat Rosji nad RP, Katarzyna II stała się gwarantem ustroju państwa (każda zmiana wygala jej zgody)

o         przyznano pełnię praw politycznych innowiercom, ale katolicyzm uznano za religię panującą

o         wolna elekcja

o         prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi

o         wyłączność szlachty w sprawowaniu urzędów i posiadaniu dóbr ziemskich

o         liberum veto (choć ograniczono je, w mniej istotnych sprawach można było decydować większością głosów)

v         1768 - 1772 - konfederacja barska

· 1768 - zawiązuje się konfederacja w Barze przeciw królowi, Rosji i dysydentom pod hasłem obrony wiary i wolności (oceniana jako pierwszy polski zryw niepodległościowy). Na jej czele stanęli Józef Pułaski i Adam Stanisław Krasiński. Konfederację popierała Francja (obawiała się nadmiernego wzrostu potęgi Rosji) i Turcja

· Repnin skierował przeciwko konfederacji wojska rosyjskie i pułki  królewskie pod  wodzą   Ksawerego Branickiego. Z inspiracji Francji Turcja wypowiedziała w tym czasie Rosji wojnę (tzw. wojna polska), jednakże w 1769 r. poniosła klęskę

· Konfederackie oddziały partyzanckie finansowane i szkolone przez Francję; w walkach wsławił się Kazimierz Pułaski (syn Józefa), zdobył klasztor na Jasnej Górze

· 1768 - koliszczyzna (antyszlacheckie powstanie chłopskie na Ukrainie)

Początkowo walki toczyły się na Ukrainie; działania zbrojne oraz postawa konfederatów wobec chłopów zaostrzyły konflkity społeczne i wyznaniowe (*w 1767 powstała tzw. sup­lika torczyńska - anonimowe pismo ulotne propagujące zmniejszenie pańszczyzny, przyznanie praw do ziemi i praw politycznych dla chłopów oraz wzywające do zorganizowania konfederacji chłopskiej; chłopi byli przerażeni konfederacją barską zwalczającą reformy i tolerancję religijną); poparcie Rosji dla zbuntowanej ludności chłopskie doprowadziło do wybuchu powstania pod dowódctwem Maksyma Żeleźniaka i Iwana Gonty; rzeź Humania; klęska konfederacji na Ukrainie i upadek Baru; wlaki przenosza się do innych regionow kraju

· *1769 - zawiązała się Generalność - polityczne kierownictwo kon­federacji, w którym różne ugrupowania szlacheckie łączyła jedynie niechęć do reform i do króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, podczas gdy właśnie pojednanie z królem i wspólna walka z Rosją dawały jakieś szansę powodze­nia.

· 1770 -konfederaci ogłosili akt detronizacji króla

· 1771 - próba porwania króla w celu zmuszenia go do abdykacji, która skompromitowała konfederatów w opinii reszty szlachty i Europy

· 1772 - wojska rosyjskie pod wodzą Aleksandra Suworowa odniosły ostateczne zwycięstwo nad wojskami konfederackimi zdobywając ich ostatnia twierdzę - Jasną Górę. Tysiące konfederatów wywiezio­no na Sybir - stanowili najstarszą generację polskich zesłańców

v         1772 - pierwszy rozbiór polski

· Konfederacja barska oraz wojna polsko - turecka spowodowały umiędzynarodowienie kwestii polskiej

· 1769 - 1770 - deklarująca neutralność Austria zaanektowała Spisz, Podhale i Sądecczyznę

· król pruski Fryderyk II odciął kordonem sanitarnym Prusy Królewskie; był głównym inicjatorem działań rozbiorowych (*spotkanie Fryderyka II i cesarza Józefa II w śląskiej Nysie i Nowym Mieście spowodowało zmianę nastawienia Rosji, która jak dotąd nie godziła się na zmianę granic; 1772 - układ rosyjsko- pruski)

