SPIS TREŚCI

WSTĘP.......................................................................................................................................4

ROZDZIAŁ I: PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z TURYSTYKĄ WIEJSKĄ..................................................................................................................................7

1. Definicja wsi i obszaru wiejskiego.................................................................................7

2. Turystyka wiejska...........................................................................................................8

3. Agroturystyka................................................................................................................10

4. Gospodarstwo agroturystyczne.....................................................................................11

5. Ekoturystyka.................................................................................................................11

ROZDZIAŁ II: PROBLEMY TURYSTYKI WIEJSKIEJ................................................11

1. Wiejskość......................................................................................................................12

2. Rozwój turystyki wiejskiej............................................................................................12

3. Sprzężenie turystyki wiejskiej......................................................................................13

4. Równowaga w turystyce wiejskiej................................................................................13

5. Bezpieczeństwo środowiska.........................................................................................13

6. Realizm.........................................................................................................................13

7. Rozwój przedsiębiorstw................................................................................................13

8. Hermetyczność..............................................................................................................14

ROZDZIAŁ III: ZASADY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ.............................................................................................................................14

1. Istota zrównoważonego rozwoju..................................................................................14

2. Środowiskowe uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich......................................16

3. Rozwiązania stosowane w turystyce wiejskiej.............................................................20

4. Współrządzenie obszarami wiejskimi...........................................................................21

5. Koncepcje zarządzania obszarami wiejskimi................................................................23

6. Model współrządzenia w praktyce................................................................................25

ROZDZIAŁ IV: RODZAJE TURYSTYKI..........................................................................27

1. Agroturystyka................................................................................................................27

2. Typy zakwaterowania i jego kategoryzacja..................................................................31

3. Baza agroturystyczna w Polsce.....................................................................................33

4. Kierunki rozwojowe agroturystyki w Polsce................................................................35

5. Popytowe uwarunkowania oferty agroturystycznej......................................................37

6. Stowarzyszenia agroturystyczne...................................................................................39

7. Hipoterapia....................................................................................................................40

8. Winoterapia...................................................................................................................46

ZAKOŃCZENIE.....................................................................................................................50

BIBLIOGRAFIA.....................................................................................................................51

WSTĘP

„Współczesne „wczasy pod gruszą” to już nie tylko przysłowiowa „miska” i łóżko. Mieszczuchów przyciąga na wieś oferta zapewniająca atrakcyjne spędzenie czasu, a wiec nie tylko spacer do lasu, czy odpoczynek na leżaku”

Wieś jest celem wyjazdów turystycznych od dawna. Już pod koniec XVIII wieku europejscy turyści, którzy dotychczas podróżowali wyłącznie do miejskich ośrodków kulturalnych, pod wpływem przekonania do regeneracyjnych właściwościach sielskiego otoczenia i umacniającej się estetyki romantycznej zaczęli wyjeżdżać poza miasto. W efekcie tereny górskie i wiejskie stały się obiektem namiętnych spojrzeń turystów z całej Europy, a szczególną popularnością cieszyła się Szwajcaria. Z początkiem XIX wieku coraz więcej ludzi zaczęła przyciągać wielbiona przez poetów i malarzy angielska Kraina Jezior, a także szkockie góry. Przez następne sto lat turystyka wiejska rozwijała się dynamicznie za sprawą szybkiego rozwoju transportu, powstania pierwszych przedsiębiorstw nastawionych na obsługę turystów oraz odczuwalnej przez ludzi potrzeby „wyrwania się” z rosnących błyskawicznie miast.

W XIX wieku podjęto pierwsze kroki w dziedzinie zarządzania obszarami wiejskimi pod kątem turystyki. Dla przykładu w Anglii organizacje takie jak założone w 1860 roku Towarzystwo Ochrony Terenów Zielonych i Dróg Spacerowych stawiały sobie za cel utrzymanie publicznego dostępu do terenów wiejskich w obliczu postępującej urbanizacji i industrializacji. Zaangażowanie władz w te działania przejawiały się między innymi w tworzeniu parków narodowych. Pierwszy z nich powstał w 1872 roku w Yellowstone, a do końca wieku dołączyły do niego następne parki narodowe położone między innymi na terenie USA, Kanady i Australii. W Europie pierwszy park narodowy powstał w Szwecji. Miało to miejsce w roku 1909 roku.

Pierwsze parki narodowe tworzono z myślą o promowaniu wypoczynku na łonie natury i otwierających się w związku z tym perspektywach komercyjnych. Do początku lat czterdziestych ubiegłego wieku turystyka wiejska była słabo rozpowszechnioną formą wypoczynku. Jednak po II wojnie światowej charakter i skala turystyki wiejskiej, a także struktura społeczno-ekonomiczna obszarów wiejskich uległy zasadniczym przemianom.

„Można zadać pytanie: skąd się wzięło odrodzenie pomysłu urlopu na wsi? Złożyły się na to co najmniej dwie przyczyny. Pierwszą z nich jest trudna sytuacja ekonomiczna rolników w większości krajów Europy. W wielu gospodarstwach dochody z rolnictwa nie wystarczają do zapewnienia odpowiedniego poziomu życia całej rodzinie. Wobec trudności ze znalezieniem pracy w miastach trzeba było poszukać takiego rozwiązania, które umożliwiłoby mieszkańcom wsi uzyskanie dodatkowych dochodów na miejscu. Szacuje się, że obecnie 40-50 procent rolników w Europie Zachodniej czerpie ponad połowę całkowitego dochodu ze źródeł pozarolniczych. Część właśnie z działalności turystycznej.
Tak się szczęśliwie złożyło — to jest drugi istotny powód — że w tym samym czasie nastąpił turystyczny boom. Przemysł turystyczny rozwija się dynamicznie i według przewidywań ekonomistów stanie się wkrótce dziedziną numer jeden w światowej gospodarce. Jednocześnie ulegają zmianie upodobania turystów. Część z nich jest znudzona wypoczywaniem w zatłoczonych, pełnych hałasu miejscowościach wczasowych i wybiera wieś na miejsce spędzenia urlopu. Tam bowiem jest jeszcze możliwość bliskiego kontaktu z przyrodą, tam można znaleźć ciszę i spokój, zdrowsze środowisko i czystsze powietrze. W Europie Zachodniej wypoczywanie na wsi stało się tak powszechne, że właściwie można mówić o modzie na agroturystykę”.

Skala obszarów wiejskich zaczęła znacząco wzrastać, a nasilający się ruch turystyczny zaczął oddziaływać na środowisko oraz mieszkańców wsi. Nastąpiły przeobrażenia przejawiające się w wyludnieniach wsi, spadkiem gospodarczego znaczenia rolnictwa. W czasie gdy tereny podmiejskie rozkwitały za sprawa mieszkańców miast marzących o wiejskim stylu życia, prowincje na skutek spadku opłacalności rolniczej pustoszały. Czynniki te skomplikowały kwestię zarządzania obszarami wiejskimi, a przede wszystkim istotę ich wykorzystywania jako bazy dla turystyki wiejskiej, gdyż pod uwagę należy brać również działanie w sposób przyjazny dla środowiska naturalnego, przy jednoczesnym zapewnieniu turystom rzeczy i czynników niezbędnych.

W latach osiemdziesiątych pojawił się nurt, nazwany później turystyką przyjazną środowisku. W praktyce oznacza to, że dla wszystkich korzystających z turystyki nadrzędnym celem są takie zachowania i działania, które będą zgodne z wymogami ochrony środowiska. Dotyczy to więc społeczności przyjmującej gości, organizatorów turystyki, biur podróży, władz lokalnych i samych turystów, przy czym należy zaznaczyć, że środowisko to nie tylko przyroda, ale także zabudowa, zwyczaje, ludzie i ich sposoby życia.

Mówiąc bardziej konkretnie, chodzi o taki rodzaj turystyki, który przynosi miejscowej ludności dochody nie tylko z racji zatrudnienia na przykład w jakimś ośrodku wczasowym, lecz powoduje, że większa część zysku, zamiast wypływać na zewnątrz, zostaje w danej wsi.

Wyjazdy na łono natury stały się bardzo popularne w wielu krajach. Taki sposób spędzania wakacji wybiera blisko 1/4 Europejczyków. Jednocześnie w społeczeństwach i gospodarkach krajów uprzemysłowionych doszło do przeobrażeń przejawiających się wyludnieniem wsi i spadkiem gospodarczego znaczenia rolnictwa, podczas gdy tereny podmiejskie rozkwitały za sprawą mieszkańców miast marzących o wiejskim stylu życia. Wspomniane zjawiska skomplikowały zarządzanie obszarami wiejskimi. Zwłaszcza ich wykorzystania jako bazy dla turystyki wiejskiej. Zarządzanie obszarami wiejskimi pod kątem turystyki powinno być podporządkowane wymogom tzw. zrównoważonego rozwoju. Koncepcja zrównoważonego rozwoju turystki ciągle budzi spory, w związku z czym jej ewentualny wkład w skuteczne zarządzanie turystyką pozostanie kwestią otwartą.

RODZIAŁ I

PODSTAWOWE POJĘCIA ZWIĄZANE Z TURYSTYKĄ WIEJSKĄ

Wieś jest stosunkowo młodym przedmiotem badan geograficznych. Do niedawna wieś utożsamiano z rolnictwem, które stanowiło temat studiów wiejskich. Inne zagadnienia były mało istotne. Geografia wsi jako odrębna dyscyplina nauk geograficznych pojawiła się w zasadzie dopiero w latach 70.

W początkowym okresie geografia wsi miała charakter opisowy i koncentrowała się na rolnictwie, historycznej analizie zmian osadnictwa wiejskiego oraz użytkowaniu ziem na obszarach wiejskich. W miarę jej rozwoju studia rozszerzono na takie zagadnienia jak; transport na wsi, zatrudnienie ludności wiejskiej, budownictwo wiejskie, polityka rozwoju obszarów wiejskich oraz wypracowano teoretyczne podstawy i metodologię badań przestrzeni wsi. Ostatni okres to import nowych idei do geografii wsi płynących głównie z nauk społecznych (w tym przede wszystkim z socjologii).

1. Definicja wsi i obszaru wiejskiego

B. Iibery (1998) zauważa, że próby zdefiniowania pojęcia „obszar wiejski” zajmują dużo miejsca w tekstach geograficznych, ale nie przybliżają nas one do jakiejś ogólnie akceptowanej definicji. Najczęściej uznanie danego obszaru za wiejski zależy od liczby zamieszkującej go ludności lub gęstości zaludnienia.

Według A. Gilga (1985) przy identyfikowaniu obszarów wiejskich najistotniejsze są ich cechy fizyczne. Przyjmuje on, że najbardziej satysfakcjonująca i kompletna definicja obszarów wiejskich powinna opierać się na charakterze krajobrazu oraz intensywności użytkowania ziemi.

Z kolei według Międzynarodowej Unii Geograficznej przestrzenią wiejska jest obszar o niskim wskaźniku zatrudnienia i wyposażenia w infrastrukturę oraz o przewadze działalności gospodarczej mającej charakter powierzchniowy nad punktową i linową.

Późniejsze definicje uwzględniają: styl życia mieszkańców, określoną przynależność do niedużej grupy społecznej, tożsamość i wygląd ludności przesiąknięte specyficzną kulturą chłopską, większość mieszkańców uważa, iż mieszka na wsi. Pojęcie wieś było również utożsamiane z pewną szczególną przestrzenią o ekstensywnym użytkowaniu ziemi i niskim zaludnieniu.

We współczesnych studiach obszarów wiejskich przedmiotem badań stał się człowiek a wiejskość postrzegana jest poprzez pryzmat zespołu cech społecznych, moralnych i kulturowych.

MIASTO kontinuum WIEŚ

SFERA PODMIEJSKA

Złożoność Prostota

Intensywność Ekstensywność

Koncentracja Dekoncentracja

Polifunkcyjność Monofunkcyjność

Nowoczesność Zacofanie

Sztuczność Naturalność

Dynamizm Stagnacja

Schemat 1

Porównanie stref^.

Źródło: WarszyńskaJ., Geografia turystyczna świata, Warszawa 1994, s. 45.

2. Turystyka wiejska

Ogół zjawisk turystycznych, występujących na obszarach wiejskich, w krajach Europy Zachodniej utożsamiana z agroturystyką. W Polsce ze względu na uregulowania prawne turystyka wiejska jest pojęciem szerszym niż sama agroturystyka. Turystyka wiejska obejmuje pobyt w hotelach, pensjonatach i innych obiektach noclegowych zlokalizowanych na wsi, w tym w gospodarstwach agroturystycznych. Obejmuje także rozwój szlaków turystycznych, miejsc na pikniki, centrów informacyjnych, muzeów rolniczych i folklorystycznych oraz innych instytucji związanych ze środowiskiem wiejskim.

„Turystyka wiejska oznacza właściwie każdą formę turystyki odbywającą się w środowisku wiejskim (o charakterze jej decyduje krajobraz, rodzaj zabudowy itp.)”.

Wg J. Majewskiego turystyka wiejska jest to forma turystyki, która odbywa się w „środowisku wiejskim o niezurbanizowanej zabudowie, tradycyjnych strukturach społecznych, atmosferze lokalności, małej skali zakwaterowania, osobistych kontaktach; obejmuje formy rekreacji o małej intensywności, nie wymagające dużych inwestycji, integrujących znacznie w środowisko”. Majewski pisze także:” Turystyka wiejska — każda forma turystyki odbywająca się w środowisku wiejskim i wykorzystująca jego walory. „Wiejskość” (przyroda, krajobraz, kultura, zabudowa itp.) jest tu główną atrakcją” .

Drzewiecki pisze, że „Pojęcie turystyki wiejskiej obejmuje różnorakie formy wypoczynku na obszarach wiejskich i jest prawdopodobnie najszerszym spośród zbliżonych do niego pojęć, takich jak turystyka farmerska, zielona, ekologiczna (ekoturystyka) oraz agrarna (agroturystyka)”.

Również Komisja Unii Europejskiej podjęła próby zdefiniowania turystyki wiejskiej. Jednak po przeprowadzeniu licznych prób i analiz Opinia Komisji Unii Europejskiej uznała, iż: „W Europie nie istnieje żadna precyzyjna definicja turystyki wiejskiej, a nawet środowiska wiejskiego, a formy tego zjawiska są różnie postrzegane w poszczególnych krajach, przy czym najczęściej wiąże się to z tak zwaną tanią turystyką”.

