Specyficzne trudności w uczeniu się Wysłany przez eszka dnia 27-02-2009 o godz. 11:42:12

Dzisiaj często spotykamy się z terminem specyficzne trudności w uczeniu się. Co on oznacza, jakie są przyczyny i objawy specyficznych trudności w uczeniu się postaram się wyjaśnić w poniższym opracowaniu.

Definicja

      Określenia specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu zmieniały się na przestrzeni lat. Większość terminów ma dziś znaczenie historyczne. Należy do nich „wrodzona ślepota słowna” - nazwa użyta po raz pierwszy przez Morgana, „aleksja rozwojowa” proponowana przez Jacksona czy „bradyleksja” wprowadzona przez Claparede'a. W literaturze polskiej Byczkowski posługiwał się nazwą „legastenia” dla określenia wrodzonego defektu zdolności czytania (T. Opolska, 1997, s.46)

      Obecnie specyficzne trudności w uczeniu się „to termin odnoszący się zaburzonego funkcjonowania dziecka w szkole, gdy jego postępy edukacyjne pozostają na poziomie istotnie niższym niż oczekiwany ze względu na: wiek życia, sprawność intelektualna mieszczącą się w granicach normy, sprzyjające rozwojowi warunki środowiskowe i dydaktyczne” (M. Bogdanowicz, 1996, s.13). Dotyczy to dzieci, u których zaburzenia funkcjonalne nie powodują uogólnionego zaburzenia sprawności intelektualnej, a ich zespół nieznacznego stopnia dysfunkcji mózgu powstaje na tle ponadprzeciętnego, przeciętnego lub poniżej przeciętnego poziomu rozwoju intelektualnego. Objawy specyficznych trudności w uczeniu się stanowią listę cech charakterystycznych, których występowanie może być izolowane lub powiązane w większe zespoły kliniczne. Ich ewidentne symptomy są następujące (J. Jastrząb, 2002, s. 22):

1) nadpobudliwość psychoruchowa w sferach poznawczej, emocjonalnej i ruchowej;

2) labilność emocjonalna z dominacją impulsywności reaktywnej;

3) zaburzenia w sferach percepcji wzrokowej, słuchowej i motorycznej;

4) niezborność ogólnej koordynacji wewnętrznej;

5) dysfunkcje w procesach pamięci, mowy, myślenia i uwagi;

6) dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia;

7) dezorientacja w otaczającej rzeczywistości;

8) dezadaptacja społeczna

           

      Najnowsza definicja dysleksji ogłoszona w roku 1994 przez Towarzystwo im. Ortona mówi że: „Dysleksja - jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem o podłożu językowym uwarunkowanym konstytucjonalnie. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczająca zdolność przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych słów, są zazwyczaj niewspółmierne do wieku życia, oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych. Trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju, ani zaburzeń sensorycznych. Dysleksja manifestuje się różnorodnymi trudnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowej, często oprócz trudności w czytaniu (reading problems) pojawiają się dodatkowo poważne trudności w opanowaniu czynności pisania (writing) i poprawnej pisowni (spelling)” (M. Bogdanowicz, 1996, s. 21). Dysortografia (B. Zakrzewska, 1996, s. 18) to zaburzenie polegające na charakterystycznej niemożności opanowania w określonym czasie umiejętności pisania zgodnie z zasadami ortograficznymi, pomimo braku zaburzeń słuchu i innych stanów neurotycznych, które by utrudniały nabycie tej umiejętności. W przypadku dysortografii utrzymujące się błędy ortograficzne nie dają się usunąć tradycyjnymi sposobami, do których zalicza się wielokrotne przepisywanie tego samego wyrazu. Te nieskuteczne środki dydaktyczne muszą być zastąpione specjalnym programem działania, który będzie uwzględniał rozwijanie percepcji i pamięci wzrokowo - manualnej.

      Dysgrafia natomiast oznacza niski poziom graficzny pisma. Zwykle towarzysza temu trudności z rysowaniem W początkowym okresie nauki dziecko ma duże trudności ze zmieszczeniem się w liniaturze zeszytu, z określeniem kształtu liter. Litery mają różne wymiary, wychodzą poza liniaturę, są niekształtne i nachylone w różnym kierunku. Pismo jest mało czytelne. Dziecko często dziurawi kartkę, zbyt mocno naciskając na narzędzie pisarskie. Tempo pisania jest wolne, uczeń nie nadąża za klasą. Dysgrafia utrzymuje się zwykle długo i wymaga stosowania odpowiednich, indywidualnych form pomocy, obejmującej sprawność manualno - wzrokową, kierunkowo - przestrzenną oraz lateralizację dziecka.