· 5 sierpnia 1772 - podpisanie konwencji rozbiorowej w Petersburgu

o                      Rosja - tereny na wschód od Dźwiny i Dniepru - woj. inflanckie, połockie, witebskie, mścisławskie, część mińskiego (92 tyś. km²)

o                      Austria - część woj. krakowskiego i sandomierskiego; prawie całe woj. ruskie z Lwowem, po rzekę Zbrucz; część Podola i Wołynia (83 tyś. km²)

o                      Prusy - Pomorze Gdańskie bez Gdańska i Torunia, Warmię, woj. malborskie, chełmińskie; część Wielko­polski i Kujaw (36 tyś. km²)

· 1773 - sejm rozbiorowy w Warszawie (zaborcy chcieli uprawomocnić rozbiór); marszałkiem sejmu został Adam Poniński (był na usługach Rosji)

o                      zatwierdzono traktaty rozbiorowe

o                      powołano Radę Nieustającą - organ kierujący państwem w okresie miedzy sesjami sejmu; składał się z 36 posłów i senatorów; dzielił się na 5 departamentów: policji, wojska, sprawiedliwości, skarbu i interesów cudzoziemców; wybierany co 2 lata, odpowiedzialny przed sejmem

o                      powołano Komisję Edukacji Narodowej (niezależna od sejmu i Rady Nieustającej, podległa królowi)

o                      zwiększenie liczby wojska do 30 tys.

o                      potwierdzono prawa kardynalne oraz uzupełniono je o zakaz powoływania na tron cudzoziemców oraz dzieci i wnuków panującego

o                      monarcha utracił prawo nadawania starostw, które miały być odtąd dzierżawione w drodze licytacji

o                      gwarantem podjętych uchwał byli trzej zaborcy

 

 

 

3.               Sejm Wielki

· sytuacja międzynarodowa - u schyłku lat osiemdziesiątych XVIII w. odżył dawny antagonizm prusko - austriacki (Austria chce odzyskać Śląsk zagarnięty przez Prusy) i nastąpiło kolejne przetasowanie sojuszy. Utworzyły się dwa bloki państw:

o                      pierwszy - Rosja, Austria, Francja i Hiszpania

o                      drugi - Wielka Brytania, Prusy, Holandia, Szwecja i Turcja.

· 1787 - po spotkaniu z Poniatowskim w Kaniowie Katarzyna II zgodzi al się na zwolanie sejmu skonfederowanego, który miał zatwierdzić waruki sojuszu RP z Rosją przeciw Turcji (król liczył na zgodę carycy na dalsze reformy); Katarzyna zgodzila się jedynie na udzial niewielkiego oddziału polskiego w wojnie z Turcją (12 tys.), obawiajac się zbytniej samodzielności RP; zignorowała postulaty reform i nabytkow terytorialnych dla Polski;

· rozczarowanie postawa carycy wpłynęło na zmianę układu sił politycznych w RP; zwołany jesienią 1788 Sejm Czteroletni zawiązał się w konfederację

· 1788 - 1792 - obrady Sejmu Czteroletniego (marszałek koronny Stanisław Małachowski i litewski - Kazimierz Nestor Sapieha)

o         Stronnictwa:

§                      królewskie

Ø             prymas Michał Poniatowski, kanclerz Jacek Małachowski;

Ø             zwiększenie kompetencji władcy przy zachowaniu dotychczasowych stosunków z Rosją

§                      patriotyczne 

Ø             Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, Stanisław Małachowski, ksiądz Hugo Kołłątaj;

Ø             likwidacja Rady Nieustającej (uznanej za narzędzie obcego nacisku)

Ø             uniezależnienie kraju od Rosji, 

Ø             ograniczenie uprawnień króla (król nie rządzi, ale panuje szlacheckiemu narodowi),

Ø             uzdrowienie wadliwego sytemu parlamentarnego, który powinien stać się głównym organem władzy

§                      hetmańskie 

Ø             hetmani Ksawery Franciszek Braniecki, Seweryn Rzewuski, generał Szczęsny Potocki, początkowo Kazimierz Nestor Sapieha;

Ø             likwidacja Rady Nieustającej,

Ø             osłabienie władzy wykonawczej,

Ø             większa samodzielność poszczególnych prowincji państwa

Ø             konserwatyści chcą podtrzymania współpracy z Rosją

o         Reformy Sejmu Czteroletniego pierwszej kadencji (1788 - 1790):

§                      1789 - likwidacja Rady Nieustającej

§                      aukcja wojsk do 100 tys.