Specyfika turystyki wiejskiej:

• Zlokalizowanie na obszarach wiejskich,

• Oparta o specyficzne właściwości wsi jak; otwarta przestrzeń, produkcja rolnicza, kontakt z przyrodą i dziedzictwem, tradycyjne społeczności i zwyczaje,

• Wiejska w skali, zarówno jeśli chodzi o obiekty jak i skalę działalności,

• Tradycyjna w swoim charakterze,

• Wieloraka, oddająca złożoność wiejskiego środowiska, gospodarki i historii

Cechy turystyki wiejskiej są to:

• Równowaga pomiędzy środowiskiem, ekonomią i aspektami socjalnymi,

• Integracja działalności turystycznej z celami ochrony przyrody oraz życiem społeczno - gospodarczym,

• Kształtowanie nowych postaw i zachowań zarówno turystów, jak i kwaterodawców,

• Bazowanie na potencjale społecznym i gospodarczym danego obszaru.

3. Agroturystyka

Agroturystyka to forma turystyki wiejskiej, która polega na wypoczynku w gospodarstwach rolnych świadczących usługi turystyczne (zarówno noclegowe jak i żywieniowe). Jej podstawę stanowią zasoby mieszkalne i żywieniowe tych gospodarstw oraz walory przyrodnicze i kulturowe obszarów wiejskich.

Agroturystyka jest sposobem na spędzanie aktywnego wypoczynku w czystym środowisku przyrodniczym, a także poznanie sposobów gospodarowania w rolnictwie, korzystanie ze zdrowej żywności, kontakt z miejscową ludnością. Jej funkcja ekonomiczna polega na turystycznym wykorzystaniu zasobów mieszkaniowych na wsi oraz zapewnieniu dodatkowej pracy i dochodów w rolnictwie. „Rozwój agroturystyki przyczynia się do poprawy infrastruktury wiejskiej i rozwoju cywilizacyjnego wsi poprzez bliski kontakt turystów z przyrodą i społecznością odwiedzanych terenów agroturystyka spełnia również ważne funkcje społeczne, edukacyjne, wychowawcze i inne. W Polsce rozwój agroturystyki traktowany jest jako jeden z elementów restrukturyzacji terenów wiejskich”.

Gospodarstwo agroturystycznej

Gospodarstwo agroturystyczne to gospodarstwo rolne prowadzące, które prowadzi dodatkową działalność gospodarczą w postaci usług noclegowych i żywieniowych na bazie własnych zasobów mieszkalnych oraz własnej produkcji rolnej. W gospodarstwie agroturystycznym działalność turystyczna stanowi źródło dodatkowych przychodów, ponieważ działalnością podstawową jest produkcja rolna.

4. Ekoturystyka

Ekoturystyka jest formą turystyki alternatywnej, która łączy motywy wypoczynkowy z poznawczym, które to kierują się zasadami minimalnej ingerencji w środowisko przyrodnicze i społeczne terenów odwiedzanych. Podstawą rozwoju tej formy turystyki są najwyższej rangi walory przyrodnicze (często obszary chronionej kultury materialnej i duchowej). Ekoturystyka zakłada świadomość ekologiczną uczestników, a więc nie może powodować negatywnych skutków ekologicznych i społeczno-ekonomicznych. „Przyczynia się do zachowania bioróżnorodności i zróżnicowania kulturowego terenów odwiedzanych, promuje ich racjonalne wykorzystanie przez generowanie dochodów i miejsc pracy, przynosi korzyści lokalnej społeczności”. Typowymi formami ekoturystyki są np. oglądanie ptactwa w jego naturalnym środowisku, fotografowanie, wędrówki piesze.

RODZIAŁ II

PROBLEMY TURYSTYKI WIEJSKIEJ

Turystyka wiejska w zależności od miejsca przyjmuje wiele rozmaitych form. Przykładowo w Niemczech turystyka wiejska jest utożsamiana głównie z gościnnością rolników, a w Australii z wyprawami na odludne tereny. W związku z tym pojęcie turystyki wiejskiej przybiera różnorakie znaczenie i nie można w sposób jednoznaczny określić czym tak naprawdę jest. Ma to  duży związek z uwarunkowaniami kulturowymi i społecznymi panującymi w danym państwie i na danym obszarze, a także z lokalną tradycją.

Bez względu jednak na występujące różnice istnieje jednak szereg problemów charakterystycznych dla każdego regionu, w którym występuje turystyka wiejska.

1. Wiejskość

Turystyka wiejska sama w sobie opiera się na wiejskości i swojskości. Wszystkie działania podejmowane w zakresie prowadzenia i rozwoju turystyki wiejskiej powinny zmierzać do zachowania i umocnienia „wiejskości”, która jest w tym wypadku obiektem pożądania turystów poszukujących naturalnych klimatów.

2. Rozwój turystyki wiejskiej

Zarządzanie turystyką wiejską musi uwzględniać jej główny cel, którym jest ożywienie obszarów wiejskich i uwzględnienie miejscowych potrzeb społeczno-ekonomicznych takich jak: tworzenie nowych miejsc pracy dla społeczności lokalnej, wzrost dochodów, przyciąganie inwestorów, rozwój infrastruktury na obszarach wiejskich, a także pobudzanie do współpracy między lokalnymi podmiotami. Ostatni z wymienionych celów jest jednym z najważniejszych i warunkujących pozostałe cele. Niski stopień działań zespołowych powoduje większe prawdopodobieństwo wystąpienia lokalnych konfliktów pomiędzy tymi, którzy uzyskują korzyści z turystyki a tą częścią społeczności, która takiej możliwości nie ma lub jej nie dostrzega.

„Kiedy skala turystki w danej wsi lub gminie osiągnie znaczące rozmiary, niezbędna będzie rozbudowa infrastruktury (dróg, oczyszczalni ścieków, urządzeń rekreacyjnych itp.). Wpłynie to na podwyższenie standardu życia wszystkich mieszkańców. Pozwoli także na zatrudnienie bezrobotnych do różnych prac, nie tylko związanych z turystyką”.

Rozwój turystyki wiejskiej wiąże się z koniecznością rozbudowy urządzeń przeznaczonych dla gości , ale korzystać z nich będą także stali mieszkańcy wsi. Przede wszystkim są to urządzenia służące ochronie środowiska takie jak oczyszczalnia ścieków czy kanalizacja. Ważną kwestię stanowi również odpowiednia i ekologiczna gospodarka odpadami. Nie do przyjęcia są istniejące „dzikie” wysypiska śmieci, które bardzo często spotkać można w lasach i przy drogach. Dlatego tak ważne jest wprowadzenie i przestrzeganie zasad segregacji odpadów , a także ich odzyskiwania i utylizacji.

3. Sprzężenie turystyki wiejskiej

Turystyka wiejska i jej rozwój powinien znajdować się na odpowiednio wysokim szczeblu działań lokalnych i krajowych, a także w regionalnej i narodowej polityce turystycznej. Przykładowo można posłużyć się niektórymi działaniami występującymi w Polsce, mianowicie zawiązywaniem się organizacji, mających na celu szkolenia, doradztwo oraz podejmowania działań marketingowych.

4. Równowaga w turystyce wiejskiej

Koniecznością jest utrzymanie równowagi pomiędzy ruchem turystycznym, a pozostałymi sposobami wykorzystania obszarów wiejskich - interesy wszystkich stron nie mogą być sprzeczne i niezbędne jest zachowanie równowagi pomiędzy interesami turystów, a interesami lokalnej społeczności.

5. Bezpieczeństwo środowiska

Jednym z zasadniczych elementów występujących w turystyce wiejskiej, a które są atrakcyjne dla turystów jest środowisko naturalne i kulturowe danego obszaru, stąd konieczne jest utrzymanie integralności i atrakcyjności obszarów wiejskich poprzez stosowanie odpowiedniej polityki rozwoju turystyki oraz wdrożenie skutecznych mechanizmów ochrony zasobów środowiska naturalnego.

6. Realizm

Polityka rozwoju turystyki wiejskiej musi uwzględniać wszystkie aspekty wiążące się z rozwojem ruchu turystycznego na obszarach wiejskich, a także brać pod uwagę stale pojawiające się nowe wymagania, którym należy sprostać. Niektóre lokalne potrzeby rozwojowe są w wielu przypadkach są bardziej odpowiednie niż inne. Przykładem mogą być pobyty w ośrodkach wypoczynkowych, a nie opieranie się wyłącznie na wyobrażeniach o wypoczynku na łonie natury.

7. Rozwój przedsiębiorstw

Wśród problemów przedsiębiorstw działających w zakresie turystyki wiejskiej można wyróżnić niską rentowność inwestycji, słaby poziom marketingu wynikający z braku środków i kwalifikacji, niewystarczająca ilość szkoleń, sezonowość popytu i bark współpracy z lokalnymi przedsiębiorstwami turystycznymi.

8. Hermetyczność

Prezentując środowiskowe uwarunkowania rozwoju turystyki na obszarach wiejskich dużym problemem jest również hermetyczność lokalnych, wiejskich społeczności, zwłaszcza na terenach cechujących się niskim poziomem życia mieszkańców, a jednocześnie predysponowanych do rozwijania turystyki ze względu na atrakcyjność wiejskiego krajobrazu. Jej skutkiem jest sytuacja w której, w rejonach wiejskich najbardziej potrzebujących pomocy inicjatywa w tym zakresie napotyka dużą nieufność ze strony mieszkańców oraz brakiem przekonania, że ich starania mogą istotnie podnieść standard życia. Mieszkańców wsi należy utwierdzać w przekonaniu, że rozpoczęcie przez nich działalności turystycznej może w istotny sposób uzupełnić obecne, niskie dochody z prowadzenia indywidualnych gospodarstw rolnych.

Niski stopień działań zespołowych, to również większe prawdopodobieństwo wystąpienia lokalnych konfliktów pomiędzy tymi, którzy uzyskują korzyści z turystyki a pozostałą częścią społeczności, która takiej możliwości nie ma lub jej nie dostrzega.

ROZDZIAŁ III

ZASADY ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ

1. Istota zrównoważonego rozwoju

Turystyka na obszarach wiejskich utożsamiana jest z wypoczynkiem w atestowanych, ekologicznych gospodarstwach rolnych. Zainteresowanie tą formą wypoczynku wynika z faktu pozytywnego wpływu środowiska wiejskiego na nasze zdrowie, zarówno fizyczne jak i psychiczne, oraz rosnącej popularności żywności ekologicznej. W obszarach wiejskich w Polsce tkwi  niewykorzystany w pełni potencjał gospodarczy. Uwarunkowania wielofunkcyjnego rozwoju mają swoje źródła nie tylko w rolnictwie, ale również w walorach turystycznych kraju, w tym w rodzimym potencjale kulturowy.

Doświadczenia rolnictwa w wysoko rozwiniętych krajach świata wskazują, iż w procesie rozwoju dadzą się zaobserwować prawidłowości związane nie tylko z wpływem postępu na techniki wytwarzania, ale i zależnościami pomiędzy rolnictwem a rozwojem wsi. Realizacja polityki społeczno-gospodarczej wobec wsi i rolnictwa wymaga nowej filozofii rozwoju polegającej na zrozumieniu, że dla wsi równie ważne jak dotychczas rolnictwo jest rozwój innych działalności:

• tworzenie nowych miejsc pracy w zawodach pozarolniczych, ale związanych z rolnictwem bądź jego otoczeniem.

• tworzenie warunków takich, aby te zamierzenia mogły być realizowane, poprzez: rozwój infrastruktury technicznej i społecznej pobudzenie aktywności i środowisk lokalnych decentralizację decyzji system instytucji porządkowych itp.

Problemy wsi i rolnictwa muszą być traktowane kompleksowo, gdyż istnieje ścisła zależność między modernizacją rolnictwa i zharmonizowanym z nią rozwojem obszarów wiejskich. Modernizacja zwalnia siłę roboczą, która musi być wykorzystana w innych niż rolnicze zawodach. Wieś w tej sytuacji przejmuje inne wyspecjalizowane funkcje i przyspiesza przemiany strukturalne w rolnictwie, stwarzając przymus stałego lub częściowego odchodzenia ludzi z rolnictwa. Jeśli nie będziemy mogli stworzyć nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich i dać szansę alternatywnego zarobkowania ludności rolniczej, niemożliwe stanie się wprowadzenie postępu w rolnictwie, obniżka kosztów produkcji, podniesienie jakości produktów, sprostanie wymogom konkurencji międzynarodowej. Do tego zdolne będą tylko zmodernizowane gospodarstwa.

Wyżej wymienione zjawiska komplikują zarządzanie obszarami wiejskimi. „Nie wystarczy bowiem zapewnić turystom dostęp do zasobów i usług spełniających różnorodne potrzeby i wymagania. Trzeba to jeszcze uczynić w sposób przyjazny dla środowiska, bez dyskryminowania jego równoprawnych użytkowników i jednocześnie tak, aby zagwarantować turystom lepsze doznania, a danemu rejonowi ożywienie społeczno-gospodarcze. Mówiąc krótko zarządzanie obszarami wiejskimi pod katem turystyki powinno być podporządkowane wymogami tzw. zrównoważonego rozwoju”.

Obecnie dzisiejszy istnieje wiele definicji rozwoju zrównoważonego i wciąż powstają nowe. Istotą jest to, że definicja rozwoju zrównoważonego nie jest ujęta w sztywne ramy, nie jest określona do końca - jest otwarta, jest pojęciem wciąż ewaluującym. Tak, jak zmienia się świat tak i to pojęcie ewoluuje.

W Polsce zasada zrównoważonego rozwoju zyskała rangę konstytucyjną i została zapisana w art. 5 konstytucji RP. Definicja zrównoważonego rozwoju znalazła się w ustawie Prawo Ochrony Środowiska: "taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.

„Koncepcja zrównoważone rozwoju ciągle budzi spory, wobec czego jej ewentualny wkład w skuteczne zarządzanie turystyką pozostaje kwestia otwartą”.

2. Środowiskowe uwarunkowania rozwoju obszarów wiejskich

Ekonomia ekologiczna, jak stwierdza G. Spychalski, „zmieniła w istotny sposób klasyczne podejście do gospodarki rynkowej i wyraźnie podniosła rolę czynników równowagi środowiskowej, która jest szczególnie istotna dla obszarów wiejskich, dla ich krajobrazu, w dużym stopniu zależnym od naturalnych uwarunkowań przyrodniczo - klimatycznych. Wprowadzenie do zarządzania przestrzenią wiejską mechanizmów ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego, opartego na trwałych podstawach rozwoju zrównoważonego jest głównym elementem działań sieci European Ecological Network, koordynującej plany ochrony środowiska i wyznaczającej priorytety zarówno w skali makro jak i mikroekonomicznej. Należą do nich ochrona najcenniejszych ekosystemów i krajobrazów oraz obszarów odznaczających się wysoką bioróżnorodnością”.

