Referat na zespół samokształceniowy
Specyficzne trudności w uczeniu się - dysleksja rozwojowa
W ostatnich latach dużo uwagi poświęca się dzieciom mającym specyficzne trudności w nauce czytania i pisania, uwarunkowane fragmentarycznymi zaburzeniami funkcji percepcyjno - motorycznych.
Wyniki badań przeprowadzonych w Polsce i za granicą wskazują, że dzieci te stanowią 10% - 15% badanej populacji uczniów z młodszych klas szkół podstawowych, a 4% stanowią przypadki poważnego nasilenia dysleksji rozwojowej.
Termin dysleksja rozwojowa oznacza specyficzne trudności w nauce czytania i pisania, mimo stosowania obowiązujących metod nauczania , normalnej inteligencji dziecka i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych.
Definiujemy dysleksję jako specyficzne trudności występujące u dzieci w uczeniu się jednej lub kilku umiejętności: czytania, pisania, ortografii i innych form komunikacji pisemnej, którym mogą towarzyszyć trudności w wielu dziedzinach. Trudności te są wynikiem zmian w centralnym układzie nerwowym. W celu precyzyjnego wskazania trudności u dzieci używa się czterech określeń: dysleksja, dysgrafia, dysortografia i dyskalkulia. Ich rozumienie jest następujące:
Dysleksja - to trudności w opanowaniu umiejętności czytania.
Dysgrafia - to zaburzenia dotyczące techniki pisania (niski poziom graficzny pisma).
Dysortografia - to trudności w opanowaniu poprawnej pisowni, również zasad ortograficznych.
Dyskalkulia - trudności w nabywaniu umiejętności matematycznych.
Zaburzenia te najczęściej współwystępują, ale mogą mieć charakter izolowany. W starszym wieku kłopoty z czytaniem zmniejszają się, czasem ustępują, natomiast trudności z pisaniem utrzymują się przez wiele lat.
Istnieje kilka koncepcji wyjaśniających etiologię zaburzeń w nauce czytania i pisania: genetyczna - głosząca teorię dziedziczenia zmian; organiczna - upatruje przyczyny w mikrouszkodzeniu struktury mózgu w czasie ciąży, porodu, spowodowane np. lekami, niedotlenieniem; hormonalna - nieprawidłowy rozwój lewej półkuli mózgowej spowodowany nadprodukcją testosteronu w okresie płodowym; psychodysleksji - zaburzenia emocjonalne, stres, uraz psychiczny.
Sytuacja dziecka dyslektycznego w szkole jest wyjątkowo trudna. Pierwsze niepowodzenia stają się często przyczyną zniechęcenia dziecka do nauki, powodują wystąpienie różnego rodzaju reakcji nerwicowych i trudności wychowawczych. Trudności w czytaniu i pisaniu mogą wynikać z różnych przyczyn i powstają na różnym podłożu. Badania wykazały, że w większości przypadków trudności w nauce czytania i pisania uwarunkowane są zaburzeniami:
- funkcji wzrokowej
- funkcji słuchowej
- funkcji kinestetyczno-ruchowej
oraz różnym stopniem głębokości deficytu każdej z tych funkcji.
Opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej mogą charakteryzować się globalnym obniżeniem funkcji bądź też dotyczyć jej funkcji kierunkowej, która ma związek z rozwojem orientacji przestrzennej.
W pierwszym przypadku dzieci mają trudności w całościowym ujęciu wyrazów, mylą wyrazy o podobnej strukturze graficznej, np. rok - rak, smok - smak. Nie spostrzegają wszystkich elementów w wyrazie, np. dziecko czyta: zamiast kratka - krata, zamiast furtka - furta, opuszcza litery i sylaby w wyrazach.
W przypadku zaburzonej funkcji kierunkowej dzieci mylą kierunki: strona prawa - lewa, góra - dół. W związku z tym mylą znaki graficzne: litery i cyfry o podobnych kształtach, np. d - b, p - g, 3 (cyfra) - E. Tego rodzaju zaburzenia nazywamy inwersją statyczną.