§                      szlachtę i duchowieństwo obłożono stałymi podatkami na armię: tzw. ofiara dziesiątego grosza (10% od dochodów) dla szlachty i 20% dla duchowieństwa (podatnicy sami mieli określać swoje dochody)

§                      powołano komisje cywilno - wojskowe

o         1789 - czarna procesja - z inspiracji Kołłątaja do Warszawy przybyli przedstawiciele miast królewskich, aby upomnieć się o prawa dla stanu mieszczańskiego; ubrani na czarno delegaci przeszli ulicami miasta pod Zamek Królewski; sejm powołuje specjalną komisję ds. reformy ustroju miast

o         1790 - Stanisław August Poniatowski pod naciskiem obozu patriotycznego zawarł przymierze wojskowe z Prusami (zerwanie dotychczasowych związków z Rosją). Prusy zobowiązały się do udzielenia pomocy w razie konfliktu z Austrią (chęć odzyskania Galicji przez Polskę) i Rosją, licząc na zdobycie Gdańska i Elbląga;

o         wrzesień 1790 - sejm uchwalił zasadę niepodzielności ziem RP

o         1790 - przeprowadzono ponowne wybory do sejmu; nowi posłowie przystąpili do konfederacji i obradowali razem z dawnymi - Sejm Wielki

o         1790 - porozumienie między królem a przywódcą stronnictwa patriotycznego, Ignacym Potockim - rozpoczęły się wspólne i trzymane początkowo w tajemnicy prace nad ustawą zasadniczą

o         marzec 1791 - ustawa o sejmikach (ograniczenie praw politycznych gołoty)

o         kwiecień 1791 - ustawa o miastach królewskich:

§                  mieszczanie posesjonaci (posiadający nieruchomości miejskie) uzyskali nietykalność osobistą, prawo nabywania dóbr ziemskich, dostęp do niższych stopni oficerskich i rang urzędniczych

§                  zniesiono podział na zajęcia miejskie i szlacheckie

§                  przyznano miastom prawo do wyboru 24 plenipotentów - przedstawicieli na sejmy, którzy mieli reprezentować interesy mieszczan, jednak bez prawa glosowania

§                  ustawa mogła być rozciągnięta na miasta prywatne za zgodą właścicieli

o         3 maja 1791 - wykorzystując fakt rozjechania się posłów na ferie wielkanocne,  w obecności zaledwie 1/3 członków obu izb przyjęto jednomyślnie ustawę rządową - Konstytucję 3 maja:

§                  zniesiono podział na Koronę i Litwę i wprowadzono wspólną nazwę - Polska

§                  dziedziczna monarchia konstytucyjna -zlik­widowano tym samym wolną elekcję. Tron polski, po śmierci Stanisława Augusta, konstytucja powierzyła sas­kiej dynastii Wettinów

§                  zasada zwierzchnictwa narodu

§                  umocnienie zasady trójpodziału władzy

§                  władza ustawodawcza: dwuizbowy sejm (izba poselska - 204 posłów i 24 plenipotentów miast oraz senatu - 132 senatorów)

§                  ograniczono władzę senatu odbierając mu prawo inicjatywy ustawodawczej (*senat ma prawo weta zawieszającego, tj. uzależniającego uchwalenie ustawy od jej ponownego przegłosowania przez sejm )

§                  izba poselska miała podejmować większością głosów decyzje w najważniejszych sprawach (zniesienie liberum veto)

§                  władza wykonawcza: król i Straż Praw - składa się z króla jako przewodniczącego,   prymasa(jako przewodniczącego KEN) oraz  pięciu ministrów powoływanych przez króla (policji - w sprawach miast, pieczęci - do spraw wewnętrznych, wojny, skarbu, spraw zagranicznych)