Krajobraz odgrywał i odgrywa wieloraką rolę w dziejach kultury, akcentując jego estetyczny sens jako szczególny sposób patrzenia oraz jako syntezę elementów fizykalnych z ludzkimi, wzbogaconych sensem humanistyczno-kulturowy. Krajobraz kulturowy to fizyczne, obserwowalne wzrokowo wyrażenie kultury ludzkiej na powierzchni ziemi, łączące elementy środowiska przyrodniczego i kulturowego, to przestrzeń ukształtowana w wyniku działalności człowieka i natury.

Krajobraz kulturowy obszarów wiejskich jest różnie interpretowany i dostrzegany przez mieszkańców miast i wsi, co potwierdzają między innymi badania I. Bukraby - Rylskiej. Krajobraz wiejski w oczach społeczności miejskiej interpretowany jest przez pryzmat „ekologiczno-turystyczno-rekreacyjny” wskazujący wypoczynek i turystykę, kulturę ludową, folklor i barwne obyczaje oraz życie bliżej przyrody, natomiast społeczność wiejska widzi w nim głównie środowisko społeczno-gospodarcze powiązane z rolnictwem i produkcją żywności, życiem w bliskich relacjach z innymi mieszkańcami.

Proces kształtowania środowiska kulturowego składa się z trzech powiązanych ze sobą nurtów, a mianowicie :

- rozwojem kultury niematerialnej (duchowej, artystycznej, intelektualnej),

- rozwojem kultury gospodarowania przestrzenią,

- rozwojem kultury materialnej.

Jak akcentują autorzy Wizji polskiej wsi w 2025 roku wieś bez rolnictwa przestaje być prawdziwą wsią, a środowisko przyrodnicze i krajobraz są istotnym elementem kapitału wsi. Wieś jest dziedzicem oraz nośnikiem tradycji narodu, a jej architektura i zagospodarowanie przestrzeni jest bardzo ważną częścią jej kultury. To wszystko sprawia, że należy szczególnie zadbać o zachowania naturalnych i przyrodniczych wartości wsi poprzez odpowiednie planowanie przestrzenne i rozwój zrównoważony.

Jak stwierdza J. Wilkin obszary wiejskie są regionem potrzebującym obecnie jak i w przyszłości szczególnej ochrony w zakresie zasobów przyrody oraz elementów kulturowo - architektonicznych, tym bardziej, że „społeczno - kulturowo - przyrodnicza tkanka wsi ma charakter niezwykle kruchy i w obliczu globalnych zjawisk ekonomicznych, technologicznych, kulturowych i ekologicznych jest ona wysoce zagrożona”.

Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich pozwoli zachować cenną wartość wsi jaką jest jej dziedzictwo przyrodnicze oraz spójność społeczna i uchroni wieś i ludzkość od czarnego scenariusza przedstawionego przez U. Budzich - Szukała w którym „ludzkość będzie zamieszkiwać miasta - molochy, wśród chylących się w ruinę budynków będą grasować bandy opryszków, stężenie zanieczyszczenia powietrza oraz dziura ozonowa spowodują, że życie na otwartej przestrzeni stanie się niemożliwe, a woda stanie się najcenniejszym dobrem …” .

Wieś powinna nadal wnosić do kultury naturalne bogactwo regionalnych zróżnicowań, dla których, jak pisze M. Kowicki warunki stworzyć może wieś rolników - opiekunów krajobrazu, mieszkańców odpowiedzialnych za ochronę, pielęgnowanie i kształtowanie krajobrazu, funkcjonujących w myśl zasad rozwoju zrównoważonego.

Za symbol polskiego krajobrazu wiejskiego dość często uznawany jest bocian biały. Ponad 40 tys. par tego ptaka, czyli około 25% światowej populacji, co roku odbywa u nas lęgi .

Sytuacji takiej sprzyja zachowanie krajobrazu naturalnego oraz aspekt kulturowy przejawiający się w ochronie żerowisk bociana przez rolników, a także fakt, że „mało który gatunek budzi wśród ludzi tyle troski i zainteresowania. Lubimy bociany, wiosną czekujemy ich przylotu, cieszymy się, gdy możemy obserwować jak dostojnie kroczą po łące”. Obserwujemy jednak także negatywne przemiany krajobrazu wiejskiego przejawiające się odłogowaniem pól, zaprzestaniem wykaszania łąk czy osuszeniem terenów podmokłych, które mogą mieć negatywny wpływ na populację bociana białego.

Ptaki pełnią bardzo ważną rolę w życiu człowieka i to nie tylko ze względów estetycznych i krajobrazowych, ale przede wszystkim są miernikiem niszczycielskiego wpływu ludzi na środowisko.

Istotnym elementem krajobrazu wiejskiego są lasy, traktowane jako jeden z filarów naturalnego środowiska przyrodniczego, jako ponadczasowa wartość społeczna, jako zasób dóbr materialnych, moralnych i kulturowych. Lasy zajmują obecnie 28,6% powierzchni naszego kraju. Polskie leśnictwo zachowujące równowagę między ochronnymi a produkcyjnymi i społecznymi funkcjami lasu.

Niestety jak wskazują badania europejskie, duża część społeczeństwa nie wierzy, że główni zarządzający lasami - leśnicy realizują zasady zrównoważonego rozwoju. Największy odsetek wątpiących to ludzie młodzi w wieku 15 - 25 lat.

Nadrzędnym celem zarządzania gospodarką leśną w aspekcie krajobrazotwórczym jest ukazanie stosunku człowieka do lasu (zarówno mieszkańców terenów wiejskich jak i turystów), do zachowania jego wielofunkcyjności i wszechstronnej użyteczności, pamiętając, że lasy są bardzo atrakcyjnym elementem przestrzeni turystycznej i krajobrazu. Lasy obok funkcji produkcyjnych pełnią funkcje rekreacyjne oraz zachowawcze właściwego krajobrazu, a przede wszystkim funkcje wodochronne i glebochronne. Należy wyraźnie zaakcentować, że udział leśnictwa w zrównoważonym rozwoju społeczności wiejskiej jest związany z:

- zachowaniem zasobów leśnych;

- zrównoważoną gospodarką leśną;

- zachowaniem różnorodnych funkcji lasu;

- zalesieniem gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa;

- ochroną przyrody i krajobrazu ;

- a także, że jest podstawą drewnianej architektury wiejskiej (kościoły, cerkwie,

karczmy, wiatraki);

- symbolem równowagi naszej biosfery.

Potencjał atmosferyczno - klimatyczny, ochronny, produktywności biotycznej, samooczyszczeniowy czy krajobrazotwórczy lasów tworzy użyteczności lasu, które mają istotne znaczenie dla harmonijnego funkcjonowania makrostruktur społecznych na wsi.

Ochrona naturalnego środowiska wiejskiego w aspekcie zrównoważonego jego rozwoju, tworzyć powinna naczynie połączone z racjonalnym kształtowaniem gruntów ornych, użytków zielonych i lasów, zachowaniem obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych i kulturowych, zachowaniem typowego dla polskiej wsi obrazu architektonicznego.

3. Rozwiązania stosowane w turystyce wiejskiej

Zarządzanie obszarami wiejskimi pod kątem turystyki powinno być podporządkowane zasadzie zrównoważenia. Oznacza to, że turystyką wiejską należy sterować tak, aby przyczyniała się do długofalowego rozwoju danego obszaru czy regionu bez zakłócenia jego równowagi środowiskowej.

Można wyróżnić trzy podstawowe spojrzenia na realizację tego wymogu w praktyce:

• zarządzanie środowiskiem turystyki wiejskiej

• zarządzanie biznesem turystycznym

• zarządzanie turystyką w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich

Zarządzanie środowiskiem turystyki wiejskiej - za podstawowy cel przyjmuje się przeważnie ograniczenie ujemnych skutków rozwoju turystyki przez przez odpowiednie gospodarowanie zasobami. W efekcie większość miejsca w literaturze poświęca się metodom zarządzania terenem lub ruchem turystycznym przyjmującym postać tzw. systemów zarządzania środowiskowego. W praktyce uwaga decydentów skupia się na niewielkich lokalnych projektach służących rozwojowi turystyki lub poprawie warunków środowiskowych. W podejściu tym o turystyce wiejskiej myśli się niemal w całkowitym oderwaniu od innych czynników składających się na społeczną, środowiskową i ekonomiczną tkankę obszarów wiejskich.

Zarządzanie biznesem turystycznym - do niedawna preferowaną metodą wspierania rozwoju lokalnych przedsiębiorstw turystycznych, w tym przezwyciężania trudności związanych z wejściem na bardzo konkurencyjny rynek, było partnerstwo publiczno-prywatne. W ostatnich latach coraz więcej mówi się o roli, jaką w podnoszeniu konkurencyjności regionu i tworzeniu sprzyjających warunków ekonomicznych dla wiejskiego biznesu turystycznego mogą odegrać sieci lub klastry. Klaster to geograficzne skupisko przedsiębiorstw lub branż powiązanych ze sobą przez produkty, rynki, lub podmioty, z którymi współpracują. Korzyści z istnienia klastrów to przede wszystkim wzrost konkurencyjności, ale także koncentracja na współpracy i innowacjach. Bardzo dobrym przykładem są szlaki winnic, szlak czarownic w Nysie.

Zarządzanie turystyką wiejską w ramach polityki rozwoju obszarów wiejskich - powszechnie uważa się, iż na problemy społeczno-ekonomiczne nękające obszary wiejskie najlepszą receptą jest turystka. Z tych względów na szczeblu regionalnych jak i krajowych dużą wagę przywiązuje się do polityki wspierania turystyki wiejskiej. W Unii Europejskiej przedsięwzięcia nastawione na rozwój turystyki wiejskiej mogą liczyć na dofinansowania z funduszy strukturalnych (główną rolę odgrywa program LEADER - celem programu jest pomoc w rozwoju obszarów wiejskich poprzez wsparcie aktywnych partnerów, umożliwienie im wymiany doświadczeń i działań oraz strategii zmierzających do zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich).

Istotą polityki strukturalnej jest interwencja państwa w działanie rynku w celu usunięcia barier blokujących rozwój danego regionu czy gałęzi gospodarki narodowej.
Interwencja ta polega na stworzeniu możliwości uzyskiwania wsparcia (pokrycie części kosztów z pieniędzy publicznych) na inicjatywy jednostkowe podejmowane przez samorządy, firmy prywatne, rolników i inne organizacje oraz instytucje.
Polska po akcesji z Unią Europejską stała się odbiorcą instrumentów funduszy strukturalnych stosowanych w UE podobnie, jak czynią to Państwa członkowskie Wspólnot Europejskich.

Przedsiębiorcy, rolnicy działający w turystyce wiejskiej poza obszarami wsparcia na jaki mogą liczyć przedsiębiorstwa turystyczne otrzymają dodatkowe instrumenty interwencji zawarte i realizowane w ramach polityki strukturalnej obszarów wiejskich.

Z trzech wyżej wymienionych podejść do zarządzania obszarami wiejskimi pod kątem turystki najbardziej rozpowszechnione jest zarządzanie środowiskiem turystyki wiejskiej. W celu wykształcenia pozytywnych, symbiotycznych relacji między turystyką a obszarami wiejskimi konieczne jest połączenie wszystkich trzech perspektyw. Niestety przeważnie istnieje duży rozdźwięk pomiędzy lokalnymi inicjatywami a polityką narodową, aby wyeliminować to zjawisko potrzebne są koncepcje współrządzenia obszarami wiejskimi.

4. Współrządzenie obszarami wiejskimi

„Zarządzanie obszarami wiejskimi uległo rozszczepieniu na wiele równoległych procesów. Ta zasadnicza zmiana w polityce rozwoju obszarów wiejskich jest pochodną szerszych zmian w budowie i sposobach funkcjonowania struktur państwowych zmierzających do stworzenia efektywnego i skutecznego zbioru działań rządowych i pozarządowych”.

Koncepcja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich zakłada wspieranie podejmowania na tych obszarach zróżnicowanej działalności gospodarczej oraz kształtowanie jej w sposób zapewniający zachowanie walorów środowiskowych i kulturowych, poprawę warunków życia przez rozwój infrastruktury oraz zapewnienie mieszkańcom i przedsiębiorcom dostępu do usług, a także rozwój funkcji kulturowych i społecznych wsi.

„W wielu krajach tradycyjne formy rządzenia oparte na formalnych, scentralizowanych i zinstytucjonalizowanych procesach podejmowania decyzji zostają zastąpione przez współdziałanie charakteryzujące się rozproszeniem władzy w ramach struktur państwowych i poza nimi.

Współrządzenie opiera się głównie na rządowych oraz pozarządowych instytucjach i organizacjach, które wspólnie pracują nad rozwiązaniem konkretnych problemów społeczno-ekonominczych. Przejawem tego nowego sposobu myślenia jest zwrot, jak nastąpił w sporze miedzy zwolennikami inwercjonizmu państwowego a rzecznikami wolnego rynku”.

Koncepcje współrządzenia - charakterystyka:

- „odnosi się do złożonego systemu instytucji i podmiotów funkcjonujących w ramach struktur państwowych i poza nimi,

- wskazuje na zacieranie się granic odpowiedzialności za rozwiązywanie problemów społeczno-ekonomicznych,

- wskazuje na zależności wynikające z podziału władzy miedzy instytucjami zaangażowanymi we wspólne działania,

- opiera się na idei autonomicznych sieci współpracy,

- akcentuje możliwość realizacji pewnych zadań bez centralnego sterowania.

Jest to koncepcja oferująca nową, pełnoprawną perspektywę teoretyczną dla analizy skomplikowanych zależności łączących ogromna liczbę organizacji publicznych, prywatnych i społecznych zaangażowanych w zarządzanie obszarami wiejskimi, a zwłaszcza turystyka wiejską. W rzeczywistości w sferze turystyki wiejskiej, choć tylko na poziomie lokalnym, już dawno stosuje się pewną formę współdziałania a Mianowice porozumienie partnerskie”.

Jednak nie można utożsamiać współrządzenia jako metody sprawnego kształtowania powiązań miedzy turystyką a obszarami wiejskimi, z partnerska współpracą, bo jest to pojęcie bardziej złożone. Współrządzenie oznacza w tym kontekście pewien specyficzny sposób myślenia przy opracowywaniu i wdrażaniu planów działania, które mają na celu zapewnienie optymalnego wpływu turystyk na rozwój obszarów wiejskich. Z tego względu konieczne staje się przeanalizowanie ról, interesów i stanowisk organizacji, przedsiębiorstw i instytucji zaangażowanych w turystykę wiejską. Z gruntownej analizy wynika, że zrównoważone zarządzanie obszarami wiejskimi pod katem turystyki zależy nie tylko od umiejętności pogodzenia rozmaitych stanowisk, lecz także od istnienia odpowiedniej polityki i wsparcia na szczeblu władz krajowych.