Dzieci z wadliwą percepcją wzrokową popełniają w czytaniu i pisaniu błędy polegające również na inwersji dynamicznej. Są to zaburzenia funkcji porządkowej - przestawianie liter w wyrazie i cyfr w liczbach, np. od - do, 41 - 14; opuszczanie liter, sylab, całych słów, a nawet wersów tekstu. Zaburzenie percepcji ruchowej ma również wpływ na ogólny rozwój psychoruchowy dziecka. Działa niekorzystnie na rozwój myślenia konkretno-obrazowego i orientacji przestrzennej.
Kolejną przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu są opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej. Ujawniają się one najczęściej w pisaniu ze słuchu, kiedy dziecko nie ma możliwości wzrokowej analizy obrazu. Do najbardziej charakterystycznych błędów uwarunkowanych zaburzoną analizą i syntezą słuchową należą:
- błędy w różnicowaniu dźwięków pokrewnych, np. głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych (b - p, d - t, g - k),
- pomijanie niektórych liter, sylab, końcówek w wyrazie,
- błędy w różnicowaniu podobnych dźwięków, np. c- cz, s - sz, błędy w pisaniu spółgłosek zmiękczonych (przez kreskę lub przez „i” ) np. ć - ci, ś - si.
Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową cechuje prymitywna technika czytania, polegająca na literowaniu, sylabizowaniu z równoczesnym powtarzaniem przeczytanych uprzednio cząstek wyrazu.
Zaburzeniom funkcji analizatora słuchowego towarzyszą: gorsza pamięć słuchowa utrudniająca naukę tzw. ustną (wyuczenie się wiersza, tabliczki mnożenia), ubóstwo słownictwa oraz wady wymowy, które mogą być dodatkowo spowodowane uszkodzeniem obwodowych narządów mowy.
Trudności w czytaniu mogą występować również na skutek zaburzeń procesu lateralizacji. Zaburzenia tego procesu odbijają się w decydujący sposób tylko wtedy, jeśli występują z innymi zaburzeniami, np. z wadliwą koordynacją wzrokowo - ruchową, zaburzeniami orientacji przestrzennej i mowy.
Zaburzenia lateralizacji powodują, że podczas czytania uczniowie przeskakują litery, opuszczają sylaby, całe wyrazy, zmieniają kolejność liter. Objawem tych zaburzeń jest pismo lustrzane. Pisane litery są niekształtne, odstępy między nimi nierównomierne, źle rozmieszczone w zeszycie, np. dziecko zaczyna pisanie od końca kartki lub zeszytu. Z zaburzeniami lateralizacji wiążą się zaburzenia orientacji przestrzennej. Obserwuje się w czytaniu odwrócenie porządku liter, który zmienia zupełnie sens danego wyrazu - zamiast masło czyta słoma.
U podstaw trudności w czytaniu leżą także różnorodne nieprawidłowości rozwoju motorycznego. Objawiają się brakiem sprawności ruchów gałek ocznych. Jeśli ruchy są powolne, dziecko czyta wolniej i z trudem. U dzieci wykazujących opóźnienia ruchowe często występują takie zjawiska jak: kurczowe trzymanie ołówka, silne przyciskanie długopisu przy pisaniu, brzydkie pismo, występuje też wolne tempo pisania, zmiany wielkości pochylenia liter.
Znaczne trudności w nauce czytania mają dzieci z zaburzeniami dynamiki procesów nerwowych. Najczęstszą postacią jest nadpobudliwość psychoruchowa (zwłaszcza w obrębie sfery poznawczej), w zaburzeniu uwagi oraz myślenia. Nadmierna pobudliwość sprawia, że dziecko nie jest w stanie na niczym skoncentrować swojej uwagi.
Dzieci dyslektyczne maja też trudności w innych dziedzinach i w działaniu:
w wykonywaniu 2 lub więcej zadań naraz np. skakanie, tańczenie i recytowanie wiersza,
w zapamiętywaniu dat, daty urodzin i numerów telefonu,
z zapamiętaniem sekwencji, np. dni tygodnia, miesięcy, alfabetu, porządku wyrazów w zdaniu,
w wykonywaniu prostych, pamięciowych obliczeń,
w czytaniu i rozumieniu zadań z treścią,
w uczeniu się tabliczki mnożenia,
w liczeniu pamięciowym,
w szyciu, majsterkowaniu, lepieniu
w utrzymaniu rytmu, np. klaskaniu,
przekręcają liczby wielocyfrowe, gubią liczby,
mylą kierunki: prawy/lewy, góra/dół,
rysunki są ubogie, schematyczne,
są roztargnione, mają znacznie wolniejszy refleks niż rówieśnicy,
cechuje je niezdarność, niezgrabność, np. w skakaniu, łapaniu piłki,
Rozpoznania zaburzeń dokonujemy na podstawie analizy niepokojących objawów, które można stwierdzić już u przedszkolaka, a cechują one dzieci „ryzyka dysleksji” (dzieci z nieprawidłowej ciąży, porodu, nieharmonijnie rozwijające się). „Ryzyko dysleksji” stanowi jeden z ważnych czynników obniżenia gotowości szkolnej
Im wcześniej dzieci te zostaną objęte specjalną opieką, tym łatwiej będzie zapobiec ich trudnościom szkolnym.