§                  najwyższa władza wykonawcza należała do Straży Praw

§                  każdy akt prawny Straży Praw lub króla wymagał kontrasygnaty właściwego ministra

§                  król obsadzał urzędy

§                  kandydatury ministrów musiały być zatwierdzone przez sejm, przed który byli odpowiedzialni

§                  administrację państwową podporządkowano władzy wykonawczej

§                  zniesiono urzędy starostów, powołując wojewódzkie komisje porządkowe wybierane przez sejmiki

§                  ogłoszono, że chłopi są „pod opieka prawa”

§                  dodano ustawy o sejmikach i miastach królewskich

§                  za religię panującą uznano katolicyzm, ale gwarantowano wolność i opiekę prawną innym wyznaniom

§                  zachowanie przywilejów szlacheckich - nietykalność osobista, majątkowa, zwierzchność nad chłopami

§                  zmieniać postanowienia konstytucji może sejm zwoływany co 25 lat

§                  * ustanowiono następujące organy wymiaru sprawiedliwości: sąd sejmowy (orzekanie o winie najwyższych urzędników państwowych), Trybunał Ko­ronny¹ (najwyższy sąd dla szlachty), sądy ziemiańskie (dla szlachty w miejs­ce dotychczasowych: grodzkich, ziemskich i podkomorskich), sądy miejskie (dla mieszczan) i sądy dominialne (dla chłopów)

o         październik 1791 - Zaręczenie wzajemne Obojga Narodów - oddanie szlachcie litewskiej połowę miejsc w organach władzy centralnej, co drugi sejm miał odbywać się w Grodnie

4.               Wojna w obronie Konstytucji 3 maja

· 27 kwietnia 1792 - w Petersburgu został podpisany akt konfederacji skierowany przeciwko królowi, jego doradcom i Konstytucji, uznanej za nielegalną i łamiącą prawa kardynalne; marszałkiem konfederacji został Szczęsny Potocki, wśród przywódców byli też Seweryn Rzewuski i Ksawery Branicki

· 18/19 maja 1792 - 100 tys. armia rosyjska wkroczyła do RP, pod jej osłoną ogłoszono w Targowicy akt konfederacji (dokument był fałszywie datowany na 14 maja, aby stworzyć wrażenie, że Rosję poproszono o pomoc dopiero po zawiązaniu konfederacji); identyczna konfederacja zawiązała się na Litwie w Płocku z marszałkiem hetmanem wielkim litewskim Szymonem Kossakowskim

· za konfederacją targowicką opowiedziała się niewielka część szlachty

· Polska wystawiła ok. 60 tys. armię; naczelnym wodzem wojsk polskich został książę Józef Poniatowski; zwerbowano też Jana Henryka Dąbrowskiego i Tadeusza Kościuszkę; na dowódcę wojsk litewskich wyznaczono księcia Ludwika Wirtemberskiego, który okazał się zdrajcą (siły litewskie wycofały się bez walki)

· 18 czerwca 1792 - Rosjanie próbowali otoczyć Poniatowskiego pod Zieleńcami, ale przegrali; siły polskie wycofały się za Bug (ustanowienie orderu Virtuti Militari - „cnocie wojennej”)

· 18 lipca 1792 - siły rosyjskie złamały pod Dubienką linię obrony na Bugu i doszło do starcia; zwycięstwo Polski

· Katarzyna II odrzuciła starania o rozejm i zażądała od króla przystąpienia do Targowicy, grożąc mu detronizacją i kolejnym rozbiorem. Król od początku nie wierzył w skuteczność walki. 23 lipca Straż Praw opowiedziała się za przystąpieniem do Targowicy, co też król niebawem uczynił, wydając jednocześnie rozkaz zaprzestania walki (liczył, że w ten sposób Polska uniknie rozbioru)

