NOWA DUCHOWOŚĆ I NOWE RUCHY RELIGIJNE

Chociaż marksizm jest ideologią ateistyczną i materialistyczną, to w istocie jest w nim czytelny element „mesjański”, a komunizm ma być ziemską realizacją idealnego społeczeństwa. Zdecydowanie antyreligijne nastawienie wynikało z konieczności likwidacji głównego wroga, czyli katolicyzmu i Kościoła zapewniającego mu społeczne oddziaływanie, co nie oznacza, że kolejne wcielenia marksizmu rezygnowały ze swoiście pojętej ludzkiej duchowości i konieczności zaspokajania maslowowskiej „potrzeby transcendencji”. Być może właśnie pierwsza klęska, jaką poniósł marksizm w konfrontacji z katolicyzmem i wnioski, jakie z tej klęski wyciągnął Antonio Gramsci spowodowały, że antykultura stworzyła całą ofertę substytutów religii, mających wspólną cechę - wypełniały sferę „nowej duchowości”, ale nie narzucały opresyjnej, ograniczającej moralności.

Ożywienie zainteresowania okultyzmem nastąpiło w latach 50. XX wieku, jego rozkwit, jednak już w bardzo uproszczonej, rozrywkowej i psychodelicznej wersji miał miejsce w czasie rewolucji kontrkulturowej lat 60., a jego skutkiem były tzw. Nowe Ruchy Religijne, łączące elementy okultyzmu, religii Wschodu, a przede wszystkim otwarcie zmierzające ku poganizmowi i odpowiadające potrzebom nowej duchowości nowego człowieka biologicznego.

Główne nurty to:

SCIENTOLOGIA

W 1954 r. powstał ruch scjentologiczny (Scientology). Jego założycielem był pisarz science-fiction Lafayette Ronald Hubbard (1911-1986). określający nowe zjawisko jako „stosowaną filozofię religijną”. Obejmowała ona rozbudowaną formę dianetyki - stworzonej przez Hubbarda techniki samodoskonalenia. Istnieją związki filozofii Hubbarda z filozofią Aleistera Crowleya. We Francji ruch uznany został za organizację przestępczą i zakazany.

W 1955 r. powstało Aetherius Society, millenarystyczny ruch newage-owy, ufologiczny, założone przez George'a Kinga(1919-1997), „londyńskiego taksówkarza powiązanego z ruchem teozoficznym i praktykującego jogę”. Twórcy wielkich religii tacy jak Kryszna, Konfucjusz, Budda, czy Jezus Chrystus mieli być przybyszami z innych planet. Religie UFO łączy wiara w istnienie istot i cywilizacji pozaziemskich ingerujących w losy ludzi. Do najważniejszych należą:

Church of the SubGenius (Kościół SubGeniuszu) założony w 1979 r. przez Ivana Stanga i Philo Drummonda, Heaven's Gate (Wrota Niebios) grupa założona w 1974 r. przez Marshalla Applewhite'a i Bonnie Nettles (w 1997 r. 39 członków grupy popełniło zbiorowe samobójstwo w oczekiwaniu przeniesienia ich przez UFO), oraz Raëlism, ruch założony w 1974 r. przez francuskiego dziennikarza i kierowcę wyścigowego Claude'a Vorilhona. „Raelianie uważają, iż całe życie na Ziemi, włącznie z ludźmi, zostało naukowo zaprojektowane i stworzone wskutek syntezy DNA oraz inżynierii genetycznej przez podobną do naszej, lecz technologicznie bardziej zaawansowaną, pozaziemską cywilizację nazywaną Elohim. Od wieków Elohim przysyłają ludzkości proroków, takich jak: Mojżesz, Budda, Jezus oraz wielu innych, aby prowadzić ludzkość oraz przygotować ją do nadchodzących zmian.”; „Ruch raeliański rozwija samoakceptację i tolerancję oraz faworyzuje fizykalizm, tzn. pogląd, który twierdzi, iż rzeczywistość składa się tylko z obiektów fizycznych, czyli tych, które mogą na nas materialnie oddziaływać. Raelianie przyjmują istnienie pozaziemskich Elohim, którzy stworzyli ludzkość i zaprzeczają istnieniu nieśmiertelnej duszy, nadnaturalnego boga oraz wierzą, iż umysł jest tworzony przez uporządkowaną materię, zgodnie z paradygmatem, który William James nazwał epifenomenalizmem”.

NEW AGE

Zjawiskiem o być może najszerszym oddziaływaniu stał się ruch New Age. Pojęcie to wprowadził w 1804 r. angielski poeta William Blake. W 1864 r. Amerykanin Warren Felt Evans opublikował tekst pt. „The New Age and Its Message” mając na myśli swedenborgianizm. Od 1894 r. w Anglii ukazywało się pismo „The New Age” poświęcone szeroko rozumianej duchowości.