5. Koncepcje zarządzania obszarami wiejskimi

Kwestie równych szans w rozwijaniu turystyki wiejskiej oraz dostępności i podnoszenia statusu obszarów wiejskich, a także rozbieżne opinie co do ich definicji i zagospodarowania odgrywają pierwszoplanowe role w kształtowaniu polityki rządowej w tym zakresie. Z kolei na poziomie mikro przedmiotem intensywne debaty jest właściwe wykorzystanie tych terenów dla celów rekreacyjnych. Jednak niezależnie od ogromnej liczby organizacji i instytucji zaangażowanych w planowanie przyszłości, zarządzanie rozwojem i użytkowanie obszarów wiejskich, ich działanie, cele i orientację można podporządkować jednej z dwóch podstawowych koncepcji.

„Wśród organizacji sektora publicznego i właścicieli gruntów dominuje punkt widzenia określany mianem „sielskiej estetyki”. Wyróżnia się on dążeniem do zachowania naturalnego, pełnego zieleni, idyllicznego krajobrazu zapewniającego odpowiednie warunki do spokojnego wypoczynku z dala od cywilizacji. Jeśli do tego dołączyć wszystkie organizacje zajmujące się ochroną przyrody i dziedzictwa kulturowego wsi, to powstanie grupa, którą można nazwać strażnikami pierwotnego stanu. Ich uwaga skupia się na przeciwdziałaniu ingerencji człowieka w środowisko, w tym zachowaniu nieskażonego przez przemysł krajobrazu - ku radości mieszkańców miast. Przykładem zastosowania tej koncepcji jest decyzja o zakazie uprawiania motorowych sportów wodnych na jeziorze Windermere w angielskiej Krainie Jezior”.

Liczne organizacje i przedsiębiorstwa są zainteresowane wykorzystaniem terenów wiejskich dla celów komercyjnych. Przyjmują one podejście racjonalne, postrzegając te tereny jako pewien zasób, który można z zyskiem zagospodarować. Jeśli chodzi o turystykę, do grupy tej zliczają się nie tylko przedstawiciele branży turystycznej, lecz także rozmaite instytucje sektora publicznego, takie jak regionalne organizacje turystyczne, których głównym celem jest rozwój dochodowej turystyki. Charakterystyczna dla nich perspektywa komercyjna na pierwszym miejscu stawia kwestie ekonomiczne. Dążenie do intensywnej eksploatacji obszarów wiejskich w odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie społeczne przeważa zatem nad pragnieniem zachowania tradycyjnie rozumianej „wiejskości” .

Podstawowe różnice miedzy tymi dwiema koncepcjami nie zawsze są wyraźne, zwłaszcza w kontekście turystyki wiejskiej. Dla przykładu sukces każdego przedsiębiorstwa związanego z turystyką wiejską zależy od zachowania walorów zdrowotnych i estetycznych oraz tradycji kulturowej środowiska wiejskiego. Stąd też bierze się dążenie komercyjnie nastawionych podmiotów do zrównoważonej eksploatacji zasobów środowiskowych. Jednak te dwie konkurencyjne koncepcje stanowią dobrą podstawę do stworzenia modelu współrządzenia jako metody sterowania zrównoważonym rozwojem turystyki wiejskiej (rycina 2). Przyswojenie tego modelu możne znacznie ułatwić sprawne zarządzanie obszarami wiejskimi pod kątem turystyki.

Schemat 2

Model współzarządzana w kontekście zrównoważonego rozwoju turystyki wiejskiej.

Źródło: Pender L. , Sharpley R., Zarządzanie Turystyką, Warszawa 2008, s. 230.

6. Model współrządzenia w praktyce

Model współrządzenia opiera się na założeniu, że skuteczne zarządzanie obszarami wiejskimi musi polegać na rozpoznawaniu, uwzględnianiu i równoważeniu sprzecznych dążeń zwolenników ochrony środowiska z jednej strony i jego eksploatacji z drugiej. Jest to możliwe do osiągnięcia poprzez partnerską współpracę między zainteresowanymi podmiotami, a w przypadku wyjątkowych miejsc (parki narodowe) przez powołanie do życie instytucji posiadającej odpowiednie uprawnienia.

Partnerska współpraca nie jest niczym nowym w sferze planowania i zarządzania rozwojem turystyki wiejskiej. Większość porozumień w tym zakresie tworzą podmioty sektora publicznego i prywatnego zainteresowane rozwojem turystyki. Ich działania są podporządkowane celom komercyjnym. Natomiast partnerstwo zbudowane wokół mniej przyziemnych dążeń mogłoby przyciągnąć większą grupę podmiotów.

Pogodzenie sprzecznych interesów i punktów widzenia jest możliwe w praktyce, ale najprawdopodobniej tylko w wymiarze lokalnym. Przy działaniach na większą skalę (lokalną lub regionalną) potencjalna liczba i różnorodność zainteresowanych podmiotów jest na tyle duża, że wypracowanie wspólnego stanowiska jest mało realne. Z tego powodu koncepcja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich sprawdza się przy małych projektach.

Należy też wskazać, że zarządzanie obszarami wiejskimi nie mogłoby by być realizowane, gdyby nie fakt, że są one ściśle powiązane ze strukturami rządowymi. Mianowicie część instytucji publicznych finansowana jest z budżetu państwa, mimo że nie znajdują się pod jego bezpośrednią kontrolą, a co za tym idzie - muszą przestrzegać odgórnie narzuconych zasad. „Jeśli chodzi o turystykę, to zakres obowiązków oraz możliwości krajowych i regionalnych organizacji turystycznych w znacznym stopniu zależy od zapisów statutowych i dostępności funduszy”. Co więcej, rząd - w ramach swojej polityki (np. podatki) - wyznacza pewne zasady i warunki funkcjonowania wszystkich branż (w tym turystycznej). I tak właśnie nie ma znaczenie, czy jest to rolnictwo, czy też gospodarka leśna - więzi pomiędzy różnymi gałęziami przemysłu są tak silne, że wpływ na jedną z nich powoduje efekt „domina”.

Odpowiednia polityka turystyczna oraz przywództwo na szczeblu rządowym, są bardzo ważnymi elementami, które mają znaczący wpływ na sprawne zarządzanie obszarami wiejskimi pod kątem turystyki. Są one wytycznymi odnośnie decyzji podejmowanych na szczeblu lokalnym. Poza tym pozwalają one „umiejscowić funkcjonowanie różnorodnych lokalnych projektów, przedsięwzięć i atrakcji turystycznych w szerszym kontekście rozwoju obszarów wiejskich w skali kraju lub regionu”. Ujmując to prościej - zarządzanie biznesem turystycznym śmiało można pozostawić w rękach przedsiębiorstw, jednak zarządzanie rozwojem turystyki w celu społeczno-ekonomicznego ożywienia obszarów wiejskich powinno spoczywać w rękach rządu.

ROZDZIAŁ IV

RODZAJE TURYSTYKI

1. Agroturystyka

Agroturystyka jest to forma turystyki wiejskiej przyjazna środowisku, wykorzystująca naturalne walory dziedzictwa kulturowego i różnorodności przyrodniczej. Pojęcie „agroturystyka” często utożsamiane jest z pojęciem „turystyka wiejska”- nie jest to jednak to samo. Bywa często, że te dwa terminy stosuje się zamiennie, co jednak nie jest prawidłowe. Zarówno w agroturystyce jak i turystyce wiejskiej bazę noclegową stanowią schroniska, domy letniskowe, pensjonaty, pokoje gościnne oraz pola kempingowe. Agroturystyka jednak ściśle wiąże się z rolnictwem a obiekty noclegowe muszą znajdować się w czynnym gospodarstwie rolnym. W przeciwnym razie nie można mówić o agroturystyce. Agroturystyka związana jest z funkcjonującym gospodarstwem rolnym, a produkcja rolna i hodowla zwierząt stanowią jedne z istotniejszych atrakcji. Wybierając taką formę wypoczynku można aktywnie spędzić wolny czas, poznać folklor i obyczaje, a przede wszystkim z dala od zgiełku miast znaleźć bliski kontakt z naturą.

Rozwój agroturystyki, jako formy wypoczynku na terenach wiejskich o charakterze rolniczym, opartej na bazie noclegowej, żywieniowej oraz aktywności rekreacyjnej związanej z gospodarstwem rolnym i jego otoczeniem - przyrodniczym, produkcyjnym oraz usługowym - stanowi dużą szansę na poprawę warunków życia nie tylko społeczności wiejskiej, ale i całego kraju. Turystyka rozwijając się żywiołowo dała pracę 200 tyś. ludzi i ma możliwości wchłonięcia jeszcze znacznych zasobów ludzkich. Wytwarzając sama kilka procent dochodu narodowego wpływa na rozwój kilku innych sektorów gospodarki.

Do najważniejszych cech agroturystyki zaliczyć można:

- specyfika pobytu w rodzinnym gospodarstwie rolnym, umożliwiającym bezpośrednie kontakty z gospodarzami, zwierzętami domowymi, poznanie działalności produkcyjnej rolników, ich stylu życia i pracy, korzystanie ze świeżej, zdrowej żywności;

- charakter życia wiejskiego - różnorodne i równocześnie niepowtarzalne rodzaje wiejskich zajęć i infrastruktury;

- bliska natury przestrzeń, umożliwiająca bezpośredni kontakt z naturalnym środowiskiem przyrodniczym, poznanie dziedzictwa kultury materialnej i duchowej, uprawianie różnorodnych form rekreacji z dala od tłumów, w ciszy i spokoju;

- gościnni mieszkańcy sprawiający, że turyści traktowani są nie jako anonimowi osobnicy, lecz jako ich goście, którzy jednocześnie, poprzez osobiste kontakty, odnoszą się z szacunkiem do systemu wartości gospodarzy

- czynny relaks (jazda konno, zbieranie jagód czy grzybów, kąpiel w rzece, itp.)

- niski koszt wczasów w gospodarstwie rolnym.

W gospodarstwach agroturystycznych proponuje się turystom spędzanie czasu w sposób niekonwencjonalny przy bezpośrednim kontakcie z przyrodą. Oferuje również specyficzną domową atmosferę, świeże powietrze, wiejską ciszę, poprawę zdrowia i kondycji fizycznej. Agroturystyka kusi możliwością degustacji domowej wiejskiej kuchni oraz ekologicznej żywności z własnego gospodarstwa (mleka, serów, dżemów, miodu, soków, warzyw i owoców). Podczas wczasów w gospodarstwie agroturystycznym poznać można metody produkcji żywności, nauczyć się gotowania, pieczenia oraz typowych prac domowych i gospodarskich. Jest to także okazją do uczestnictwa w wiejskich imprezach kulturalno-rozrywkowych takich jak festyny czy pikniki. Agroturystyka to bardzo wysokie walory rekreacyjne i bliski kontakt z naturą. Do dodatkowych zajęć zaliczyć można zbiór i suszenie ziół, zbieranie jagód, grzybów, łowienie ryb, polowania, robienie bukietów z suchych kwiatów, naukę haftu, gry na gitarze, wędrówki piesze lub rowerowe po ciekawych krajobrazowo terenach, co jest idealna okazją do poznania okolicy. W miarę możliwości finansowych i lokalizacji gospodarstwa urozmaicają swoja ofertę i proponują turystom rowery, wędki, sprzęt do grillowania, stoły do tenisa, bilard, organizację wycieczek krajoznawczych i imprez okolicznościowych.

Gospodarstwa agroturystyczne często specjalizują się w określonej dziedzinie. Miłośnicy koni znajdą dla siebie wiele miejsc umożliwiających przejażdżki lub naukę jazdy konnej. W ofercie gospodarstw są również i takie, które szczególnie ciepło witają wędkarzy, miłośników historii, czy ornitologów. Również miłośnicy lalkarstwa, prac plastycznych czy garncarstwa znajdą coś dla siebie. Niektóre gospodarstwa zapraszają na weekendowe warsztaty artystyczne bez telefonów komórkowych, z dala od cywilizacji.
Istnieją też gospodarstwa wzorowane na prehistorycznych osadach, w których można spróbować rozpalić ognisko bez użycia zapałek czy też upiec placki z samodzielnie wytworzonej mąki.

Gospodarcze znaczenie agroturystyki:

Korzyści :

• Aktywizacja przedsiębiorczości ludności wiejskiej- największą aktywność pod tym względem przejawiają osoby do 40. roku życia oraz te z wykształceniem co najmniej średnim. Za motor rozwoju usług agroturystycznych uważa się kobiety. Uwarunkowania tradycji wiejskiej zobowiązuje je o dbałość o dom, rodzinę i gospodarstwo domowe

• Dodatkowy dochód- wynajmowanie kwater, przygotowanie posiłków dla gości, sprzedaż produktów z własnego gospodarstwa.

• Nowe miejsca pracy- w okresie wzmożonego napływu turystów w gospodarstwie agroturystycznym zaangażowane się całe rodziny, często zatrudnia się dodatkowe osoby. Miejsca pracy powstają przy okazji utworzenia biur informacji turystycznej, punktów usługowych itp.

• Zróżnicowanie gospodarki- agroturystyka może być powodem ożywienia gospodarczego nie tylko z powodu wzrostu popytu na zdrową żywność, ale także może stymulować rozwój wszelkiego rodzaju usług (handel, mała gastronomia, usługi fryzjerskie, rzemiosło, wyroby artystyczne) ukierunkowanych na potrzeby turystów

• Inwestycje - rozbudowa infrastruktury. Rozwój turystyki musi odbywać się na obszarach wiejskich z odpowiednim zapleczem technicznym, dlatego tak ważna i konieczna jest budowa dróg dojazdowych, kanalizacji wodociągów, gazociągów, oczyszczalni śmieci

• Wspieranie lokalnych usług i przetwórstwa - rozwój agroturystyki wiąże się z koniecznością rozszerzenia działalności nie tylko na poziomie pojedynczego gospodarstwa, ale całej wioski czy gminy. Więcej turystów to zwiększony popyt na towary pierwszej potrzeby, środki czystości, prasę itp. Szerokie pole do działania otwiera się przed drobnymi zakładami przetwórstwa rolnego - lokalne mleczarnie, piekarnie, masarnie oraz zakłady małej gastronomii - smażalnie ryb, ciastkarnie itp. Inne to np. zakład fryzjerski, salon masażu, zakład naprawy sprzętu domowego, warsztat samochodowy, apteka.