· wojska rosyjskie wkroczyły do Warszawy, a władzę objęli targowiczanie:

o                      zwolenników reform poddano represjom

o                      wprowadzono cenzurę

o                      zredukowano wojsko

o                      zniesiono większość reform Sejmu Wielkiego

o                      zniesiono Virtuti Militari

· 1773 - podpisanie konwencji rozbiorowej między Katarzyną II a  władcą Prus Fryderykiem Wilhelmem (Austria była zaangażowana w wojnę z rewolucyjna Francją):

o                      Prusy: Wielkopolskę, Kujawy, część Mazowsza, ziemię sieradz­ką i łęczycką oraz Gdańsk i Toruń (58 tyś. km²)

o                      Rosja: Białoruś, część Wołynia, Podole i reszta Ukrainy (250 tyś. km²)

· czerwiec - listopad 1793 - sejm rozbiorowy w Grodnie - miejsce obrad otoczyły wojska rosyjskie i aresztowały każdego, kto protestował; reszta posłów zdecydowała się na bojkot obrad i milczała, co przekupiony marszałek sejmu Stanisław Bieliński uznał za zgodę na rozbiór; przywrócono dawny ustrój, którego gwarantem była Rosja i Prusy; wprowadzili oni swoje armie na tereny Polski

 

5.               Powstanie kościuszkowskie (1794)

v         przyczyny:

· II rozbiór Polski i zła sytuacja Polski nim spowodowana:

o         wprowadzenie obcej armii na tereny Polski (zamożna część społeczeństwa była zmuszona do kwaterowania obcych żołnierzy)

o         zwiększono obciążenia chłopów

o         na miasta nałożono kontrybucję

o         zła sytuacja gospodarcza państwa (Polska straciła najbardziej urodzajne tereny rolnicze oraz ośrodki rzemiosła i handlu)

o         zaniechanie reform

· opozycja działająca w kraju i na emigracji:

o         działająca w Saksonii, skupiona wokół Ignacego Potockiego i Hugona Kołłątaja; planowali, że dowódca powstania zostanie Kościuszko

o         w kraju głównymi dowódcami ruchu niepodległościowego byli  gen. Ignacy Działyński i Andrzej Kapostas (powstanie może nastąpić po dobrym przygotowaniu i zapewnieniu sobie sojuszników np. Francji; przywrócenie reform sejmu Wielkiego)

o         „polscy jakobini” - Tomasz Maruszewski, Jan Alojzy Orchowski i Jakub Jasiński opowiadali się za szybkim wybuchem powstania, w którym wezmą udział chłopi i mieszczanie; wprowadzenie reform na wzór rewolucyjnej Francji

· powstanie było zaplanowane naje sień 1794, jednak walki rozpoczęły się wiosną; bezpośrednie przyczyny:

o                      dowódca rosyjski w warszawie Iosif Igelstrom zażądał redukcji armii RP z 36 do 16 tys. ; żołnierze pochodzący z terenów drugiego rozbioru mieli być wcieleni do armii państw zaborczych; tajne policje zaborców wpadły na trop spiskowców, co groziło rozbiciem konspiracji

o                      12 marca 1794 - brygadier Antoni Madaliński odmówił przeprowadzenia redukcji

I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej i rozpoczął marsz z Ostrołęki do Krakowa; wydarzenie to przyspieszyło wybuch powstania

 

v         przebieg:

· 24 marca 1794 - Kościuszko ogłosił w Krakowie Akt insurekcji; stał się naczelnikiem powstania z władzą dyktatorską;

· po przyłączeniu się do Madalińskiego , Kościuszko postanowił przedostać się do Warszawy (4 tys. regularnej armii + 2 tys. chłopów - kosynierów)

· 4 kwietnia - bitwa pod Racławicami; siły rosyjskie Adriana Denisowa miały uderzyć z południa, a Aleksandra Tormasowa ze wschodu; Kościuszko zaatakował jednak jako pierwszy, co w dużej mierze zdecydowało o zwycięstwie; kosynierzy odegrali dużą rolę (Wojciech Bartos - Kościuszko nadał mu szlachectwo i nazwisko Głowacki)

· Kościuszce nie udało się przedostać do Warszawy; wysłał tam Tomasza Maruszewskiego w celu organizowania powstania