 

Etiologia i bezpośrednie przyczyny specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu

      Etiologia dysleksji już od dawna stanowi przedmiot badań medycznych biologicznych i psychologicznych. W oparciu o dotychczasowe wyniki badań uznaje się polietiologię dysleksji. Wieloprzyczynowość dysleksji rozwojowej zakłada, że pierwotnych przyczyn w czytaniu i pisaniu jest wiele. U różnych dzieci przyczyny mogą być odmienne, a zarazem u jednego dziecka może jednocześnie wystąpić kilka przyczyn. W literaturze przedmiotu przedstawiane są obecnie trzy koncepcje określające pierwotne przyczyny trudności w czytaniu i pisaniu:

* koncepcja genetyczna- utrzymująca, że czynnikiem patogennym są geny przekazywane z pokolenia na pokolenie. Powodują one nietypową strukturę centralnego układu nerwowego i tym samym zaburzenia rozwoju funkcji uczestniczących w czytaniu i pisaniu. Ostatnio uzyskane wyniki badań dowodzą, że dysleksja jest zazwyczaj dziedziczona za pośrednictwem niewielkiej liczby genów w chromosomach: 1, 6, 15.

 * koncepcja organiczna - jej zwolennicy upatrują przyczyn dysleksji w organicznym mikrouszkodzeniu struktury tych okolic mózgu, które są odpowiedzialne za czynności czytania i pisania. Mikrouszkodzenia te powstają wskutek działania czynników patogennych: chemicznych, fizycznych, biologicznych na centralny układ nerwowy w okresie prenatalnym i okołoporodowym.

* koncepcja opóźnienia dojrzewania centralnego układu nerwowego - traktuje anomalie anatomiczno - funkcjonalne jako przejściowy skutek opóźnienia rozwojowego, koncepcja ta nie jest dostatecznie udowodniona naukowo (M. Bogdanowicz, 2005, s. 63-65).

Wszystkie wymienione koncepcje współistnieją ze sobą, uzupełniając się wzajemnie i inspirując.

Bezpośrednimi przyczynami zaburzenia w czytaniu i pisaniu są opóźnienia rozwoju następujących funkcji psychomotorycznych ( H. Spionek, 1985, s.128-153; T. Opolska, 1997, s. 25-22):

* Percepcji wzrokowej - nie chodzi tu o wadę wzroku, lecz zaburzenia niektórych funkcji kory mózgowej. Fragmentaryczne zaburzenia w ośrodku wzrokowym dotyczą takich funkcji jak : analiza i synteza wzrokowa, pamięć wzrokowa. Mogą też charakteryzować się globalnym opóźnieniem, bądź zaburzeniami funkcji kierunkowej,

* Percepcji słuchowej - występują wtedy, gdy słuchowe okolice kory mózgowej są uszkodzone lub mniej sprawne. Wiążą się one z obniżeniem poziomu analizy i syntezy słuchowej, gorszą pamięcią słuchową. Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową słyszą dobrze poszczególne dźwięki, nie mogą natomiast z potoku dźwięków mowy wychwycić wszystkich po kolei i prawidłowo różnicować.

* Rozwoju motoryki - zaburzenia w tym obszarze charakteryzują się mniejsza precyzją ruchów i zwolnionym ich tempem. Chodzi tu zarówno o motorykę dużą, czyli zaburzenia koordynacji dużych grup mięśniowych, jak również o zaburzenia motoryki małej , czyli rozwoju manualnego (ruchów reki).

Lateralizacja (przewaga stron) - powstaje stopniowo i nasila się w miarę ogólnego rozwoju dziecka. Uzależniona jest od dominacji jednej półkuli mózgowej , a dotyczy wszystkich parzystych organów, takich jak: ręce, nogi, uszy, oczy. Zaburzeniom lateralizacji zwykle towarzyszą zaburzenia orientacji w schemacie ciała i przestrzeni.

Typy dysleksji          

      Z uwagi na rodzaj zaburzeń leżących u podstaw czytania i pisania wyróżnia się różne typy dysleksji.   M. Bogdanowicz (2005, s.71) proponuje następujące typy dysleksji związane z patomechanizmem ich powstawania:

Dysleksja typu wzrokowo - przestrzennego - uwarunkowana zaburzeniami funkcji wzrokowo- przestrzennych (zaburzenia spostrzegania i pamięci wzrokowej, spostrzegani przestrzeni).