Bariery :

• Bariera ekonomiczna- dużych nakładów finansowe potrzebne na rozpoczęcie działalności agroturystycznej, głównie na adaptację pomieszczeń lub na infrastrukturę, np. doprowadzenie wody, kanalizację

• Zmiana struktury własności ziemi - rozwój działalności agroturystycznej powoduje ożywienie gospodarcze regionu, co jest zjawiskiem korzystnym. Jednakże każda inwestycja odbywa się po pierwsze kosztem ziemi rolniczej, a często konieczne jest także odkupienie gruntu na własność. Powstaje zatem tendencja zmniejszania powierzchni przeciętnego gospodarstwa rolnego, nadmierne rozdrobnienie działek, co jest sprzeczne z perspektywiczną koncepcją rozwoju rolnictwa w Polsce, zakładającą przynajmniej dwukrotne powiększenie powierzchni przeciętnego gospodarstwa

• Wzrost osadnictwa letniskowego - masowa wyprzedaż działek pod budownictwo rekreacyjne może być przyczyną utraty rolniczego charakteru niektórych regionów. Niekontrolowana zabudowa letniskowa stwarza niebezpieczeństwo zagrożenia ekologicznego.

• Okresowy wzrost gęstości zaludnienia - masowy napływ turystów może przyczynić się do utraty tych walorów, które uczyniły wypoczynek wiejski tak atrakcyjnym.

• Wzrost cen działek budowlanych - atrakcyjność danej miejscowości może sprawi, że ceny oferowanych działek będą tak wysokie, że staną się dostępne tylko dla zamożnych obywateli, a rolnicy nie będą w stanie odkupić zbędnych gruntów.

• Przeciążenie ruchem drogowym

2. Typy zakwaterowania i ich kategoryzacja

Zakwaterowanie jest jednym z podstawowych składników oferty turystycznej. Usługa ta powinna zapewniać turyście możliwość wygodnego snu , odpoczynku, utrzymania higieny osobistej, przechowywania przedmiotów osobistego użytku, wymiany informacji.

Agroturystyka charakteryzuje się tym, że oferuje przytulne i kameralne zakwaterowanie w małej skali. Pomaga utrzymać „domowy” charakter usług, co jest głównym magnesem przyciągającym turystów. Turyści odwiedzający wiejskie kwatery preferują tradycyjne zagrody i typowy dla okolicy styl urządzenia wnętrz, przy równoczesnym wysokim standardzie w zakresie higieny i urządzeń sanitarnych.

• Najbardziej podstawowym rodzajem bazy noclegowej jest pokój gościnny. Pokój jest urządzony i wyposażony w sposób pozwalający pełnić funkcję sypialni dla gości. W zależności od liczby miejsc noclegowych wyróżnia się pokoje 1,2,3 i 4 osobowe, oraz kwatery grupowe ( powyżej 4 osób). Urządzenia sanitarne w tym typie zakwaterowania mogą być dzielone z gospodarzami, mogą być do wyłącznej dyspozycji gości przynależne kilku pokojom gościnnym lub w pokoju może znajdować się niezależna łazienka. Mieszkańcy pokoi gościnnych powinni mieć możliwość korzystania ze wspólnego pokoju wypoczynkowego, mogą mieć również dostęp do urządzeń kuchennych

• Mieszkanie wakacyjne- jest to niezależna jednostka mieszkalna składająca się z 1-3 sypialni, kącika wypoczynkowego, niezależnej toalety i łazienki oraz kuchni z urządzeniami i wyposażeniem do samodzielnego przygotowywania posiłków

• Dom wakacyjny- niezależny budynek urządzony i wyposażony podobne jak mieszkanie wakacyjne, wynajmowany jest w całości. Posiada odpowiednią liczbę sypialni, kuchnię lub aneks kuchenny, pokój wypoczynkowy, łazienkę i toaletę oraz taras z meblami ogrodowymi

• Kwatera grupowa- pomieszczenie sypialne o podstawowym standardzie, jest wyposażona w powyżej 4 miejsca noclegowe z dostępem do łazienki, toalety, pomieszczeń wspólnych. Ten tym zakwaterowania najchętniej wybierany jest przez grupy znajomych lub wycieczki, pielgrzymki .

• Przyzagrodowe pola kempingowe. Forma ta charakteryzuje się dużą sezonowością. Oferują one turystom miejsce na ustawienie kempingu lub namiotu, dostęp do toalety, prysznicu, ciepłej wody, przyłącza elektryczne, oświetlenie zewnętrzne, miejsce na ognisko, grill. Dodatkowo także pole kempingowe powinno oferować kuchnie z jadalnią, świetlice oraz oddzielne przyłącza kanalizacyjne i wodociągowe do każdej przyczepy.

System kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej opracowany został w 1997 roku. Kategoryzacja jest to proces polegający na nadaniu poszczególnym pomieszczeniom noclegowym w danym obiekcie określonej kategorii. Kategoria ta świadczy o jakości wyposażenia i obsługi. Poszczególne kategorie stanowią wskaźnik dla klienta, pokazujący czego może oczekiwać w danym obiekcie noclegowym.

Symbolem opisującym kategorie pokoi gościnnych są słoneczka.

• trzy słoneczka - kategoria III (najwyższa)

• dwa słoneczka - kategoria II (średnia)

• jedno słoneczko - kategoria I (podstawowa)

• bez słoneczek - kategoria STANDARD (minimalna)

Wymogi kategoryzacyjne wiejskiej bazy noclegowej są zróżnicowane w zależności od typu zakwaterowania:

• pokoje gościnne wszystkie 4 kategorie

• samodzielne jednostki mieszkalne trzy pierwsze kategorie: I - III

(mieszkania i domy wakacyjne) (bez kategorii STANDARD)

• kwatery grupowe tylko kategoria STANDARD

• przyzagrodowe pola kempingowe tylko kategoria STANDARD

Nadzór nad kategoryzacją prowadzi Polska Federacja Turystyki Wiejskiej „ Gospodarstwa Gościnne”. Kategoryzacja wiejskiej bazy noclegowej nie jest obowiązkowa, jest czynnością dobrowolną, dokonywaną na wniosek kwaterodawcy. Może ona przynieść wiele korzyści dla kwaterodawców i gości. Obiekt , któremu nadano kategorie ma prawo używać znaku PFTW”GG”, który jest gwarancją przynależności kwatery do znanej i wiarygodnej organizacji. Skategoryzowane obiekty umieszczane są w materiałach promocyjnych , wydawanych i rozpowszechnianych przez Federację , jest to więc sposób na zdobycie klientów.

3. Charakterystyka bazy agroturystycznej w Polsce

Agroturystyka w Polsce rozwijała się od XIX wieku, kiedy to tworzyły się zręby ruchu turystycznego i gospodarki turystycznej na ziemiach Polski. Mogą o tym świadczyć miejscowości wypoczynkowe znajdujące się na terenach wiejskich , oferujące szeroki zakres usług turystycznych. Mimo, że większość z nich nie miała charakteru agroturystycznego to przyczyniała się do upowszechnienia modelu wypoczynku na wsi i poznawaniu stylu życia ludności rolniczej oraz zajęć rolniczych. Dotyczyło to zwłaszcza miejscowości wokół dużych aglomeracji (np. Celestynów, Konstancin, Skolimów i Świder k. Warszawy, Puszczykowo k. Poznania itp.), w których ten rodzaj turystyki rozwijał się najsilniej i obejmował coraz szerszy zakres, związany również z gospodarstwem rolniczym. Rozwój taki utrwalał się w wieku XX, zwany „wywczasami”, „letniskiem”, „wczasami pod gruszą” itp., przy czym nie przybrał masowego charakteru ze względu na niedostateczny rozwój infrastruktury wiejskiej, niskich dochodów ludności rolniczej i braku pomocy ze strony państwa. Odpowiednie warunki do rozwoju agroturystyki powstały dopiero w latach 90. XX wieku. Wtedy to zaczęły powstawać instytucje promujące rozwój turystyki. Na zainteresowanie agroturystyką wpływ miała również idea turystyki alternatywnej i nowy model turystyki. Czynniki te sprzyjały rozwojowi agroturystyki oraz wzrostowi zainteresowania działalnością agroturystyczną rolników. Z czasem zaczęła wzrastać baza agroturystyczna, jednak nie ma dokładnych danych o jej rozmiarach, ponieważ rejestracja ich przez GUS prowadzona jest dopiero od 1998 r.

Rok	Liczba kwater agroturystycznych	Liczba miejsc noclegowych
1998	608	5509
1999	755	7172
2000	808	8133
2001	1073	11188

Schemat 3

Liczba kwater agroturystycznych i oferowanych w nich miejsc noclegowych w latach 1998-2001 (wg GUS).

Źródło: Zestawiono na podstawie opracowań GUS pt. „Turystyka”, seria: „Informacje i Opracowania Statystyczne” z kolejnych lat

Baza agroturystyczna według danych GUS 1998 r. liczyła 608 kwater , a w 2001 roku kwater było już 1073. Liczba miejsc noclegowych wynosiła : w 1998 r. - 5509 miejsc, a w 2001 r. - 11188 miejsc. Na podstawie danych statystycznych stwierdzić można, że z roku na rok wzrasta liczba kwater agroturystycznych oraz ilość miejsc noclegowych.

Rozpatrując kwestię liczby gospodarstw agroturystycznych w poszczególnych województwach, stwierdzić można, że największa ich liczba występuje w woj. podkarpackim ( 1006 ), małopolskim ( 823) , podlaskim (482), dolnośląskie (400). Najmniej gospodarstw agroturystycznych znajduje się w woj. lubuskim ( 66 ), opolskim ( 91), łódzkim (108), kujawsko-pomorskim (183). Spośród wyżej wymienionych województw największą liczbę miejsc noclegowych posiadają województwa : małopolskie (9952), podkarpackie (8567), pomorskie ( 4732), dolnośląskie ( 4720).

Województwo	Liczba gospodarstw agroturystycznych	Liczba miejsc noclegowych
Dolnośląskie	400	4 720
Kujawsko-pomorskie	183	2 010
Lubelskie	250	2 115
Lubuskie	66	711
Łódzkie	108	1 379
Małopolskie	823	9 952
Mazowieckie	238	2 316
Opolskie	91	933
Podkarpackie	1 006	8 567
Podlaskie	482	4 441
Pomorskie	405	4732
Śląskie	211	2 556
Świętokrzyskie	220	2 006
Warmińsko-mazurskie	451	4 594
Wielkopolskie	272	3 244
Zachodniopomorskie	308	3 265
Polska	5 514	57 541

Schemat 4

Agroturystyka w liczbach.

Źródło: dane GUS pochodzące z „Ewidencji Obiektów Turystycznych” zasilanej przez urzędy miast i gmin, stan na 31 marca 2009 r.

4. Kierunki rozwojowe agroturystyki w Polsce

Przegląd istniejącej bazy turystycznej pozwolił na wyodrębnienia kilku rodzajów ofert agroturystycznych. W każdym przypadku istnieje jedna cecha , która wyróżnia daną ofertę agroturystyczną.

Wyróżnić zatem możemy:

• Klasyczne gospodarstwo rolne- podczas pobytu w takim gospodarstwie goście mogą nie tylko obserwować ale także uczestniczyć w codziennym życiu gospodarstwa. Taka oferta skierowana jest do tych gości, którzy pragną poznać prawdziwe życie na wsi.

• Gospodarstwa położone w zabudowie luźnej lub na skraju wsi-ten typ gospodarstwa przyciąga perspektywą spacerów po lesie, pozwala cieszyć się ciszą i spokojem. Może to być np. wypoczynek w traperskim domku w lesie.

• Kolejny typ gospodarstwa dający gościom możliwości uprawiania sportów wodnych oraz wędkarstwa to wypoczynek w gospodarstwie znajdującym się nad woda lub jej bliskim otoczeniu. Mogą tutaj występować także stawy hodowlane, które są atrakcja dla wędkarzy.

• Dla miłośników koni atrakcyjną ofertą będą tzw. „wczasy w siodle”, które dają możliwość rekreacji konnej a także nauki jazdy konnej w gospodarstwie.

• W wielu ofertach agroturystycznych właściciele podkreślają walory kulturowe swojej miejscowości. Przede wszystkim wymieniane są zabytkowe obiekty takie jak muzea, skanseny, zamki czy twierdze, ruiny zamków. Gospodarze przyciągają także proponowanymi warsztatami np. malarskimi, rzeźbiarskimi a także uroczystościami religijnymi i regionalną kuchnią.

• Elementem, który przyciąga jest także ekologiczna żywność. Ten tym gospodarstwa opiera wyżywienie gości o ekologiczne, zdrowe produkty.

• Wypoczynek dla rodzin z dziećmi - wymagania w stosunku do takich ofert są na ogół wysokie i dotyczą zarówno bezpieczeństwa kwatery mieszkalnej jak i obejścia. Atrakcją przyciągającą dzieci jest również mini ZOO.

• Edukacja ekologiczna prowadzona jest w gospodarstwach ekologicznych dla dzieci z różnych grup wiekowych (ofertę taką mają gospodarstwa w Studzieńcu, Ciopanie). Najczęściej są to gospodarstwa produkujące żywność metodami ekologicznymi.

W Polsce powoli pojawiają się również wioski tematyczne, które rozwijają się w oparciu o wspólnie wypracowany pomysł. W obrębie osady i jej okolicy rozwijana jest infrastruktura i świadczone usługi, które razem stanowią tematycznie spójną ofertę wypoczynku. Przykładem takiej wioski mogą być: Wioska Hobbitów w Sierakowie Słowiańskim, Wioska Zdrowego Życia w Dąbrowie, Wioska Końca Świata w Iwięcinie, Wioska Labiryntów i Źródeł w Paprotach, Wioska Baśni i Zabawy w Podgórkach.

Można także wyróżnić oferty dla osób niepełnosprawnych. Obecnie jednak ofert takich jest bardzo niewiele. Powstają jednak co raz więcej gospodarstw agroturystycznych przystosowanych oraz kierujących swoją ofertę właśnie dla osób niepełnosprawnych. W gospodarstwach takich prowadzone są zajęcia z hipoterapii , różne warsztaty a w niektórych nawet sami gospodarze posługują się językiem migowym.

Wyżej ukazana typologia pokazuje znaczną różnorodność ofert agroturystycznych. Być może nie uwzględnia ona wszystkich występujących rodzajów ofert, jednak zauważyć trzeba, że agroturystyka jest zjawiskiem bardzo dynamicznym i wrażliwym na wahania czynników popytowych. Z pewnością będzie się nadal rozwijać poszerzając swoja ofertę w oparciu o istniejące zapotrzebowanie.