· 17 kwietnia  - wybuch powstania w Warszawie z Janem Kilińskim na czele; po dwudniowej walce z polskimi oddziałami złożonymi z rzemieślników i czeladzi, Rosjanie wycofali się ze stolicy

· 23-24 kwietnia - pułkownik Jakub Jasiński opanował Wilno

· 7 maja - Kościuszko wydaje uniwersał połaniecki, który regulował ekonomiczną i prawną sytuację włościan:

o                      przyznawał im wolność osobistą

o                      gwarantował nieusuwalność z ziemi

o                      zmniejszał pańszczyznę, a chłopów służących w wojsku całkowicie z niej zwalniał

o                      ustanowiono sady dozorców, przed którymi chłop był równy szlachcicowi

Szlachta nie chce rezygnować z przywilejów, a Kościuszko nie chce tracić ich poparcia; szuka rozwiązań kompromisowych, przez co chłopi nie popierają masowo powstania

· wybuch walk w cały kraju zmusił Rosjan do wycofania się w kierunku Prus

· 10 maja - armia pruska przekroczyła granicę i połączyła się z silami rosyjskimi

· 6 czerwca - bitwa pod Szczekocinami; zwycięstwo sił rosyjsko - pruskich nad silami Kościuszki

· 8 czerwca - bitwa pod Chełmem; klęska gen. Józefa Zajączka z korpusem gen. rosyjskiego Ottona Wilhelma Derfeldena

· 15 czerwca - kapitulacja Krakowa (bez walki); wojska powstańcze wycofują się do Warszawy, gdzie bronią się 2 miesiące

· 20 sierpnia - wybuch powstania w Wielkopolsce; Prusy odstępują od oblężenia Warszawy; Kościuszko skierował do Wielkopolski regularne wojsko pod dowództwem Dąbrowskiego wojska rosyjskie są za słabe, by zdobyć miasto i również rozpoczynają odwrót (gen. Iwan Fersen chce połączyć się z oddziałem gen. Aleksandra Suworowa, do czego Kościuszko postanawia nie dopuścić)

· 10 października - bitwa pod Maciejowicami; Kościuszko chce odciąć drogę Fersenowi; powstańcy ponoszą dotkliwą klęskę, bo na czas nie zdążył korpus Adama Ponińskiego, który miał zadanie przeprowadzić atak na tyły Rosjan; wskutek tego runął plan bitw; Kościuszko dostał się do niewoli

· 11 października - nowym naczelnikiem powstania zostaje Tomasz Wawrzecki, ale nie posiada on autorytetu poprzednika

· 4 listopada - połączone siły Suworowa i Ferensa zaatakowały warszawską Pragę; wymordowali ludność cywilną, co doprowadziło do kapitulacji stolicy; armia Wawrzeckiego rozprasza się (*16 listopada - Suworow pod Radoszycami zmusił powstańców do kapitula­cji generalnej); koniec powstania

v         1795 - III rozbiór Polski

o                  Rosja - reszta ziem litewsko - ruskich z Wilnem (120 tyś. km²)      ,

o                  Prusy - Mazowsze z Warszawą, część Podlasia i Żmudź (48 tyś. km²)

o                      Austria - Małopolska z Krakowem, część Mazowsza i Podlasia (47 tyś. km²)

v         1795 - abdykacja Stanisława Augusta Poniatowskiego

v         1797 - postanowienie tajnej konwencji mocarstw rozbiorowych, w której zobowiązali się nie używać w swojej tytulaturze określenia Królestwo Polskie

 

6.               Sprawa polska w okresie napoleońskim:

v         Organizacje polskiej emigracji działające w Paryżu (umiarkowana Agencja utworzona przez Kościuszkę i lewicowa Deputacja, reprezentująca poglądy zbliżone do jakobińskich) wiązały nadzieję na odzyskanie niepodległości z Francją. Zwrócili się do Dyrektoriatu z propozycja utworzenia zbrojnych jednostek zbrojnych we Francji, która potrzebowała żołnierzy, ale nie chciała pogarszać swoich stosunków z Rosją, dlatego legiony sformowano na terenie zależnej od Francji Lombardii.