„Nowa Era” jest synonimem „Ery Wodnika”, jednej z 12 epok astrologicznych oznaczających etapy rozwoju ludzkości. Era Wodnika ma być erą obfitości i powszechnego porozumienia. Pojęcie to spopularyzował Levi H. Dowling (1844-1911), a także okultystyczne teksty Alice Bailey „Drugie przyjście Chrystusa” (The Reappearance of Christ) i Paula Le Cour „Era wodnika. Tajemnice Zodiaku. Niedaleka przyszłość ludzkości.” Wśród młodzieży hipisowskiej stało się popularne dzięki piosence „Czas Wodnika” z musicalu „Hair”. W 1980 r. Marilyn Ferguson opublikowała książkę pt. „The Aquarian Conspiracy. Personal and Social Transformation in the 1980s” nazywaną Biblią New Age.

Do popularyzacji New Age przyczyniły się publikacje: „The Birth of a New Age” (1971) Davida Spanglera, członka szkockiej komuny Findhorn, „A Vision of the Aquarian Age” (1977) George'a Trevelyana i „The Turning Point” (1982) Fritjofa Capra.Główne myśli NA to zmiana paradygmatu z newtonowskiego na holistyczno-ekologiczny, ewolucjonizm świadomości, psychologizacja religii i sakralizacja psychologii - ewolucja świadomości prowadzi do iluminacji i Boga. Dave Hunt i T.A. McMahon w książce pt. ”The New Spirituality” (1988) wskazywali na pokrewieństwa New Age z satanizmem.

KRISHNA

Ruch Kirszna jest wynikiem odwiecznego zainteresowania religiami innych kultur i zapotrzebowania na formę duchowości pozbawioną restrykcyjnej moralności, ale interesujące są okoliczności jego ekspansji na obszar kultury europejskiej.

Podstawą ruchu jest hinduistyczna religia założona przez Ćajtanję Mahaprabhu (1486-1534). W XIX wieku w Indiach miała miejsce ofensywa anglikańskiego misjonaryzmu, która spowodowała reakcję w postaci skodyfikowania religii Krishna. Jednak dopiero w 1965 r. do Kalifornii, która była wówczas centrum ruchu hipisów i okultyzmu przybył Abhaj Ćaranarawinda Bhaktiwedanta Swami Prabhupada (1896-1977), który założył Międzynarodowe Towarzystwo Świadomości Kryszny (International Society for Krishna Consciousness - ISKCON). Nauczanie Prabhupada zdobyło popularność, weszło do kontrkultury hipisowskiej, a także do hardcore-punka i ruchu Straight Edge. Religijna doktryna ruchu jest dość skomplikowana i obejmuje wiarę w reinkarnację i wędrówkę dusz, ale chciałbym zwrócić uwagę na pewien pozornie nieistotny aspekt. Otóż do codziennego rytuału należy 1728-krotne odśpiewanie Mahamantry (Hare Krishna, hare Rama…), co, jeśli przestrzegane, zajmuje ok. 8 godzin śpiewu. Codziennie. Oznacza to, że nawet częściowo tylko przestrzegający tego wymogu adept ruchu nie jest w stanie brać udziału w życiu współczesnego, cywilizowanego społeczeństwa i (jeśli nie chce kraść) musi zrezygnować z większości jego udogodnień i znacznie ograniczyć swoje potrzeby. Odpowiada to dokładnie programowi Wielkiej Odmowy ogłoszonej przez Herberta Marcuse w 1964 r. w książce „Człowiek jednowymiarowy” i jakkolwiek nie należy doszukiwać się bezpośredniego związku między nowym, pasożytniczym marksizmem a ruchem Krishna, to niewątpliwie wspólny jest im antycywilizacyjny duch.

NEOPOGANIZM

Tendencje pogańskie obudził już Gemistos Pleton w epoce renesansu, a szczególne znaczenie miał panteizm Pico della Mirandoli. W XVIII wieku Kult Rozumu miał zastąpić katolicyzm, ale szybko okazało się, że człowiek jednak potrzebuje Boga. XIX-wieczny ezoteryzm poszukiwał religii niezależnej od znienawidzonego Kościoła, ale w jakiś sposób uzasadniającej przejętą od katolicyzmu moralność. Neopoganizm to nurty nawiązujące do barbarzyńskiego poganizmu antycznego, celtyckiego, germańskiego i słowiańskiego. Neopoganizm odżegnuje się od związków z ateizmem, światowymi religiami i tradycją chrześcijańską i odwołuje się do takich form religijności, które nie były jeszcze źródłem moralności ograniczającej i respektowały plemienne związki krwi i prawo siły.

Najpopularniejszym nurtem neopoganizmu jest ruch Wicca, założony przez angielskiego okultystę, pisarza i urzędnika kolonialnego Geralda Gardnera (1884-1964). Gardner w latach 30. należał do konwentu czarowniczego w New Forest. Po anulowaniu w Anglii w 1951 r. tzw. Witchcraft Act z 1735 r. penalizującego czarownictwo, w 1954 r. Gardner wydał książkę pt. „Wtchcraft Today” (Współczesne czarownictwo). Pojęcie Wicca pojawiło się w 1962 r., a w 1968 r., czyli w zenicie rewolty Nowej Lewicy powstało czasopismo „The Wiccan”. Zbiorem tekstów magicznych jest „Księga Cieni” (Book of Shadows) zawierająca m.in. teksty Aleistera Crowleya, „Ewangelii Czarownic” Charlesa Godfreya Lelanda, Księgi Salomona i rytuałów masońskich. Obecnie liczebność wyznawców ocenia się na 800 tys.