Dysleksja typu słuchowo - językowego - uwarunkowana zaburzeniami funkcji słuchowo - językowych (spostrzegania i pamięci słuchowej dźwięków mowy oraz funkcji językowych).

Mieszany typ dysleksji - uwarunkowany zaburzeniami funkcji wzrokowo - przestrzennych oraz funkcji słuchowo - językowych.

Dysleksja typu integracyjnego - uwarunkowana zaburzeniami koordynacji funkcji percepcyjnych (wzrokowo - przestrzennych, słuchowo - językowych, dotykowo - kinestetycznych) i motorycznych.   

      Inną klasyfikację przedstawia D. Bakker. Wyróżnia dwa typy zaburzeń czytania : P i L. Zgodnie z jego koncepcją w rozwoju czytania można wyodrębnić dwa kolejne etapy.   Pierwszy obejmuje trzy lata nauki i cechuje się ty, że dla czynności czytania dominuje półkula prawa. Czytanie elementarne jest realizowane za pomocą strategii percepcyjnych, z dużym zaangażowaniem funkcji wzrokowych. N kolejnym etapie rozwoju umiejętności tak zwanego czytania   zaawansowanego, lewa półkula przejmuje rolę dominującą. . Podczas czytania używane są strategie lingwistyczne, poszukując znaczenia czytanego tekstu, angażowane są głównie funkcje językowe.                                   

Objawy specyficznych trudności w uczeniu się

Przed rozpoczęciem przez dziecko obowiązku szkolnego i w pierwszym jego etapie można zaobserwować kilka charakterystycznych przejawów trudności w czytaniu i pisaniu:

- trudności w wykonywaniu czynności samoobsługowych (np. w sznurowani butów, zapinaniu guzików)

- pierwsze trudności w nauce czytania (wolne tempo, głosuje bez syntezy, przekręca wyrazy, nie rozumie czytanych treści),

- pisanie liter i cyfr w sposób zwierciadlany,

- odwzorowywanie wyrazów przez zapisywanie ich od strony prawej do lewej,

- trudności z zapamiętywaniem materiału występującego w formie sekwencji (np.dni tygodnia, nazwy miesięcy, pór roku), z nazywaniem obrazków, niska aktywność werbalna,

- opóźnienie rozwoju mowy: trudności z wypowiadaniem się, wadliwa wymowa, częste przestawianie głosek i sylab

- trudności z wyróżnianiem lewej i prawej strony ciała,

- problemy ruchowe,

-problemy manualne,

- napięcie emocjonalne, wzmożone oznaki niepokoju, lęku.

Wiele tych symptomów może przetrwać do okresu szkolnego i występować wraz z trudnościami w czytaniu    i pisaniu w młodszych klasach szkolnych (M. Bogdanowicz, 1994, s.62).

Specyficzne trudności w czytaniu występują w jednej z form:

- mało błędów, wolne tempo, niska technika (głosowanie lub sylabizowanie z wtórną syntezą), słabe rozumienie czytanych treści,

- szybkie tempo czytania, lecz duża ilość błędów, domyślanie się na podstawie kontekstu, niewłaściwe         i słabe rozumienie treści tekstu,

- niewłaściwe tempo czytania,

- nieodpowiednia do poziomu edukacji technika czytania.

Specyficzne błędy w pianiu:

a) związane z opóźnieniem rozwoju funkcji wzrokowych:

- błędy ortograficzne,

- błędne przepisywanie tekstów ze wzoru,

- trudności z zapamiętaniem alfabetu,

- trudności z zapamiętaniem kształtu rzadziej występujących liter lub liter o skomplikowanej strukturze (np. F, Ł, H),

- mylenie liter o podobnym kształcie (np. l-t-ł, m-n, u-y, o-a-e),

- mylenie liter identycznych, lecz inaczej położonych w przestrzeni (np. p-b-d-g, m-w, n-u)

b) związane z opóźnieniem rozwoju funkcji słuchowo - językowych:

- trudności w pisaniu ze słuchu,

- mylenie liter odpowiadających głoskom podobnym pod względem słuchowo - artykulacyjnym (np. z-s, w-f, d-t, k-g),

- trudności z pisownią zmiękczeń, mylenie głosek i-j,

- trudności z różnicowaniem głosek nosowych: ą-om, ę-en,

- opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab,

- pisanie wyrazów bezsensownych.

c) związane z opóźnieniem rozwoju ruchowego i koordynacji wzrokowo - ruchowej:

- nieprawidłowe trzymanie narzędzia graficznego,

- nieprawidłowy nacisk pióra na papier (nadmierny lub za słaby),

- wolne tempo pisania, szybkie męczenie się reki,

- niekształtne litery,

- nieprzestrzeganie liniatury,

- nieprawidłowe łączenie liter,

- mało czytelne pismo (M. Bogdanowicz, 2005, s.44-46).