v         styczeń 1797 -  gen. Jan Henryk Dąbrowski! podpisał w Mediolanie z administracją generalną Republiki  Lombardzkiej (*od lipca 1797 r. Republika Cisalpińska) konwencję mediolańską, powołującą Polskie Legiony; miały pozostawać na żołdzie Republiki Lombardzkiej, choć faktycznie służyły pod francuską komendą

·             w Legionach Polskich zniesiono kary cielesne, wprowadzono naukę czytania i pisania oraz wykłady z historii ojczystej

·             1797 - Legiony walczą u boku Napoleona przeciw Austrii na Półwyspie Apenińskim; pokój w Campo Formio przynosi rozczarowanie Polakom

·             1798 - część Legionów wkracza z Francuzami do Rzymu

·             Legiony brały udział w walkach z II koalicją antyfrancuską

·             bitwa nad rzeką Trebbia - Legiony zostają niemal całkowicie zniszczone

·             1799 - gen. K. Kniaziewicz na polecenie Francji utworzył Legię Naddunajską (bitwa pod Hohenlinden, 1800)

·             1801 - pokój miedzy Francją a Austrią w Luneville (ponowne pominiecie kwestii polskiej); wielu zawiedzionych oficerów podało się do dymisji

·             Legionistów wcielono siłą do armii włoskiej i francuskiej, część wysłano do francuskiej kolonii Santo Domingo (Haiti), aby stłumili powstanie murzyńskich niewolników

v    1806 - Napoleon wkracza do zaboru pruskiego; Józef Wybicki i Dąbrowski wydają „Wezwanie do powstania narodowego”; Polacy zaczęli formować oddziały powstańcze (Józef Poniatowski, Dąbrowski, Zajączek) które rozbrajały garnizony pruskie, zajmowały miasta i twierdze

v    1807 - po zwycięskiej dla Francji bitwie pod Frydlandem zawarto pokój w Tylży miedzy Rosją a Francją i miedzy Prusami a Francją; w ramach kompromisowego rozwiązania kwestii polskiej utworzono Księstwo Warszawskie (ziemie II i III zaboru pruskiego bez okręgu białostockiego przyłączonego do Rosji, Gdańsk ogłoszono wolnym miastem pod patronatem Francji);

·         było ono w pełni uzależnione od Francji, nie posiadało ministerstwa spraw zagranicznych ani aparatu dyplomatycznego; do dyspozycji Napoleona oddano 30 tys. żołnierzy (po 1809 - 60 tys.)

·         22 lipca 1807 - Napoleon ogłosił w Dreźnie konstytucję dla Księstwa Warszawskiego:

o                      monarchia konstytucyjna z królem saskim Fryderykiem Augustem III

o                      do króla należała pełnia władzy wykonawczej i inicjatywa ustawodawcza

o                      król powoływał rząd, który był odpowiedzialny tylko przed nim

o                      król ustanawiał i odwoływał funkcjonariuszy administracji państwowej

o                      król mianował senatorów

o                      władza ustawodawcza: dwuizbowy sejm:

§         senat - wojewodowie, kasztelania i biskupi (początkowo po sześciu, a od 1809 po dziesięciu)

§         izba poselska - 60 posłów (po 1809 stu) wybieranych na sejmikach szlacheckich + 40 deputowanych (później 66) przedstawicieli mieszczan i chłopów wybieranych na zgromadzeniach gminnych (udział w nim był ograniczony cenzusem majątkowym)

o                      w prawie cywilnym obowiązywał Kodeks Napoleona

o                      oddzielono sądy cywilne od karnych, utworzono Sad Apelacyjny w Warszawie

o                      równość wszystkich wobec prawa

o                      urzędy mogą sprawować jedynie obywatele państwa

o                      wszystkie akty sporządzane w języku narodowym

·         21 listopada 1807 - dekret określający wzajemne stosunki chłopów i właścicieli ziemskich - przyznano chłopom wolność osobista, ale wszelka własność ziemska należała do pana; chłop mógł odejść po wywiązaniu się z umów i uzyskaniu zgody pana, ale zobowiązany był zostawić dziedzicowi ziemię, inwentarz, budynki itp.