NEOSZAMANIZM

Neoszamanizm nie jest tożsamy z neopoganizmem i zajmuje we współczesnej ideologii wyjątkowe miejsce, ponieważ jest podstawą funkcjonowania nowego społeczeństwa i jego autorytetów. Powstanie neoszamanizmu i jego kulturowy awans ułatwiła książka słynnego rumuńskiego filozofa Mircea Eliade (1907-1986) pt. „Le Chamanisme et les techniques archaïques de l'extase” (Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy) z 1951 r. Do rozwoju zjawiska (bo trudno tu mówić o ruchu społecznym) przyczynili się pisarz i antopolog Carlos Castaneda (1925-1998), autor „Nauki Don Juana: Yaqui droga do wiedzy” (1968) i zwolennik używania narkotyków jako metody osiągania wyższej świadomości, oraz Michael Harner(1929-2018), antropolog, założyciel Foundation for Shamanic Studies, autor książek „The Jivaro - People of the Sacred Waterfalls” 1972 i „The Way of the Shaman: a Guide to Power and Healing” 1980.

Publikacje te spopularyzowały wyobrażenie szamana jako przywódcy społeczności posiadającego tajemną, niedostępną powszechnie wiedzę i ekstazy jako drogi do tej wiedzy, a przede wszystkim używania narkotyków jako najprostszego sposobu osiągania ekstazy (a zatem i wiedzy). Jednak kwestia popularyzacji narkotyków (w okresie rewolty kontrkulturowej już programowej) ma znaczenie marginalne. Znacznie ważniejszy jest wpływ neoszamanizmu na kreowanie i status nowych elit współczesnych społeczeństw (Joseph Beuys i jego plastyka społeczna). W odróżnieniu od elit tradycyjnych, których status i autorytet wynikał z wykształcenia i osiągnięć i mógł być nieustannie weryfikowany przez racjonalne społeczeństwo, współczesne elity dysponują wiedzą niedostępną przeciętnym śmiertelnikom, objawianą im w ekstatycznej liturgii naoszamańskich rytuałów - w galeriach, mediach, na uczelniach.

SATANIZM

Satanizm wyrósł z gnostycko-manichejskiego dualizmu uznającego współistnienie Boga i Szatana. W XVIII w. w Anglii powstał Hellfire Club odprawiający satanistyczne rytuały, a jego popularności sprzyjał XIX-wieczny rozwój okultyzmu, sprzeciwiający się materialistycznemu redukcjonizmowi. Jego prekursorami byli Éliphas Lévi i Charles Baudelaire. W XX wieku za satanistę uznawany był Aleister Crowley.

W literaturze prekursorem satanizmu byli John Milton (1608-1674), autor „Raju utraconego” (1667), w którym opisał Szatana przekazującego ludziom swoją moc, angielski poeta William Blake (1757-1827), markiz de Sade (1740-1814) i Charles Baudelaire (1821-1867), autor „Kwiatów zła” (1857), który uważał, że po grzechu pierworodnym nie ma już nadziei na pojednanie z Bogiem, a ratunkiem dla ludzi może być „nadświadomość zła”, szczególnie w dziedzinie seksualności.

W 1966 Anton Szandor LaVey założył Church of Satan (Kościół Szatana), a w 1968 r. opublikował „Satanistyczną Biblię”. Według LaVeya Szatan nie jest rogatym monstrum z widłami, lecz „zasadą rozkoszy i bezwarunkowej wolności”, filozofią „magicznie upiększonego hedonizmu”, „cyniczno-epikurejskim makiawelizmem”.

Z Kościoła Szatana w 1975 r. z powodu sporu o sprzedaż stanowisk kapłańskich wyodrębniła się założona przez Michaela Aquino Świątynia Seta.

Według nieocenionej Wikipedii: „Filozofię Świątyni Seta można podsumować jako „oświecony indywidualizm” - samodoskonalenie poprzez edukację, eksperymentację i inicjację. Ruch odwołuje się do wierzeń staroegipskich. Twierdzi, że Set - bóg wojny zabił Ozyrysa - boga odrodzenia. Set uosabiany jest jako inna postać Szatana. Grupa oddaje mu cześć przez ryty, mające rodowód magiczny.”

NOWA RELIGIA EUROPEJSKA

W 2017 r. przy okazji otwarcia tunelu św. Gotarda i w obecności przywódców najważniejszych państw europejskich odprawiony został satanistyczno-neopogański rytuał i chociaż wydarzeniu nadano charakter quasi-artystyczny, w istocie było ono premierą nowej, oficjalnej religii europejskiej. Jej treść stanowi mieszanina plemiennego poganizmu i satanizmu.

---