      U uczniów w starszych klasach pojawiają się trudności też w innych przedmiotach szkolnych niż język polski. Przedstawiają się one następująco:

W uczeniu się matematyki:

- trudności w odczytywaniu i zapisywaniu pozycyjnych układów cyfr w liczbach,

- trudności w wykonywaniu operacji na liczbach,

- trudności przy odczytywaniu ze zrozumieniem treści zadań,

- trudności w spostrzeganiu i określaniu oraz zachowaniu stosunków przestrzennych,

- zakłócona orientacja przestrzenna,

      orientacja w stosunkach linii i punktów,

      orientacja w strukturach wzorów,

      orientacja w przestrzennych modelach brył

W  uczeniu się geografii, historii, przyrody:

- trudności w orientacji na mapie,

- trudności wczytaniu, pisaniu i zapamiętywaniu oraz w odtwarzaniu tekstu,

- trudności w przyswajaniu pojęć, nazw, słownictwa,

- zaburzenia orientacji czasowej i czasowo - przestrzennej,

- zaburzenia orientacji w stosunkach linii punktów,

- trudności w orientacji w przestrzennych modelach brył,

- zaburzona orientacja w strukturach wzorów, symboli, liczb,

- dezorientacja makro - przestrzenna, na płaszczyznach dwuwymiarowych,

- trudności w wykonywani rysunków, planów, mapek itp.,

- trudności w prowadzeniu obserwacji,

- trudności w dokonywaniu porównań identyfikacyjnych i różnicowych.

W uczeniu się muzyki:

- trudności z zapamiętaniem i odtwarzaniem tekstu podczas śpiewu,

- trudności w odtwarzaniu rytmu podczas śpiewu, gry, ruchu,

- trudności przy czytaniu nut,

- trudności podczas gry na instrumencie,

- trudności w odtwarzaniu ruchu i sekwencji ruchowych,

- trudności w koordynacji ruchów,

- trudności w percepcji muzyki.

Na zajęciach praktyczno - technicznych:

- trudności z przyswojeniem pojęć, nazw, słownictwa,

- trudności w wykonywaniu rysunków, planów,

- trudności w odczytywaniu planów, schematów, instrukcji,

- trudności w działalności konstrukcyjnej, pracach ręcznych, w posługiwaniu się narzędziami.

Na zajęciach sztuki i plastyki:

- niemożność ujęcia perspektywy, problemy kompozycyjne,

- niemożność zachowania stosunków przestrzennych,

- niesprawność w posługiwaniu się przyborami,

- trudności w swobodnym i elastycznym przechodzeniu z ruchu do ruchu.

Na zajęciach wychowania fizycznego:

- niższy poziom motoryki ogólnej,

- zaburzenia koordynacji i organizacji ruchów w czasie i/lub w przestrzeni,

- zaburzenia w odtwarzaniu ruchu i sekwencji ruchowych,

- trudności w opanowaniu czynności motorycznych,

- trudności w rozumieniu szybkich poleceń, treści zadań, reguł gry,

- dezorientacja makro - przestrzenna (wg J. Jastrząb).

Znajomość objawów dysleksji rozwojowej, w tym trudności w nabywaniu umiejętności czytania i pisania jest istotna w celu zrozumienia ucznia i właściwego potraktowania jego kłopotów szkolnych.

Literatura:

• Bogdanowicz M., Uczeń z dysleksją w szkole, Operton, Gdynia 2005

• Bogdanowicz M., Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci - nowa definicja i miejsce w klasyfikacjach międzynarodowych, (w) Psychologia Wychowawcza,nr1/96

• Jastrząb J., Usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych dzieci dyslektycznych, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2002

• Jastrząb J., Gry i zabawy w terapii pedagogicznej, Centrum Metodyczne Pomocy   Psychologiczno-Pedagogicznej, Warszawa 2002

• Jastrząb J. (red.), Edukacja terapeutyczna, Wydawnictwo Edukacyjne Akapit, Toruń 2002

• Opolska T. Pokonujemy trudności w czytaniu i pisaniu. CMPP-P, Warszawa 1997

• Zakrzewska B., Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP, Warszawa

---