·         kwiecień 1809 - wojska austriackie wkroczyły do Księstwa Warszawskiego, wykorzystując zaangażowanie Napoleona w walki w Hiszpanii

·         1809 - głównodowodzący arią Józef poniatowski wydał bitwę pod Raszynem; przegrana

·         Austriacy zajęli Warszawę, którą wkrótce później odbił Poniatowski; zwycięstwa polaków w czasie marszu do Lublina

·         Pokój napoleona i Austrii w Schonbrunn:

o             do Księstwa Warszawskiego przyłączono ziemie III zaboru austriackiego i okręg zamojski

o             kopalnie soli w Wieliczce pozostawiono do wspólnej eksploatacji Księstwa i Austrii

·         1812 - wyprawa Napoleona na Rosję (100 tys. Polaków )

·         sejm przekształcił się w konfederację generalną i bez zgody napoleona uchwalił odtworzenie Królestwa Polskiego

·         klęska Napoleona, Polacy osłaniają odwrót armii francuskiej pod Berezyną

·         styczeń 1813 - armia rosyjska wkracza do Księstwa Warszawskiego - koniec istnienia odrodzonego państwa Polaków

·         1815 - ostateczna likwidacja Księstwa Warszawskiego

 

 

7.               Przemiany oświeceniowe w Rzeczypospolitej

v         reforma oświaty:

·         1740 - Stanisław Konarski założył w Warszawie prowadzone przez pijarów  Collegium  Nobilium - szkołę (konwikt szlachecki)  kształcącą przyszłych działaczy politycznych i państwowych

·         1765 - Stanisław August Poniatowski założył w Warszawie (Pałac Kazimierzowski) dla synów szlacheckich Szkołę Rycerską (Korpus Kadetów), którą ukończyło wielu przyszłych dowódców wojskowych i działaczy niepodległościowych, między innymi Jakub Jasiński, Karol Kniaziewicz, Julian Ursyn Niemcewicz, Tadeusz Kościuszko

·         1773 - sejm rozbiorowy powołał Komisję Edukacji Narodowej, pierwszą w Europie państwową władzę szkolną podległą bezpośred­nio sejmowi. Komisja w pierwszym rzędzie miała zadanie zagospodarowania na cele oświatowe wielkich majątków skasowanego w tym samym roku zakonu jezuitów. KEN podlegały dwie prowincje szkolne - koronna i litewska, na których czele postawiono zreformowane uniwersytety w Wilnie i Krakowie (szkoły główne), którym podlegały szkoły wydziałowe, którym podporządkowano szkoły podwydziałowe

·         1775 - powołano doradczy naukowo-pedagogiczny wydział Komisji -Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Miało ono przygotowy­wać na odpowiednim poziomie podręczniki, a także „dostarczać" ekspertów do spraw edukacji, zwłaszcza szkolnych wizytatorów (sekretarzem został  ksiądz Grzegorz Piraowicz)

·         1800 - powstało Towarzystwo Przyjaciół Nauk (TPN), założone W Warszawie po utracie niepodległości zwłaszcza w celu prowadzenia badań nad narodową przeszłością i kulturą. Skupiało uczonych i mecenasów kul­tury. Należeli do niego: Samuel Bogumił Linde, Onafury Kopczyński, Jan Śniadecki, Julian Ursyn Niemcewicz

v         kultura:

·         1765 - utworzenie Teatru Narodowego, którego dyrektorem został Wojciech Bogusławski

·         1765 - „Monitor”

·         1770- „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”

·         obiady czwartkowe

·         styl stanisławowski w architekturze - Dominik Merlini (Łazienki, przebudował wnętrza Zamku Królewskiego w Warszawie wraz z Jakubem Fontana), Jan Chrystian Kamstzer

 

 

1

 

---