5. Popytowe uwarunkowania oferty agroturystycznej

Wieś kojarzy się ludziom z oazą spokoju oraz powrotem do korzeni. W dobie globalizacji rośnie zapotrzebowanie na swoistość i autentyzm. Właśnie obcowanie z tradycją, kulturą i przyrodą pozwala na ich odczucie. Pozytywne postrzeganie wsi nie zostało wyparte ze świadomości ludzi i ciągle tak wielu z nich korzysta z jej uroków. Na podstawie badań przeprowadzonych w 2003 roku można stwierdzić, że Polakom najbardziej podoba się :

a) Wieś o wyglądzie tradycyjnym,

b) Wieś, w której mieszkają głównie rolnicy,

c) Wieś, w której mieszkańcy żyją skromnie,

d) Wieś, w której ludzie znają się dobrze,

e) Wieś, gdzie mieszkańcy wspólnie się bawią i świętują,

f) Wieś, gdzie mieszkańcy pielęgnują dawne tradycje,

g) Wieś, gdzie mieszkańcy działają wspólnie na rzecz wsi,

h) Wieś, w której rolnicy produkują dobrą, zdrową żywność

Zakwaterowanie i wyżywienie to podstawowe składniki produktu turystycznego, jakie oferują turystom gospodarstwa agroturystyczne. Pobyt w kwaterze rolniczej daje poczucie zaspokojenia różnych potrzeb turystów, także w zakresie rekreacji i ciekawego spędzania czasu. Istnieją także możliwości aktywizacji poprzez agroturystykę. Zaliczyć tutaj można usługi w zakresie przewodnictwa wycieczek pieszych, organizowanie kuligów, prezentacja lokalnego folkloru czy przyrządzanie tradycyjnych potraw. Niestety oferty gospodarstw agroturystycznych maja również pewne mankamenty takie jak niski udział propozycji aktywnego wypoczynku dla turystów. Okazuję się , że zaledwie 40% członków stowarzyszeń ma konkretnie sprecyzowane programy spędzania przez turystów czasu wolnego.

Inicjatywy kwaterodawców w kierunku tworzenia atrakcyjnych pakietów ofertowych powinny więc skupić się na :

- stworzeniu zaplecza rekreacyjnego w obiekcie i wokół niego (odpowiednio wyposażony pokój wypoczynkowy, ogrodowy kominek lub miejsce na ognisko, altanka, sauna, itp.),

- urządzeniu placu gier zabaw dla dzieci,

- interpretacji miejscowego dziedzictwa kulturowego (informacja, mapy, opowiadania, oprowadzanie po wybranych obiektach bądź po wyznaczonej trasie, pokazy lokalnego rękodzieła, gotowania tradycyjnych potraw, posługiwania się starymi narzędziami i maszynami rolniczymi, itd.),

- organizacji wybranych form spędzania wolnego czasu.

W celu skutecznej promocji turystyki wiejskiej i agroturystyki należy podkreślić aspekty związane ze szczególnymi zainteresowaniami turystów. Największe szanse na powodzenie mają: turystyka konna, turystyka przyrodnicza, turystyka rowerowa, piesza, wodna czy też wędkarstwo.

Istnieją także pewne zasady potrzebne do zaspokojenia potrzeb gości. Jest to tzw.

„dziesięć przykazań” , które opracowane zostały przez P. MacNulty. Wśród nich wymienia się:

1. spanie w wygodnych łóżkach po rozsądnej cenie,

2. mycie się w czystych łazienkach,

3. spożywanie regionalnych produktów - prostych, ale dobrze przyrządzonych,

4. podziwianie krajobrazu, widoków i natury regionu,

5. poznawanie historii i kultury odwiedzanego regionu,

6. korzystanie z zajęć rekreacyjnych (golf, spacery, wędkowanie, jazda na nartach i inne),

7. kupowanie regionalnych wyrobów rzemieślniczych i pamiątek oraz robienie zakupów,

8. podziwianie regionalnej muzyki, tańców i teatru,

9. podróżowanie bez ograniczeń i obaw o bezpieczeństwo,

10. doświadczanie przyjacielskiej postawy ze strony pracowników turystyki.

Turystyka wiejska gwarantuje turystom kontakt z przyrodą. Ogromne znaczenie dla odrębności wiejskich gospodarstw agroturystycznych ma zieleń, to jaki ma skład gatunkowy i jak rozmieszczona jest wokół zabudowań . Bardzo ważną kwestią jest potrzeba zachowania charakterystycznych cech wiejskiego krajobrazu. Chodzi tu o dbałość o estetykę, harmonie w architekturze i przyrodzie a także o ochronę konkretnych walorów turystycznych (parki krajobrazowe, rezerwaty). Usługa, która nastawiona jest na kontakt z naturą to priorytet w kształtowaniu oferty agroturystycznej.

Aby stworzyć interesującą ofertę agroturystyczną uwzględnić należy cały potencjał lokalny, a przede wszystkim specyfikę wsi i regionu oraz wynikające z niej atrakcje. Uwzględnia się także różnorodne usługi, które przedstawiciele miejscowej społeczności mogą świadczyć dla turystów. Takie zabiegi pozwolą na wykreowanie wielu unikatowych ofert, które z pewnością znajdą licznych odbiorców dzięki swojej różnorodności.

6. Stowarzyszenia agroturystyczne i ich rola

Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia w Polsce zaczęły powstawać stowarzyszenia, które zrzeszały właścicieli gospodarstw agroturystycznych. Pierwsza taka organizacja powstała w 1991 roku i nosiła nazwę Suwalska Izba Rolniczo- Turystyczna. Pięć lat później odnotowano już ponad 40 takich podmiotów , a w 2003 roku ponad 120. W 1996 roku powstała Polska Federacja Turystyki Wiejskiej „Gospodarstwo Gościnne”, które zrzesza około 50 stowarzyszeń. Federacja zarządza jakością agroturystyki poprzez system kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej. Największa liczba stowarzyszeń zarejestrowana jest w woj. warmińsko-mazurskim (25), a najmniej takich stowarzyszeń istnieje w woj.. opolskim i lubuskim (po 2). Największym stowarzyszeniem agroturystycznym w Polsce jest Stowarzyszenie Agroturystyczne „Galicyjskie Gospodarstwo Gościnne Bieszczady”. Stowarzyszenie ma swoją siedzibę w Lesku , skupia 227 kwaterodawców i dysponuje 2550 miejscami noclegowymi. Drugim co do wielkości stowarzyszeniem jest Jurajskie Stowarzyszenie Turystyki Wiejskiej w Zrębicach i zrzesza ponad 100 kwaterodawców. Pozostałe stowarzyszenia są mniejszymi jednostkami .

Działalność stowarzyszeń agroturystycznych ma charakter nie tylko społeczny ale odgrywa również istotną rolę we wspieraniu i propagowaniu idei turystyki wiejskiej i agroturystyki wśród mieszkańców wsi.

Cele stowarzyszeń agroturystycznych:

• Rozwijanie i propagowanie inicjatyw oraz budowa pozytywnego wizerunku usług turystyki wiejskiej , w tym również agroturystyki

• upowszechnianie i czynne rozwijanie kultury regionu

• podniesienie atrakcyjności turystycznej regionu,

• działania marketingowe i promocyjne na rzecz różnicowania działalności gospodarczych na terenach wiejskich,

• ochrona zabytków , pamiątek historycznych oraz dziedzictwa kulturowego

• ochrona środowiska naturalnego,

• ochrona interesów członków stowarzyszenia

• współpraca z organizacjami krajowymi i zagranicznymi

• poszukiwanie rynków zbytu na produkty i usługi członków Stowarzyszeń

7. Hipoterapia

Coraz rzadziej można zobaczyć w naszym krajobrazie konika ciągnącego wóz czy pług za sobą. Wykorzystanie tych zwierząt do prac polowych spotykane jest jeszcze w rejonach gdzie niemożliwe jest użycie ciągników. Niemniej statystyki ostatnich lat wskazują, że pogłowie koni w Polsce wzrasta. Jednak znacznie zmieniło się wykorzystanie tych zwierząt - przodują tu sporty konne, turystyka konna i coraz bardziej doceniana forma terapii jaką jest hipoterapia. Również uruchomienie przez ARiMR pakietów związanych z zachowaniem ras koni w ramach Programu Rolnośrodowiskowego a co za tym idzie dodatkowego dochodu sprawiło, że wielu rolników zainteresowało się tą dziedziną rolnictwa.

Jeździectwo, turystyka konna staje się coraz modniejsze w naszym kraju i coraz więcej stajni, szkółek jeździeckich oferuje swoje usługi w zakresie szkolenia adeptów jeździectwa. Również gospodarstwa rolne czy agroturystyczne w swojej ofercie coraz częściej posiadają możliwość jazdy na końskim grzbiecie. Tam gdzie na rynku jest coraz większa podaż jakiegoś towaru czy usługi, bój o klienta wygrywa ten kto posiada coś co go wyróżnia. Takim atutem może stać się możliwość wykorzystania konia w usprawnianiu osób niepełnosprawnych. A jeśliby rozpatrzyć się w ofercie gospodarstw agroturystycznych, które są przygotowane na przyjmowanie osób niepełnosprawnych i mają ciekawy program na pobyt takich osób to lista adresów zamyka się na jednej stronie A4. I właśnie hipoterapia może być tym czymś co przyciągnie nową (dużą) grupę klientów. Warunkiem niezbędnym jest aby zajęcia takie prowadzone były profesjonalnie przez osoby mające wiedzę, uprawnienia na zwierzętach które się do tego nadają.

Hipoterapia to zespół działań mających na celu przywrócenie zdrowia i usprawnianie przy pomocy konia i jazdy konnej. Dobrze prowadzona hipoterapia działa na pacjenta jednocześnie na poziomie ruchowym, psychicznym, sensorycznym i społecznym. Celem terapii z koniem i terapii jazdą konną jest przywrócenie osobom niepełnosprawnym lub z pewnymi dysfunkcjami sprawności fizycznej i psychicznej w możliwym dla nich do osiągnięcia zakresie. Już w IV w. p.n.e. "ojciec medycyny" Hipokrates z Kos napisał obszerny traktat na temat wykorzystania konia w lecznictwie. Zachwalał on jazdę konną jako wysokowartościową formę gimnastyki ciała i ducha, która jest w stanie skutecznie pobudzać funkcje organizmu i łagodzi rożne schorzenia. Pierwsze zapisy na temat zalet jazdy konnej pochodzą z XVI w. W pracy tej pochodzącej z 1569 r., Mercurialis zalecał jazdę na znanych z pięknego ruchu koniach asturyjskich, ponieważ każdy łagodny, naprzemienny ruch odebrany przez jeźdźca, "porusza brzuch nie powodując zmęczenia". Gerard van Swietan, lekarz Marii Teresy (1700-1772), podkreślał rolę świeżego powietrza, zalecał jazdę konną dla wzmocnienia snu oraz słabych włókien mięśniowych, a także zwrócił uwagę na szczególne korzyści osiągane w stanach melancholii. J. C. Tissot w swojej książce pt. "Medyczna i chirurgiczna gimnastyka" pisał: „To źródło radości, które przynosi choremu jazda konna jest rzeczywiście godną pożądania rozrywką, z której lekarz może odnieść praktyczne korzyści, ponieważ im większe zmartwienie, tym bardziej konieczne jest dostarczenie jakiegoś przyjemnego środka do zmiany istniejącego stanu ducha, a najlepiej niedopuszczenie do jego powstania”. W 1870 roku szwedzki lekarz John Braun opisał stosowanie leczniczej jazdy konnej. Lata czterdzieste i pięćdziesiąte XX w. przyniosły epidemię polio zwaną chorobą Heinego-Mediny. W Skandynawii w 1946 r. pojawiły się pierwsze informacje na temat leczenia jazdą konną pacjentów po przebytym polio.

Od kilkunastu lat, w Polsce wzrasta zainteresowanie hipoterapią. Biorąc pod uwagę czasy nowożytne, jest to dziedzina młoda, jednak używanie konia w celach terapeutycznych ma swój rodowód w Grecji, w V w. p.n.e., zaś w celach sportowych już w VII w. p.n.e. O ile sporty konne od czasów starożytnych ulegały ciągłemu rozwojowi oraz wzbogacaniu się ich form i rodzajów o tyle o zaletach terapeutycznych konia zapomniano lub wykorzystywano je w niewielkim stopniu. Dopiero w końcu XI w. w Szkocji i Anglii zaczęto stosować jazdę konną jako formę terapii. Jednak narodziny hipoterapii datuje się na rok 1952, kiedy to na Olimpiadzie w Helsinkach srebrny medal w konkurencji ujeżdżania zdobyła duńska amazonka Liz Hartel. Dotknięta chorobą Heinego-Medina zawodniczka nie przerwała treningów i dzięki uprawianiu jeździectwa jej stan zdrowia uległ poprawie na tyle by mogła wystartować na Olimpiadzie i zdobyć jedną z najwyższych lokat w swojej konkurencji. Tak więc od dawna intuicja i obserwacja rodziły w człowieku nadzieje, że koń może być dla niego nie tylko źródłem siły, rozrywki, wzruszeń ale i zdrowia. Korzystne warunki do rozwoju znalazła hipoterapia w Niemczech, Francji i w Stanach Zjednoczo­nych. W każdym z tych państw powstały odrębne, często znacznie różniące się w teoretycznych podstawach, szkoły hipoterapii. W Polsce jest to dziedzina młoda, ale prężnie rozwijająca się, również dzięki temu, że oprócz własnych, wykorzystuje też doświadczenia szkół zagranicznych, szczególnie francuskich i niemieckich. Najczęściej kojarzy się ona (być może z powodu swej nazwy, w której zawiera się słowo „terapia") przede wszystkim z rehabilitacją, leczeniem, kuracją zaleconą przez lekarza. Nie należy jednak zapominać, że istnieją inne, równie ważne formy kontaktu osoby niepełnosprawnej z koniem takie jak jazda konna rekreacyjna i sportowa. Ostatnia z wymienionych form jest niestety najmniej rozpowszechniona, dlatego mówiąc o kulturze fizycznej dzieci i młodzieży chciałabym zwrócić na nią szczególną uwagę.