Pomocy uczniom z dysleksją należy udzielać w każdym wieku. Nigdy nie jest na to za późno. Należy jej szukać:
u logopedy
u nauczyciela i wychowawcy klasy
u pedagoga i psychologa szkolnego
w poradniach psychologiczno - pedagogicznych i specjalistycznych
w Zarządzie Głównym i oddziałach Polskiego Towarzystwa Dysleksji.
Dziecko dyslektyczne powinno się oceniać nie wg tabel i norm, ale wg jego starań. Praca reedukacyjna powinna obejmować trzy rodzaje działania
terapeutycznego:
- usprawnianie zaburzonych procesów psychomotorycznych odgrywających istotną rolę w opanowaniu umiejętności czytania i pisania,
- ćwiczenie sprawności czytania i pisania,
- oddziaływanie psychoterapeutyczne, ogólnie uspokajające, a równocześnie aktywizujące dziecko do nauki.
Ze względu na rodzaj stosowanych działań wyodrębnia się w reedukacji dwa okresy: wstępny i właściwy. W okresie wstępnym dominuje działalność psychoterapeutyczna. Reedukator stara się przywrócić dziecku wiarę w swoje możliwości, nawiązać kontakt i poznać przez obserwację jego zachowania.
W pracy terapeutycznej z dzieckiem dyslektycznym stosuje się następujące formy ćwiczeń:
ćwiczenia w czytaniu:
- czytanie całościowe sylab i wyrazów,
- czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami,
- czytanie sylab i wyrazów w krótkich ekspozycjach,
- czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań - nauczyciel czyta na przemian z dzieckiem,
- czytanie selektywne głośne i ciche (wybiórcze),
- czytanie z przesłoną (w okienku),
- czytanie chóralne,
- ćwiczenia w rozumieniu treści.
Dzieci dyslektycznych nie można zmuszać do głośnego czytania.
ćwiczenia w pisaniu:
Ćwiczenia pisania powinny następować po ćwiczeniach pisania i obejmować ten sam materiał dydaktyczny (opracowanie sylaby, wyrazy czy zdania powinny być następnie przepisane, napisane z pamięci lub ze słuchu ).
Przez cały okres ćwiczeń należy zwracać uwagę na prawidłowość kierunku kreślenia liter, zwłaszcza owali.
W prowadzeniu nowych liter należy stosować wzory sprzyjające ich połączeniu.
Nie należy zbyt długo pracować na pojedynczych literach, ponieważ sprzyja to utrwaleniu nawyków literowania, głosowania przy czytaniu i pisaniu.
Wdrażać dziecko do autokontroli (poprzez stałe sprawdzanie poprawności zapisu).
Wszystkie błędy powinny być poprawione. Najwłaściwszy sposób to wymazywanie błędów, dlatego w początkowym okresie nauki wskazane jest pisanie ołówkiem.
Prawidłowa postawa przy pisaniu, zwłaszcza ułożenie ręki u dzieci leworęcznych.
Ćwiczenia w pisaniu nie mogą trwać zbyt długo.
Należy stosować: zasadę stopniowania trudności i indywidualizacji, zasadę systematyczności.
Bibliografia:
M. Bogdanowicz - „O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w czytaniu i pisaniu - odpowiedzi na pytania rodziców i nauczycieli”
Lublin 1995, Wydawnictwo Popularnonaukowe Linea
T. Gąsowska, Z. Pietrzyk-Stępkowska - „Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w nauce czytania i pisania”
Warszawa 1994, WSiP
B. Sawa - „Jeżeli dziecko źle czyta i pisze”
Warszawa 1994, WSiP