O dobrodziejstwach uprawiania sportu przez osoby niepełnosprawne nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Należy tylko zaznaczyć, że oprócz korzyści natury medycznej daje on osobom niepełnosprawnym korzyści identyczne z tymi jakie czerpią ze sportu ludzie w pełni zdrowi. Znaczy to, że oprócz usprawniania równowagi, poprawy koordynacji, normalizacji odruchów i napięcia mięśniowego, umożliwiania prawidłowego rozwoju poprzez bodźcowanie wielozmysłowe, zapobiegania urazom wtórnym powodowanym przez akinezję i wielu innych korzyści w zależności od jednostki chorobowej jazda konna daje osobom niepełnosprawnym: zaspokojenie naturalnej potrzeby aktywności ruchowej, zadowolenie z osiąganych wyników i emocje związane ze współzawodnictwem, możliwością kontaktów towarzyskich, podnosi ich samoocenę, wyzwala inicjatywę i aktywny stosunek do otoczenia, daje umiejętności potrzebne też w innych dziedzinach życia, podnosi wyniki w pracy i w nauce, pozwala wreszcie na wypoczynek i odprężenie. Działanie terapii konnej u osób dorosłych zostało udowodnione na podstawie pacjentów ze schorzeniami ortopedycznymi, stwardnieniem rozsianym, urazem rdzenia kręgowego, urazami czaszkowo - mózgowymi. Również zauważono poprawę zdrowia u pacjentów ze schorzeniami psychiatrycznymi, głównie w zakresie kształtowania się osobowości, rozwoju poznawczego, społecznego i emocjonalnego. Hipoterapia ma również doskonały wpływ w sferze mowy i języka u pacjentów z wrodzonymi wadami jak również po urazach. Trójwymiarowy ruch konia pozwala na kontrolowaną stymulacje dróg nerwowych odpowiedzialne za funkcjonowanie mowy i języka.

Sport (lub rekreacja) i rehabilitacja to aspekty aktywności ruchowej niepełnosprawnych nierozerwalne, równorzędne i uzupełniające się.

Podobnie jak w innych dyscyplinach sportu dla niepełnosprawnych o możliwości uprawiania danej dyscypliny decyduje lekarz lub zespół specjalistów zajmujący się pacjentem.

Jednym z najważniejszych warunków uprawiania sportu jeździeckiego jest możliwość nawiązania przez pacjenta-zawodnika partnerskiego kontaktu z koniem. Przyjazdach rekreacyjnych warunek ten nie jest rygorystycznie przestrzegany. Biorąc pod uwagę jednostki chorobowe, zarówno niesprawności fizyczne jak i upośledzenia umysłowe nie dyskwalifikują osób chętnych do uprawiania jeździectwa. Najczęściej spotykanymi wśród niepełnosprawnych jeźdźców jednostkami chorobowymi są; mózgowe porażenie dziecięce, uszkodzenia układu nerwowego, wrodzone lub nabyte zniekształcenia i utraty kończyn, wady narządów zmysłów (czyli wady wzroku i ślepota, uszkodzenia słuchu i głuchota), upośledzenia umysłowe, autyzm.

Podstawę jeździectwa dla osób niepełnosprawnych stanowi jazda konna klasyczna z pewnymi modyfikacjami. Generalnie chodzi o to by osoby niepełnosprawne mogły uprawiać wszystkie sporty jeździeckie bez konieczności tworzenia dla nich odrębnej dyscypliny. Podobnie jest w rekreacji gdzie jednym z głównych celów zarówno dla zdrowych jak i dla niesprawnych jeźdźców jest osiągnięcie jak największej samodzielności oraz czerpanie przyjemności z kontaktów z koniem.

Kontakt z tak dużym i niezbyt często już w miastach spotykanym zwierzęciem jest dla dziecka ogromnym przeżyciem, na ogół połączonym z pewną obawą. Dlatego zajęć z jazdy nie rozpoczyna się od wsadzenia dziecka na konia. Często kilka pierwszych zajęć, to tzw. „terapia obok konia" czyli zapoznanie się, oswojenie ze zwierzęciem, dokładne obejrzenie go, pierwsze dotknięcia, głaskanie, prowadzenie za wodze, pomoc przy czyszczeniu i karmieniu. Poznanie konia i zrozumienie jego potrzeb pomaga dziecku pozbyć się niepewności w kontaktach z tym dużym , ale łagodnym zwierzęciem.

Najbardziej stosownym momentem by dosiąść konia jest czas kiedy dziecko samo wyraża na to ochotę (choć trzeba przyznać, że terapeuci nie zawsze na ten moment czekają). Sposób wsiadania oraz sposób wykonywania wszystkich innych czynności związanych z jazdą konną, łącznie ze zsiadaniem i oporządzaniem konia po jeździe jest zależny od możliwości jeźdźca. Najwyższy stopień trudności przy wsiadaniu, dość rzadko osiągany przez początkujących, to wsiadanie samodzielne. Najczęściej młodzi jeźdźcy korzystają z pomocy. Może to być pomoc udzielana przez jedną, dwie lub więcej osób oraz pomoc polegająca na użyciu sprzętu (schodków, stołeczków, rampy). Gdy ta niełatwa czynność zostanie już wykonana, rozpoczyna się nowy etap nauki.

Znalezienie się na koniu daje dziecku zupełnie nowe perspektywy, dostarcza wielu emocji, ale wymaga też zwiększonej uwagi, gdyż umiejętność utrzymania się na końskim grzbiecie wbrew pozorom wcale nie jest prosta. Pierwsze jazdy są dziecka niezwykle ważne, od nich zależy czy zaakceptuje ono tę formę terapii czy też zniechęci się do niej zupełnie. Kilka następnych zajęć to tzw. „hipoterapia bierna", polegająca najeździe na koniu idącym w stępie (bez dodatkowych ćwiczeń), oprócz dziecka bierze w niej udział co najmniej dwie osoby: osoba prowadząca konia i osoba asekurująca. Również na pierwsze jazdy przypada nauka zsiadania i podobnie jak przy wsiadaniu dzieci najczęściej korzystają z pomocy podczas wykonywania tej czynności.

Dzieci niepełnosprawne oprócz podstawowego wyposażenia do jazdy konnej (ogłowie, siodło) korzystają z bardzo różnorodnego wyposażenia specjalnego. Należą do niego: wodze do prowadzenia, lejce z napierśnikiem, pas woltyżerski, zmodyfiko­wane wodze i strzemiona, zmodyfikowane siodło (używane jest w dalszych etapach nauki ponieważ pierwsze jazdy odbywają się na ogół na oklep, czasami z użyciem derki). Modyfikacje wodzy, strzemion i siodła polegają na zamontowaniu dodatkowych uchwytów i wyściółek, wydłużaniu lub skracaniu poszczególnych części osprzętu, stosowaniu nakładek i ograniczników (np. zabezpieczenie stóp przed wypadaniem ze strzemion), umieszczaniu znaków orientacyjnych, montowaniu zabezpieczeń, które uwalniają jeźdźca w sytuacjach niebezpiecznych (np. gdy wodze zaczepione są wokół ramion).

Specjalny sprzęt jest stosowany od pierwszej jazdy i przybywa go wraz z nabywaniem przez dziecko nowych umiejętności, jest też coraz bardziej indywidualnie przystosowywany do potrzeb, możliwości i ograniczeń wynikających z choroby.

Pojazdach biernych , kiedy dziecko jest już oswojone z ruchem konia, można wprowadzić pierwsze ćwiczenia. Oczywiście muszą one być dopasowane do możliwości ruchowych i intelektualnych młodego jeźdźca, ale też cel jakiemu mają służyć będzie decydował o ich doborze. Jeśli mają to być ćwiczenia czysto rehabilitacyjne, będą one skupiały się przede wszystkim na wadach, które należy skorygować lub brakach, które trzeba skompensować, zarówno w sferze fizycznej jak i intelektualnej, emocjonalnej i zachowań społecznych. Tylko dla urozmaicenia wprowadza się ćwiczenia specjalistyczne z zakresu jeździectwa. Jeśli będą to ćwiczenia przygotowujące dojazdy konnej, która jest następnym etapem w zdobywaniu umiejętności jeździeckich, nie można rezygnować z uzupełniania ich ćwiczeniami rehabilitacyjnymi.

Sportowa jazda konna to najwyższy stopień umiejętności jaki mogą osiągnąć nasi podopieczni. Zależnie od możliwości mają oni szansę startować w zawodach specjalnych, których uwieńczeniem są Olimpiady Specjalne lub stanąć do współzawod­nictwa z osobami zdrowymi, gdzie ich zwycięstwa liczą się podwójnie i cieszą się ogromnym uznaniem środowiska.

Niestety takie wyniki osiągają na razie jedynie zawodnicy w innych krajach, szczególnie w Niemczech. Polski sport jeździecki osób niepełnosprawnych jest tak mało rozwinięty, iż nie spotyka się tego rodzaju zawodników na żadnych „normal­nych" zawodach. Są jednak organizowane różnego rodzaju zawody specjalne. Jedną z tego typu imprez jest Olimpiada Specjalna. Udział w niej może wziąć każdy niepełnosprawny zawodnik, który czuje się na siłach. Grupowanie zawodników w klasy odbywa się nie według jednostek chorobowych lecz według poziomu umiejętności a właściwie poziomu samodzielności.

Istnieje pięć klas, do których zawodnicy przydzielani są w zależności od tego czy wymagają osoby prowadzącej konia oraz osób towarzyszących.

W dwóch klasach najwyższych zawodnicy nie mogą korzystać z pomocy osób towarzyszących , różnią się one stopniem wymaganych umiejętności. Umiejętności wymagane w najniższej klasie dadzą pewien obraz mówiący o koniecznym przygotowaniu zawodników. Jeździec w klasie najniższej musi umieć :objechać ujeżdżalnię w grupie, indywidualnie, w obu kierunkach, w stępie, w kłusie anglezowanym (w wyższych klasach anglezowanie musi być wykonane na właściwą nogę), zatrzymać się, wykonać woltę, zmienić kierunek. Osiągnięcie tych umiejętności pozwala zawodnikowi wziąć udział w wybranych przez siebie i dozwolonych w danej klasie konkurencjach olimpijskich, do których należą: ujeżdżanie, jazda w stylu angielskim, jazda w stylu western, bieg z przeszkodami, konkurencje Rodeo (jazda pomiędzy tyczkami, wyścig dookoła beczek), jazda parami lub w czwórkach, sztafety drużynowe.

Podczas przygotowywania jeźdźca do startów, jak podczas pracy na wszystkich etapach hipoterapii obowiązują ogólnie stosowane zasady nauczania. Na przestrzeganie niektórych z nich należy położyć szczególny nacisk np. zasada stopniowania trudności. Jest ona niezwykle ważna, należy o niej stale pamiętać, u dzieci niepełnosprawnych postępy często są niewielkie i rozłożone w czasie. Nowe wymagania i zadania należy stawiać rozsądnie i z wyczuciem, tak by nie zniechęcić dziecka. Wiąże się z nią zasada aktywnego i świadomego uczestnictwa dziecka w zajęciach tzn. wytworzenia w nim pozytywnych motywów, sprawienia aby chętnie, z własnej woli i z przyjemnością korzystało zjazdy konnej.

Inną ważną, jeśli nie najważniejszą, jest zasada indywidualizacji. Ograniczenia i komplikacje jakie stwarza choroba obligują do poświęcania szczególnej uwagi każdemu pojawiającemu się problemowi oraz indywidualnego dopasowania programu zajęć i poszczególnych ćwiczeń. To, czy zasady te zostaną zachowane a także, czy zajęcia będą odbywać się bezpiecznie zależy od fachowości instruktora oraz jego wiedzy z zakresu psychologii i pedagogiki.

Zanim koń zostanie przeznaczony do zajęć terapeutycznych lub uczestnictwa w treningu osoby niepełnosprawnej musi spełnić kilka warunków. Dotyczą one zarówno jego charakteru jak i budowy ciała. Koń - terapeuta powinien być chętny do wysiłku i współpracy z jeźdźcem, łatwo nawiązywać kontakt z człowiekiem, być uważny, mieć zrównoważony temperament, nie być płochliwy. Jeśli chodzi o budowę ciała, najlepsze są konie średniej wielkości, dobrze umięśnione, o elastycznym grzbiecie, charakteryzujące się rytmicznym, płynnym, kołyszącym chodem. Koń o takich cechach jest doskonałym towarzyszem pracy i dla terapeuty i dla dziecka, dlatego należy go traktować jak swego rodzaju partnera nie jako specyficzny przyrząd rehabilitacyjny.

Najwięcej radości i przyjemności , jaką czerpią dzieci w czasie hipoterapii, płynie właśnie z kontaktu z żywą istotą, łagodną, przyjazną i w pełni ich akceptującą. Możliwość nawiązania swoistego dialogu oraz kierowania tak dużym a jednak posłusznym zwierzęciem przysparza niezapomnianych przeżyć, również konieczność sprawowania opieki i pielęgnowanie nie jest uciążliwe gdyż pozwala czuć się potrzebnym i odpowiedzialnym.

8. Winoterapia

Nazwa „wino” wywodzi się od słowa vena - "ukochany". Pierwszym patronem wina był św. Marcin z Tours, urodzony w Sarabii. Święci Urban i Wincenty (którego imię jest grą słów: "vino" i "scent"- czyli "woniejący winem") zostali głównymi patronami właścicieli winnic i winiarzy.

Wino to trunek bogów. Jego historia jest równie stara jak historia ludzkości. Wykopaliska, zapiski babilońskie oraz egipskie świadczą o tym, że wytwarzanie wina, jak i jego działanie odgrywało istotną rolę w życiu ludu. Wino było wykorzystywane w religijnych obrzędach, a także jako środek dezynfekujący oraz leczniczy. Wytworzenie wina przypisywane jest Noemu (według chrześcijan), jednak istnieją pisma potwierdzające, że pierwsze wina powstały 3000 lat przez Chrystusem, na Środkowym Wschodzie i Chinach. Za najlepszą winorośl w czasach faraonów była uznawana odmiana zwana Kankomet, była ona również uprawiana w winnicach Ramzesa III (1198-1167 p.n.e). To wino wzmiankowane jest ponad 200 razy w Biblii . Podobno to właśnie wino było częścią rytuału chrześcijańskiego i żydowskiego. Rzymianie mawiali, że w winie spoczywa prawda o człowieku, w wodzie zaś jego zdrowie. Jednak współczesna medycyna udowodniła, że kieliszek wina nie tylko poprawia nam humor, ale dobrze wpływa także na nasze zdrowie, ma silne właściwości pielęgnacyjne i lecznicze. Trzeba tylko umieć z nich korzystać.

Królowa Egiptu, Kleopatra, uważana za ucieleśnienie piękna, swą nieskazitelną cerę zawdzięczała maseczkom ze sproszkowanego alabastru zmieszanego z winem. Maria Stuart, królowa angielska, do mycia twarzy używała najlepszych gatunków win. Tego, co skrywa w sobie ten trunek bogów, próbowano dowiedzieć się w minionych wiekach, jednak dopiero niedawno naukowcy dowiedli, że to zawarte w pestkach winogron polifenole odpowiedzialne są za skuteczną walkę z czasem o zdrowie i piękno naszej skóry. Ich skuteczność w walce z wolnymi rodnikami jest 20 - krotnie większa niż w przypadku witamin C i E od lat używanych w kosmetyce.

Wino, spożywane w rozsądnych ilościach ma zbawienny wpływ na organizm człowieka. Działa nie tylko od wewnątrz, ale też od zewnątrz. W ostatnich latach naukowcy zaczęli doceniać jego lecznicze i pielęgnacyjne właściwości i propagować je na szeroką skalę. Dużą popularność zyskał termin "winoterapia", czyli leczenie winem. To rezultat tysiącletniej śródziemnomorskiej tradycji uprawy winorośli i produkcji wina połączonej z najnowszymi osiągnięciami z dziedziny kosmetologii. Winoterapia zapobiega procesom starzenia się skóry, działa ochronnie, odżywczo i napinająco.

Wino jest to nie tylko sfermentowany sok z winogron, lecz także skarbnica potrzebnych organizmowi związków chemicznych takich jak bor, brom, chrom, cynk, jod, magnez, potas czy sód,a także substancje zwalczające wolne rodniki: polifenole, flawonoidy i antocyjany o właściwościach przeciwutleniających. Najcenniejszym polifenolem w winie jest zawarta głównie w pestkach winogron tanina, która działa ściągająco, przeciwzapalnie i przeciwkrwotocznie. Dobroczynne dla zdrowia i urody właściwości substancji zawartych w winie potwierdzili nie tylko lekarze, ale też psycholodzy. Natomiast potężne firmy kosmetyczne wykorzystały te informacje i rozpoczęły produkcję preparatów na bazie winogron i wina, które zyskały sobie sporą rzeszę fanek.

Wino ma znaczący wpływ na zdrowie, a mianowicie wino osłania serce i układ krwionośny, chroni przed chorobami nowotworowymi, podnosi poziom estrogenu w organizmie kobiety, zmniejsza ryzyko zachorowania na cukrzycę, osłania żołądek przed wrzodami, przyspiesza metabolizm, łagodzi stres, jeśli spożywane jest z umiarem, zwalcza bezsenność.

Wino pełni także ważna rolę w kosmetykach. Kosmetyki, przygotowane na bazie ekstraktów z pestek winogronowych, olejków eterycznych, moszczu (czyli sok z winogron przeznaczony na fermentację), oraz win wysokiej jakości znalazły swoje zastosowanie w zabiegach kosmetycznych takich jak maseczki i kremy na bazie wina przeciwdziałają powstawaniu zmarszczek, ściągają, regenerują i dezynfekują, kąpiele i masaże odstresowują i regenerują organizm i skórę, ujędrniają i pomagają pozbyć się zbędnych kilogramów., płukanka z wina regeneruje włosy.

Do kuracji winnych zaliczyć również można kurację oczyszczającą ( przez dwa dni, zamiast trzech normalnych posiłków, zjadasz pół kilograma winogron oraz pijesz herbatki ziołowe i zieloną herbatę w dużych ilościach) oraz wzmacniającą serce (do obiadu lub kolacji wypijasz kieliszek czerwonego wytrawnego wina. Oczywiście w kuracji używane są tylko wina najwyższej jakości, bogate w żelazo i kwas jabłkowy. Na etykietach są oznakowane symbolami: AOC, VDQS, DOC, DOCG, DO).

Istotnym elementem w winoterapii jest ustalenie właściwej ilości spożywanego wina w zależności od wieku, płci, stanu zdrowia, wagi ciała itd. Ustala się jednak, że dla mężczyzn umiarkowana dzienna ilość to 2-3 kieliszki po 100 ml, a dla kobiety 1-2 kieliszki po 100 ml.

Winoterapia to zabieg cieszący się w Polsce dużą popularnością. Kobiety chwalą go głównie za to, że doskonale napina skórę i relaksuje. Po zabiegu klienci są wypoczęci i odprężeni, a ich skóra jest pełna blasku i świeżości. Podczas samego zabiegu kosmetyczka ruchami masażu rozprowadza sok ze świeżych winogron o właściwościach antyoksydacyjnych i ochronnych, a chwilę relaksu przedłuża herbatka na bazie liści winorośli o właściwościach ujędrniających skórę od wewnątrz.

Tego typu ośrodki powstawały dotychczas głównie w Austrii, Francji, Hiszpanii czy Afryce południowej - regionach z kulturą winiarską. Do najbardziej znanych w Europie zalicza się Caudalie Vinotherapie SPA w hotelu Les Sources de Caudalie w Boredox czy Realia San Maurizio Włochy. Jedynym reprezentantem Polski w tym ekskluzywnym towarzystwie jest hotel Głęboczek. Vine Resort & SPA. Winnica SPA w Głęboczku jest centralnym punktem ośrodka. Mieszczą się w niej gabinety, gdzie zabiegi są wykonywane m.in. kosmetykami Thera Vine stworzonymi na bazie składników aktywnych, pochodzących z winogron i ich krzewów. Bogactwo tych kosmetyków oparte jest na winoroślach z Południowej Afryki, ich lokalnych i niepowtarzalnych szczepach, w szczególności Pinotage (Merlot, Chardonnay, Cabernet i Sauvignon Blanc). Żaden z produktów nie zawiera szkodliwych alkoholi, sztucznych aromatów, barwników czy elementów petrochemicznych, ani też żaden nie był testowany na zwierzętach.

ZAKOŃCZENIE

„Czy biznes turystyczny jest odpowiedni dla Ciebie? Na to pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Wiele zależy od tego, jak szeroki zakres usług planujemy świadczyć i jak dużego zysku finansowego się spodziewamy. Znane są przypadki rolników, którzy zaczęli prowadzić usługi turystyczne obok zasadniczej pracy na roli i po kilku latach odkryli, że biznes turystyczny rozwinął się do takiego stopnia, iż dochody z niego przewyższyły dochody z rolnictwa. Są to jednak sytuacje wyjątkowe. Agroturystyka jest zazwyczaj traktowana jako działalność dodatkowa, a dochody z niej stanowią od 30 do 50 procent dochodów z produkcji rolniczej. Jeszcze inni gospodarze traktują działalność turystyczną jako przyjemne urozmaicenie codziennego życia; robią to bardziej dla rozrywki niż dla pieniędzy, a dochody z tego źródła są dla nich czymś w rodzaju „kieszonkowego”. Okazuje się, że jest to o wiele skuteczniejszy sposób zarabiania pieniędzy od działalności nastawionej od razu na duże zyski”.

http://www.ppr.pl/artykul-turystyka-wiejska-131164-dzial-12.php, dnia 22.01.2011 r.

http://www.witrynawiejska.org.pl/strona.php?p=443, dnia 22.01.2011 r.

Pender L., Sharpley R., Zarządzanie turystyką, Warszawa 2008, s. 220-222.

Gaworecki W., Turystyka, Warszawa 2006, s. 34-35.

Tamże.

Kachniewska M., Zarządzanie jakością usług turystycznych, Warszawa 2002 s.306-307.

Gaworecki W., Turystyka, Warszawa 2006, s. 36.

Red. Warszyńska J., Geografia turystyczna świata cz. 1, Warszawa 1994, s. 45.

Red. Jackowski A., Encyklopedia szkolna. Geografia, Kraków 2008. s. 552.

Medlik S, Leksykon podróży, turystyki i hotelarstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 209.

Płocka J., Wybrane zagadnienia z zagospodarowania turystycznego cz. I , Toruń 1996.s. 129.

Majewski J., Agroturystyka to też biznes, Warszawa 2004, s. 139.

Tamże, s. 7.

Drzewiecki M. , Agroturystyka, Bydgoszcz 1997.

Drzewiecki M., Pojęcie turystyki wiejskiej, Turyzm z. I, Łódź 1998, s. 25.

Red. Jackowski A., Encyklopedia szkolna. Geografia, Kraków 2008, s. 18.

Tamże.

Tamże, s. 163.

Tamże, s. 92.

Tamże.

Pender L., Sharpley R., Zarządzanie turystyką, Warszawa 2008, s. 222-223.

Tamże.

Majewski J., Agroturystyka to też biznes, Warszawa 2004, s. 12.

http://www.ecoportal.com.pl/agroturystyka/rozwoj-turystyki-wiejskiej, dnia 22.01.2011 r.

Pender L., Sharpley R., Zarządzanie turystyką, Warszawa 2008, s. 222-223.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Pender L., Sharpley R., Zarządzanie turystyką, Warszawa 2008, s. 220-226.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Tamże.

Tamże, s. 221-222.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” Dz. U. z 2001 r. nr 62, poz. 627.

Pender L., Sharpley R., Zarządzanie turystyką, Warszawa 2008, s. 222.

Spychalski G., Mezoekonomiczne aspekty kształtowania rozwoju obszarów wiejskich, Warszawa 2005, s. 113-115.

Red. Bukraba-Rylska I., Polska wieś w społecznej świadomości, Warszawa 2004., s. 41.

Cudzich-Szukała U., Soloni J., Wizja rozwoju polskiej wsi - elementy wspólne i różnicujące, próba syntezy, [w:] Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, Re. Wilin J., Fundusz Współpracy, Warszawa 2005, s. 16-19.

Wilkin J., Lepszy świat - polska wieś za 25 lat, [w:] Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, Red. Wilkin J., Fundusz Współpracy, Warszawa 2005, s. 41.

Budzich-Szukała U., Czy wieś uratuje cywilizację? - wizja polskiej wsi w perspektywie 25 lecia., [w:] Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, Red. Wilkin J., Fundusz Współpracy, Warszawa 2005, s. 45.

Tamże.

Kowicki M., Wieś przyszłości - próba określenia jej kształtu planistycznego - przestrzennego i architektonicznego, [w:] Polska wieś 2025. Wizja rozwoju, Wilkin J., Fundusz Współpracy, Warszawa 2005, s. 205.

Mirowski I., Czy bocian jest zagrożony, Aura, nr 12/04, Kraków 2004, s. 8-11.

Zaleski J., Polskie lasy i leśnictwo w Europie, Aura, nr 02/05, Kraków 2005, s. 6-10.

Król A., Społeczne i gospodarcze znaczenie lasu w Małopolsce, Aura , nr 02-05, Kraków 2005, s. 10-13.

Gradziuk P., Rola rolnictwa i leśnictwa w równoważonym rozwoju obszarów wiejskich, Roczniki Naukowe SERiA, t. II, z.1., Warszawa - Poznań - Zamość 2000, s. 91.

Pender L., Sharpley R., Zarządzanie turystyką, Warszawa 2008, s. 224.

Tamże, s. 224-225.

Tamże, s.225.

Tamże, s. 224-225.

Tamże, s. 226.

Tamże.

Tamże, s. 227.

Tamże.

Tamże, s. 228.

Tamże, s. 229-230.

Tamże, s. 231.

Tamże, s. 232.

Tamże, s. 231-233.

Majewski J., Agroturystyka to też biznes, Warszawa 2004, s. 8

Świetlikowska U., Agroturystyka, Warszawa 2000

Zob. Strzelbicki L, Uwarunkowania rozwoju agroturystyki i usług towarzyszących na obszarach wiejskich, Łódź 2004.

Red. Musiał W., Agroturystyka i usługi towarzyszące, Małopolskie Stowarzyszenie Doradztwa Rolniczego zs. w Akademii Rolniczej w Krakowie, Kraków 2005, s. 41-69.

http://eturystyka.org/content/category/111/395/, dnia 22.01.2011 r.

Skrypt, Agroturystyka, pod redakcją :Młynarczyk K

Zob. Nowakowska A., „Usługi i baza turystyczna”, w: „Agroturyzm jako dodatkowe źródło dochodu na wsi”, Materiały szkoleniowe, Kraków 1993.

Majewski J., Agroturystyka to też biznes, Warszawa 2004, s. 28.

Zob. Kmita E., „Jak sprostać wymogom systemu kategoryzacji wiejskiej bazy noclegowej. Poradnik dla kwaterodawców”, DG Agroprogress Int., Centrum Doradztwa i Edukacji w Rolnictwie, Kraków 1997.

Majewski J., Agroturystyka to też biznes, Warszawa 2004, s. 35-36

Tamże, s. 41

Drzewiecki M., Podstawy agroturystyki, wydawnictwo OPO, Bydgoszcz 2001.

Wiatrak A. P., Agroturystyka w Polsce - stan i możliwości rozwoju, Roczniki Naukowe SERiA 2000, t. I, z. 1., Warszawa - Poznań - Zamość 2000.

Zob. Sznajder M., Przezbórska L., Agroturystyka,. PWN, Warszawa 2006.

Perepeczko B., Popytowe uwarunkowania rozwoju turystyki wiejskiej w perspektywie bliższej i dalszej., Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. H.Kołlątaja w Krakowie nr 402, s.190.

Tamże, s. 186.

Strzembicki L. , Instytucjonalne aspekty zarządzania turystyką wiejską w Polsce. Podstawowe problemy i tendencje., Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. H.Kołłątaja w Krakowie 2003, s. 26.

Strzembicki L, Uwarunkowania rozwoju agroturystyki i usług towarzyszących na obszarach Wiejskich, Kraków 2002.

Majewski J. , Turystyka wiejska w programie PHARE TOURIN - kierunki strategiczne i ich realizacja., Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. H.Kołłątaja w Krakowie nr 402, s.38.

http://docs8.chomikuj.pl/57451668,0,0,Agroturystyka%281%29.doc, dnia 22.01.2011 r.

Zątek W., Przydomowy ogród wiejski - dawniej i dziś., Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej im. H. Kołłątaja w Krakowie nr 402. s.271.

Zob. Legienis H. , Baza agroturystyczna w kraju i regionach, Instytut Turystyki, Warszawa 2002.

Zob. Straus I., Hipoterapia - nurofizjologiczna gimnastyka na koniu, Fundacja na Rzecz Rozwoju Rehabilitacji Konnej Dzieci Niepełnosprawnych „Hipoterapia”, Kraków 1996.

Zob. Grochmal S., Narodziny hipoterapii, Hipoterapia, nr 4/92, Kraków 1992.

Frataer A., Jazda konna w psychoterapii, Hipoterapia, nr 3/92, Kraków 1992.

Zob. Teichmann Engel Barbara (red.), Terapeutyczna jazda konna II: strategie rehabilitacji, Fundacja Hipoterapia - Na Rzecz Rehabilitacji Dzieci Niepełnosprawnych, Kraków 2004.

http://kosmetyka-naturalna.pl/index.php/2010/05/wino/, dnia 22.01.2011 r.

http://mamzdrowie.pl/wino-a-zdrowie/, dnia 22.01.2010 r.

Tamże.

Majewski J., Agroturystyka to też biznes, Warszawa 2004, s. 12-13.

4

---